Η ευρωζώνη και οι πολλαπλές εστίες κρίσης…

Ευλογούν το κρέας στο μοναστήρια κατά τις ημέρες της νηστείας και το «βαφτίζουν» ψάρι. Οπως ακριβώς συνέβη με τη διάσωση της Ισπανίας στα μέσα Ιουνίου. Ο Ισπανός πρωθυπουργός εμφανίστηκε περιχαρής, δηλώνοντας ότι δεν περιλαμβάνει δημοσιονομικούς στόχους και προϋποθέσεις. Παράλληλα, οι δανειστές της Ισπανίας, οι ευρωπαϊκές χώρες δηλαδή οι οποίες δεν έχουν ακόμα ενταχθεί σε κάποιο μνημόνιο, αλληλοσυγχαίρονταν για την επιτυχημένη διάσωση. Η φενάκη κράτησε όμως λίγες ημέρες. Μία εβδομάδα αργότερα, τα ισπανικά δεκαετή ομόλογα διαπραγματεύονταν πάνω από το 6,8%, ενώ η Ιταλία φαίνεται έτοιμη να ζητήσει και αυτή τη δική της «διάσωση». Τα πράγματα επιδεινώθηκαν περαιτέρω το τελευταίο διάστημα και πλέον το κόστος δανεισμού της Ισπανίας έχει εκτιναχτεί στο 7,5% και της Ιταλίας στο 6,30%.

Αλλο το ψάρι, άλλο το κρέας

Στην επιφάνεια, η συμφωνία της Ισπανίας με την Ε.Ε. ήταν αυτό ακριβώς το οποίο επιζητούσε και ανακοίνωσε ο κ. Ραχόι. Ενα δάνειο 100 δισ. ευρώ, ποσό το οποίο καλύπτει ακόμα και τις πλέον δυσοίωνες σημερινές προβλέψεις για τις ανάγκες ανακεφαλαιοποίησης των ισπανικών τραπεζών, ενώ δεν υπάρχουν προϋποθέσεις για την επιβολή περαιτέρω δημοσιονομικών μέτρων λιτότητας. Θα έπρεπε δηλαδή οι αγορές να επικροτούν το πακέτο βοήθειας και να μην ανησυχούν πλέον. Κι όμως, όπως και με κάθε άλλο πακέτο διάσωσης οι αγορές έχουν μάθει να διαβάζουν μεταξύ των γραμμών, να καταλαβαίνουν τι ακριβώς κρύβεται πίσω από κάθε αισιόδοξη ανακοίνωση της Ε.Ε. ότι η κρίση, ή κάποιο πρόβλημα, έχει βρει οριστική λύση. Κατ’ αρχάς, η Ε.Ε. αναγνωρίζοντας ότι η Ισπανία έχει ήδη προχωρήσει σε σημαντική δημοσιονομική προσαρμογή, δήλωσε ότι δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή –και το τόνισε αυτό–, ανάγκη για νέα μέτρα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν θα χρειαστούν και νέα μέτρα, κυρίως εφόσον τα 100 δισ. ευρώ θα πρέπει να εξυπηρετηθούν, επιβαρύνοντας τον κρατικό προϋπολογισμό. Η Ισπανία ήδη έχει πετύχει την αναπροσαρμογή του στόχου του ελλείμματος για φέτος. Μετά το δάνειο αυτό θα αναγκαστεί εκ των πραγμάτων να πάρει καινούργια μέτρα, ενώ η οικονομία της βρίσκεται ήδη σε βαθιά ύφεση και η ανεργία έχει πλησιάσει το 25%. Συνθήκες δηλαδή κατά τις οποίες ο φαύλος κύκλος θα γίνει ακόμα πιο πιεστικός, εκτροχιάζοντας περαιτέρω τη δημοσιονομική προσαρμογή. Παράλληλα, μετά το ελληνικό PSI οι αγορές βλέπουν με καχυποψία τη σύναψη δανείων με την Ε.Ε., τα οποία έχουν προτεραιότητα έναντι των υφιστάμενων ομολόγων. Φυσικό επακόλουθο δηλαδή το ξεπούλημα των ισπανικών ομολόγων και η εκτίναξη στο 7,50%, το οποίο θα οδηγήσει τη χώρα ταχύτατα εκτός αγορών και στον εξαναγκασμό σε νέο δανεισμό από την τρόικα. Τέλος, οι αγορές βλέπουν με ιδιαίτερη ανησυχία το γεγονός ότι αντί ο δανεισμός να γίνει απ’ ευθείας στις ισπανικές τράπεζες έγινε προς το κράτος. Τι σημαίνει αυτό; Οτι το ισπανικό κράτος αυξάνει τον δανεισμό του, ενώ ταυτόχρονα οι ισπανικές τράπεζες αυξάνουν την έκθεσή τους σε ομόλογα της χώρας. Με τους ισολογισμούς τους γεμάτους μη εξυπηρετούμενα δάνεια και τις τιμές των ακινήτων τεχνητά συγκρατημένες, ο περαιτέρω εναγκαλισμός κράτους και τραπεζών γίνεται ακόμα πιο επικίνδυνος, όταν επιτέλους σκάσει για τα καλά η φούσκα των ισπανικών ακινήτων. Δηλαδή, το κράτος θα είναι πια υπερχρεωμένο και οι τράπεζες χρεοκοπημένες. Οι γερμανικές πιέσεις για να μη δοθούν απ’ ευθείας τα δάνεια στις τράπεζες δημιούργησαν τις συνθήκες ώστε η Ισπανία να βρεθεί ακριβώς στην ίδια θέση με τη χώρα μας, με τη μόνη διαφορά ότι το μέγεθος του προβλήματος θα είναι πολλαπλάσιο.

«Η ΕΚΤ να σβήσει τη φωτιά»

Η Μαδρίτη στρέφεται και πάλι στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η οποία εν τω μεταξύ έχει βάλει σε «κώμα» το πρόγραμμά της για αγορά ομολόγων. «Κάποιος πρέπει να στοιχηματίσει υπέρ του ευρώ, δεδομένου ότι η αρχιτεκτονική της Ευρώπης δεν έχει αλλάξει -και ποιος μπορεί να το κάνει αυτό αν όχι η ΕΚΤ» ανέφερε το Σάββατο ο Ισπανός υπουργός Εξωτερικών Χοσέ Γκαρσία Μαργκάγιο στη συνάντηση των ΥΠΕΞ της ΕΕ. Κάθε μεταρρύθμιση και μέτρο δημοσιονομικής εξυγίανσης στα οποία προχωρά η Μαδρίτη «ανταμοίβονται με σκληρά χαστούκια στις αγορές» είπε, κατηγορώντας την ΕΚΤ πως «δεν κάνει τίποτε για να σβήσει την πυρκαγιά στα ισπανικά ομόλογα».Την ίδια ώρα όμως, ο πρόεδρος της ΕΚΤ Μάριο Ντράγκι επαναλάμβανε σε συνέντευξή του στη Monde την πάγια θέση της Τράπεζας πως «η αρμοδιότητά μας δεν είναι η επίλυση των οικονομικών προβλημάτων χωρών, αλλά η διασφάλιση της νομισματικής σταθερότητας».

Ο Ντράγκι απέρριψε κατηγορηματικά ωστόσο τα περί απειλής για την επιβίωση του ευρώ: «Όχι, κατηγορηματικά όχι» απάντησε σε ερώτηση για το εάν κινδυνεύει το κοινό νόμισμα, λέγοντας πως τα σενάρια για κάτι τέτοιο «δεν αναγνωρίζουν το πολιτικό κεφάλαιο που έχουν επενδύσει οι ευρωπαϊκές ηγεσίες και την στήριξη των Ευρωπαίων». Το ευρώ «είναι μη αναστρέψιμο» τόνισε χαρακτηριστικά.

Πολλαπλές εστίες

Το λάθος το οποίο εξακολουθεί να κάνει η Ε.Ε., κάτω από τις διαρκείς γερμανικές πιέσεις, είναι να θεωρεί ότι κάθε περίπτωση είναι αποτέλεσμα της μετάδοσης της κρίσης. Το μόνο όμως το οποίο στην πράξη έχει μεταδοθεί είναι η εμπειρία των αγορών από την αδυναμία της Ε.Ε. να αντιμετωπίσει τις εγγενείς δυσλειτουργίες του κοινού νομίσματος. Η κρίση στην Ελλάδα, την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και τώρα την Ισπανία και την Κύπρο –η τελευταία είναι ίσως μια παράπλευρη απώλεια της ελληνικής κρίσης και ίσως η μοναδική χώρα η οποία μπορεί να θεωρήσει ότι προσβλήθηκε λόγω μετάδοσης– έχει κοινό σημείο αφετηρίας. Πέρα από τις εθνικές ευθύνες κάθε χώρας, από τις οποίες η Ελλάδα έχει σίγουρα μεγάλο μερίδιο, το βασικό πρόβλημα της δημιουργίας του ευρώ είναι η αυτόματη σχεδόν δημιουργία ενός περιβάλλοντος το οποίο ενισχύει τις φούσκες. Φούσκα δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, ιδιωτικού χρέους και ακινήτων στην Ισπανία και την Ιρλανδία. Η αντιμετώπιση της κρίσης με βάση το γερμανικό σχέδιο απλώς έβαλε ιδιωτικό και δημόσιο χρέος μαζί, δημιούργησε καταστάσεις ύφεσης και οδήγησε σε οικονομικό και κοινωνικό τέλμα. Η κρίση δεν έχει μεταδοθεί, απλά έχει πολλαπλές εστίες, οι οποίες ξεκίνησαν από την πιο αδύναμη χώρα και εκδηλώθηκαν μετά σε άλλες χώρες.

H Ιταλία η επόμενη χώρα;

Η Ιταλία, παρά τις έντονες αντιρρήσεις του τεχνοκράτη πρωθυπουργού Μόντι, φαίνεται ότι θα είναι η επόμενη χώρα η οποία θα αναζητήσει τη βοήθεια της τρόικας. Εν τω μεταξύ, οι πολλαπλές αυτές εστίες είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους, κατ’ αρχάς μέσω των τραπεζών και της διατραπεζικής αγοράς. Μπορεί λόγω της καχυποψίας των τραπεζών να έχει ατονήσει σημαντικά η διατραπεζική αγορά, στην πράξη όμως έχει απλώς ενισχυθεί ο ρόλος του ενδιάμεσου, της ΕΚΤ. Η ΕΚΤ έχει φουσκώσει πλέον τον ισολογισμό της πέρα από κάθε ιστορικό προηγούμενο, ενώ έχει αυξήσει σε σημείο μη αναστρέψιμο την έκθεσή της σε κρατικά ομόλογα. Και μπορεί η Ελλάδα να αποπλήρωσε τα ομόλογα στο χαρτοφυλάκιο της ΕΚΤ τα οποία έληγαν, όμως τίποτα δεν μπορεί να εγγυηθεί ότι η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η ακόμα χειρότερα η Ισπανία και η Ιταλία θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τα ομόλογα αυτά.

Grexit, ή διάσπαση

Σε σημείο ρήξης έχει φθάσει πια η Ευρωζώνη. Δεν είναι πλέον τόσο το θέμα της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ. Το ενδεχόμενο αυτό αποτελεί πλέον θέμα ασκήσεων επί χάρτου για την ΕΚΤ και τις ευρωπαϊκές τράπεζες και πιθανότατα έχει προεξοφληθεί σε μεγάλο βαθμό. Η μεγαλύτερη απειλή προέρχεται από την Ιταλία και την Ισπανία. Για να αποφευχθεί η κατάρρευση ολόκληρης της Ευρωζώνης θα απαιτηθεί άμεση μεταστροφή στη στρατηγική αντιμετώπισης της κρίσης και κυρίως στις γερμανικές εμμονές, οι οποίες το μόνο το οποίο έχουν καταφέρει είναι να δημιουργούν νέες, πιο επικίνδυνες εστίες.

Πηγή