Χάρτης του βασιλείου του Κιμμεριου Βοσπορου (μωβ χρώμα), των άλλων ελληνικών κρατών (ανοικτότερο χρώμα), της Σκυθικής περιοχής (ανοικτό πράσινο) και του τελευταίου καταφυγίου των Σκυθών μετά τις ήττες τους από τους Σαρμάτες (βαθύ πράσινο)/ (Historical Atlas of Ukraine: Greek colonies and the hinterland)
(Το παρόν άρθρο αναδημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα)
Οι Ελληνες θαλασσοπόροι και αποικιστές είχαν εκδηλώσει από τα πανάρχαια χρόνια το ενδιαφέρον τους για τον Εύξεινο Πόντο και τις πλούσιες χώρες που τον περιβάλλουν. Οι Μυκηναίοι είχαν εξερευνήσει με βεβαιότητα την περιοχή, όπως φαίνεται από τις παραδόσεις για την Αργοναυτική Εκστρατεία και άλλα στοιχεία.
Πριν τους Μυκηναίους, κατά την πιθανότερη εκδοχή η μινωική Κρήτη δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για την παρευξείνια περιοχή. Γενικά, ο Εύξεινος Πόντος ήταν αφιλόξενος για τους ναυτικούς της Μεσογείου επειδή ο πλους στα νερά του ήταν δυσχερής και οι χώρες που τον περιέβαλαν κατοικούντο από άγριους λαούς, οι οποίοι συνήθιζαν να εξοντώνουν όσους αποβιβάζονταν στις ακτές τους. Γι’ αυτούς τους λόγους η αρχική ελληνική ονομασία της Μαύρης Θάλασσας ήταν «Αξενος Πόντος» (αφιλόξενη θάλασσα). Το χάος στο οποίο βυθίσθηκε ο ελληνικός κόσμος τον 12ο αι. πΧ με τις καταστροφικές επιδρομές των Λαών της Θάλασσας σε ολόκληρη την έκταση της ανατολικής Μεσογείου, την κατάρρευση της Μυκηναϊκής «Κοινοπολιτείας» και του ανακτορικού πολιτικοκοινωνικού συστήματος της και τα επακόλουθα τους, απομάκρυνε τους Ελληνες θαλασσοπόρους από τον Εύξεινο.
Οι ρωσοουκρανικές στέπες κατοικούντο από την απώτερη αρχαιότητα (από την εποχή του πανάρχαιου πολιτισμού Τριπόλυε της 3ης χιλιετηρίδας πΧ) από εγκατεστημένους πληθυσμούς, αγροτικούς και κτηνοτροφικούς. Οι αναφερόμενοι πληθυσμοί καθίσταντο υποτελείς σε λαούς νομάδων που κατέφθαναν διαδοχικά από την κεντρική Ασία, κινούμενοι βορείως της Κασπίας Θάλασσας. Αρχικά ήλθαν στην περιοχή οι Κιμμέριοι, ακολουθούμενοι από τους Σκύθες, τους Σαρμάτες, τους Ούννους, τους Κουμάνους κ.ά. Οι νομάδες εισβολείς έβρισκαν στη ρωσοουκρανική στέπα κατάλληλες συνθήκες για την ανάπτυξη των κοπαδιών τους. Ο εγκατεστημένος πληθυσμός της σύγχρονης νοτιοδυτικής Ουκρανίας ήταν μάλλον θρακικής καταγωγής, ενώ εκείνος της νοτιοανατολικής Ουκρανίας και της στέπας βορείως του Καυκάσου ανήκε στον λαό του παλαιότερου πολιτισμού Σρουμπνάγια. Τα εδάφη των ντόπιων υπήρξαν σχετικά πλούσια σε γεωργική παραγωγή, ώστε εκείνοι να καταβάλουν χωρίς μεγάλη δυσκολία τους φόρους που τους επέβαλαν οι νομάδες. Οι διάφορες νομαδικές φυλές διατηρούσαν όσο μπορούσαν την εξουσία τους σε αυτά τα εδάφη, ουσιαστικά όσο τους το επέτρεπε η στρατιωτική επάρκεια τους έναντι των εξωτερικών απειλών.
Σκύθης πολέμαρχος, σε πίνακα του Johnny Shumate (copyright: Johnny Shumate). Παρατηρείστε τη βαριά θωράκιση του από ορειχάλκινες φολίδες. Το κράνος του και η προμετωπίδα του αλόγου αποτελούνται από την ίδια θωράκιση. Επίσης παρατηρείστε τη χαρακτηριστική σκυθική ημι-κυλινδροειδή θωράκιση που είναι αναρτημένη στην πλάτη του.
-
Οι Ελληνες επανήλθαν στον Εύξεινο κατά τους 8ο-7ο αι. πΧ, όταν οι ισχυροί Κιμμέριοι νομάδες (ιρανικής και ινδοάριας καταγωγής) ήλεγχαν την περιοχή στα βόρεια του. Τον 7ο και κυρίως τον 6ο αι. πΧ, οι Κιμμέριοι δέχθηκαν την επίθεση των Σκυθών, ενός βορειοϊρανικού νομαδικού λαού, οι οποίοι τους εκδίωξαν από τις στέπες ανάμεσα στους ποταμούς Κουμπάν και Δνείπερο, και τους περιόρισαν στην περιοχή του πορθμού του Κιμμέριου Βοσπόρου (τα σύγχρονα στενά του Κερτς ανάμεσα στις χερσονήσους της Κριμαίας και του Ταμάν). Η έδρα της σκυθικής ισχύος μετατοπίσθηκε από τις στέπες του άνω ρου του Κουμπάν (ο αρχαιοελληνικός Υπανις) και των σημερινών περιοχών Νταγκεστάν και Αζερμπαϊτζάν (όπου βρισκόταν έως τότε), στην παρευξείνια στέπα. Τον 6ο αιώνα πΧ οι Σκύθες σταθεροποιήθηκαν στην περιοχή μετά τη μαζική εξόντωση των περισσότερων Κιμμέριων, την οποία διενήργησαν μάλλον συνεργαζόμενοι με τους προαναφερόμενους Θράκες του Δνείπερου. Οι Σκύθες ίδρυσαν ένα συγκεντρωτικό κράτος με φεουδαλική οργάνωση ελέγχοντας ολόκληρη τη στέπα από τον Δούναβη έως την Κασπία Θάλασσα, με πιθανές εξαιρέσεις την κάτω κοιλάδα του Κουμπάν και την εκβολή του ποταμού Ντον, στις οποίες μερικοί Κιμμέριοι επιζώντες και οι γηγενείς λαοί των Σινδών και των Μαιωτών κατόρθωσαν να αναχαιτίσουν τη σκυθική προέλαση. Επίσης το νότιο τμήμα της Κριμαίας, κατοικούμενο από Ταύρους και Κιμμέριους, δεν κατακτήθηκε από τους Σκύθες επειδή προστατευόταν γεωφυσικά από τα όρη της Κριμαίας.
Οι Κιμμέριοι επιζώντες και οι Σινδο-Μαιώτες βρήκαν στους Ελληνες αποίκους έναν ισχυρό στρατιωτικά σύμμαχο έναντι των Σκυθών. Οι Ίωνες είχαν αρχίσει να αποικίζουν τις ακτές του Εύξεινου από τον 8ο αι. π.Χ. και περισσότερο από τον 7ο αι., εγκαθιστάμενοι κυρίως σε προϋπάρχοντα πολίσματα γηγενών τα οποία μετέτρεψαν σε ελληνικές αποικίες. Η ανάγκη της κοινής άμυνας των αυτοχθόνων και των Ελλήνων έναντι των Σκυθών, εξηγεί τη συνεργασία και την επακόλουθη συγχώνευση των Κιμμερίων, τμημάτων των Μαιωτών, και άλλων εντόπιων της περιοχής με τους αποίκους, με αποτέλεσμα τον τελικό εξελληνισμό τους. Οι περιοχές της ιωνικής εγκατάστασης δεν ήταν τυχαίες: οι εκβολές του Κουμπάν (χερσόνησος του Ταμάν), η νότια Κριμαία, οι εκβολές των ποταμών Δνείπερου (όπου ιδρύθηκε η αποικία Ολβία) και Ντον (όπου ιδρύθηκε η αποικία Τάναϊς). Αυτές οι περιοχές υπήρξαν τα ύστατα καταφύγια των Κιμμερίων, των Μαιωτών κ.ά. έναντι των ανηλεών Σκυθών, χάρη στη γεωφυσική τους υπόσταση. Τα άλογα των τελευταίων δεν μπορούσαν να δράσουν στα έλη τα οποία τις προστάτευαν. Ειδικά στην Κριμαία οι πυκνότερες ελληνικές εγκαταστάσεις ιδρύθηκαν στη χερσόνησο του Παντικάπαιου (Κερτς), η οποία ήταν το πολιτικό κέντρο των Κιμμέριων πριν την καταστροφή τους από τους Σκύθες. Μόνο ο άγριος γηγενής λαός των Ταύρων, στα ορεινά της Κριμαίας, ήταν εχθρικός εξίσου προς τους Έλληνες και τους Σκύθες. Οι Ταύροι, όπως αρκετοί από τους λαούς της περιοχής συμπεριλαμβανομένων των Σκυθών, ασκούσαν την ανθρωποθυσία, ενδεχομένως και τον κανιβαλισμό, έως την ελληνική Κλασσική Περίοδο.
Πιθανότατα οι πρώτοι Έλληνες άποικοι στην περιοχή ήταν οι Τήιοι (από την Τέω της Ιωνίας) οι οποίοι ίδρυσαν τη Φαναγορεία (ή Φαναγορία). Ακολούθησαν οι Κλαζομένιοι, οι Μιλήσιοι και άλλοι Ίωνες (κυρίως τον 7ο αι.). Οι Αιολείς από τη Λέσβο και οι Κάρες που τους ενίσχυσαν, αφομοιώθηκαν νωρίς από την ιωνική πλειοψηφία. Οι Μιλήσιοι ίδρυσαν τις περισσότερες αποικίες όχι μόνο στην βόρεια ακτή του Ευξείνου, αλλά σε ολόκληρο τον περίγυρο του (όπου ίδρυσαν ενδεχομένως 60-70 πόλεις και πολίχνες σύμφωνα με μία πιθανή εκτίμηση). Μόνο στη βόρεια ακτή οι Μιλήσιοι ίδρυσαν περί τις είκοσι αποικίες, από τις οποίες οι μεγαλύτερες ήταν το Παντικάπαιο, η Ολβία, η Θεοδοσία, η Ερμώνασσα κ.ά. Οι δραστήριοι Μιλήσιοι θα είχαν μετατρέψει τον Εύξεινο σε «μιλήσια λίμνη», αν δεν εμφανίζονταν οι Δωριείς των Μεγάρων οι οποίοι ίδρυσαν την Ηράκλεια στη νότια ακτή του. Η Ηράκλεια ισχυροποιήθηκε γρήγορα, εξελισσόμενη σε ένα πραγματικό δωρικό «αντίπαλο δέος» στη μεγάλη ιωνική πόλη του βόρειου Εύξεινου, το Παντικάπαιο. Η Ηράκλεια, συνεργαζόμενη με μητροπολιτικούς Μεγαρείς, επανίδρυσε την παλαιά μιλήσια αποικία Χερσόνησο στην Κριμαία (σύγχρονη Χερσών, μάλλον τον 6ο αιώνα πΧ), η οποία είχε σχεδόν εγκαταλειφθεί λόγω των επιθέσεων των γειτονικών Ταύρων. Η Χερσόνησος ίδρυσε με την σειρά της τρεις μικρότερες αποικίες στην Κριμαία. Έτσι, το δωρικό στοιχείο προστέθηκε στον ελληνικό πληθυσμό της ρωσοουκρανικής περιοχής, ο οποίος ήταν αποκλειστικά ιωνικός έως τότε. Η ισχυρότερη από τις βορειοδυτικές αποικίες ήταν η πλούσια Ολβία, η οποία είχε τις στενότερες σχέσεις με τους Σκύθες. Η Ολβία κατόρθωσε να εξελληνίσει έναν αριθμό χωριών στον κάτω ρου των ποταμών Δνείπερου και νοτίου Μπουγκ και να εγκαταστήσει σε αυτά Έλληνες αποίκους, οι οποίοι αναμείχθηκαν με τους τοπικούς Θράκες δημιουργώντας έναν μεικτό πληθυσμό, τους Μιξέλληνες τους οποίους αναφέρει ο Ηρόδοτος.
Ο αρχικός κύριος στόχος των ελληνικών αποικιών ήταν η εκμετάλλευση των αλιευμάτων της Μαιώτιδος λίμνης και του Κιμμέριου Βοσπόρου. Οι ελληνικές πόλεις αγωνίσθηκαν για να επιβιώσουν τον 7ο αι. πΧ, αλλά τον 6ο αιώνα η ανάπτυξη τους υπήρξε αλματώδης κατορθώνοντας να πλουτίσουν. Ο λόγος του πλουτισμού τους υπήρξε ο συμβιβασμός τους με τους Σκύθες, αφού οι δύο πλευρές διαπίστωσαν πως η συνεργασία τους θα ήταν οικονομικά συμφέρουσα. Οι Σκύθες και οι άλλοι ιρανικοί λαοί δεν έγιναν ποτέ ναυτικοί, ούτε το επιδίωξαν. Οι «Σκύθες πειρατές» οι οποίοι αναφέρονται αργότερα να λυμαίνονται τη θάλασσα του Εύξεινου, ήταν στην πραγματικότητα Θράκες του Δνείπερου, Ταύροι ή Σινδο-Μαιώτες, τους οποίους οι Έλληνες συνέχεαν συχνά με τους γνήσιους Σκύθες. Παρά ταύτα, οι Σκύθες προσπαθούσαν πάντοτε να έχουν επαφή με τους θαλάσσιους εμπορικούς δρόμους, προκειμένου να διαθέτουν τα προϊόντα τους στις υπερπόντιες αγορές και να αποκτούν τα αγαθά της Ιωνίας και της κυρίως Ελλάδας τα οποία εκτιμούσαν ιδιαίτερα, κυρίως το ελληνικό κρασί το οποίο φαίνεται ότι θεωρούσαν τόσο πολύτιμο όσο τον άφθονο χρυσό τους. Οι Σκύθες δεν έβλαψαν τις ελληνικές αποικίες της περιοχής τους, προκειμένου να διατηρήσουν το εμπόριο με το Αιγαίο. Ούτε από τον Ηρόδοτο, ούτε από άλλες ελληνικές πηγές των 6ου-5ου αιώνων π.Χ. πληροφορούμαστε για κάποια σοβαρή σύρραξη ανάμεσα στις δύο πλευρές. Το εμπόριο μεταξύ τους πλούτισε αμφότερους. Οι ελληνικές αποικίες στη Μικρά Ασία όφειλαν την άνθηση και την πολυανθρωπία τους σε σημαντικό βαθμό στην ύπαρξη των βασιλείων των Φρυγών και των Λυδών στην ενδοχώρα τους, με τα οποία είχαν πυκνές εμπορικές σχέσεις. Ομοίως οι ελληνικές πόλεις της βόρειας παρευξείνιας ακτής άνθησαν από το εμπόριο τους με τους Σκύθες και μέσω αυτών με τους λαούς που ζούσαν στα βόρεια και στα δυτικά τους.
Νομισμα του βασιλιά Ρησκουποριδος Α΄ του Κιμμεριου Βοσπόρου.
-
Η Μίλητος, μητρόπολη των Ιώνων του βόρειου Εύξεινου, απώλεσε την επιρροή της σε αυτούς έως τις αρχές του 5ου αι πΧ. Σε λίγο την αντικατέστησε στην περιοχή η Αθήνα, η νέα μεγάλη ιωνική και γενικά ελληνική δύναμη. Η Αθήνα και γενικά η μητροπολιτική Ελλάδα δυσκολεύονταν να συντηρήσουν τον ραγδαίως αυξανόμενο πληθυσμό τους. Μετά την εκδίωξη των Αθηναίων από την Αίγυπτο από τους Πέρσες (5ος αι. πΧ), η πόλη της Παλλάδας ήταν υποχρεωμένη να αναβιώσει τις σχέσεις της Μιλήτου με τον Εύξεινο προκειμένου να εξασφαλίσει τα απαραίτητα δημητριακά για τον πληθυσμό της και για εκείνον των πόλεων της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Πρώτα όμως έπρεπε να αποδεσμεύσει τους Ελληνες της περιοχής από τους Σκύθες εταίρους και επικυρίαρχους τους αλλά και να ελέγξει το εξαγωγικό τους εμπόριο. Γι’ αυτόν τον λόγο, κατά τα μέσα του 5ου αι. πΧ. ίδρυσε στρατιωτικές αποικίες στις πόλεις Αμισό και Σινώπη του νότιου Εύξεινου, προκειμένου να ελέγχει την πρόσβαση στην περιοχή του Κιμμέριου Βόσπορου. Στην τελευταία οι Αθηναίοι ίδρυσαν αποικίες τους κοντά στις κυριότερες παλαιές ελληνικές πόλεις, πραγματικά φρούρια, προκειμένου να εξασφαλίσουν τον έλεγχο τους: το Αθήναιο κοντά στη Θεοδοσία, το Νύμφαιο κοντά στο Παντικάπαιο και πιθανώς τη Στρατόκλεια κοντά στη Φαναγόρεια. Έτσι η περιοχή του Βοσπόρου κατέστη αθηναϊκό «προτεκτοράτο», το οποίο εξασφάλιζε την τροφοδοσία των πόλεων του Αιγαίου με δημητριακά και άλλα τρόφιμα.
Η αθηναϊκή κυριαρχία δοκιμάσθηκε σύντομα, το 438 πΧ, όταν ο Σπάρτοκος, γόνος μιας θρακικής οικογένειας εξελληνισμένων αριστοκρατών του Παντικάπαιου, εγκαθίδρυσε τυραννία στην πόλη. Το ίδιο ανθρωπωνύμιο έφεραν βασιλείς και πρίγκηπες της Θράκης, καθώς και ο Θράκας Σπάρτοκος ή Σπάρτακος, ο ηγέτης της επικινδυνότερης επανάστασης δούλων που γνώρισε η Ρώμη (1ος αι. πΧ). Με αυτόν τον τρόπο ιδρύθηκε το 438 το κράτος που εξελίχθηκε στο ελληνικό βασίλειο του Κιμμέριου Βοσπόρου, το οποίο διατηρήθηκε περισσότερο από οκτώ αιώνες. Ο Περικλής των Αθηνών επισκέφθηκε την περιοχή, πιθανώς για να διαπραγματευθεί με τη νέα ισχυρή εξουσία του Παντικάπαιου. Στις συνομιλίες που έγιναν, προφανώς συμφωνήθηκε να διατηρήσει η Αθήνα τις στρατιωτικές αποικίες της στον Βόσπορο και να συνεχίσει να ελέγχει το εξαγωγικό του εμπόριο. Όμως η αθηναϊκή επιρροή περιορίσθηκε λόγω του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 πΧ) και χάθηκε με το τέλος του. Οι διάδοχοι του Σπάρτοκου, Σάτυρος (γιος του, 431-389 πΧ) και Λεύκων (εγγονός του, 389-349 πΧ) επέκτειναν την εξουσία τους με κατακτήσεις, όπως συνέβαινε συνήθως με τα τυραννικά καθεστώτα. Ο Σάτυρος δωροδόκησε τον Γύλωνα, διοικητή της αθηναϊκής φρουράς του Νυμφαίου, προκειμένου να του παραδώσει το φρούριο, ενώ κυρίευσε και την πόλη Κιμμερικό. Ο Λεύκων υπήρξε ο τύραννος που κατέστησε την ηγεμονία του πραγματικό βασίλειο. Η κατάκτηση της στρατηγικής Θεοδοσίας υπήρξε σημαντικό γεγονός επειδή ανατράπηκε ο σχεδιασμός της Ηράκλειας (της νότιας ακτής του Ευξεινου) η οποία ήλεγχε τη γειτονική Χερσόνησο, να την κυριεύσει. Βαθμιαία προσαρτήθηκαν στην ηγεμονία του Παντικάπαιου η Ερμώνασσα, η Φαναγόρεια, η Γοργιππία, το Παρθένιο, το Αθήναιο, το Μυρμήκιο και άλλες ελληνικές πόλεις. Ομως η Χερσόνησος απέφυγε την υποταγή με την ενίσχυση της Ηράκλειας. Ο Λεύκων υπέταξε και αρκετές φυλές γηγενών: τους Σινδούς και τις μαιωτικές φυλές των Δανδαρίων, των Ψησσών, των Τορετών κ.α. Ο διάδοχος του, Παιρισάδης Α΄ (348-310 πΧ), ισχυροποίησε περισσότερο το Βοσπορανό κράτος οδηγώντας το στην ακμή του (με έκταση περίπου 30-35.000 τ. Χμ.). Μάλιστα πολέμησε εναντίον των Σκυθών, αρνούμενος να καταβάλει τους φόρους που πλήρωναν έως τότε οι Παντικαπηνοί στον Σκύθη βασιλιά. Η Αθήνα παραιτήθηκε από τα πολιτικοστρατιωτικά δικαιώματα της στην περιοχή και διατήρησε μόνο κάποια εμπορικά προνόμια.
Στατήρ Παντικαπαιου. Το Παντικάπαιο ήταν η ισχυρότερη ελληνική πόλη της βόρειας ακτής του Ευξεινου και πρωτευουσα του Κιμμεριου Βοσπορου.
-
Με αυτό τον τρόπο η πόλη-κράτος του Παντικάπαιου μετατράπηκε σε μία εκτεταμμένη ηγεμονία, η οποία εξελίχθηκε αργότερα σε ελληνιστική μοναρχία. Γενικά το Παντικάπαιο είχε την ίδια πολιτειακή εξέλιξη με τις Συρακούσες, την κοιτίδα και πρωτεύουσα του ελληνιστικού βασιλείου που ιδρύθηκε στη Σικελία. Οι Ελληνες ήταν αρχικά η άρχουσα τάξη του Βοσπόρου, αλλά και η θέση των γηγενών ήταν σημαντική. Τα δύο εθνικά στοιχεία αλληλοϋποστηρίχθηκαν: οι γηγενείς εξελληνίσθηκαν και οι Ελληνες υιοθέτησαν βαθμιαία το πνεύμα και τις συνήθειες των εντόπιων. Αυτός ο δυισμός διακρίνεται σε κάθε πτυχή του βίου του Κιμμέριου Βόσπορου. Έτσι σχηματίσθηκε στην περιοχή ένα ιδιαίτερο Βοσπορανό ελληνικό φύλο, με βάση το ιωνικό στοιχείο.
Ο Παιρισάδης Α΄ πέθανε το 310 πΧ. Ο πρωτότοκος γιος του, Σάτυρος, ανακηρύχθηκε βασιλιάς αλλά σε λίγο αντιμετώπισε την εξέγερση του νεότερου αδελφού του, Ευμήλου, ο οποίος διεκδίκησε τον θρόνο. Ο Εύμηλος είχε εξασφαλίσει την υποστήριξη του Αριφάρνους, βασιλιά των Θαταίων όπως αναφέρει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης, δηλαδή του λαού ο οποίος ζούσε στην περιοχή του ποταμού Θάτη. Ο τελευταίος ήταν πιθανότατα ένας από τους παραποτάμους του Υπάνιδος (Κουμπάν). Θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι οι «Θαταίοι» (ονομασία η οποία δεν είναι εθνική αλλά γεωγραφική) ταυτίζονται με τους Σίρακες, έναν σαρματικό λαό που είχε εγκατασταθεί στην περιοχή του Κουμπάν κατά τη βασιλεία του Παιρισάδη Α΄, ο οποίος τους κατέστησε υποτελείς του. Οι Σαρμάτες αποτελούσαν μια ομάδα νομαδικών λαών της κεντρικής Ασίας, ανήκοντες στον βορειοϊρανικό (σακικό) κλάδο όπως και οι Σκύθες. Από τον 4ο αι πΧ άρχισαν να κινούνται προς τις στέπες βορείως του Ευξείνου, ενώ άλλες φυλές τους κινήθηκαν προς την Κίνα. Οι διάφορες σαρματικές φυλές (Σαυρομάτες, Σίρακες, Αόρσοι, Ασπουργοι, Ρωξολανοί, «Βασιλικοί» Σαρμάτες, και αργότερα οι Ιάζυγες, οι Αλανοί, οι σύγχρονοι Οσσέτες κ.ά.) ήταν ανεξάρτητες και συχνά πολεμούσαν μεταξύ τους. Οι Σαρμάτες μάχονταν κυρίως ως ιππείς με μακριά λόγχη ιππικού. Αλλα όπλα τους ήταν τα ξίφη και ένα είδος σύνθετου τόξου, λιγότερο ισχυρό από το σκυθικό.
Σύγχρονη αποκατάσταση Σκυθικών γυναικείων κοσμημάτων και ενδυμάτων από την κοσμηματοποιό Lidia Stadnichenko, βασισμένη στα αρχαιολογικά ευρήματα από Σκυθικούς τύμβους της περιοχής του Ταναϊδος(Ντον) (από παρουσίαση τους στην Αγία Πετρούπολη). Πολλά από αυτά τα κοσμήματα φιλοτεχνούντο από Ελληνες τεχνίτες του Ευξεινου Ποντου και της κυρίως Ελλάδας.
-
Ο Εύμηλος και ο Αριφάρνης των Σιράκων αντιμετώπισε τον Σάτυρο και τους δικούς του Σκύθες συμμάχους στη μεγάλη μάχη του ποταμού Θάτη, μία από τις μεγαλύτερες ιππομαχίες της Αρχαιότητας αφού σε αυτήν έλαβαν μέρος 10.000 Σκύθες και 20.000 Σαρμάτες ιππείς. Είναι βέβαιο ότι οι Σίρακες ενισχύθηκαν με πολλούς ιππείς από άλλους σαρματικούς λαούς, επειδή οι Σαρμάτες προσπαθούσαν να εκδιώξουν τους Σκύθες από την παρευξείνια στέπα. Παρότι οι Σίρακες ηττήθηκαν, ο νικητής Σάτυρος σκοτώθηκε λίγο αργότερα κατά την πολιορκία της πρωτεύουσας του Αριφάρνους. Υστερα από νέους αγώνες, ο Εύμηλος κατόρθωσε να καταλάβει τον θρόνο του Κιμμεριου Βοσπορου.
Ο Παιρισάδης Α΄ και ο Σάτυρος υπήρξαν δραστήριοι και ικανοί ηγεμόνες. Ο Εύμηλος αποδείχθηκε αντάξιος τους κατά τη μόλις πενταετή βασιλεία του. Οι γηγενείς λαοί των βορείων και των ανατολικών ακτών του Εύξεινου Πόντου, κυρίως οι Ταύροι, οι Ηνίοχοι και οι Αχαιοί διενεργούσαν από παλαιά πειρατεία σε βάρος των Ελλήνων εμπόρων του Βοσπόρου, πλήττοντας σοβαρά την οικονομία του. Ο Εύμηλος χρησιμοποίησε τον Βοσπορανό στόλο εναντίον τους, τον οποίο ενίσχυσε, και τους εκμηδένισε. Με αυτόν τον τρόπο ενίσχυσε το εμπόριο του κράτους και προσεταιρίσθηκε σταθερά την ισχυρή μεσαία εμπορευόμενη τάξη του. Επίσης ενίσχυσε τις στρατιωτικές δυνάμεις του με την επιστράτευση περισσότερων Ελλήνων των αστικών κέντρων, οι οποίοι δεν παρείχαν έως τότε αρκετούς άνδρες στον βασιλικό στρατό. Η κύρια χερσαία πολεμική επιχείρηση του Ευμήλου ήταν η ανακατάληψη του εδάφους της αποικίας Τανάιδος, στις εκβολές του μεγάλου ομώνυμου ποταμού (σύγχρονου Ντον), η οποία είχε εγκαταλειφθεί λόγω της βαρβαρικής πίεσης. Επρόκειτο για ένα στρατηγικότατο σημείο (κοντά στη σύγχρονη ρωσική μεγαλούπολη Ροστώφ), στο οποίο οι Βοσπορανοί ανίδρυσαν και οχύρωσαν την Τάναϊ. Η αποικία υπήρξε το πλέον προκεχωρημένο πολιτικό, στρατιωτικό, εμπορικό και πολιτισμικό «φυλάκιο» του Ελληνισμού στον ανατολικοευρωπαϊκό χώρο. Όπως έχει εκτιμηθεί, ο Εύμηλος είχε καταστρώσει μεγαλεπήβολους σχεδιασμούς για την εξάπλωση της επικράτειας του. Σκόπευε να προσαρτήσει σταδιακά όλες τις χώρες του βόρειου Εύξεινου στο Βοσπορανό βασίλειο και να δημιουργήσει έτσι ένα ισχυρό ελληνιστικό κράτος το οποίο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το κράτος του Λυσιμάχου, του στρατηγού του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Εκείνη την περίοδο ο Λυσίμαχος ήλεγχε τη Θράκη και τα δυτικά παράλια του Εύξεινου, έχοντας ενδεχομένως βλέψεις επέκτασης προς τον βόρειο Εύξεινο. Παρά ταύτα, ο Εύμηλος σκοτώθηκε το 304 πΧ σε ένα περίεργο ατύχημα, το οποίο ίσως «μεθοδεύθηκε» από οπαδούς του Σατύρου και του Πρύτανη.
Σαρμάτης θωρακοφόρος ιππέας, οπλισμένος με λόγχη «κοντος» (Βυζαντινό κοντάριον), σε πίνακα του Johnny Shumate (copyright: Johnny Shumate).
-
Νέος βασιλιάς του Βοσπόρου ανακηρύχθηκε ο γιος του Ευμήλου, Σπάρτοκος Γ΄ (304-284 πΧ). Κατά τη βασιλεία του η Αθήνα αναγνώρισε οριστικά τη Βοσπορανή ανεξαρτησία, η οποία υφίστατο βέβαια εκ των πραγμάτων περισσότερο από έναν αιώνα. Μετά την καταστροφή του στόλου της από τους Μακεδόνες στο Αιγαίο (ναυμαχία της Αμοργού και άλλες το 322 πΧ) και τον ουσιαστικό εξορισμό των αθηναϊκών πληρωμάτων από τον Αντίπατρο, η Αθήνα δεν μπορούσε να αναλάβει πλέον σοβαρές υπερπόντιες εκστρατείες για την αποκατάσταση της παλαιάς ζώνης επιρροής της. Ο Σπάρτοκος Γ΄, ο οποίος (όπως όλοι οι προκάτοχοι του) ήταν «βασιλέας» έναντι των βαρβάρων υπηκόων του αλλά «άρχων» έναντι των Ελλήνων, ακολούθησε το παράδειγμα των στρατηγών του Αλεξάνδρου οι οποίοι έλαβαν εκείνη την εποχή τον τίτλο του βασιλιά και έπραξε το ίδιο, διατηρώντας μόνο τον πρώτο τίτλο έναντι όλων των υπηκόων του.
Από τον 3ο αι. πΧ, το βασίλειο του Βοσπόρου πέρασε στην παρακμή, αντιμετωπίζοντας την έντονη πίεση των Σκυθών που συνέρρεαν μαζικά στην Κριμαία εξαιτίας των Σαρματών, οι οποίοι τους νίκησαν και τους εκδίωξαν από την ουκρανική στέπα. Το βασίλειο γνώρισε μία αναλαμπή κατά τη Ρωμαϊκή Περίοδο όταν τέθηκε υπό την προστασία της Ρωμαίων, οι οποίοι αύξησαν την έκταση του με την υπαγωγή γειτονικών κρατών στην εξουσία του ( μεταξύ άλλων και της Χερσονήσου για σημαντικό διάστημα). Η Ρώμη προστάτευσε τους Ελληνες του Βοσπόρου με φρουρές και ναυτικές δυνάμεις που εγκαταστάθηκαν στη Χερσόνησο, στην Ολβία και αλλού. Εντούτοις, οι εμφύλιοι πόλεμοι των μέσων του 3ου αι μΧ την ανάγκασαν να εγκαταλείψει αυτά τα προωθημένα σημεία στήριξης της. Ήδη ο ελληνικός χαρακτήρας του Βοσπορανού βασιλείου είχε υποχωρήσει υπέρ του ιρανικού. Οι Ιρανοί Σκύθες και Σαρμάτες αυξάνονταν ραγδαία έναντι του ελληνικού πληθυσμού, υποσκελίζοντας τον κατά την Υστερη Ρωμαϊκή περίοδο. Τον 3ο αι. μΧ η αποχώρηση της Ρώμης έδωσε τη δυνατότητα στους Γότθους και τους Σαρμάτες, οι οποίοι ζούσαν συνολικά στην ουκρανική στέπα, να καταφέρουν σοβαρά πλήγματα στο άλλοτε ισχυρό Βοσπορανό βασίλειο το οποίο κατέρρευσε οριστικά με την έλευση των Ούννων στην περιοχή (4ος αι.). Οι Ούννοι εξόντωσαν μεγάλο μέρος του πληθυσμού του. Το Παντικάπαιο επιβίωσε αλλά έχασε την ελληνικότητα του, καθιστάμενο μία βορειοϊρανική πόλη, αργότερα ταταρική και στις ημέρες μας σλαβική (το σύγχρονο Κερτς). Η άλλοτε ευπορότατη Ολβία είχε μεταβληθεί σε ένα μικρό αλιευτικό χωριό που προσπαθούσε να επιβιώσει. Μόνο η Χερσόνησος και μερικά πολίσματα συνέχισαν να προστατεύονται από τους Ρωμαίους και έπειτα από τους Βυζαντινούς. Η Χερσόνησος διατήρησε τον ελληνικό χαρακτήρα της σχεδόν έως το τέλος της Βυζαντινής περιόδου.
-
-
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
(1) Διόδωρος ο Σικελιώτης: ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα, 1998.
(2) Ηρόδοτος: ΙΣΤΟΡΙΑ, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα.
(3) Στράβων: ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΑ, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα.
(4) IΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, τόμοι Γ2΄, Ε΄, Εκδοτική Αθηνών, 1970 κ.ε.
(5) Cernenko E.V. and MacBride An.: THE SCYTHIANS 700-300 BC, London 1983.
(6) Κορομηλά Μαριάννα: ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ ΩΣ ΤΙΣ ΑΡΧΕΣ ΤΟΥ 20ου ΑΙΩΝΑ, Έκδοση Πολιτιστικής Εταιρίας «Πανόραμα», Αθήνα, 1991.
ΠΗΓΗ : http://periklisdeligiannis.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.