Ο Πεντοζάλης ή Πεντοζάλι, είναι ένας Νησιώτικος, Κρητικός Χορός, διαδεδομένος σε ολόκληρη την Ελλάδα και κυρίως στην Κρήτη.
Ο πεντοζάλης χορεύεται από άνδρες και γυναίκες με μέτρο τα 2/4. Συνοδεύεται από πλήθος μελωδιών, τα γνωστά πεντοζάλια. Πήρε τ’ όνομά του από τα πέντε ζάλα του, δηλαδή τα βήματα. Είναι καθαρά πολεμικός χορός και διαδηλώνει τον ξεσηκωμό, τη λεβεντιά, τον ηρωισμό και την ελπίδα. Αναφορές για την καταγωγή του χορού, γίνονται στους ΜινωικούςΧορούς και τους Κουρήτες, οι οποίοι χορεύαν στα ίδια βήματα του σημερινού χορού με την Αρχαία Πυρρίχη, ενός ένοπλου χορού ανδρών και ιδίως της Αρχαίας Δωρικής πολιτείας. Ο Πυρρίχιος, ως δωρικός, πολεμικός χορός, χορευόταν και στην Αθήνα και στη Σπάρτη. Με το χρόνο διατηρήθηκε και διαμορφώθηκε ως "πεντοζάλης" και είναι ο χορός που χορεύεται τώρα στην Κρήτη.
Ο χορός αποτελείται από την εισαγωγή και τα ήρεμα βασικά βήματα. Ο Σιγανός χορεύεται, πολλές φορές με τη συνοδεία μαντινάδων, με αργά βήματα είτε προς τη φορά, είτε προς το κέντρο του κύκλου και στη συνέχεια καθώς ο ρυθμός γίνεται πιο γρήγορος, τα βήματα γίνονται κι αυτά πιο γρήγορα και πηδηχτά. Οι χορευτές αρχίζουν άλλοτε με το αριστερό πόδι και άλλοτε με το δεξί. Οι κινήσεις του χορού είναι 10, από τις οποίες οι 8 είναι καθαρά βήματα και 2 κινήσεις των ποδιών στο κενό. Το μαύρο κρουσάτο μαντήλι που φορά στο κεφάλι ο χορευτής μαρτυρά τις θυσίες και τη γενναιότητα του κρητικού λαού.
Από τη μικρή αναζήτηση μας σε γραπτές πηγές συμπεραίνουμε ότι ο πεντοζάλης έχει ιδιαίτερη θέση στις αναφορές των περιηγητών, ιστορικών, ερευνητών, μουσικών, λαογράφων και επισκεπτών της Κρήτης.
- Ο Εμμανουήλ Βυβιλάκης από τις Βρύσες Αμαρίου του νομού Ρεθύμνου στην εργασία του “Neugriechisches Leben, verglichen mit dem Altgriechischen; zur Eriduterung beider”[3], Βερολίνο 1840, καταγράφει στους χορούς των σύγχρονων Κρητικών μεταξύ άλλων[4]: “Πεντοζαλίτης (ο χορός με τα πέντε βήματα). Πρόκειται για έναν άλλο χορό η εντοπιότητα του οποίου βρίσκεται στις ανατολικές περιοχές της Κρήτης, Κνωσό και Λασήθι. Το χορό αυτό, που δεν είναι άλλος από τα αυτοδαή ορχήματα του Σοφοκλή” (Σοφοκλ. Αίας 693-701) ενώ παραθέτει περιγραφή από την Ιλιάδα του Ομήρου (Σ 590-605).
- Το 1842 ο Μ. Χουρμούζης Βυζάντιος [5], αναφέρει το Σιγανό και τον Πηδηχτό, τον οποίο Πηδηχτό ανάλογα με το βηματισμό του τον διαχωρίζει σε “Τριοζάλη” και “Πεντοζάλη”.
- Στο βιβλίο “Απομνημονεύματα εθελοντού της Κρητικής Επαναστάσεως κατά τα έτη 1866-67-68 υπό Π. Γρύπου”, Αθήνα 1884, διαβάζουμε: “…ούτω δ’ αφ’ ού εκορέσθημεν ποτού και φαγητού αρχίσαμεν να άδωμεν και να χορεύωμεν τον Τσάμικον, ενώ και εκ των νέων Κρητικών τινές συνόδευσαν ημάς διά της Κρητικής των λύρας άδοντες και χορεύοντες τον λεγόμενον Πενταζάλη όπερ είναι ο ωραίος Κρητικός χορός, μάλιστα δε όταν ο πρωταγωνιστής είναι καλός χορευτής..” (σ.σ. το «επιτόπιο» αυτό γλέντι έλαβε χώρα σε ύψωμα της περιοχής Αμαρίου, δίπλα στο χωριό Γερακάρι).
- Το 1887 ο Παύλος Βλαστός από το Βυζάρι Αμαρίου καταγράφει “τον Πεντοζάλην” στο χωριό Κάστελλος του νομού Ρεθύμνου[6].
- Το 1909, στο άρθρο του “Κρητική μουσική και Όρχησις”[7] ο Γεώργιος Ι. Χατζιδάκις περιγράφει τον Πεντοζάλη ως πηδηχτό αλλά και ως σιγανό χορό[8]. Επίσης αναφέρει: “Ειδικοί Ρεθεμιώτικοι χοροί είναι ο Πεντοζάλης και η Σούστα, χορεύονται όμως και εις τας επαρχίας του Νομού Χανίων με ελαχίστας παραλλαγάς”. Τα ίδια περίπου επαναλαμβάνει και το 1951 στην έκδοση “Κρητική Μουσική”.
- Το 1926 στις ΗΠΑ ο Χαρίλαος Πιπεράκης από το Ξεροστέρνι Χανίων κυκλοφορεί δίσκο 78″ με “Χανιώτικο συρτό” και “Πεντοζάλης – Κρητικός χορός”, Pfaros No 829 και “Ντέρτι” – Συρτό – “Αμαριώτικο” – Πεντοζάλης, Orthophonic S-(;).
- Ο Ιωάννης Κονδυλάκης (Ι. Κονδυλάκη, “Τα Απαντα”, τόμ. β΄, έκδ. 1961, σελ. 250-251), στον «Πατούχα», περιγράφει τον πηδηχτό να ακολουθεί το σιγανό και αναφέρει ότι “ο σιγανός χορός επιτρέπει εις τους χορευτάς να τραγουδούν και άσματα με ρυθμούς πλατείς και βραδείς”, όπου “έκαστον ημιστίχιον επαναλαμβάνεται υπό ολοκλήρου του χορού” [σ.σ.: δηλ. όλων των χορευτών]. Ως τραγούδι του χορού αναφέρει την παραλογή του γυρισμού του ξενητεμένου.
- Το 1961 η εξαίρετη λαογράφος Ευαγγελία Φραγκάκι[9] από την Ανατολική Κρήτη, αναφέρει την παμπάλαια συνήθεια του περάσματος από το Σιγανό στον Πηδηχτό κατά τη διάρκεια του χορού: “…Ο κ. Θρασ. Μαρκίδης, ετών 85, με πληροφορεί ότι γύρω στο 1895 ο χορός στο Ηράκλειο άρχιζε με σιγανό που εσυνοδεύετο με το σκοπό “αθάνατος” και κατόπιν μετετρέπετο σε πηδηχτό. Πάνω στη μουσική του πηδηχτού τραγουδούσαν μαντινάδες. Εκτός από τις κοινές μαντινάδες τραγουδούσαν και μαντινάδες του Ερωτοκρίτου”.
Πηγές
Πεντοζάλι. Αυτή είναι ή σωστή ονομασία του και όχι Πεντοζάλης.
ΑπάντησηΔιαγραφή