Η Μαστίχα και η Ιστορία της (με αναφορά στην Ιστορία της Χίου)

H Μαστίχα Χίου είναι η φυσική ρητίνη που βγαίνει από τον κορμό & τα κλαδιά του σχίνου (Pistacia Lentiscus var. Chia). Η έκκριση αυτή προκαλείται με χάραγμα του σχίνου από αιχμηρό εργαλείο. Η Μαστίχα εμφανίζεται σαν δάκρυ στα χαραγμένα σημεία και ρέει κατά σταγόνες στο χώμα. Κατά την έκκριση της έχει τη μορφή κολλώδους και διαυγούς υγρού για να στερεοποιηθεί σε ακανόνιστα σχήματα μετά την πάροδο 15-20 ημερών.

Η μορφή της, αφού στερεοποιηθεί, είναι κρυσταλλική και η αρχική της γεύση είναι μάλλον πικρή, για να φύγει σύντομα, αφήνοντας ένα ιδιαίτερο άρωμα που της προσδίδει μοναδικότητα. 

Ο βαθμός σκληρότητας της Μαστίχας εξαρτάται από την θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, τον χρόνο έκθεσής της στην φύση, καθώς και το μέγεθος που έχει το δάκρυ. Όταν η ροή της Μαστίχας είναι συνεχής, το δάκρυ είναι μεγάλο και σχετικά μαλακό, ενώ η μη συνεχής ροή, αποδίδει μικρό δάκρυ, αλλά μεγαλύτερης σκληρότητας.

Η Μαστίχα Χίου από το 1997, έχει χαρακτηρισθεί ως Προϊόν Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (Π.Ο.Π.), βάσει του υπ’ αριθμ. 123/1997 Κανονισμού (L0224/24-1- 97) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και έχει καταχωρηθεί στον σχετικό Κοινοτικό Κατάλογο των Προϊόντων Π.Ο.Π.*
*Ως Π.Ο.Π χαρακτηρίζεται το προϊόν, του οποίου τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον, ενώ η παραγωγή, η μεταποίηση και η επεξεργασία του λαμβάνουν χώρα σε οριοθετημένη γεωγραφική περιοχή. 

Σύμφωνα με τον παραπάνω κανονισμό η Μαστίχα Χίου προστατεύεται από την πώληση οιασδήποτε ανταγωνιστικής απομίμησης που θα υπεξαιρούσε τη φήμη της Ονομασίας Προέλευσης.

Το Δένδρο

Το μαστιχόδενδρο ή σχίνος –επιστημονικά Pistacia Lentiscus var. Chia- είναι θάμνος αειθαλής ύψους 2-3 μέτρων που αναπτύσσεται αργά για να πάρει την τελική του μορφή ύστερα από 40 – 50 χρόνια, ενώ η παραγωγή Μαστίχας είναι δυνατή μετά τον πέμπτο χρόνο της φύτευσής του. Ο σχίνος είναι ανθεκτικό φυτό, ευπαθές μόνο στην παγωνιά και την κακομεταχείρηση. Οι νέες φυτείες προέρχονται από κλαδιά παλαιότερων δέντρων (τα μοσχεύματα) και οι παλιές ανανεώνονται με παραφυάδες ή καταβολάδες. Σχίνοι ή δένδρα αυτής της οικογένειας αποτελούν κύριο στοιχείο της Μακκίας βλάστησης των παραμεσόγειων χωρών, αλλά μόνο στη Χίο, δένδρο και φύση σε μία μαγική συνταγή μας χαρίζουν την ευχαρίστηση, την ανακούφιση και τη γιατρειά μέσα από τα πολύτιμα «δάκρυα» της Μαστίχας.

Ιδιότητες Μαστίχας

Η Μαστίχα της Χίου αναγνωρίστηκε από τα αρχαία χρόνια, τόσο για το ιδιαίτερο άρωμα της, όσο και για τις θεραπευτικές της ιδιότητες. Έχει καταγραφεί ως η πρώτη φυσική τσίκλα του αρχαίου κόσμου, που χρησιμοποιούνταν για τον καθαρισμό των δοντιών και τη φρεσκάδα της αναπνοής. Την χρησιμοποιούσαν ακόμη στην κοσμετολογία, για καθαρισμό του προσώπου και του σώματος. Συμμετείχε ως δραστικό συστατικό σε μια σειρά από φαρμακευτικές συνταγές και ιατροσόφια, που έχουν κατά καιρούς καταγραφεί στις διεθνείς φαρμακοποιίες. Έχει επίσης καταγραφεί στη διάρκεια των αιώνων, λόγω των ευεργετικών ιδιοτήτων της στην υγεία του ανθρώπου και τη συμβολή στην ανακούφιση από διάφορες ασθένειες.

Στη σύγχρονη εποχή, η επιστημονική κοινότητα, έστω και με καθυστέρηση, αλλά με ορθές και επιστημονικά αποδεκτές μεθόδους, έρχεται να επιβεβαιώσει και να τεκμηριώσει τις ευεργετικές δράσεις της Μαστίχας Χίου. Αποδεικνύεται πλέον επιστημονικά, ότι η Μαστίχα Χίου παρουσιάζει ευεργετική δράση κατά των παθήσεων του πεπτικού συστήματος, συμβάλλει στη στοματική υγιεινή, παρουσιάζει σημαντική αντιμικροβιακή και αντιφλεγμονώδη δράση, αποτελεί φυσικό αντιοξειδωτικό, ενώ παράλληλα συμβάλει στην επούλωση τραυμάτων και την ανάπλαση της επιδερμίδας. Ήδη στις μέρες μας, μια σειρά από ανακοινώσεις, σε διεθνούς κύρους επιστημονικά περιοδικά, επιβεβαιώνουν τις ιστορικά καταγεγραμμένες ιδιότητες της Μαστίχα της Χίου. Οι ανακοινώσεις αυτές βασίζονται σε αποτελέσματα εργαστηριακών ερευνών αλλά και κλινικών μελετών, που πραγματοποιούνται από ανεξάρτητους ερευνητές τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς και οι οποίες σταδιακά αποκαλύπτουν ότι η Μαστίχα της Χίου διαθέτει μοναδικές ευεργετικές και θεραπευτικές ιδιότητες.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΣΤΙΧΑΣ

Η ιστορία της Μαστίχας είναι πολύ παλαιά και μπορεί να αναχθεί στην κλασσική εποχή. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς αναφέρουν την Μαστίχα για τις θεραπευτικές της ιδιότητες όπως ο Πλίνιος, ο Θεόφραστος, ο Διοσκουρίδης, ο Γαληνός. Οι φαρμακευτικές της ιδιότητες της ήταν γνωστές και στον Ιπποκράτη και οι δε κυρίες της Ρώμης χρησιμοποιούσαν οδοντογλυφίδες από Μαστιχόδενδρα λόγω της ιδιότητας που είχαν να λευκαίνουν τα δόντια. Η αρχαιότερη πληροφορία για την Μαστίχα, έρχεται από τον Ηρόδοτο, κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Η Μαστίχα από τον δέκατο αιώνα και μετά γίνεται διάσημη από τους περιηγητές που επισκέφθηκαν την Χίο. Στα μετέπειτα χρόνια η Μαστίχα άρχισε να συσχετίζεται άμεσα με την ιστορία της Χίου


ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Η Χίος υπήρξε, κατά τη βυζαντινή περίοδο, έδρα του Ναυτικού Θέματος (διοικητικής περιφέρειας) του Αιγαίου Πελάγους, αλλά κι ένα από τα σημαντικότερα οικονομικά κέντρα της αυτοκρατορίας. Ήταν σημαντικός σταθμός (πόλη - εμπορείο) εισαγωγικού, εξαγωγικού και διαμετακομιστικού εμπορίου κι ανεφοδιασμού πλοίων, όπως και καταφύγιο τους. Από το λιμάνι της, εξάγονταν τα μονοπωλιακά προϊόντα της, όπως μαστίχα, μεταξωτά, κρασί, αλάτι, και εισάγονταν σιτηρά. Στα Ναυτικά Θέματα, ναυπηγούνταν και εξοπλίζονταν με δικούς τους πόρους τα πλοία του Θεματικού Πλωίμου (ο περιφερειακός επαρχιακός στόλος), που προστάτευαν τις περιοχές από επιδρομές. Οι περσικές εισβολές στη Μικρά Ασία , αλλά και η εμφάνιση των Αράβων στο χώρο της Μεσογείου είχαν τραγικές συνέπειες στην κοινωνικοοικονομική ζωή του νησιού. Το Αιγαίο υπήρξε θέατρο πειρατικών επιδρομών, όπως και η Χίος, και κύρια το νότιο τμήμα της, που πάντα ήταν γεωμορφολογικά πιο ευάλωτο, αλλά και πιο εύφορο και πλούσιο, μιας και εκεί ανθεί το μαστιχόδενδρο.

Oι Χιώτες είναι Ίωνες - Έλληνες των οποίων η οικονομική ζωή και ο πολιτισμός στηριζόταν στο εμπόριο και στη ναυτιλία, παράδοση που συνεχίζεται μέχρι και σήμερα. Από το τέλος του 10ου αιώνα, οι Χιώτες θαλασσέμποροι, συνεργαζόμενοι με το αρχοντολόγιο του νησιού, αναδεικνύονται σε ξακουστούς ναυτίλους, ανοίγοντας τους ναυτικούς δρόμους της Μεσογείου και όχι μόνο. Ακρογωνιαίο λίθο σ’ αυτή την ανάπτυξη αποτέλεσε η αμυντική θωράκιση του νησιού στα πλαίσια της αμυντικής πολιτικής του Αυτοκράτορα Βασιλείου του Β΄ του Βουλγαροκτόνου (976- 1025 μ.Χ.) για τις ναυτικές πόλεις. Σκοπός ήταν η προστασία ,με βίγλες, βιγλοστάσια, πύργους, καστέλια και φρούρια, από τις εχθρικές και πειρατικές επιδρομές. Από το τέλος του 10ου αιώνα, για τους παραπάνω λόγους, το νησί κατακλυζόταν από χρυσοβουλάτους άρχοντες, εμπόρους και τεχνίτες από την απέναντι Ιωνία, μεταξύ των οποίων Εβραίοι και παντοεθνείς, που, μαζί με τους ντόπιους, ανέλαβαν την εκμετάλλευση του.

Το 992 αποτελεί επίσης έτος ορόσημο για την οικονομική ζωή της Χίου, όπως και όλης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και για το λόγο ότι παραχωρήθηκαν ,για πρώτη φορά, εμπορικά προνόμια στις ιταλικές πόλεις. Με τον όρο αυτό, εννοούμε συμβάσεις μεταξύ της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και άλλων κρατών, κύρια ιταλικών πόλεων - κρατών, στις οποίες παρέχονταν εμπορικές διευκολύνσεις από την πρώτη προς τις δεύτερες, έναντι ορισμένης αντιπαροχής από αυτές (ναυτική συνδρομή, ποικιλόμορφη πολεμική βοήθεια κ.λ.π). Εραστές της μαστίχας και σκληροί ανταγωνιστές λοιπόν, ήταν οι ιταλικές πόλεις - κράτη όπως το Αμάλφι, η Ενετία, η Πίζα και η Γένουα, που ίδρυσαν εμπορικούς σταθμούς και διεξήγαγαν σημαντικές «συναλλαγές επί της μαστίχης». Το 1155, εγκαταστάθηκαν στη Χίο οι πρώτοι Γενουάτες, που άρχιζαν να ανταγωνίζονται με επιτυχία τους εγκαταστημένους στο νησί εμπόρους και κύρια Ενετούς, με «μήλο της έριδας» πάντα τη μαστίχα.

O ανταγωνισμός μεταξύ των ιταλικών πόλεων ήταν αδυσώπητος με αποκορύφωμα την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204, γεγονός που χαρακτηρίστηκε σαν ένα από τα πιο καταστροφικά επεισόδια στην ιστορία της Ευρώπης. Η Χίος υπάγεται στο λατινικό κράτος της Κωνσταντινούπολης, αλλά το 1247 ο αυτοκράτορας της Νίκαιας, Ιωάννης Δούκας Βατατζής, την απελευθέρωσε. Την οικονομική εκμετάλλευση του νησιού εξακολουθούσαν, όμως, να έχουν οι Ενετοί. Το 1261, με τη «Συνθήκη του Νυμφαίου» οι Γενουάτες μπήκαν ουσιαστικά στα πράγματα της Ανατολής και η νεοσύστατη, μετά την παλινόρθωση το 1261, Βυζαντινή Αυτοκρατορία είχε σε λίγο να «λογαριαστεί» με δύο αδίσταχτους εμπόρους - «συμμάχους» κι αυτό μέχρι την ύστατη στιγμή της.

ΛΑΤΙΝΟΚΡΑΤΙΑ

Η Χίος κυριεύτηκε από τους Βενετσιάνους και τους Γενουάτες και το Μονοπώλιο της Μαστίχας ήταν το μήλο της έριδας ανάμεσά τους. Τελικώς οι Γενουάτες με τον Simone Vignoso, αρχηγό του Γενουάτικου στόλου, καταλαμβάνουν το νησί στα 1346 για να το κρατήσουν 220 χρόνια. Στο μακρό αυτό διάστημα, η Χίος διοικείται από την Γενουατική εταιρεία Μαόνα. Η εταιρεία της, που τα μέλη της ανήκαν κυρίως στην οικογένεια Ιουστινιάνι, αναλαμβάνει την επικαρπία του νησιού, εκμεταλλεύεται τις προσόδους και το εμπόριο και είναι υπεύθυνη για την άμυνα της, ενώ η Δημοκρατία της Γένουας έχει την επικυριαρχία της Χίου, που εκδηλώνεται κυρίως με το διορισμό του Ποτεστάτου, του ανώτερου διοικητή. Οι Ιουστινιάνι εκμεταλλεύτηκαν τα προϊόντα του νησιού, και κυρίως τη μαστίχα, της οποίας είχαν το μονοπώλιο. Έγιναν, πολλές φορές, καταπιεστικοί (συνήθως σε εκκλησιαστικά ζητήματα) αλλά οργάνωσαν ορθολογιστικά την ασφάλεια και την παραγωγή, ώστε η Χίος έγινε ο παράδεισος της Ανατολής.

Η Μαόνα οργάνωσε με τέτοιο τρόπο το νησί (στρατιωτικά, οικονομικά, οικιστικά) ώστε να ελέγχει απολύτως τους αγρότες σε επίπεδο προσφοράς εργασίας και απόδοσης προϊόντος και να αποκλείει πιθανές εξεγέρσεις τους. Η θρησκεία ήρθε να συνεπικουρήσει δευτερευόντως την καταπιεστική πολιτική της άρχουσας τάξης έναντι του ντόπιου πληθυσμού. Σε κοινωνικό επίπεδο, η Μαόνα επέφερε την πλήρη κατάργηση των κοινωνικών θεσμών και την εξαφάνιση της στοιχειώδους εσωτερικής αυτοδιοίκησης. Για το λόγο αυτό, οι Χιώτες αγρότες ήταν σταθερά υπέρ του Βυζαντινού αυτοκράτορα και εναντίον των Γενοβέζων. Η πρώτη πράξη, μετά την κατοχή του νησιού από τους Γενοβέζους, ήταν η κατάργηση του βυζαντινού νομίσματος και η εισαγωγή του γενοβέζικου. Οι ντόπιοι προσαρμόστηκαν στο λατινικό δίκαιο και επίσημη γλώσσα έγινε η ιταλική. Τα μέλη της ανώτερης γενοβέζικης τάξης ενταφίαζαν τους συγγενείς σε οικογενειακούς τάφους στις εκκλησίες τους, που βρίσκονταν μέσα στα κτήματά τους. Το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο ελεγχόταν κυρίως από τη Μαόνα – οι μέτοχοι της οποίας υιοθέτησαν το όνομα Ιουστινιάνι και κοινό θυρεό -, με τη σύμπραξη της ντόπιας αριστοκρατίας. Η οικονομική συνύπαρξη της ιδιότυπης τοπικής αριστοκρατίας, που συνέστησαν οι δυο πλευρές, οδήγησε, σε δεύτερη φάση, σε μεικτούς γάμους μεταξύ των Βυζαντινών αρχόντων και των Γενοβέζων κατακτητών.

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ

Οι Τούρκοι καταλαμβάνουν τη Χίο αμαχητί με τον Πιαλή Πασά το 1566. Βάσει του Αχτιναμέ του 1567, το πολίτευμα στη Χίο ήταν αυτοδιοίκηση με βάση την αρχή των Δεσπουτάτων, που ασκούσαν την ανώτατη αρχή κάτω από την Τουρκική κυριαρχία. Επί Τουρκοκρατίας οι Μαστιχοπαραγωγοί είχαν πολλά προνόμια. Η Χίος ήταν χωρισμένη σε δύο μέρη. Τα Μαστιχοχώρια είχαν δική τους ξεχωριστή από το υπόλοιπο νησί διοίκηση. Διοικούνταν από τον Σακίζ-Εμινί (φοροεισπράκτορα Μαστίχης) και αυτός πάλι είχε τους Σακίζ-Βεκιλερί (επιτρόπους της Μαστίχης) οι οποίοι εκλέγονταν από τους Δημογέροντες των 21 Μαστιχοχωριών. Οι Δημογέροντες συνέρχονταν σε βουλή που λεγόταν "Κοινό των Μαστιχοχώρων" συνήθως στο κάστρο της Παναγιάς της Σικελιάς.

Ο φόρος που πλήρωναν οι κάτοικοι των Μαστιχοχώρων ήταν 20,000 οκάδες Μαστίχη και δεν πλήρωναν κανέναν άλλο φόρο εκτός από τον κεφαλικό (χαράτσι). Άλλο προνόμιο που είχαν τα Μαστιχοχώρια ήταν ότι επιτρεπόταν να χτυπούν τις καμπάνες των εκκλησιών. Η αγοραπωλησία της μαστίχας από ιδιώτες ήταν απαγορευμένη, όπως κι επί Γενουατοκρατίας και οι ποινές εναντίον των πωλητών, αγοραστών, κλεπτών κ.λ.π ήταν πολύ αυστηρές.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 ΚΑΙ ΣΦΑΓΗ ΤΗΣ ΧΙΟΥ

Τις παραμονές της γενοκτονίας του 1822, που έμεινε στην ιστορία σαν «η σφαγή της Χίου», ο πληθυσμός του νησιού ανερχόταν σε 120 με 130 χιλιάδες και η κοινωνικοοικονομική του ανάταση σε τέτοιο αξιοζήλευτο επίπεδο, ώστε το νησί να χαρακτηρίζεται «Παράδεισος της Ανατολής» που καταβάλει φόρο στην Πύλη 220.000 γρόσια, έναντι 300.000 της Κρήτης και 338.000 ολόκληρης της Πελοποννήσου. Στην καταστροφή της Χίου το 1822 οι τούρκοι δεν πείραξαν τα Μαστιχοχώρια, αλλά όταν ο Κανάρης έκαψε την τουρκική ναυαρχίδα και πολλοί τούρκοι αξιωματικοί σκοτώθηκαν, τότε κατάστρεψαν τα πάντα παρά την αντίθετη διαταγή.

Μετά την Τουρκοκρατία, το εμπόριο της μαστίχας ήταν στα χέρια των εμπόρων και μάλιστα των «Φραγκολεβαντίνων», στην αρχή, που γρήγορα, όμως, εκτοπίστηκαν από τους Έλληνες και με το χρόνο δημιουργήθηκε «η τάξη των εμπόρων της μαστίχας» ή αλλιώς οι «μαστιχάδες». Οι μαστιχέμποροι , σε συνεργασία με τους «μεσίτες», που είναι οι μεσάζοντες μεταξύ παραγωγού και μαστιχέμπορου, συγκέντρωναν τη μαστίχα, την κατεργάζονταν και την πουλούσαν σε διάφορες αγορές του εσωτερικού και κύρια του εξωτερικού. Μεγάλα ήταν τα κέρδη γι’ αυτούς, ενώ βαριά ήταν η εκμετάλλευση για τους παραγωγούς.

ΝΕΟΤΕΡΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η μαστίχα πέρασε την πρώτη σοβαρή κρίση, οπότε ανάγκασε τους παραγωγούς να αναστείλουν την καλλιέργεια των μαστιχόδενδρων. Με τη λήξη του πολέμου, άρχισε πάλι η καλλιέργεια της μαστίχας, αλλά η παραγωγή εξακολουθούσε να ήταν πιο μεγάλη από τη ζήτηση, οπότε η πολιτεία, το 1929, εξέδωσε το Νόμο 4381, που περιορίζει το κέντος της μαστίχας σε τρείς μήνες (15 Ιουλίου - 15 Οκτωβρίου) και επιτρέπει τη φύτευση των σχίνων μόνο μετά από ειδική άδεια του Νομάρχη. 

Τα προβλήματα εξακολουθούσαν και στην περίοδο 1930 - 1937 γίνονταν αλλεπάλληλες συσκέψεις και συζητήσεις προς εξεύρεση λύσεων, προοπτικών. Εκείνα τα χρόνια, κυριαρχούσε στα Μαστιχοχώρια η ηγετική φυσιογνωμία ενός γιατρού - αγρότη - συνδικαλιστή, του Γεωργίου Σταγκούλη, (1901- 1978), που σηματοδότησε μια νέα πορεία για τη μαστίχα, τα συμφέροντα των παραγωγών, το κοινωνικοοικονομικό γίγνεσθαι του τόπου. Πρωτοστάτησε στους αγώνες ενάντια στους εκμεταλλευτές του αγρότη - μαστιχοπαραγωγού. Πρόεδρος της Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου από την ίδρυση της, το 1938, μέχρι και το 1978, που πέθανε, άφησε πίσω του ένα πελώριο και άξιο έργο θαυμασμού.

Το 1938, η πολιτεία έφερε τον αναγκαστικό Νόμο 1390, με τον οποίο ιδρύονται είκοσι αναγκαστικοί Συνεταιρισμοί Μαστιχοπαραγωγών στα εικοσιτέσσερα Μαστιχοχώρια, που εκπροσωπούνται από την Ένωση Μαστιχοπαραγωγών Χίου. Με βάση το άρθρο 11 του Α.Ν. 1390/, ο κάθε μαστιχοπαραγωγός υποχρεούται να παραδώσει την παραγωγή του στο συνεταιρισμό, που ανήκει, και εκείνος με τη σειρά του στην Ένωση Μαστιχοπαραγωγών. Κάθε συνέταιρος που δε συμμορφώνεται με τα παραπάνω υπόκειται σε πρόστιμο, που επιβάλλει με απόφασή του το Διοικητικό συμβούλιο. Επίσης, στο παραπάνω άρθρο υπάρχουν και τιμωρίες για τους εμπόρους, που αγοράζουν τη μαστίχα λαθραία.

Η Ε.Μ.Χ. ενεργεί κάθε πράξη που αποβλέπει στην προστασία της καλλιέργειας και την εμπορία του προιόντος της μαστίχας. Ειδικότερα: Συνάπτει δάνεια και τα χορηγεί στα μέλη της, αποκτά κτίρια για αποθήκευση και συσκευασία της μαστίχας, συσκευάζει και πωλεί, για λογαριασμό των συνεταιρισμών, τη μαστίχα που της παραδίδεται απ’ αυτούς, βιομηχανοποιεί και πωλεί προϊόντα της μαστίχας (τσίχλες κ.λ.π.), προμηθεύει για λογαριασμό των συνεταίρων είδη χρήσιμα για τις καλλιεργητικές ανάγκες. Με την πάροδο του χρόνου οι υπηρεσίες της Ε.Μ.Χ. βελτιώθηκαν τόσο ποσοτικά όσο και ποιοτικά.

Σήμερα, Μαστίχα παράγουν 24 χωριά τα οποία είναι χαρακτηρισμένα ως παραδοσιακοί ή διατηρητέοι οικισμοί από το Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού. Τα χώρια αυτά είναι: ο Άγιος Γεώργιος, τα Αρμόλια, οι Βαβύλοι, η Βέσσα, το Βουνό, η Ελάτα, η Έξω Διδύμα, το Θολοποτάμι, τα Θυμιανά, η Καλαμωτή, η Καλλιμασιά, ο Καταρράκτης, το Λιθί, η Μέσα Διδύμα, τα Μεστά, το Μυρμήγκι, τα Νένητα, το Νεχώρι, οι Ολύμποι, η Παγίδα, τα Πατρικά, το Πυργί και τα Φλάτσια.

Η Μαστίχα Χίου εξάγεται σε όλον τον κόσμο και παράγεται μεγάλη ποικιλία προϊόντων όπως: αρτοσκευάσματα, γλυκά, μαρμελάδες, παγωτά, σοκολάτες, τσίχλες, καραμέλες, ροφήματα, τσάι, καφές, γαλακτοκομικά, ζυμαρικά, σάλτσες, λικέρ, ούζο, κρασί, συμπληρώματα διατροφής, προϊόντα στοματικής υγιεινής, χειρουργικά νήματα, επιθέματα για εγκαύματα, οδοντο-νήματα, σαπούνια, καλλυντικά, αρωματικά κεριά, αιθέρια έλαια, βερνίκια ζωγραφικής και συγκολλητικές ρητίνες.

istorikathemata

Πηγή: http://www.logiosermis.net/2013/11/blog-post_20.html#ixzz2mFe0TTz2