Τι συνέβη με την κάθοδο της Περσεφόνης στον Κάτω Κόσμο;

Από πότε αρχίζει για την μητέρα της Δήμητρα η αναζήτη­ση της κόρης της Περσεφόνης, που θα την κάμει να διασχίσει όλο το γνωστό κόσμο; Τη στιγμή που χανόταν στην άβυσσο, η Περσεφόνη έβαλε μια φωνή. Η Δήμητρα την άκουσε και η αγωνία έσφιξε την καρδιά της. Τρέχει, αλλά δε βρίσκει την Περσε­φόνη!..


Λένε πως εννιά μέρες και εννιά νύχτες, χωρίς να φάει, χωρίς να πιει, χωρίς να πλυθεί και να στο­λιστεί, η θεά πλανιέται στον κόσμο, κρατώντας δάδες στα χέρια της! Και τη δέκατη μέρα; Διαβάστε το κείμενο!...

Η Περσεφόνη (δεξιά) με την Αθηνά και τον Τριπτόλεμο στα Ελευσίνια μυστήρια. 
(Ανάγλυφο του 440-430 π.Χ. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Αθήνα).

Η Περσεφόνη, σύμφωνα με όλα τα κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας (1) είναι η θεά του Κάτω Κόσμου και η σύντροφος του Άδη. Είναι κόρη του Δία (2) και της Δήμητρας (3), τουλάχιστο σύμφωνα με την εκδοχή την πιο διαδομένη. Μια πα­ράδοση όμως τη θέλει κόρη του Δία και της Στύγας, της Νύμφης του ποταμού του Κάτω Κό­σμου.
 

Ο σπουδαιότερος μύθος της Περσεφόνης εί­ναι η ιστορία της απαγωγής της από τον Άδη, το θείο της (αφού ο Άδης ήταν αδελφός του Δία).
 

Ο Άδης ερωτεύτηκε τη νέα και την απήγα­γε, την ώρα που αυτή μάζευε λουλούδια μαζί με τις Νύμφες στην πεδιάδα της Έννας στη Σικελία (αυτή είναι η τοποθεσία η γενικά πιο αποδε­κτή). Η απαγωγή αυτή έγινε με τη συνενοχή του Δία και όσο απουσίαζε η Δήμητρα.
 

Σ' αυτή την εποχή τοποθετούνται τα ταξίδια της Δήμητρας σε ολόκληρη την Ελλάδα, για να βρει την κόρη της, την οποίαν θρηνούσε όπου κι αν στεκόταν!
 

Στο τέλος ο Δίας διέταξε τον Άδη να δώσει πίσω την Περσεφόνη στη μητέρα της. Αυτό όμως δέν ήταν πια δυνατό. Πραγματικά η νέα είχε διακόψει την ασιτία, όταν ήταν στον Κάτω Κόσμο. Από απερισκεψία (ή ακόμη υποκινούμε­νη από τον Άδη) είχε φάει ένα σπόρο από ρόδι. Αυτό ήταν αρκετό, για να συνδεθεί μια για πά­ντα με τον Κάτω Κόσμο
 

Για να μετριαστούν τα πράγματα, ο Δίας αποφάσισε η Περσεφόνη να μοιράζει το χρόνο της ανάμε­σα στον Επάνω και τον Κάτω Κόσμο. Οι ανα­λογίες ποικίλλουν ανάλογα με τους συγγραφείς· άλλοτε μένει μόνο το ένα τρίτο του χρόνου στη γη και άλλοτε το μισό.
 

Η Περσεφόνη ως σύζυγος του Άδη παίζει κάποιο ρόλο στους μύθους του Ηρακλή, του Ορ­φέα, του Θησέα και του Πειρίθοου (4).
 

Έλεγαν επίσης πως είχε ερω­τευτεί τον ωραίο Άδωνη, ο οποίος με τη σειρά του χρειάστηκε να μοιράσει το χρόνο του ανά­μεσα στη Γη και τον Κάτω Κόσμο
 

Η Περσεφόνη εμφανίζεται κοντά στη Δήμη­τρα στα Ελευσίνια Μυστήρια. Στη Ρώμη την ταύτιζαν με την Προσερπίνα (5).

ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ; 

Η Περσεφόνη, όπως είπαμε, ήταν κόρη του Δία και της Δήμητρας και, του­λάχιστο στην παραδοσιακή μορφή του μύθου, ήταν η μοναχοκόρη της θεάς Μεγάλωνε ευτυχισμένη ανάμεσα στις Νύμφες, συντροφιά με τις αδελφές της, τις άλ­λες κόρες του Δία, την Αθηνά και την Άρτεμη, και λίγο ενδιαφερόταν για το γάμο, όταν ο θείος της, ο Άδης, την ερωτεύτηκε και με τη βοήθεια του Δία την απήγαγε.
 

Ως τόπος της απαγωγής θεωρείται συνήθως το λιβάδι της Έννας στη Σικελία, αλλά ο ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα κάμνει λόγο, πολύ ακαθόριστα, για την πεδιάδα της Μύσας, που είναι όνο­μα μυθικό, αναμφίβολα χωρίς γεωγραφική υπό­σταση.
 

Άλλες παραδόσεις τοποθετούν την απαγωγή της Περσεφόνης πότε στην Ελευσίνα, στις όχθες του Κηφισού, πότε στην Αρκαδία, στους πρόποδες της Κυλλήνης, όπου και έδειχναν κάποια σπηλιά, που τη θεω­ρούσαν ως μία από τις εισόδους του Κάτω Κό­σμου, πότε στην Κρήτη, κοντά στην Κνωσσό κτλ.
 

Λένε πως τη στιγμή που η νέα έκοβε ένα νάρκισσο (ή έναν κρίνο), άνοιξε η γη, πετάχτηκε ο Άδης και παρέσυρε τη μνηστή του στον Κάτω Κόσμο!..

Η ΚΡΑΥΓΗ ΤΗΣ ΠΕΡΣΕΦΟΝΗΣ!..

Από τότε αρχίζει για την μητέρα της Δήμητρα η αναζήτη­ση της κόρης της, που θα την κάμει να διασχίσει όλο το γνωστό κόσμο. Τη στιγμή που χανόταν στην άβυσσο, η Περσεφόνη έβαλε μια φωνή. Η Δήμητρα την άκουσε και η αγωνία έσφιξε την καρδιά της. Τρέχει, αλλά δε βρίσκει την Περσε­φόνη!
Λένε πως εννιά μέρες και εννιά νύχτες (6), χωρίς να φάει, χωρίς να πιει, χωρίς να πλυθεί και να στο­λιστεί, η θεά πλανιέται στον κόσμο, κρατώντας δάδες στα χέρια της!
 

Τη δέκατη μέρα η Δήμητρα συναντά την Εκάτη (7), που και εκείνη είχε ακούσει τη φω­νή, αλλά δεν είχε αναγνωρίσει τον απαγωγέα, γιατί το κεφάλι του περιβαλλόταν από σκιές της νύχτας. Μόνο ο Ήλιος, που τα βλέπει όλα, μπορεί να της αποκαλύψει αυτό που έγινε.
 

Σύμφωνα όμως με μια τοπική παράδοση, οι κάτοικοι της Ερμιόνης, στην Αργολίδα, αποκάλυψαν στη θεά Δήμητρα τον ένοχο.
 

Οργισμένη τότε η θεά αποφάσισε να μην ξανανέβει στον ουρανό και να μείνει στη γη, πα­ραιτούμενη από τα θεϊκά της καθήκοντα, ωσό­του να της ξαναδώσουν την κόρη της!...
Και τι έκανε;
 

Πήρε την μορφή γερόντισσας και πήγε στην Ελευσί­να! Πρώτα κάθισε σε μια πέτρα, που από τότε πήρε το όνομα «Αγέλαστος πέτρα»· έπειτα πήγε στο βασιλιά Κελεό, που βασίλευε τότε στη χώ­ρα. Εκεί κάθονταν γερόντισσες, που την κάλε­σαν να καθίσει ανάμεσα τους και μία, η Ιάμβη, την έκαμε με τα αστεία της να χαμογελάσει.
 

Κατόπιν η θεά Δήμητρα μπήκε στην υπηρεσία της Μετάνειρας, της γυναίκας του Κελεού, ως τροφός. Το παιδί που της εμπιστεύτηκαν ήταν ο μικρός Δημοφώντας ή, σε άλλες παραλλαγές, ο μικρός Τριπτόλεμος. Η θεά προσπάθησε να τον κάμει αθάνατο, αλλά δεν το κατόρθωσε εξαιτίας της άκαιρης επέμβασης της Μετάνειρας και, αποκα­λύπτοντας την αληθινή της ταυτότητα, ανέθεσε στον Τριπτόλεμο να διαδώσει στον κόσμο την καλλιέργεια του σιταριού.
 

Άλλες παραδόσεις θέλουν τη θεά να εκτελεί χρέη τροφού κοντά στο βασιλιά της Σικυώνας Πλημναίο 

Στο μεταξύ η εκούσια εξορία της Δήμητρας έκαμε τη γη άγονη και η τάξη του κόσμου διατα­ράχτηκε!

Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΟΣ!

Κατόπιν όλων αυτών, ο Δίας διέταξε τον Άδη να δώ­σει πίσω την Περσεφόνη, αλλά αυτό όμως ήταν αδύ­νατο διότι η Περσεφόνη είχε σπάσει τη νηστεία της και είχε φάει ένα σπυρί ροδιού στη διάρκεια της παραμονής της στον Κάτω Κόσμο, πράγμα που τη δέσμευε για πάντα!
 

Χρειάστηκε λοιπόν να καταλήξουν σε ένα συμβιβασμό: η Δήμητρα θα ξα­νάπαιρνε τη θέση της στον Όλυμπο και η Περ­σεφόνη θα μοίραζε τη χρονιά ανάμεσα στον Κάτω Κόσμο και τη μητέρα της!

Κάθε άνοιξη λοιπόν η Περσεφόνη φεύγει από την υπόγεια διαμονή της και ανεβαίνει στον ουρανό με τα πρώτα φυτά που φυτρώνουν στα αυλάκια των χωραφιών, για να χαθεί πάλι κοντά στις σκιές την εποχή της συγκομιδής. Αλλά όσο καιρό εί­ναι μακριά από τη Δήμητρα, το χώμα μένει άγο­νο και είναι η μελαγχολική εποχή του χειμώνα!
 

Με την αναζήτηση της Δήμητρας συνδέθηκαν διάφορα επεισόδια, ανάλογα με τις τοπικές πα­ραδόσεις. Στη Σικυώνα απέδιδαν στη θεά την εφεύρεση του μύλου, που η ίδια δίδαξε στους κατοίκους· αλλού της απέδιδαν την καλλιέργεια των λαχανικών, ιδιαίτερα της φάβας, ή των οπωρικών, όπως τα σύκα.

Σε όλα σχεδόν τα μέρη της Ελλάδας έδειχναν ιερά της θεάς και βεβαίωναν πως είχαν χτιστεί από αυ­τούς που παλιότερα την είχαν φιλοξενήσει· στο Άργος κάποιος Μύσιος και η γυναίκα του Χρυσανθία· στον Φενεό, στην Αρκαδία, ο Τρισαύλης και ο Δαμιθάλης κτλ.

ΚΙ ΑΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ;

Με την αναζήτηση της Περσε­φόνης συνέδεαν ακόμη τους έρωτες της Δήμη­τρας και του Ποσειδώνα. Για να του ξεφύγει η θεά μεταμορφώθηκε σε φοράδα, αλλά μάταια και έτσι έφερε στον κόσμο, εκτός από ένα άλογο, τον Αρείονα, και μια κόρη, που τη γνώριζαν με το όνομα «η Κυρία».
 

Μια άλλη παράδοση, γνωστή ήδη από την ομηρική Οδύσσεια, είναι αυτή που αναφέρεται στον έρω­τα της Δήμητρας και του Ιασίονα, που έδωσε στη θεά ένα γιο, τον Πλούτο.
 

Λένε πως η Δήμητρα αγωνί­στηκε εναντίον του 'Ηφαίστου για την κυριαρ­χία στη Σικελία, εναντίον του Διόνυ­σου για την κυριαρχία στην Καμπανιά.
 

Αυτός ο μύθος, πιθανόν μεταγενέστερος, συμβολίζει αναμφίβολα τον πλούτο της Καμπανιάς σε αμπέλια και σιτάρι!.
 

Tα σύμβολα της Δήμητρας είναι ο στάχυς, ο νάρκισσος, η παπαρούνα· πουλί της ο γερανός· αγαπητό θύμα της η γουρούνα, ενώ συχνά παρασταίνουν τη θεά καθιστή με πυρ­σούς ή με ένα φίδι.(8)

 Πηγή

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:

1. Βλέπε : Pierre Grimal: «Λεξικο της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας», Εκδόσεις University Studio Press.
2. Δίας. Ο μεγαλύτερος και ανώτερος από τους Ολύμπιους θεούς. Ήταν θεός του ουρανού, της γαλήνης και της αρμονίας του σύμπαντος και πατέρας όλων των θεών. Είναι αρχή και κέντρο όλων, δημιουργός της γης και του ουρανού.
3. Η θεάΔήμητρα, η μητρική θεά της Γης, ανήκει στη δεύτερη θεϊκή γενιά, τη γενιά των Ολύμπι­ων θεών. Είναι κόρη του Κρόνου και της Ρέας, η δευτερότοκη του ζευγαριού, νεότερη από την Εστία και συνομήλικη με την Ήρα. Η υπόσταση της, θρησκευτική και μυθική ταυ­τόχρονα, είναι πολύ διαφορετική από εκείνη της Γαίας, που είναι η Γη θεωρούμενη ως κοσμο­γονικό στοιχείο. Η Δήμητρα, θεότητα της καλ­λιεργημένης γης, είναι κατά κύριο λόγο η θεά του σιταριού. Οι μύθοι της διαδόθηκαν σε όλες τις περιοχές του ελληνικού κόσμου, όπου ευδο-κιμεί το δημητριακό αυτό. Οι περιοχές που έχουν την ιδιαίτερη προτίμηση της είναι οι πε­διάδες της Ελευσίνας και της Σικελίας· αλλά τους μύθους της τους βρίσκουμε στην Κρήτη, τη Θράκη και την Πελοπόννησο. Η Δήμητρα, τόσο στο μύθο όσο και τη λα­τρεία, είναι στενά δεμένη με την Περσεφόνη. Οι δυό τους αποτελούν ζευγάρι και συχνά τις ονομάζουν απλά «οι θεές». Οι περιπέτειες της Δήμητρας και της Περσεφόνης αποτελούν τον πυρήνα του μύθου, που τη βαθύτερη σημασία του αποκάλυπτε η μύηση στα Ελευσίνια Μυστή­ρια.
4. Ίδε σχετικη αναφορά στο βιβλίο μας
5. Σχετική βιβλιογραφία για το θέμα αυτό μας δίδει ο Πιέρ Γκριμάλ:: Oμ. ύμν. στη Δήμ. 1 κ.ε. Όμ., Ξ 326 / ε 125 κ.ε. Ησ., θεογ. 912 κ.ε. Παυσ. 8, 37, 9. Διόδ. Σικ. 5, 2 κ.ε. Υγίν., Fab. 146. Σχόλ. στον θεόκρ. 1, 63. Οβίδ., Fasti 4, 417 κ.ε. / Μετ. 5, 393 κ.ε. Απολλόδ., Βιβλ. 1, 3, 1. 1, 5, 1 κ.ε., 2, 5, 2. 3, 14,4. Σέρβ., Σχόλ. στον Βιργ., Γεωργ. 1, 39 / Αιν. 4, 462. Πρβ. Α. LIPARI, // De Rapto Proser-pinae..., Trapani, 1936. H. 1. ROSE. «The Bride of Hades», CPh, 20, 1925, 238-242.
6. Τα «εννιάμερα», που κάνει και η Εκκλησία μας στη μνήμη τον προ εννέα ημερών αποθανόντα συνάνθρωπό μας!..
7. Κατά την ελληνική μυθολογία η Εκάτη ήταν θεά του φωτός της σελήνης, βοηθούσε τους ανθρώπους στον πόλεμο, τους βασιλιάδες στο να αποδίνουν δικαιοσύνη, προστάτευε το κυνήγι και το ψάρεμα, τη γέννα και τα παιδιά. Επειδή ήταν θεά των δρόμων (οδών), θεωρούσαν οι Έλληνες ότι μένει στις τριόδους, όπου και πρόσφεραν θυσίες (Εκαταία) με ψάρια, μέλι, αβγά, που απ' αυτά έτρωγαν τη νύχτα όσοι πεινούσαν. Σ' αυτό οφείλεται και η απεικόνιση αυτής ως τρίμορφης. Αργότερα η Εκάτη θεωρήθηκε σαν δαιμονικό και ονομαζόταν χθόνια. Στις τριόδους την παρίσταναν τώρα με δαιμονικούς σκύλους ή με τις ψυχές εκείνων που πέθαναν βίαια ή πρόωρα. Τέλος συνδέθηκε με τη μαγεία και θεωρήθηκε προστάτιδα των μαγισσών. Μ' αυτήν την ιδιότητα τη βρίσκουμε μέχρι και τους μέσους χρόνους. («Ερμηνευτικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό», Εκδόσεις «Ελληνικά Γράμματα»).
8. Σχετική βιβλιογραφία για το θέμα αυτό μας δίδει ο Πιέρ Γκριμάλ : Ησ., θεογ. 453 κ.ε. Απολλόδ., Βιβλ. 1,1,5. Ηρόδ. 2, 171. Η απαγωγή. - Ησ., θεογ. 912-914 και Σχόλ. στο στ. 914. Oμ. ύμν. στη Δημ., passim. Πρβ. Όμ., Ξ 326 / ε 125 κ.ε., λ 217. Διόδ. Σικ. 5, 2 κ.ε. Κικ., In Verr. 4, 48. 4, 106. Ορφ. ύμν. 29, 2. Απολλόδ., Βιβλ. 1, 5, 1 κ.ε. Οβίδ., Fasti 4, 419 κ.ε. / Μετ. 5, 346 κ.ε. Υγίν., Fab. 146. Λακτ. Πλάκ., Σχόλ. στον Στάτ., Theb. 5, 347. Σχόλ. στον Αριστοφ., Ιππ. 785. Νόνν., Δίον. 6, 1-154. Παυσ. 1, 14, 2. 1, 37, 2. 8, 15, 3. Κόνων, Διηγ. 15. Καλλιμ., Ύμν. στη Δημ. 1, κ.ε. Σχόλ. στον θεόκρ. 2, 2. Σέρβ., Σχόλ. στον Βιργ., Γεωργ. 1, 39. Αρνόβ., Adv. nat. 5, 34 κ.ε., 5, 37 κ.ε. Άλλοι μύθοι. - Παυσ. 2, 5, 8. 2, 11, 3. 8, 5, 8. 8, 42, 1. 8, 37, 10. 8, 25, 4 - 10. Διόδ. Σικ. 5, 68 κ.ε. Τζέτζ., Σχόλ. στον Λυκόφρ. 766. Πλίν., Φυσ. /στ. 3, 60. θε­όκρ., Σχόλ. στο 1, 63. Ησ., θεογ. 969. Αριστοφ., Όρν. 710. Πρβ. L.R. FARNELL, The Cults of the Greek Sta­tes, Οξφόρδη, 1907, τόμ. 3, σ. 29 κ.ε. Ch. PICARD, «Sur la patrie et les peregrinations de Demeter», REG, 1927· του ιδίου «Demoter puissance oraculai-re», RHR. 1940. M.P. NILSSON, «Die eleusinische Re­ligion». Antike, 1942, 210-231. G. MEAUTIS, Les My-steres a" Eleusis, Neufchatel, 1934.