Τα αδέλφια Μαρκίδες Πούλιου, οι φλογεροί Μακεδόνες
πατριώτες και δημιουργοί της πρώτης ελληνικής εφημερίδας τον Δεκέμβριο του 1790.
α) Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου, από την Σιάτιστα
Κοζάνης, οι δημιουργοί της ΠΡΩΤΗΣ ελληνικής εφημερίδας.
Κοζάνης, οι δημιουργοί της ΠΡΩΤΗΣ ελληνικής εφημερίδας.
β) Ο Σταμάτης Κλεάνθης από τον Βελβενδό Κοζάνης, ο δημιουργός του ΠΡΩΤΟΥ πολεοδομικού σχεδίου των
Αθηνών.
Αθηνών.
γ) ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΙ ΔΙΑΜΕΝΟΥΝ ΣΕ ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΟ – ΚΟΖΑΝΙΤΙΚΟ ΣΠΙΤΙ, ΔΩΡΕΑ ΤΗΣ
ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΗΣ ΙΡΕΝΑΣ ΜΑΝΟΥΣΗ – ΜΑΞΙΜΟΥ.
ΣΙΑΤΙΣΤΙΝΗΣ ΙΡΕΝΑΣ ΜΑΝΟΥΣΗ – ΜΑΞΙΜΟΥ.
Η ΠΡΩΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΑΔΕΛΦΩΝ ΜΑΡΚΙΔΩΝ ΠΟΥΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΒΙΕΝΝΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΙΑΣ.
ΤΑ ΑΔΕΛΦΙΑ ΜΑΡΚΙΔΕΣ ΠΟΥΛΙΟΙ ΗΤΑΝ ΟΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΚΟΖΑΝΗΣ
ΑΠΟ ΤΗΝ ΣΙΑΤΙΣΤΑ ΚΟΖΑΝΗΣ
(Γ. ΛΑΪΟΣ, Ὁ ἑλληνικὸς τύπος τῆς Βιέννης ἀπὸ τοῦ 1784 μέχρι τοῦ 1821, Aθήνα, 1961).
Οι αδερφοί Μαρκίδες Πούλιου από τη Σιάτιστα Κοζάνης ήταν τυπογράφοι και εκδότες της πρώτης σωζόμενης ελληνικής εφημερίδας (της Εφημερίδος) και στενοί συνεργάτες του Ρήγα Φεραίου.
Η ζωή και το έργο των αδελφών Πούλιου
Τα δύο αδέρφια, Πούλιος και Γεώργιος, εγκαταστάθηκαν στη Βιέννη το 1776 και πήραν την αυστριακή υπηκοότητα. Νωρίτερα είχε εγκατασταθεί στην αυστριακή πρωτεύουσα ο πατέρας τους, Μάρκος Πούλιου ο οποίος ήταν έμπορος. Ο Πούλιος (που είχε εκλατινίσει το όνομα του σε Πόπλιος, πιθανόν για να δείχνει συγκαλυμμένα την εξοικείωσή του με τις επαναστατικές ιδέες) εργάστηκε ως εφοριακός υπάλληλος και ο Γεώργιος ως εμπορομεσίτης ανατολικών ειδών. Από το 1790 ασχολήθηκαν με τηντυπογραφία και την έκδοση βιβλίων. Αρχικά εργάστηκαν ως τυπογράφοι στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουμάιστερ, αλλά δύο χρόνια αργότερα, ύστερα από την πρόσληψη του τελευταίου ως οικοδιδάσκαλου των πριγκίπων του αυστριακού θρόνου, τα δύο αδέρφια ανέλαβαν τη διεύθυνση του τυπογραφείου.
Εκδότες: Οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου
Εφημερίς. Η αρχαιότερη ελληνική εφημερίδα που έχει διασωθή. Βιέννη 1791-1797
Ανασυγκρότηση της σειράς σε φωτοτυπική επανέκδοση 1995. Εκδοτική φροντίδα Λ. Βρανούσης. Αθήνα: Ακαδημία Αθηνών, σελ. 276-278.
Η “Εφημερίς” των Μακεδόνων αδελφών Μαρκίδων Πούλιου στην “Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου”
Από το 1791 μέχρι το 1797 στο εν λόγω τυπογραφείο τύπωσαν 56 ελληνικά βιβλία, αρκετά από τα οποία με τη φίρμα του Μπαουμάιστερ. Αργότερα, μετά την ανάληψη της διεύθυνσης από τους ίδιους, χρησιμοποίησαν την εκδοτική ένδειξη Παρά Μαρκίδ. Πούλιου ή Παρά τοις αυταδέλφοις Μαρκίδ. Πούλιου.
Ο Ρήγας Φεραίος συνδέθηκε με τους αδερφούς Πούλιου κατά το πρώτο του ταξίδι στη Βιέννη το 1790, όταν τύπωσε στο τυπογραφείο τους το βιβλίο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών. Επίσης στο τυπογραφείο των Μαρκίδων Πούλιου τυπώθηκε το επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα που περιείχε την Επαναστατική προκήρυξη, Δίκαια του Ανθρώπου και τον Θούριο. Τέλος η επιχείρηση των δύο αδερφών ανέλαβε την κεντρική πώληση και τη διακίνηση των χαρτών του Ρήγα.
Η συνεργασία τους με τον Ρήγα είχε ως αποτέλεσμα τη δίωξή τους από τις αυστριακές αρχές μετά τη σύλληψη του Έλληνα επαναστάτη, και το κλείσιμο του τυπογραφείου. Ο Γεώργιος εξορίστηκε και πήρε άσυλο στη Γαλλία, αργότερα πήγε στην Αγκώνακαι τελικά κατέληξε στην Νυρεμβέργη. Εκεί πέθανε το 1830 και θάφτηκε σε οικογενειακό τάφο στη γειτονική πόλη Φιρτ. Ο αδερφός του, που βρισκόταν εκτός της αυστριακής επικράτειας όταν συνελήφθη ο Γεώργιος, πήγε στην Ιταλία για να πολεμήσει μαζί με τονΝαπολέοντα και τελικά κατέληξε στη Βενετία για να συνεχίσει το εκδοτικό έργο του. Για την τελευταία φάση της ζωής του δεν υπάρχουν στοιχεία, είναι όμως γνωστό ότι προσπάθησε να εκδώσει εφημερίδα στην Ιόνιο Πολιτεία.
Η Εφημερίς
Εκδόθηκε για πρώτη φορά τον Δεκέμβριο του 1790 και συνέχισε να εκδίδεται μέχρι το 1797. Αρχικά ήταν δίφυλλη με διαστάσεις 22Χ17εκ., ενώ από το δεύτερο χρόνο και ως το τέλος της έκδοσής της έβγαινε σε μικρότερο μέγεθος (17Χ11 εκ.) και τυπωνόταν σε 8, 12 ή 16 σελίδες. Κυκλοφορούσε δύο φορές την εβδομάδα, κάθε Τρίτη και Πέμπτη.
Η γλώσσα της Εφημερίδος ήταν η δημοτική της εποχής, με πολλούς ιδιωματισμούς και λέξεις τις καθαρεύουσας.
Δημοσίευε ειδήσεις και ανταποκρίσεις για τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα της εποχής καθώς και ειδήσεις σχετικά με την πολιτική και κοινωνική ζωή σε διάφορες χώρες. Επίσης δημοσίευε εμπορικές ειδήσεις, αναγγελίες εκδόσεων, μικρές αγγελίες, ποιήματα αλλά και γυναικεία μόδα. Δεν χρησιμοποιούσε τίτλους αλλά δημοσίευε τις ειδήσεις με βάση τη χώρα ή την πόλη προέλευσής τους. Πηγές των ανταποκρίσεων ήταν κυρίως δημοσιεύματα ξένων εφημερίδων.
Η Εφημερίς είχε συνδρομητές σε όλη την ορθόδοξη Ανατολή και σε όλες τις ελληνικές κοινότητες της Ευρώπης. Φύλλα τηςΕφημερίδος βρίσκονται σε διάφορες βιβλιοθήκες: στην Αθήνα, στην Κοζάνη, στο Ιάσιο, στο Βουκουρέστι κ.ά. Μέχρι τώρα δεν έχουν εντοπιστεί φύλλα των ετών 1795 και 1796.
Οι Μαρκίδες Πούλιοι εξέδωσαν στη Βιέννη και την πρώτη σερβική εφημερίδα. Επρόκειτο για την Serbskija Novini (Σέρβικες εφημερίδες) η οποία τυπωνόταν επί περίπου δύο χρόνια (14 Μαρτίου 1791-31 Δεκεμβρίου 1792) στο τυπογραφείο του Κούρτσβεκ με εκδότες τα δύο αδέρφια που ήταν και υπεύθυνοι για τη σύνταξή της.
Το πρώτο φύλλο της «Εφημερίδος» (Βιέννη 31/12/1790)
Το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών κυκλοφόρησε το 2008 μια εξαίρετη εγκυκλοπαίδεια με τον τίτλο “Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Τύπου 1784 – 1974, τόμοι -4-”. Τέσσερις τόμοι 2410 σελίδες, 340 συνεργάτες, 2.500 λήμματα και πολυάριθμοι χορηγοί.
Την παραπάνω εγκυκλοπαίδεια επιμελήθηκαν κατά τρόπον άψογο η κ. Λουκία Δρούλια και η κ. Γιούλα Κουτσοπανάγου.
Στην εγκυκλοπαίδεια αυτή δημοσιεύεται η πρώτη Ελληνική Εφημερίδα με τον τίτλο “ΕΦΗΜΕΡΙΣ” που εκδόθηκε στη Βιέννη στις 31 Δεκεμβρίου 1790 από τους Σιατιστινούς Αδελφούς Μαρκίδε Πούλιου, με στόχο την πνευματική και πολιτική αφύπνιση των υποδούλων Ελλήνων.
Οι αφετηρίες και τα μηνύματα της “ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ” των Σιατιστινών Αδελφών Μαρκίδων Πούλιου ήταν συνυφασμένα με τον ξεσηκωμό και τον διαφωτισμό του γένους για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού και ιδιαίτερα με το κίνημα του Ρήγα Φεραίου. Στο τυπογραφείο των Αδελφών Μαρκίδων Πούλιου τυπώθηκαν όλα τα επαναστατικά έντυπα του Ρήγα. Ο ρόλος των Σιατιστινών αδελφών Μαρκίδων Πούλιου, κατά την περίοδο εκείνη, ήταν σημαντικότατος. Η προσφορά τους στα Ελληνικά γράμματα, την Ελληνική δημοσιογραφία και την υπόθεση της αποτίναξης του τουρκικού ζυγού ήταν αποφασιστική και άξια θαυμασμού. Σαν πρωτεργάτες της Ελληνικής τυπογραφίας, οι Σιατιστινοί Αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου σημάδεψαν την ιστορία της με το τολμηρό εθνικό έργο που επετέλεσαν και την ηρωική τους θυσία στους κατατρεγμούς του σκοταδισμού. Σαν πρόδρομοι του Ελληνικού τύπου γενικότερα, ήταν εκείνοι που καθόρισαν την εξέλιξή του και που εξαρχής συνένωσαν την ειδησεογραφική ενημέρωση με τον πολιτικό λόγο.
Δημοσιεύονται στην εγκυκλοπαίδεια, επίσης, εφημερίδες που εκδόθηκαν στη Σιάτιστα, όπως “Η Εφημερίς της Σιατίστης”, 1935 – 1937 με Δ/ντή και Ιδιοκτήτη τον Παναγιώτη Αθαν. Τσαούση, στην Κοζάνη “Βόρειος Ελλάς”, 1928, βλ. και Θεσ/νίκη, “Δυτική Μακεδονία”, 1950, “Ένωσις”, 1950, “Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας”, 1932, “Ηχώ της Μακεδονίας”, 1914, “Θάρρος”, 1960, “Μακεδονικόν Βήμα”, 1930 και “Νίκη”, 1942, στην Πτολεμαΐδα “Εορδαϊκή”, 1964 και “Επαρχιακή Φωνή”, 1929 και σε άλλες πόλεις.
Στους 4 παραπάνω τόμους της Εγκυκλοπαίδειας, μεταξύ των άλλων, αναγράφονται τα εξής: “Στα 700 περίπου λήμματα για τα πρόσωπα που ενεπλάκησαν στην παραγωγή των εντύπων παρουσιάζονται όχι μόνο οι σημαντικότεροι και γνωστότεροι εκδότες, δημοσιογράφοι και γελοιογράφοι, αλλά και οι λιγότερο γνωστοί, αυτοί των εντύπων της περιφέρειας και του εξωτερικού που κατέβαλαν τις δικές τους προσπάθειες για την Ανάπτυξη του Τύπου. Το έργο ολοκληρώνεται με Παραρτήματα. Στο πρώτο παρουσιάζονται τα σύντομα ιστορικά των ενώσεων και σωματείων του Τύπου που με τη δράση τους συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωσή του, καθώς και την κατοχύρωση των δικαιωμάτων όσων εργάζονται στον χώρο αυτό. Η σχολιασμένη Γενική Βιβλιογραφία που ακολουθεί, παρουσιάζει τον Τύπο ως αντικείμενο έρευνας και αποτελεί πολύτιμο βοήθημα για τους αυριανούς μελετητές του θέματος. Στη συνέχεια, η σύντομη παρουσίαση της νομοθεσίας περί Τύπου από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους καταγράφει τις “περιπέτειές” του και τους δύσκολους δρόμους της αυτονόησης, σήμερα ελευθεροτυπίας. Τέλος, το φωτογραφικό ένθετο των τελευταίων σελίδων απεικονίζει το “ταξίδι” των εντύπων προς τον τελικό αποδέκτη τους, τον αναγνώστη.
Συγχαίρω θερμά την κ. Λουκία Δρούλια και την κ. Γιούλα Κουτσοπανάγου για την άριστη επιμέλεια της έκδοσης, καθώς και όλους τους συντελεστές του σημαντικότατου αυτού έργου, που αποτελεί πράγματι έναν εκδοτικό άθλο.
Γεώργιος Μ. Μπόντας
Τέως Δ/ντής της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας – Λαογράφος
Τέως Δ/ντής της Μανουσείου Δημόσιας Βιβλιοθήκης Σιάτιστας – Λαογράφος
Οι συνεργάτες του Ρήγα, αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, σε ιδεατή απεικόνισή τους από ζωγράφο.
“
Η “Εφημερίς” των αδελφών Μαρκίδων Πούλιου θεωρείται σήμερα το πρώτο και μοναδικό σωζόμενο ελληνικό ειδησεογραφικό φύλλο που αποτέλεσε το δημοσιογραφικό όργανο των ελλήνων πατριωτών της Βιέννης.
Ιδρυτές, εκδότες και συγγραφείς της είναι οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, Έλληνες από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, κάτοικοι Βιέννης. Η “Εφημερίς” εκδόθηκε στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουσμάιτερ στη Βιέννη, όπου το ίδιο διάστημα (1790-1797) τυπώθηκαν 56 ελληνικά βιβλία (μεταξύ των οποίων το “Σχολείον των ντελικάτων εραστών” του Ρήγα Βελεστινλή).
Η “Εφημερίς” δημοσίευε ειδήσεις και ανταποκρίσεις για τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα της εποχής (με έμφαση στη Γαλλία, στην Τουρκία και στη Ρωσία) και παρακολουθούσε την πολιτική και κοινωνική ζωή σε διάφορες χώρες. Τα θέματα δεν τιτλοφορούνταν, αλλά καταγράφονταν με βάση τη χώρα ή την πόλη προέλευσής τους (Γαλλία ή Φράντζα, Λόντρα ή Λόνδον, Μπερλίνι – Βερολίνο κ.ά.) Η γλώσσα είναι δημοτική της εποχής με πολλούς ιδιωματισμούς, λέξεις της καθαρεύουσας, της εκκλησίας και της διπλωματίας. Είναι μια εφημερίδα γραμμένη “εις την απλήν ρωμαιικήν γλώσσαν”, όπως σημειώνουν οι εκδότες της. Αναγνώστες είναι (κυρίως με συνδρομή) Έλληνες της Βιέννης, της Θεσσαλονίκης, του Καΐρου, της Κωνσταντινούπολης κ.ά.
Ιδρυτές, εκδότες και συγγραφείς της είναι οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, Έλληνες από τη Σιάτιστα της Μακεδονίας, κάτοικοι Βιέννης. Η “Εφημερίς” εκδόθηκε στο τυπογραφείο του Ιωσήφ Μπαουσμάιτερ στη Βιέννη, όπου το ίδιο διάστημα (1790-1797) τυπώθηκαν 56 ελληνικά βιβλία (μεταξύ των οποίων το “Σχολείον των ντελικάτων εραστών” του Ρήγα Βελεστινλή).
Η “Εφημερίς” δημοσίευε ειδήσεις και ανταποκρίσεις για τις εξελίξεις στα πολεμικά μέτωπα της εποχής (με έμφαση στη Γαλλία, στην Τουρκία και στη Ρωσία) και παρακολουθούσε την πολιτική και κοινωνική ζωή σε διάφορες χώρες. Τα θέματα δεν τιτλοφορούνταν, αλλά καταγράφονταν με βάση τη χώρα ή την πόλη προέλευσής τους (Γαλλία ή Φράντζα, Λόντρα ή Λόνδον, Μπερλίνι – Βερολίνο κ.ά.) Η γλώσσα είναι δημοτική της εποχής με πολλούς ιδιωματισμούς, λέξεις της καθαρεύουσας, της εκκλησίας και της διπλωματίας. Είναι μια εφημερίδα γραμμένη “εις την απλήν ρωμαιικήν γλώσσαν”, όπως σημειώνουν οι εκδότες της. Αναγνώστες είναι (κυρίως με συνδρομή) Έλληνες της Βιέννης, της Θεσσαλονίκης, του Καΐρου, της Κωνσταντινούπολης κ.ά.
Πρόκειται για την «Εφημερίδα», πού ή πρώτη της έκδοση κυκλοφόρησε στις 31 Δεκεμβρίου τού 1790 στην απειλούμενη τότε από το Ναπολέοντα καχύποπτη πρωτεύουσα των Αψβούργων.
Εκδότες ιδιοκτήτες ήταν δυο αδελφοί από τη Σιάτιστα,
ό Πούμπλιος και ό Γεώργιος Μαρκίδες Πούλιου.
Ή «Έφημερίς», πού όπως είπαμε την εξέδιδαν οι δύο αδελφοί από τη Σιάτιστα — πού θα ’πρεπε να είχε ανεγερθεί προς τιμήν τους από τις δημοσιογραφικές οργανώσεις της χώρας μας μνημείο— αφιέρωνε την πρώτη της σελίδα μόνο για τον τίτλο πού έγραφε:«Έφημερίς Τουτέστι ακριβής ιστορία των κατά τον παρόντα χρόνον αξιολογότερων και ακριβέστερων συμβεβηκότων».
Δειγματοληπτικά μπορεί να παρατεθεί ένα ρεπορτάζ της «Έφημερίδος» για το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1790 και για τον αναβρασμό πού είχαν προκαλέσει οι καταδρομές του Λάμπρου Κατσώνη:
Περιλαμβάνονται περιγραφές για την κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη και για τούς φόβους της Τουρκίας για τον αναβρασμό πού παρατηρούνταν μεταξύ των Ελλήνων
«διότι υπήρχε φόβος μην ήθελε καταπλακωθεί ή Πόλις από τούς Γιαούρηδες. όπου, ενωμένοι με τούς Ρώσσους, τούς είναι πολλά εύκολον να καύσουν τα καράβια εις τούς λιμένας και τα σπίτια εις την Κωνσταντινούπολή, όντας όλα από ξύλα και δεν ήμποροΰν καμίαν άντίστασιν να κάμουν.
Οι Τούρκοι, οπού έχουν πλούτη και ευρίσκουν καράβια θέλουν φύγει προτήτερα από τού καιρού εις την Άσίαν και ούτω κατατροπώνεται ή Κωνσταντινούπολή . . .».
Είναι εύκολο για τον Έλληνα αναγνώστη να καταλάβει την κατάσταση και να ενθαρρυνθεί έστω και με τον τρόπο πού δημοσιεύονται οι ειδήσεις της «Έφημερίδος», για να περάσουν από την αυστριακή λογοκρισία και από την τουρκική αντίδραση.
Πίσω από την φαινομενική καταφρόνια για τούς «γκιαούρηδες» κρύβεται το διάγραμμα για μια εξέλιξη πού μπορεί να αποβεί θαυμάσια για τούς "Έλληνες και να τούς εμπνεύσει ενθουσιασμό και αισιοδοξία. Σ’ αυτό το πρότυπο είναι γραμμένες όλες οι ειδήσεις της «Έφημερίδος».
Ή ζωή τού μοναδικού αυτού για την ιστορία της ελληνικής δημοσιογραφίας εντύπου συνδέεται με τα μεγαλύτερα γεγονότα της εποχής του, τα όποια πάντα είχε ως σκοπό να τα παρουσιάζει με τρόπο πού να φουντώνει τον πόθο των Ελλήνων, τόσο των υποδούλων όσο και της διασποράς, για την Ελευθερία και να εμπνέει σ’ αυτούς αγωνιστικό πνεύμα.
Γι’ αυτό, ενώ στα πρώτα χρόνια της έκδοσής του διέπεται από πνεύμα εχθρικό προς τη Γαλλική Επανάσταση, μετά το 1796, όταν έφτασε στη Βιέννη ό Ρήγας, άλλαξε τακτική φτάνοντας μάλιστα στο σημείο όχι μόνο να δημοσιεύει ειδήσεις και σχόλια ευνοϊκά για την επανάσταση των Γάλλων, πού έφερε το μήνυμα της ελευθερίας στην Ευρώπη της εποχής εκείνης, αλλά και παρέθετε στις εκδόσεις της ποιήματα επαναστατικού περιεχομένου.
Ακόμη διαφήμιζε και πουλούσε έργα τού Ρήγα, πού δεν αποκλείεται να έγραψε και μερικά από τα άρθρα της.
Εξάλλου ένας από τούς δύο αδελφούς, ό Γεώργιος, ύστερα από τις επίσημες διαμαρτυρίες των τουρκικών αρχών προς την αυστριακή κυβέρνηση, πού συνετέλεσαν στην παύση της «Έφημερίδος» το Μάιο του 1798 και στο κλείσιμο του τυπογραφείου, έπεσε θύμα διωγμών των αυστριακών αρχών πού τον έκλεισαν στη φυλακή επί τέσσερις μήνες.
Μετά την απόλυσή του κατέφυγε στη Γερμανία. Ό αδελφός του Πούμπλιος εξορίστηκε από τις αυστριακές αρχές από το 1796, όταν βρισκόταν στις παρίστριες ηγεμονίες, και δεν επέτρεψαν την επιστροφή του στη Βιέννη με την κατηγορία ότι πουλούσε βιβλία ((ύποπτου περιεχομένου».
Χαρακτηρίζοντας την κατάσταση της εποχής εκείνης ένας "Άγγλος συγγραφέας, ό James Delway, στο βιβλίο του ((Constantinople Ancient and Modern», πού εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1797, γράφει στη σελίδα 105:
«"Αν και όλοι ασήμαντοι οι σημερινοί 'Έλληνες στην πολιτική πλάστιγγα της Ευρώπης, δεν υπάρχει άλλο έθνος πού να ενδιαφέρεται και να παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις περισσότερο από αυτό. Πολύ εύπιστοι και με την τάση να πλάθουν με τη φαντασία τους ειδήσεις, έχουν την πολιτικολογία για βασικό αντικείμενο των συνομιλιών τους. Ή ελληνική εφημερίδα, πού εκδίδεται στη Βιέννη και διαβάζεται με απληστία, είναι το μαντείο τους και αποτελεί τη βάση των συζητήσεών τους».
'Όσο και αν ή παράγραφος αυτή έχει αρκετή κακότητα για τούς Έλληνες, ίσως επειδή υποστήριζαν το Βοναπάρτη, αποτελεί μαρτυρία όχι μόνο για την ευρύτητα της κυκλοφορίας της «Έφημερίδος», αλλά και για τη στάση των Ελλήνων κατά την εποχή εκείνη.
Κυκλοφορούσε άραγε ή «Έφημερίς» στη Θεσσαλονίκη κατά την εποχή εκείνη;
Δυστυχώς δεν μπορεί να δοθεί απάντηση καταφατική και κατά άμεσο τρόπο.
'Όμως το γεγονός ότι έχουν διασωθεί πολλά αντίτυπα της στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και στη Βιβλιοθήκη της Μονής Μεγίστης Λαύρας τού 'Αγίου Όρους, επιπρόσθετα δε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και άλλες βιβλιοθήκες σ’ άλλα μέρη της Ελλάδος και τού Εξωτερικού, δεν αποκλείει καθόλου να κυκλοφόρησε ή «Έφημερίς» και στη δεύτερη πόλη της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας (στο ευρωπαϊκό τμήμα της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας) κατά την εποχή εκείνη.
'Όμως δε θα ήταν δυνατό να διασωθεί κανένα αντίτυπο της ύστερα από τις καταστροφές και τις θεομηνίες (πυρκαϊές κλπ.) πού έπληξαν την πόλη από το τέλος τού 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. Εξάλλου είναι βεβαιωμένο ότι κυκλοφορούσαν αντίτυπα εφημερίδων πού εκδίδονταν στη Βιέννη, στο Παρίσι και σ’ άλλες πόλεις της Ευρώπης πριν από την Ελληνική Επανάσταση τού 1821.
Το πνεύμα της «Έφημερίδος» και των άλλων εφημερίδων πού άκολούθησαν το παράδειγμά της στη διασπορά, το ακλούθησαν και οι ελληνικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σε πολύ δε λιγότερη ένταση οι εφημερίδες πού εκδόθηκαν στην ’Αθήνα κατόπιν και σ’ άλλες ελληνικές πόλεις μετά την Επανάσταση, όταν δημιουργήθηκε ό πρώτος μικρός πυρήνας του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους.
Μέσα στα πλαίσια αυτά κινήθηκαν οι ελληνικές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, πού δεν απέβλεπαν τόσο στην κατεύθυνση της οικονομικής ωφελιμότητας, όσο στο να μεταδώσουν στο αναγνωστικό τους κοινό τον πόθο για την ελευθερία και το αγωνιστικό πνεύμα για την επιτυχία τού μεγάλου σκοπού μετά το 1821, πού ήταν ή απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών.
Ή πνευματική αυτή τάση γίνεται ακόμη περισσότερο ευεξήγητη, όταν σκεφτεί κανείς ότι οι αδελφοί Μαρκίδες-Πούλιου δεν είναι οι μόνοι Μακεδόνες πού ασχολήθηκαν με τη μαχόμενη δημοσιογραφία της προεπαναστατικής ή της επαναστατικής εποχής και δημιούργησαν ιστορία και παράδοση.
Ό ’Αθανάσιος Σταγειρίτης πού εξέδωσε στη Βιέννη την τελευταία ελληνική εφημερίδα πριν από το μεγάλο ξεσηκωμό, καταγόταν, όπως φαίνεται και από το όνομα του, από τη Μακεδονία και ήταν περήφανος για την καταγωγή του, όπως αναφέρει στα βιβλία και τις πραγματείες πού έγραψε σαν καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στην Καισαροβασιλική Ακαδημία των ’Ανατολικών Γλωσσών στη Βιέννη.
Μια έκκληση για βοήθεια προς τούς επαναστατημένους Έλληνες στο Παρίσι, πού δημοσιεύτηκε το 1826, υπογράφεται από το «Μηνά Μινωίδη έκ Μακεδονίας», πού, όπως φαίνεται από άλλες ιστορικές μαρτυρίες, ήταν συντάκτης της εφημερίδας «Ελληνικός Καθρέπτης», πού εκδιδόταν στην Ύδρα κατά την πρώτη περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως.
’Αλλά και τα «Ελληνικά Χρονικά», ή πιο ένδοξη εφημερίδα της εποχής εκείνης, πού εκδιδόταν στο πολιορκημένο Μεσολόγγι από τον ’Ελβετό γιατρό και θερμότατο φιλέλληνα ’Ιωάννη ’Ιάκωβο Μάγιερ, είχε για συντάκτη της το Δημήτριο Παυλίδη, δάσκαλο από τη Σιάτιστα.
Δειγματοληπτικά μπορεί να παρατεθεί ένα ρεπορτάζ της «Έφημερίδος» για το ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1790 και για τον αναβρασμό πού είχαν προκαλέσει οι καταδρομές του Λάμπρου Κατσώνη:
Περιλαμβάνονται περιγραφές για την κατάσταση στην Κωνσταντινούπολη και για τούς φόβους της Τουρκίας για τον αναβρασμό πού παρατηρούνταν μεταξύ των Ελλήνων
«διότι υπήρχε φόβος μην ήθελε καταπλακωθεί ή Πόλις από τούς Γιαούρηδες. όπου, ενωμένοι με τούς Ρώσσους, τούς είναι πολλά εύκολον να καύσουν τα καράβια εις τούς λιμένας και τα σπίτια εις την Κωνσταντινούπολή, όντας όλα από ξύλα και δεν ήμποροΰν καμίαν άντίστασιν να κάμουν.
Οι Τούρκοι, οπού έχουν πλούτη και ευρίσκουν καράβια θέλουν φύγει προτήτερα από τού καιρού εις την Άσίαν και ούτω κατατροπώνεται ή Κωνσταντινούπολή . . .».
Είναι εύκολο για τον Έλληνα αναγνώστη να καταλάβει την κατάσταση και να ενθαρρυνθεί έστω και με τον τρόπο πού δημοσιεύονται οι ειδήσεις της «Έφημερίδος», για να περάσουν από την αυστριακή λογοκρισία και από την τουρκική αντίδραση.
Πίσω από την φαινομενική καταφρόνια για τούς «γκιαούρηδες» κρύβεται το διάγραμμα για μια εξέλιξη πού μπορεί να αποβεί θαυμάσια για τούς "Έλληνες και να τούς εμπνεύσει ενθουσιασμό και αισιοδοξία. Σ’ αυτό το πρότυπο είναι γραμμένες όλες οι ειδήσεις της «Έφημερίδος».
Ή ζωή τού μοναδικού αυτού για την ιστορία της ελληνικής δημοσιογραφίας εντύπου συνδέεται με τα μεγαλύτερα γεγονότα της εποχής του, τα όποια πάντα είχε ως σκοπό να τα παρουσιάζει με τρόπο πού να φουντώνει τον πόθο των Ελλήνων, τόσο των υποδούλων όσο και της διασποράς, για την Ελευθερία και να εμπνέει σ’ αυτούς αγωνιστικό πνεύμα.
Γι’ αυτό, ενώ στα πρώτα χρόνια της έκδοσής του διέπεται από πνεύμα εχθρικό προς τη Γαλλική Επανάσταση, μετά το 1796, όταν έφτασε στη Βιέννη ό Ρήγας, άλλαξε τακτική φτάνοντας μάλιστα στο σημείο όχι μόνο να δημοσιεύει ειδήσεις και σχόλια ευνοϊκά για την επανάσταση των Γάλλων, πού έφερε το μήνυμα της ελευθερίας στην Ευρώπη της εποχής εκείνης, αλλά και παρέθετε στις εκδόσεις της ποιήματα επαναστατικού περιεχομένου.
Ακόμη διαφήμιζε και πουλούσε έργα τού Ρήγα, πού δεν αποκλείεται να έγραψε και μερικά από τα άρθρα της.
Εξάλλου ένας από τούς δύο αδελφούς, ό Γεώργιος, ύστερα από τις επίσημες διαμαρτυρίες των τουρκικών αρχών προς την αυστριακή κυβέρνηση, πού συνετέλεσαν στην παύση της «Έφημερίδος» το Μάιο του 1798 και στο κλείσιμο του τυπογραφείου, έπεσε θύμα διωγμών των αυστριακών αρχών πού τον έκλεισαν στη φυλακή επί τέσσερις μήνες.
Μετά την απόλυσή του κατέφυγε στη Γερμανία. Ό αδελφός του Πούμπλιος εξορίστηκε από τις αυστριακές αρχές από το 1796, όταν βρισκόταν στις παρίστριες ηγεμονίες, και δεν επέτρεψαν την επιστροφή του στη Βιέννη με την κατηγορία ότι πουλούσε βιβλία ((ύποπτου περιεχομένου».
Χαρακτηρίζοντας την κατάσταση της εποχής εκείνης ένας "Άγγλος συγγραφέας, ό James Delway, στο βιβλίο του ((Constantinople Ancient and Modern», πού εκδόθηκε στο Λονδίνο το 1797, γράφει στη σελίδα 105:
«"Αν και όλοι ασήμαντοι οι σημερινοί 'Έλληνες στην πολιτική πλάστιγγα της Ευρώπης, δεν υπάρχει άλλο έθνος πού να ενδιαφέρεται και να παρακολουθεί με ανησυχία τις εξελίξεις περισσότερο από αυτό. Πολύ εύπιστοι και με την τάση να πλάθουν με τη φαντασία τους ειδήσεις, έχουν την πολιτικολογία για βασικό αντικείμενο των συνομιλιών τους. Ή ελληνική εφημερίδα, πού εκδίδεται στη Βιέννη και διαβάζεται με απληστία, είναι το μαντείο τους και αποτελεί τη βάση των συζητήσεών τους».
'Όσο και αν ή παράγραφος αυτή έχει αρκετή κακότητα για τούς Έλληνες, ίσως επειδή υποστήριζαν το Βοναπάρτη, αποτελεί μαρτυρία όχι μόνο για την ευρύτητα της κυκλοφορίας της «Έφημερίδος», αλλά και για τη στάση των Ελλήνων κατά την εποχή εκείνη.
Κυκλοφορούσε άραγε ή «Έφημερίς» στη Θεσσαλονίκη κατά την εποχή εκείνη;
Δυστυχώς δεν μπορεί να δοθεί απάντηση καταφατική και κατά άμεσο τρόπο.
'Όμως το γεγονός ότι έχουν διασωθεί πολλά αντίτυπα της στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης και στη Βιβλιοθήκη της Μονής Μεγίστης Λαύρας τού 'Αγίου Όρους, επιπρόσθετα δε στη Βιβλιοθήκη της Βουλής και άλλες βιβλιοθήκες σ’ άλλα μέρη της Ελλάδος και τού Εξωτερικού, δεν αποκλείει καθόλου να κυκλοφόρησε ή «Έφημερίς» και στη δεύτερη πόλη της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας (στο ευρωπαϊκό τμήμα της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας) κατά την εποχή εκείνη.
'Όμως δε θα ήταν δυνατό να διασωθεί κανένα αντίτυπο της ύστερα από τις καταστροφές και τις θεομηνίες (πυρκαϊές κλπ.) πού έπληξαν την πόλη από το τέλος τού 18ου αιώνα μέχρι σήμερα. Εξάλλου είναι βεβαιωμένο ότι κυκλοφορούσαν αντίτυπα εφημερίδων πού εκδίδονταν στη Βιέννη, στο Παρίσι και σ’ άλλες πόλεις της Ευρώπης πριν από την Ελληνική Επανάσταση τού 1821.
Το πνεύμα της «Έφημερίδος» και των άλλων εφημερίδων πού άκολούθησαν το παράδειγμά της στη διασπορά, το ακλούθησαν και οι ελληνικές εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης και των άλλων πόλεων της ’Οθωμανικής αυτοκρατορίας, σε πολύ δε λιγότερη ένταση οι εφημερίδες πού εκδόθηκαν στην ’Αθήνα κατόπιν και σ’ άλλες ελληνικές πόλεις μετά την Επανάσταση, όταν δημιουργήθηκε ό πρώτος μικρός πυρήνας του ανεξάρτητου Ελληνικού κράτους.
Μέσα στα πλαίσια αυτά κινήθηκαν οι ελληνικές εφημερίδες της Θεσσαλονίκης, πού δεν απέβλεπαν τόσο στην κατεύθυνση της οικονομικής ωφελιμότητας, όσο στο να μεταδώσουν στο αναγνωστικό τους κοινό τον πόθο για την ελευθερία και το αγωνιστικό πνεύμα για την επιτυχία τού μεγάλου σκοπού μετά το 1821, πού ήταν ή απελευθέρωση των υπόδουλων αδελφών.
Ή πνευματική αυτή τάση γίνεται ακόμη περισσότερο ευεξήγητη, όταν σκεφτεί κανείς ότι οι αδελφοί Μαρκίδες-Πούλιου δεν είναι οι μόνοι Μακεδόνες πού ασχολήθηκαν με τη μαχόμενη δημοσιογραφία της προεπαναστατικής ή της επαναστατικής εποχής και δημιούργησαν ιστορία και παράδοση.
Ό ’Αθανάσιος Σταγειρίτης πού εξέδωσε στη Βιέννη την τελευταία ελληνική εφημερίδα πριν από το μεγάλο ξεσηκωμό, καταγόταν, όπως φαίνεται και από το όνομα του, από τη Μακεδονία και ήταν περήφανος για την καταγωγή του, όπως αναφέρει στα βιβλία και τις πραγματείες πού έγραψε σαν καθηγητής της ελληνικής γλώσσας στην Καισαροβασιλική Ακαδημία των ’Ανατολικών Γλωσσών στη Βιέννη.
Μια έκκληση για βοήθεια προς τούς επαναστατημένους Έλληνες στο Παρίσι, πού δημοσιεύτηκε το 1826, υπογράφεται από το «Μηνά Μινωίδη έκ Μακεδονίας», πού, όπως φαίνεται από άλλες ιστορικές μαρτυρίες, ήταν συντάκτης της εφημερίδας «Ελληνικός Καθρέπτης», πού εκδιδόταν στην Ύδρα κατά την πρώτη περίοδο της Ελληνικής Επαναστάσεως.
’Αλλά και τα «Ελληνικά Χρονικά», ή πιο ένδοξη εφημερίδα της εποχής εκείνης, πού εκδιδόταν στο πολιορκημένο Μεσολόγγι από τον ’Ελβετό γιατρό και θερμότατο φιλέλληνα ’Ιωάννη ’Ιάκωβο Μάγιερ, είχε για συντάκτη της το Δημήτριο Παυλίδη, δάσκαλο από τη Σιάτιστα.
’Από τη δημοσιογραφία της εποχής του και μάλιστα την πιο μαχητική και αδιάλλακτη στην υπεράσπιση των αρχών της δικαιοσύνης και της ελευθερίας πέρασε και ένας μεγάλος Μακεδόνας, ό ’Αναστάσιος Πολυζωίδης, μοναδικός νομομαθής, δικαστής και πολιτικός, πού με τη βραχύβια εφημερίδα του «’Απόλλων», θα μείνει στην ιστορία τού ελληνικού τύπου σαν φωτεινό παράδειγμα μαχητή της δικαιοσύνης και της ελευθεροτυπίας.
Είναι γνωστή ή θαρραλέα στάση του στη δίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα σαν δικαστή, καθώς και ή αδιάλλακτη μαχητικότητά του σαν δημοσιογράφου με την εφημερίδα του κατά τού Καποδίστρια.
Δυστυχώς ή ιστορική έρευνα στον τομέα τού τύπου δεν έχει προχωρήσει σε μεγάλη έκταση και τα όσα αναφέρονται σαν παράδειγμα κληρονομιάς πού άφησαν οι πρώτοι Μακεδόνες δημοσιογράφοι για τη μετέπειτα δημοσιογραφία της Θεσσαλονίκης, πού είναι και βασικά αντιπροσωπευτική για την ιστορία της δημοσιογραφίας της Μακεδονίας, δεν είναι, παρά τις προσπάθειες πού έχουν καταβληθεί, αντιπροσωπευτικά.
Είναι γνωστή ή θαρραλέα στάση του στη δίκη των Κολοκοτρώνη και Πλαπούτα σαν δικαστή, καθώς και ή αδιάλλακτη μαχητικότητά του σαν δημοσιογράφου με την εφημερίδα του κατά τού Καποδίστρια.
Δυστυχώς ή ιστορική έρευνα στον τομέα τού τύπου δεν έχει προχωρήσει σε μεγάλη έκταση και τα όσα αναφέρονται σαν παράδειγμα κληρονομιάς πού άφησαν οι πρώτοι Μακεδόνες δημοσιογράφοι για τη μετέπειτα δημοσιογραφία της Θεσσαλονίκης, πού είναι και βασικά αντιπροσωπευτική για την ιστορία της δημοσιογραφίας της Μακεδονίας, δεν είναι, παρά τις προσπάθειες πού έχουν καταβληθεί, αντιπροσωπευτικά.
(Γ. ΛΑΪΟΣ, Ὁ ἑλληνικὸς τύπος τῆς Βιέννης ἀπὸ τοῦ 1784 μέχρι τοῦ 1821, Aθήνα 1961).
Βιβλιογραφία
1. Μαρκίδες Πούλιου: οι πρωτοπόροι Έλληνες δημοσιογράφοι. Έντυπο από την έκθεση του Μορφωτικού Ιδρύματος Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας-Θράκης, Οκτώβριος-Δεκέμβριος 2007.
2. Λάιος, Γεώργιος. «Οι αδελφοί Πούλιου, ο Γεώργιος Θεοχάρης και άλλοι σύντροφοι του Ρήγα: (Ανέκδοτα έγγραφα από τα Αρχεία της Βιέννης)». Δελτίον της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας της Ελλάδος 12 (1957-1958), σ. 202-270
3. Σημαντικό νέο υλικό για τη συμμετοχή του Γεωργίου Μάρκου-Πούλιου στο κίνημα του τεκτονισμού και για τη ζωή του μετά την εξορία του από τα εδάφη της Αψβουργικής Μοναρχίας περιέχονται στο: Ίλια Χατζηπαναγιώτη-Sangmeister. Ο τεκτονισμός στην ελληνική κοινωνία και γραμματεία του 18ου αιώνα: οι γερμανόφωνες μαρτυρίες. Αθήνα: Περίπλους, 2010.
Βιβλίο του φιλολόγου Παναγιώτη Λιούφη: «Ιστορία της Κοζάνης», έκδοση 1924.
Κεφάλαιο
Συνεχιζεται...
ΖΗΝΩΝ ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ
Διαβάστε επίσης:
H ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.