Το αιματοκύλισμα της Γάζας, του Ζήτημα του Σιωνισμού και το σύγχρονο κρατικοκεντρικό σύστημα

Παναγιώτης Ήφαιστος Σε αναφορά με το βιβλίο της Rose Jacqueline, "Το ζήτημα του σιωνισμού", Εκδόσεις Ποιότητα https://t.co/HhPTgqw5Lg και τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά του σύγχρονου κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος

Για ακόμη μια φορά ο πόλεμος στην Μέση και Μείζονα Ανατολή προκαλεί εκατόμβες. Η θέση που υιοθετείται στην παρούσα παρέμβαση είναι ότι η πολιτικά ορθολογιστική πολιτική σκέψη και οι ορθολογιστικές πολιτικές αποφάσεις απαιτούν διάκριση μεταξύ, από την μια πλευρά, αντικειμενικής περιγραφής και ερμηνείας των γεγονότων της διεθνούς πολιτικής –κάτι που πρωτίστως απαιτεί γνώση για τον χαρακτήρα του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος– και από την άλλη πλευρά διατύπωσης υποκειμενικών αξιολογικών θέσεων.

Οι αξιολογικές θέσεις, υποστηρίζεται, μπορεί να είναι είτε προϊόν άγνοιας, συναισθηματισμού και κολλημάτων σε θεωρήματα και ιδεολογήματα είτε πολιτικά ορθολογιστικές θέσεις συμβατές με το εθνικό συμφέρον και την στρατηγική εκπλήρωσής τους. Τουτέστιν, η μόνη πολιτικά ορθολογιστική σκέψη είναι αυτή η οποία στηρίζει τα συμφέροντα ενός κράτους.

Κανείς δεν έχει παρά να ακούσει ή διαβάσει καθημερινά τέτοιες θέσεις για την αραβοϊσραηλινή διένεξη, την Ουκρανία, την Συρία ή το Ιράκ. Θα καταλάβει ότι η αντικειμενικότητα και η «αλήθεια» είναι δυσεύρετη ενώ οι πλείστοι στηρίζουν τα εθνικά τους συμφέροντα συχνά με ωμή και κυνική προπαγάνδα που παραμερίζει ακόμη και αυτό που είναι ορατό με γυμνό οφθαλμό.

Τι συμβαίνει λοιπόν στην Γάζα και στην ευρύτερη περιφέρεια; Οι συγκρούσεις στην Γάζα είναι αναμφίβολα συγκλονιστικές. Εάν θέλουμε να μιλάμε σοβαρά και εάν ο σκοπός μας δεν είναι η προπαγάνδα και η παραπληροφόρηση των άλλων, δεν πρέπει να τις αναλύουμε με τρόπο που τις αποκόβει από το υπόλοιπο διεθνές σύστημα, από τις ιστορικές συγκυρίες που επηρέασαν την Μέση Ανατολή και κυρίως από τον συνεχή και ανελέητο παρεμβατισμό των ηγεμονικών δυνάμεων τους δύο τελευταίους αιώνες. Η σύγκρουση Ισραηλινών και Αράβων, εξηγεί η Jacqueline Rose δεν οφείλεται σε παρθενογένεση. Στην συνέχεια η μια ή η άλλη στρατηγική του νεοσύστατου εβραϊκού κράτους δεν υιοθετήθηκε στο κενό ή χωρίς βαθιές διαφωνίες μεταξύ των Εβραίων για το ποια ήταν η συμφέρουσα σχέση με τους Άραβες.

Στην πορεία, επικράτησε η στρατηγική του Ισραήλ-φρούριο, η οποία και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, μάλλον χωρίς πολλές δυνατότητες, πιστεύουν πολλοί, αλλαγής πλεύσης. Εξάλλου, και στην Αραβική πλευρά όπως βλέπουμε καθημερινά εκκολάφθηκε μια «Αραβική κρατοκεντρική λογική» που διαφοροποίησε τους Άραβες βαθιά και ίσως ανεπίστροφα. Το ποιος συμμαχεί με ποιον και με τι όρους είναι τόσο ρευστό και οι καθημερινές εναλλαγές «φίλων» και «εχθρών» τόσο πυκνές, που σοβαρά μιλώντας δεν υπάρχει δυνατότητα να μιλήσει κανείς, πλέον, για «Αραβικό κόσμο». Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για τον ευρύτερο ισλαμικό κόσμο των ενάμιση περίπου δισεκατομμυρίων πιστών.

Από την φύση της η διεθνής πολιτική είναι συγκρουσιακή. Ισχύει το καθεστώς της κυριαρχίας-εθνικής ανεξαρτησίας, απουσιάζει παγκόσμια κοινωνία, ως εκ τούτου ο προσδιορισμός πολιτικά άξιων λόγου κριτηρίων διεθνούς ηθικής είναι ανέφικτος και απουσιάζει μια νομιμοποιημένη διεθνής εξουσία. Μεταξύ των συμφωνιών που οριοθετούν τα σύνορα της διεθνούς τάξης (βασικά μετά από κάθε πόλεμο) και των αρχών του διεθνούς δικαίου παρεμβάλλονται πλήθος αιτιών πολέμου (βλ. ένθετο πίνακα για το καθεστώς διεθνών σχέσεων και τα αίτια πολέμου).

Οι αρχές του διεθνούς δικαίου που διέπουν αυτή την τάξη, κατά συνέπεια, δεν είναι «διεθνής δικαιοσύνη» όπως πολλοί αφελώς πιστεύουν, αλλά μόνο υποσχέσεις πως θα τηρούνται οι συμφωνίες μεταξύ των κρατών για αυτή την τάξη. Η ισχύς στην διεθνή πολιτική, κοντολογίς, είναι αθέσμιστη.

Ιδιαίτερα όταν υπάρχει διένεξη –πολύ περισσότερο όταν εμπλέκονται, ως συνήθως, οι ηγεμονικές δυνάμεις– δεν υπάρχει δυνατότητα προσδιορισμού του δέοντος που θα προσδιορίσει μια οποιαδήποτε αλλαγή αυτής της (διεθνούς) τάξης (ενώ στην ενδοκρατική τάξη, όπως ξέρουμε, οι αλλαγές των ηθικών και κανονιστικών δομών είναι καθημερινές). Στο αριστουργηματικό και εμβληματικό κλασικό του βιβλίο «Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική», ο Robert Gilpin, αποκρυσταλλώνει την ουσία συνάμα και το πρόβλημα, όταν γράφει: «Ο τερματισμός ενός ηγεμονικού πολέμου είναι η απαρχή ενός ακόμη κύκλου μεγέθυνσης-ανάπτυξης, επέκτασης και τελικής παρακμής. Ο νόμος της άνισης ανάπτυξης συνεχίζει να ανακατανέμει την ισχύ υπονομεύοντας έτσι το status quo που εγκαθιδρύθηκε από τον τελευταίο ηγεμονικό αγώνα. Η ανισορροπία αντικαθιστά την ισορροπία και ο κόσμος κινείται προς ένα νέο γύρο ηγεμονικής σύγκρουσης. Πάντα ήταν και πάντα θα είναι έτσι, μέχρις ότου οι άνθρωποι είτε καταστραφούν είτε μάθουν να αναπτύσσουν ένα αποτελεσματικό μηχανισμό ειρηνικής αλλαγής». Πόλεμος και Αλλαγή στην διεθνή πολιτική(Εκδόσεις Ποιότητα), σ. 351 - https://www.facebook.com/Gilpin.polemos.allagh.

Ακόμη πιο σημαντικό, η σύνδεση διενέξεων όπως της Γάζας με τον σιωνισμό ως ιστορικό φαινόμενο –και η συνομωσιολογική προέκταση τέτοιων αναλύσεων– είναι άκρως παρακινδυνευμένη, γιατί μύριοι άλλοι παράγοντες εισρέουν και επηρεάζουν διαρκώς και αστάθμητα τις περιφερειακές εξελίξεις. Το κύριο ερώτημα, εξάλλου, είναι το εξής: Το Ισραήλ λειτουργεί, αποφασίζει και δρα ως στρατηγικός δρών του κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος ή ως μυστικός φορέας του Σιωνισμού; Και το αντίστροφα. Γιατί πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε ένα κρατοκεντρικό κόσμο όσον αφορά τα βιώσιμα κράτη που μεριμνούν για την αυτοσυντήρησή τους το πράττουν αυστηρά στα πλαίσια των λογικών του κρατικού τους συμφέροντος. Υπό αυτό το πρίσμα δεν υπάρχουν συνομωσίες αλλά κρατικοί σκοποί και στρατηγικά σχέδια εκπλήρωσής τους τα οποία συμπεριλαμβάνουν μυστικές δράσεις και μυστικό σχεδιασμό. Άλλοι συντελεστές όπως κινήματα, οργανώσεις κτλ, είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατικών στρατηγικών, συχνά στο πλαίσιο αυτού που ονομάζουμε softpower (που αποδίδω ως «μαλακή ισχύς» επειδή όπως το φίδι μαλακώνει το θύμα του για να το καταπιεί).

Η θέση μας εδώ είναι ότι, το διεθνές σύστημα είναι πρωτίστως κρατοκεντρικό και ότι τόσο το Ισραήλ όσο και τα άλλα κράτη της περιφέρειας στο οποίοι ανήκει –ή τουλάχιστον όσα είναι βιώσιμα–, λειτουργούν στην βάση κρατοκεντρικών λογικών (Βλ. παρεμβαλλόμενο πίνακα των δέκα θεμελιωδών θέσεων του Kenneth Waltz από το βιβλίο του Θεωρία διεθνούς πολιτική, Εκδόσεις Ποιότηταhttps://www.facebook.com/Waltz.theoria.diethnous).

Δέκα αρχές απόρροια της ανάλυσης του Kenneth Waltz Από τον πρόλογο του Αθ. Πλατιά στην εισαγωγή του έργου του K. Waltz Θεωρία διεθνούς πολιτικής(Εκδόσεις Ποιότητα 2010), σ. 10-12. 1. Η έλλειψη ρυθμιστικής εξουσίας στο διεθνές σύστημα παίζει καθοριστικό ρόλο στη συμπεριφορά των κρατών και στη σταθερότητα ή στην αστάθεια του διεθνούς συστήματος (άναρχο διεθνές σύστημα). 2. Καθώς απουσιάζει η υπερκρατική εξουσία, η οποία θα μπορούσε να ρυθμίζει τον ανταγωνισμό, οι σχέσεις των κρατών είναι κατά βάση ανταγωνιστικές και πολλές φορές συγκρουσιακές (ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα). 3. Τα κράτη σε ένα τέτοιο ανταγωνιστικό σύστημα πρέπει από μόνα τους να μεριμνήσουν για την ασφάλειά τους (αρχή της αυτοβοήθειας). 4. Τα κράτη στο άναρχο διεθνές σύστημα αναγκάζονται να λάβουν μέτρα, για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. Τα μέτρα αυτά όμως μειώνουν την ασφάλεια των άλλων. Αυτό ανατροφοδοτεί την ανασφάλεια και τον ανταγωνισμό. Αυτό είναι το γνωστό «δίλημμα ασφάλειας». 5. Τα κράτη είναι οι βασικοί δρώντες στο διεθνές σύστημα άρα και η βασική μονάδα ανάλυσης των διεθνών σχέσεων (κρατικοκεντρικό διεθνές σύστημα). [οι διεθνικοί δρώντες είναι εγαλειακού χαρακτήρα μέσα στην στρατηγική των κρατών και οι διεθνείς θεσμοί εξ ορισμού και αναπόδραστα (λόγω υψηλών αρχών διεθνούς δικαίου, είναι εξαρτημένες μεταβλητές των κρατών και μάλιστα των ισχυρών] 6. Τα κράτη επειδή είναι «ευαίσθητα στο κόστος» έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ορθολογικά.Τα λάθη τιμωρούνται (αρχή του ορθολογισμού). 7. Κυρίαρχος στόχος του κράτους είναι η κατοχύρωση της ασφάλειάς του, δηλαδή η επιβίωση, η διατήρηση της εδαφικής κυριαρχίας και της εθνικής ανεξαρτησίας/αυτονομίας (βασικό εθνικό συμφέρον). 8. Τα κράτη επιδιώκουν να αποκτήσουν «ισχύ», η οποία είναι το κύριο «νόμισμα» στη διεθνή πολιτική (επιδίωξη ισχύος). 9. Σε ένα ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα τα κράτη έχουν κίνητρο να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους (στρατηγική εξισορρόπησης), για να αυξήσουν την ασφάλειά τους. 10. Οι μεμονωμένες προσπάθειες που καταβάλλουν τα κράτη να εξισορροπήσουν τους αντιπάλους τους, συμβάλλουν στη δημιουργία ενός αυτορυθμιζόμενου συστήματος ισορροπίας δυνάμεων που με τη σειρά του δύναται να συμβάλλει στη διατήρηση της ειρήνης (αρχή της ισορροπίας ισχύος).

Είναι χαρακτηριστική η ανάλυση των Mearsheimer / Walt (το πολυσυζητημένο βιβλίο τους «το Ισραηλινό λόμπι») όπου τεκμηριώνεται ότι κύρια εισροή στον επηρεασμό της στρατηγικής των ΗΠΑ από τους Εβραίους της Αμερικής και τα κινήματά τους είναι η (κρατική) στρατηγική του Ισραηλινού κράτους.

Για να το πούμε διαφορετικά εάν δεν κατανοηθεί ο κρατοκεντρικός χαρακτήρας του διεθνούς συστήματος και οι απορρέουσες λογικές και πρακτικές που ακολουθούν τα κράτη στον σχεδιασμό και εφαρμογή της στρατηγικής τους, κάθε θεώρηση της διεθνούς πολιτικής είναι, στην καλύτερη περίπτωση, πολιτικά αδιάφορη. Ιδεολογήματα, θεωρήματα, συναισθηματισμός και φαντασιοπληξίες δεν προσφέρονται για την σωστή στάθμιση και εκτίμηση των διεθνών φαινομένων.

Άσχετες και πολιτικά αδιάφορες αντιλήψεις περί την διεθνή πολιτική ήταν και συνεχίζουν να είναι τα κύρια γνωρίσματα των ασυναρτησιών που ακούμε στο νεοελληνικό κράτος για το μεταψυχροπολεμικό διεθνές σύστημα (πλην ελάχιστων περιπτώσεων που καταπνίγονται μέσα σε σωρούς πνευματικών σκουπιδιών που κάποιοι παράγουν εργολαβικά). Για να είμαστε πιο ακριβείς, ενίοτε –και ιδιαίτερα όταν προέρχονται από εγκάθετα «ιδρύματα» έξωθεν χρηματοδοτημένα και ως εκ τούτου πιθανότατα καθοδηγούμενα– οι ασυναρτησίες που ρίχνονται στα κεφάλια των πολιτών λιγότερο ισχυρών κρατών, ενδέχεται να είναι παραμύθιασμα εξόχως ενταγμένο σε στρατηγικές «soft power.

Τώρα, πιο συγκεκριμένα η Αραβοϊσραηλινή διένεξη. Αυτό που εκπλήττει συχνά είναι η ευκολία με την οποία εκφράζονται ηθικές κρίσεις για διενέξεις όπως η Γάζα. Ένας τρίτος και μη άμεσα εμπλεκόμενος σε μια τέτοια διένεξη, εάν δεν κάνει προπαγάνδα των οικείων εθνικών συμφερόντων, από πού αντλεί τα ηθικά κριτήρια που διατυμπανίζει; Παρά τα παθήματα των Ελλήνων στο ολισθηρό πεδίο των διεθνών σχέσεων φαίνεται πως οι περισσότεροι συμπολίτες μας τίποτα δεν κατανοούν τι σημαίνει και τι συμβαίνει στην διεθνή πολιτική. Με ευκολία και ανεύθυνη ελευθεριότητα διατυπώνονται ηθικές κρίσεις, συνομωσιολογικές ερμηνείες και γραμμικές ερμηνείες για οτιδήποτε παρακολουθούμε στην τηλεόραση ή διαβάζουμε στις ειδήσεις.

Πολλοί αγνοούν ή όντας επικίνδυνοι αιθεροβάμονες –κάθε νεφελοβατούσα ιδέα είναι πολιτικά επικίνδυνη έως και θανατηφόρα– αρνούνται να κατανοήσουν ότι η έκφραση αντικειμενικών και κοινώς αποδεκτών ηθικών κρίσεων για τα πολλά προβλήματα της διεθνούς πολιτικής για τους λόγους που προαναφέραμε είναι παντελώς ανέφικτη. Ερωτάται: Ξέρουν ή μπορούν να ξέρουν τι συμβαίνει στην Αραβοϊσραηλινή διένεξη; 
 

Μόνο κανονιστικές και αξιολογικές θέσεις μπορεί, όπως είπαμε, να εκφράσει κανείς, και αυτές, εάν δεν συνιστούν ασυνάρτητα συνθήματα συνήθως συμβαδίζουν με τα εθνικά συμφέροντα του εκάστοτε ομιλούντος ή με ανορθολογικά ιδεολογήματα στα οποία ουκ ολίγοι είναι προσκολλημένοι. Κοντολογίς: Όποιος διατυπώνει αξιολογική θέση για ένα διεθνές πρόβλημα μπορεί να είναι ορθολογιστική μόνο εάν είναι συμβατή με τα εθνικά συμφέροντα. Εάν απλά ενδιαφερόμαστε να γνωρίζουμε καλύτερα πριν τοποθετηθούμε, αυτό που χρειαζόμαστε είναι μια όσο το δυνατό αυστηρά περιγραφική, συγκρατημένα-προσεκτικά ερμηνευτική και συμβατή με τις κρατούσες συνθήκες της διεθνούς πολιτικής.

Συναφώς, σωστά ο Μακιαβέλλι έγραψε ότι «η ηθική είναι προϊόν πολιτικής». 
          Και επειδή πολιτική υπάρχει μόνο εντός ενός συγκροτημένου κοινωνικοπολιτικού συστήματος μόνο από εκεί μπορούν να πηγάσουν ηθικές θέσεις που συνάδουν με την εκάστοτε κοινωνική οντότητα στην οποία αναφερόμαστε. Αξίζει να επαναλάβουμε αυτό που γράφτηκε πιο πάνω: Δεν υπάρχει παγκόσμια κοινωνία (παρά μόνο μέσα στο κεφάλι κάποιων τυφλών και φαντασιόπληκτων), γι’ αυτό δεν υπάρχει παγκόσμιο κοινωνικοπολιτικό σύστημα εξ ου και η απουσία πλανητικών ηθικών-κανονιστικών δομών. Τόσο απλό αλλά εκπληκτικά αόρατο για τόσους πολλούς!

Στην διεθνή πολιτική των πολλών κυρίαρχων κοινωνιών λογικό επακόλουθο της εθνικής ανεξαρτησίας (επικυρωμένης από τις Υψηλές του Διεθνούς Δικαίου το 1945) η ισχύς είναι, όπως προείπαμε, αθέσμιστη. Ενώ δηλαδή οι διανεμητικές προεκτάσεις της άσκησης ισχύος στην διεθνή πολιτική είναι πολύ μεγάλες, απουσιάζει κοινωνικοπολιτική επικύρωσή της. Οτιδήποτε διαφορετικό οφείλεται σε άγνοια. Άγνοια για το γεγονός ότι οι διεθνείς θεσμοί δεν είναι θεσμοί διεθνούς δικαιοσύνης αλλά θεσμοί διεθνούς τάξης. Το γεγονός ότι μέσα από κάποιους λαβύρινθους γράφτηκε στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ το 1945 πως το Συμβούλιο Ασφαλείας θα μπορούσε να δράσει για να διαφυλάξει αυτή την διεθνή τάξη είναι άλλου παπά Ευαγγέλιο που δεν πρέπει να συνδέεται με κάποια ανύπαρκτη «διεθνή δικαιοσύνη» αλλά με την διεθνή τάξη που ορίζουν οι συμφωνίες των κρατών όποτε και εάν υπάρχουν. Όλοι ξέρουμε ότι η διαφωνία των ηγεμονικών δυνάμεων πάγωσε αυτές τις αρμοδιότητες επί δεκαετίες και όποτε έκτοτε ελάχιστες φορές υπήρξε κοινή δράση όσον αφορά την «διεθνή τάξη και ασφάλεια» οφειλόταν σε ηγεμονικά παζάρια.

Όσοι διεθνιστές και κοσμοπολίτες παραμυθιάστηκαν από τα ιδεολογικά δόγματα που έντυναν και συνεχίζουν να μεταμφιέζουν τις εκάστοτε ηγεμονικές αξιώσεις ισχύος, καλά κάνουν να κατέβουν από τα σύννεφα και να περπατήσουν στην γη. Μπορούν εάν θέλουν να δοκιμάσουν τις φαντασιοπληξίες τους με το να πάνε στην περιοχή πού εμπερικλείει η Συρία, Ιράν, Ιράκ, Τουρκία και οι Κούρδοι. Εκεί δεν τους ευχόμαστε να πέσουν στα χέρια των φονταμενταλιστών του νέου κράτους του … «Αποκεφαλιστάν». 
 

Ορθολογιστικό είναι λοιπόν να είμαστε επιφυλακτικοί στην έκφραση αξιολογήσεων για τα προβλήματα των άλλων και ο καθείς να υποστηρίζει (ορθά και ορθολογιστικά) τα οικεία εθνικά συμφέροντα. Η καταδίκη των άλλων, οι δίκες προθέσεων ανθρώπων που παλεύουν για την επιβίωσή τους (μιλώ για όλους τους εμπλεκόμενους σε μια οποιαδήποτε διένεξη συμπεριλαμβανομένη της αραβοϊσραηλινής διένεξης) και οι καταδίκες ιστορικών γεγονότων δεν ενδείκνυνται και δεν συνιστούν πολιτικά ορθολογιστικές στάσεις.

Πολλοί βέβαια, όπως ήδη υπαινιχθήκαμε, παραμιλούν, ιδιαίτερα άτομα διεθνιστικών αποχρώσεων ομάδων που συγκροτούνται από τα αριστοεροδεξιοκεντρώα ορφανά του άχαρου Ψυχρού Πολέμου. Η δυνατότητα κατανόησης του εθνοκρατοκεντρικού χαρακτήρα του διεθνούς συστήματος των μελών αυτών των ομάδων είναι δυστυχώς ανίατα ασθενής. Τι να κάνουμε. Κάθε εποχή είχε τους ελαφρόμυαλους, τους επιπόλαιους, τους παραμυθιασμένους και αυτούς που λικνίζονται πνευματικά. Οι δέκα ανελέητες αρχές του Kenneth Waltz που παρατίθενται ένθετα –του σημαντικότερου σύγχρονου διεθνολόγου και γνήσιου πολιτικού στοχαστή της (αλάνθαστης) Θουκυδίδειας παράδοσης– εάν κατανοηθούν, ενδέχεται να συνιστούν αντίδοτο τέτοιων πνευματικών ασθενειών. Για ισχυρότερες δόσεις απαιτείται να μελετήσουν δεκάδες φορές τον Θουκυδίδη.

Έχουμε δύο εκατοντάδες κυρίαρχα κράτη και η αυτοσυντήρηση-επιβίωση των κοινωνιών ενός εκάστου εξ αυτών, καθώς και η αναγκαία ισχύς που την διασφαλίζει, αποτελούν θέσφατες και έσχατες λογικές. Μόνο εκκινώντας από αυτή την βάση μπορεί κανείς να υιοθετεί πολιτικά ορθολογιστικές θέσεις.

Την διένεξη του Ισραήλ με τους γείτονές του κανείς απαιτείται να την δει υπό το πιο πάνω αξιολογικά ελεύθερο πρίσμα και κυρίως υπό το πρίσμα της Θουκυδίδειας θεώρησης που μας «πληροφορεί» ότι πολλές διενέξεις ενέχουν το στοιχείο του «τραγικού». 
 

Όλες οι πλευρές, δηλαδή, θεωρούν ότι έχουν δίκαιο και αιτιολογήσεις τους απορρέουν από τις δικές τους τυπικές λογικές. Τυπικές λογικές που απορρέουν από την ιστορία τους, τον πολιτισμό τους, την μεταφυσική τους συγκρότηση, τις πολιτικές τους παραδόσεις, τις κοσμοαντιλήψεις και βασικά πολιτικά δόγματα που τις στηρίζουν, τις ρευστές εκτιμήσεις για τους εχθρούς και τους φίλους και για το πώς αυτοί πρέπει να εναλλάσσονται για να διασφαλίζεται το έσχατο και υπέρτατο συμφέρον επιβίωσης, και τα λοιπά, και κυρίως οτιδήποτε σχετίζεται με την λογική αυτού του έσχατου συμφέροντος. 
 

Τα βιώσιμα και ορθολογιστικά κινούμενα κράτη μέσα στο ανταγωνιστικό διεθνές σύστημα θα πράξουν οτιδήποτε για να επιβιώσουν. Ή μήπως δεν ισχύει αυτό στην πράξη ή μήπως υπάρχει κανείς να τους διδάξει το αντίθετο και οικουμενικά αποδεκτό! Είναι επιτρεπτό, θα έλεγα, να νεφελοβατείς στο σπίτι σου αλλά επικίνδυνο εάν το ίδιο πράττεις ως πολιτικό ον ή ως αναλυτής της διεθνούς πολιτικής. Εν τούτοις, στην Ελλάδα πάρα πολλοί αυτό έκαναν και μάλιστα μιλώντας ως φορείς επιστημονικών τίτλων. Το εκπληκτικό βέβαια, είναι ότι αυτή η αξιοθρήνητη κατάσταση συνεχίζεται παρά τα παθήματά μας, γεγονός που θέτει σοβαρά ερωτήματά μας για την βιωσιμότητα του νέο-ελληνικού κράτους.

Θα αναφερθώ με συντομία σε μια προσωπική εμπειρία ως ερευνητής και συγγραφέας που με επηρέασε βαθιά, τόσο ευρύτερα επιστημονικά όσο και μεθοδολογικά / επιστημολογικά. Θα ολοκληρώσω με αναφορά στο βιβλίο της Rose Jacqueline, "Το ζήτημα του σιωνισμού", εβραίας, σημειώνω, που αφιέρωσε το βιβλίο στον διακεκριμένο παλαιστίνιο Edward Said.

Την τραγική διάσταση των διεθνών σχέσεων την κατανόησα πλήρως όταν γράφοντας το βιβλίο «European Political Cooperation. Towards a common European diplomacy?» (http://www.ifestosedu.gr/75ifestosbiblio.htm), το πρώτο μου δηλαδή εκτενές μονογραφικό έργο. Μεγάλο μέρος αφορούσε την Αραβοϊσραηλινή διένεξη και επιδίωξα να έχω απευθείας συζήτηση με τους εμπλεκόμενους.Υπηρετώντας στην διπλωματική υπηρεσία ταυτόχρονα έγραφα αυτό το βιβλίο αμέσως μετά την διδακτορική μου διατριβή. Σκέφτηκα να συμπληρώσω τα εκατοντάδες βιβλία και άρθρα που μελέτησα με συζητήσεις με πρωτεργάτες της Αραβο-Ισραηλινής διένεξης.

Μετά από πολύμηνες προσπάθειες κατόρθωσα να φέρω «αντιμέτωπους» τον Ισραηλινό Πρέσβη και τον Παλαιστίνιο διπλωματικό αντιπρόσωπο στις Βρυξέλλες. Σχεδόν συνωμοτικά γιατί δεν ήθελαν να μαθευτεί, κλείσαμε και οι τρεις ραντεβού σε απομακρυσμένη ταβέρνα σε χωριό κοντά στις Βρυξέλλες. Στην αρχή, σχεδόν μουγκοί, δεν μιλούσαν, ή καλύτερα δεν κοιτάζονταν καν κατάματα. Μάταια προσπαθούσα να προκαλέσω εκκίνηση κάποιας συζήτησης. Μέχρι που απελπισμένος και αμήχανα ρώτησα: «Από πού κατάγεστε;».

Διστακτικά είπαν που γεννήθηκαν. Δεν είναι μόνο το συμπτωματικό γεγονός ότι αμφότεροι με διαφορά λίγα χρόνια γεννήθηκαν στο ίδιο ακριβώς σπίτι στην Ιερουσαλήμ. Ήταν επίσης και το τι ακολούθησε. Άρχισαν να μιλούν για τα γιασεμιά στην ρίζα των σκαλοπατιών, για το πόσα ήταν τα σκαλοπάτια, για το πώς το γειτνιάζων σπίτι δεν επέτρεπε και πολύ ιδιωτική ζωή, για το μέγεθος της αυλής όπου αμφότεροι έπαιζαν όταν ήταν παιδιά. Και πολλά άλλα.

Εκστασιασμένοι και ξεχνώντας το πολιτικό ζήτημα κυριολεκτικά ξέχασαν την παρουσία μου.Κάποια στιγμή, σηκώθηκαν, αγκαλιάστηκαν και μιλούσαν για τις ιστορικές συγγένειες και συνάφειες μεταξύ εβραίων και παλαιστινίων. Άρχισαν να κατηγορούν όλους τους άλλους από τη αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Ασυγκράτητος ο Ισραηλινός μιλούσε για αιώνες διώξεις που τους ανάγκασαν, όπως έλεγε, να καταλάβουν την Παλαιστίνη και να δημιουργήσουν το εβραϊκό κράτος, εκδιώκοντας τους ιστορικούς συγγενείς τους.

Ο Παλαιστίνιος ενώ βέβαια με αποφασιστικότητα θεωρούσε την δημιουργία του εβραϊκού κράτους καταστροφική (και όντως για τους παλαιστίνιους είναι) συνηγορούσε με τον ισχυρισμό του Εβραίου πως οι εβραίοι διώκονταν και πως αυτό τελικά αποτελεί και ένα από τα αίτια της συμφοράς των παλαιστινίων. Ιστορική αφήγηση μοναδική και καταπληκτική. Πάντοτε βέβαια σύμφωνα με την εκατέρωθεν τυπική λογική, με προσήλωση στο οικείο εθνικό συμφέρον και με ανένδοτη προσκόλληση στις πολιτικές τους θέσεις. Αμφότεροι ήξεραν πολύ καλά τι έλεγαν και διέκριναν τα γεγονότα από τα αίτια του παλαιστινιακού ζητήματος, για το οποίο, βέβαια, το πώς θα επιλυθεί, διαφωνούσαν κάθετα και οριζοντίως.

Η τραγική διάσταση των διεθνών σχέσεων στην αποκορύφωσή της. Το «τραγικό» είναι το κύριο χαρακτηριστικό της διεθνούς πολιτικής, λέω έκτοτε, υμνώντας τον Θουκυδίδη και τα υπέρτατα επιστημονικά και επιστημολογικά του επιτεύγματα. Μόνο περιγραφή και αξιολογικά ουδέτερη επιγραφή επιτρέπεται, αποφάσισα από τότε, και προσπαθώ έκτοτε να το τηρώ ευλαβικά (ήταν το πρώτου μου βιβλίο μετά το διδακτορικό, υπογραμμίζω, τουτέστιν η συγγραφική μου αφετηρία).

Όταν μιλάμε για προβλήματα άλλων εθνών, απλά δεν γνωρίζουμε. Εξ αντικειμένου και αναπόδραστα κάνουμε μαύρα μεσάνυχτα! Κάνουμε μαύρα μεσάνυχτα για την ιστορική διαδρομή του καθενός διαμέσου των αιώνων, την ετερογονία των σκοπών των εμπλεκομένων όπως ιστορικά συμπλέκονται με τα μικρά και μεγάλα κύματα της ιστορίας, τις διενέξεις των μεγάλων δυνάμεων και τις προεκτάσεις των τετελεσμένων όπως κινείται η ιστορική δίνη. Ακόμη περισσότερο, για τους απροσμέτρητους και άγνωστους πνευματικούς παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία των εθνών, τα λάθη των δρώντων κάθε εποχής που συχνά ποτέ δεν μαθαίνουμε, τα τυχαία γεγονότα και την αναμενόμενη προσκόλληση του νικητή κάθε αιματηρής διένεξης στα κεκτημένα.

Εξ ου, η καλή θεωρία διεθνούς πολιτικής δεν στήνει ιστορικά δικαστήρια και δεν υιοθετεί ιεραποστολικούς ηθικισμούς. Επιχειρεί να αναπτύξει τυπολογίες που αφορούν συγκεκριμένα πράγματα όπως ο ρόλος της αθέσμιστης ισχύος με τρόπο που είναι συμβατός με τα αξιώματα του (Θουκυδίδειου) Παραδείγματος.

Οι υποκειμενικές ηθικές κρίσεις δεν είναι μόνο αντικειμενικά ανέφικτες αλλά και ιστορικοπολιτικά προπετείς. Η παγκόσμια ιστορία είναι το παγκόσμιο δικαστήριο της ιστορίας, έγραψε οHegel σε μια φράση που δανείστηκε από τον Schiller. Και ο Βενιζέλος μη αφήνοντας περιθώρια καταγράφηκε να λέει για το 1922 ότι, «κάθε εγχείρημα που δεν στέφεται από επιτυχία είναι λάθος».

Στον διεθνή χώρο όπου όπως είπαμε η ισχύς είναι αθέσμιστη επειδή απουσιάζει μια παγκόσμια κοινωνία ισχύει το ανελέητο αξιολογικά ουδέτερο αξίωμα του Θουκυδίδη ότι «δίκαιο έχει όποιος έχει ίση δύναμη και όταν αυτό δεν συμβαίνει ο ισχυρός επιβάλλει ότι του επιτρέπει η δύναμή του και ο αδύναμος υποχωρεί και προσαρμόζεται» ή εξαφανίζεται.

Αυτό δεν συμβαίνει καθημερινά στην διεθνή πολιτική; Παρατήρησε κανείς κάτι διαφορετικό έστω και μια φορά; Όποιος εθελοτυφλεί δεν το κατανοεί και γι’ αυτό δεν προσκολλάται στα συμφέροντα του οικείου κράτους. Γι’ αυτό σφάλλει αυτοκτονικά και θανατηφόρα. Συνειδησιακό πρόβλημα ανακύπτει εάν και όταν το οικείο κράτος δρα επιθετικά και αναθεωρητικά. Όλοι γνωρίζουμε ή πρέπει να γνωρίζουμε, όμως, ότι αυτό δεν είναι πάντα ξεκάθαρο και οι αιτιολογήσεις που τα κράτη δίνουν είναι πάντα θολές, δικαιολογημένες προπαγανδιστικά και συχνά οι διαφωνίες των πολιτών τους ενδοκρατικά επισκιάζονται εξεζητημένα και ποικιλοτρόπως. Ποιο ουσιαστικά, εκατέρωθεν διαφορετικές «αλήθειες» συναρτημένες με την τυπική λογική κάθε έθνους συναντώνται συχνά συγκρούονται ή φιλίες και έχθρες εναλλάσσονται σύμφωνα με τα εθνικά συμφέροντά τους και κυρίως το έσχατο της επιβίωσης.

Ερχόμαστε τώρα στο βιβλίο της Rose Jacqueline, "Το ζήτημα του σιωνισμού". Όταν το ολοκλήρωσα πριν μερικά χρόνια κατάλαβα πως ότι και να ήξερα για το Ισραήλ και την διαδρομή του Σιωνισμού ήταν ελλιπές.

Ένα εξαιρετικό κείμενο κύρια προσφορά του οποίου συνίσταται στο γεγονός ότι εξήγησε πως ο σιωνισμός και το σιωνιστικό κίνημα ποτέ δεν ήταν ενιαίο ή γραμμικό και ότι τα διάφορα κομμάτια του δεν ταυτίζονται, κατ’ ανάγκη με ότι συνέβη μετά το 1948. Η ίδια, υπογραμμίζω, ξεκάθαρα τοποθετείται με εκείνες τις ομάδες των σιωνιστών που δεν θέλουν ένα Ισραήλ φρούριο αλλά ένα εβραϊκό κράτος που θα συνεργάζεται και συμμαχεί με τους Άραβες.

Ο σιωνισμός, βασικά, έχει αφετηρία βαθιά στην ιστορία και σταδιακά ένωνε πολλά νήματα του διάσπαρτου εβραϊκού έθνους. Η Rose εκτυλίσσοντας τα νήματα που περιγράφουν αυτό το φαινόμενο εξηγεί πειστικά –αν και όσον με αφορά όχι πειστικά για την εφικτότητα της πολιτικής διευθέτησης που αυτή και πολλοί άλλοι του σιωνιστικού κινήματος υποστήριζαν στην αφετηρία– ότι ο σιωνισμός θα πρέπει να τον βλέπει κανείς στο ιστορικό και «χωροταξικό»-γεωγραφικό και ανθρωπολογικό πλαίσιο στο οποίο κατά περίπτωση εντάσσεται.

Διεισδύει βαθιά και αναλύει τις μεσσιανικές τάσεις με ιστορικές και θρησκευτικές ρίζες καθώς και τον τρόπο που αναπτύχθηκαν μετά τον 17ο αιώνα και την σχέση τους με το φαινόμενο του εποικισμού αλλά και τις κοσμοθεωρητικές-ηθικές αιτιολογήσεις του. Αφού εξηγήσει τις πολλές διαδρομές και τις πολλές τάσεις ηRose υποστηρίζει ότι στην ύστερη κατάληξη κυριαρχούν οι πολίτες που θέλουν να ενισχύσουν και να διαιωνίσουν ένα σύγχρονο εβραϊκό κράτος. Τείνουν να μην αναγνωρίζουν ότι στις αιτιολογήσεις τους ενυπάρχει (εργαλειακά;) ο μεσσιανισμός και μέσα από αμφότερες τις επιρροές συγκροτείται μια τυπική κρατική λογική, ένα σύστημα δικαιολογήσεων και μια αστείρευτη πηγή παραγωγής της οικείας αλήθειας και των οικείων ηθικών αιτιολογήσεών τους.

Διεισδύοντας πιο βαθιά και προσφέροντας κάποιες ενδείξεις για «το άγνωστο και ανεξερεύνητο πολιτικοανθρωπολογικό χάος της Μέσης Ανατολής» –όπως περίπου έβλεπε την περιφέρεια αυτή ο Πρόεδρος Ντε Γκολ υποδηλώνοντας έτσι δέος και φόβο όταν προτείνονται εύκολες και γραμμικές στάσεις και ενέργειες– η Rose αναλύει τον τρόπο που ιστορικοπολιτικά και πολιτικοανθρωπολογικά και θρησκευτικά συμπλέκονται ο Ιουδαϊσμός, ο Χριστιανισμός και το Ισλάμ, καθώς και τον πολύ σύνθετο τρόπο που το σιωνιστικό κίνημα εκκολάφτηκε και αναπτύχθηκε μέσα στην δίνη της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Η δίνη μαζί και ηφαίστειο που αυτό δημιουργεί το ανακαλύπτει αργά αλλά οδυνηρά όποιος εμπλακεί στην περιοχή με στρατηγικά παίγνια.

Η ίδια η Rose αφού προσφέρει πλήθος χρήσιμων πληροφοριών για ένα σύνθετο εάν όχι μπερδεμένο ζήτημα, αναζητώντας διέξοδο καταλήγει στο δικό της αδιέξοδο. Το αδιέξοδο οφείλεται στα «τετελεσμένα». Μετά από μισό αιώνα και μια δεκαετία η εδραίωση του ισραηλινού κράτους δεν δημιούργησε μόνοι τετελεσμένα για τους τρίτους. Δημιούργησε τετελεσμένα και για το ίδιο. Αφού εξαρχής κυριάρχησε η άποψη της επιβολής ενός ανεξάρτητου κράτους εις βάρος των αυτοχθόνων κατοίκων –το κατά πόσο υπήρχαν και άλλοι δρόμοι η Rose, όπως είπαμε, το συζητά– που θα περιβαλλόταν από εξ ορισμού, πλέον εχθρούς, το δυνάμωμα του κράτους αυτούς κατέστη γι’ αυτούς μονόδρομος επιβίωσης.

Πρέπει να πούμε, καταληκτικά, ότι όπως εξελίχθηκε το εβραϊκό κράτος δεν είναι ένα οποιοδήποτε περιφερειακό κράτος. Είναι σχεδόν μια υπερδύναμη. Δεν μιλώ μόνο για το πώς ανάπτυξε στρατηγικά σχέδιαsoft power που ενισχύουν την κεντρική στρατηγική επιβίωσης αλλά και για μερικά ακόμη πολύ σημαντικά γεγονότα. Μεταξύ άλλων:

Πρώτον, την ανάπτυξη μιας φοβερής στρατιωτικής δομής που συμπεριλαμβάνει πυρηνικά όπλα. Ταυτόχρονα ανάπτυξη αυτοτελούς στρατηγικής σκέψης και στρατηγικής κουλτούρας προσαρμοσμένης στις σύγχρονες κρατοκεντρικές συνθήκες της διεθνούς πολιτικής.

Δεύτερον, ανάπτυξη μυστικών υπηρεσιών μπροστά στις οποίες, όπως έγραψε στα απομνημονεύματά του ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Νίξον, η CIA είναι παιδική χαρά. Βασικά στην ευρύτερη περιφέρεια όπου ανήκουν οι Εβραίοι πράκτορες είναι πανταχού παρόντες με πολύ μεγάλη διείσδυση σε ομάδες που βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση.

Τρίτον, την επίτευξη μια μοναδικής κοινωνικής συνοχής γύρω από τον έσχατο σκοπό της επιβίωσης και με τρόπο που ανεξαρτήτως επιμέρους διαφωνιών για την αυτοσυντήρηση συσπειρώνονται και είναι όλοι έτοιμοι να πεθάνουν.

Τέταρτον, την ανάπτυξη πελατειακών σχέσεων με τις ηγεμονικές δυνάμεις που αποτελούν πρότυπο μελέτης για κάθε αναλυτή της στρατηγικής.

Πέμπτο, στο πλαίσιο μιας μοντέρνας στρατηγικής που είναι προσαρμοσμένη όπως είπαμε στις κρατοκεντρικές λογικές του διεθνούς συστήματος, επιτυγχάνει εναλλαγές «φίλων» και «εχθρών» με τρόπο που δυναμώνει αφάνταστα την εσωτερική εξισορρόπηση (στην στρατηγική θεωρία είναι οι εσωτερικοί συντελεστές ισχύος ενώ οι συμμαχίες είναι η εξωτερική εξισορρόπηση). Παραμένει γεγονός ότι το Ισραήλ ως εχθρός ή ως σύμμαχος δεν είναι εύκολη χώρα για ένα οποιοδήποτε κράτος.

Έκτο, η αποτρεπτική στρατηγική του Ισραήλ στην στρατηγική θεωρία αποτελεί πρότυπο μελέτης για το τι είναι μια «αξιόπιστη εθνική στρατηγική» η οποία συμπεριλαμβάνει κόκκινες γραμμές, αντιμετώπιση ασύμμετρων απειλών, ανάπτυξη ενδο-πολεμικών αποτρεπτικών στάσεων (intra-war deterrence) και αποτρεπτικών σεναρίων μαζικού και ακραία καταστροφικού πολέμου εάν και όταν η επιβίωση του κράτους τεθεί σε κίνδυνο.

Έβδομο, το Ισραήλ πέτυχε να θεωρείται αξιόπιστος στρατηγικός δρών από τις μεγάλες ηγεμονικές δυνάμεις. Οι τελευταίες εδώ και δεκαετίες τίποτα δεν κάνουν εάν δεν συνεκτιμήσουν πλήρως την ισραηλινή στρατηγική ή εάν δεν συμπράξουν ανταλλακτικά ή συνεννοηθούν με το Ισραήλ. Ο πρόεδρος Ρηγκαν όταν ρωτήθηκε πως ανέχεται το Ισραήλ (κάνει πολέμους χωρίς να ερωτά κανένα, έχει πράκτορες στο Πεντάγωνο των ΗΠΑ, παλαιότερα βύθισε αμερικανικό πολεμικό ανοικτά των ακτών του) απάντησε ότι το εβραϊκό κράτος ασκεί στρατηγική εποπτεία στην περιφέρειά του και γι’ αυτό προσφέρεται ως σύμμαχος για συναλλαγές.

Όγδοο, το διαίρει και βασίλευε των Αράβων αλλά και άλλων μουσουλμανικών κρατών είναι πλέον γεγονός. Η μεγάλη επιτυχία τους, βέβαια, ήταν η διαίρεση κεφαλαίου (Αράβων κατόχων ενεργειακών πόρων) και πληθυσμών (Αιγύπτου) στο Καμπ Ντέβιτ αλλά και η οικοδόμηση της στρατηγικής ενόσω όπως οι είπαμε ο Αραβικός χώρος διαφοροποιείται κρατοκεντρικά όσο απομακρυνόμαστε από τους αρχικούς αντί-αποικιακούς αγώνες.

Με τα λίγα που προηγήθηκαν έγινε να προσπάθεια αφενός να δοθεί κάποια στοιχεία του πόσο μεγάλη είναι δίνη των εξελίξεων στην ευρύτερη περιφέρεια και αφετέρου να υπογραμμιστεί ότι οι προσπάθεια να καταλάβουμε τι συμβαίνει στην Μέση Ανατολή απαιτείται να εντάσσεται στην λογική της σύγχρονης κρατοκεντρικής διεθνούς πολιτικής.

Λογική που αδήριτα και αναπόδραστα αφορά τα αίτια πολέμου κάθε κρατοκεντρικού διεθνούς συστήματος. Όποιος δεν την κατανοεί περπατά μέσα σε ναρκοπέδιο νομίζοντας ότι περπατά μέσα σε παιδική χαρά. Στην σύγχρονη διεθνή πολιτική όπως και σ’ αυτή της πανομοιότυπης κλασικής εποχής συγκρούονται η τάξη, το συμπεφωνημένο δίκαιο και οι υποκειμενικές αντιλήψεις του καθενός για το τι είναι ηθική και τι είναι δικαιοσύνη. 
 

Γι’ αυτό αξίζει να κλείσουμε με παράθεση μερικών παραγράφων των Παραδειγματικών θεωρήσεων του Θουκυδίδη:

Διάλογος Μηλίων-Αθηναίων (εδ. 89-116)

(εδάφιο.89). Αθηναίοι: α) υπαινίσσονται πως δίκαια έχουν την ηγεμονία β) υποδεικνύουν το γεγονός πως κάθε πλευρά έχει την δική της αντίληψη περί δικαίου-δικαιοσύνης και γ) ρητά προειδοποιούν τους Μήλιους πως «όταν υπάρχει ίση δύναμη για την επιβολή του, κι ότι, όταν αυτό δεν συμβαίνει, οι δυνατοί κάνουν όσα τους επιτρέπει η δύναμή τους κι οι αδύναμοι υποχωρούν κι αποδέχονται».

(εδάφιο 97). Αθηναίοι: «λόγια που να στηρίζονται στο δίκαιο δεν λείπουν από κανένα. ... όσοι (όμως) διατηρούν την ελευθερία τους το χρωστούν στη δύναμή τους».

(εδάφιο 103). Αθηναίοι: «Η ελπίδα, παρηγοριά την ώρα του κινδύνου, όσους την έχουν από περίσσια δύναμη κι αν τους βλάψει δεν τους καταστρέφει όσοι όμως, στηριγμένοι πάνω της, τα παίζουν όλα για όλα (γιατί απ’ τη φύση της είναι σπάταλη), μονάχα όταν αποτύχουν την γνωρίζουν».

Κατάληξη: (εδάφιο 114). «άρχισαν αμέσως τις εχθροπραξίες, κι αφού μοίρασαν τη δουλειά στα στρατιωτικά τμήματα της κάθε πόλης έζωσαν κυκλικά με τείχος τους Μηλίους ... έγινε μάλιστα και κάποια προδοσία ανάμεσα στους Μηλίους ... (οι Αθηναίοι) σκότωσαν όσους Μηλίους ενήλικούς έπιασαν, κι έκαμαν δούλους τα παιδιά και τις γυναίκες. Το νησί το αποικίσανε οι ίδιοι στέλνοντας αργότερα πεντακόσιους αποίκους».

http://infognomonpolitics.blogspot.gr/2014/08/blog-post_64.html?utm_source=feedburner&utm_medium=feed&utm_campaign=Feed:+InfognomonPolitics+(InfognomonPolitics)#.U_TwzsV_uCb