(Το παρόν άρθρο δημοσιεύεται με την άδεια του συγγραφέα)
Του Περικλή Δεληγιάννη
Σε αυτό το αρθρο, θα ασχοληθω με μία πιθανή «ιστορική μεροληψία» σε βάρος του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Μακεδόνων βασιλέων πριν από τον Φίλιππο Β΄. Και την αποκαλώ «πιθανή» επειδή αρκετοί μελετητές έχουν προφανώς διαφορετική άποψη. Αυτή η κατάσταση οφείλεται στην απόδοση κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες ενός υπερβολικού θα έλεγα ρόλου στον μεγάλο βασιλιά Φίλιππο Β΄, πατέρα του Αλεξάνδρου Γ΄, ως προς τη δημιουργία της Μακεδονικής πολιτικοστρατιωτικής ισχύος η οποία απόδοση αδικεί τόσο τον Αλέξανδρο όσο και τους σπουδαίους Μακεδόνες βασιλείς πριν τον Φίλιππο. Προκειμένου να παρουσιάσω το πρόβλημα θα παραθέσω μία σύντομη περίληψη της ιστορικής πορείας των Μακεδόνων έως τον Φίλιππο Β΄.
Οι Μακεδόνες ήταν φύλο της Βορειοδυτικής Ελληνικής ομάδας με καταγωγή από την περιοχή του όρους Λακμου της Ηπείρου, συγγενείς των Δωριέων (της φυλετικής ένωσης των οποίων είχαν αποτελέσει σημαντικό φυλετικό συστατικό), των Θεσσαλών, των Αιτωλών, των Μολοσσών κ.ά. Οι περισσότεροι ερευνητές και ιστορικοί παρουσιάζουν, μάλλον υπερβολικά, την υπέρμετρη ισχύ του Μακεδονικού Βασιλείου την οποία κληρονόμησε ο Αλέξανδρος, ως σχεδόν αποκλειστικό δημιούργημα του πράγματι μεγάλου βασιλιά Φιλίππου Β΄. Όμως αυτή η άποψη, εκτός από υπεραπλουστευμένη, είναι και μεροληπτική. Προκειμένου να δειχθεί το έργο των Μακεδόνων βασιλέων πριν τον Φίλιππο, αρκεί να αναφερθεί πως όταν οι Μακεδόνες ξεκίνησαν τη μεταναστευτική και έπειτα κατακτητική τους πορεία από την κεντρική Πίνδο προς τον χώρο που κατέστη αργότερα η πατρίδα τους, αριθμούσαν μόλις λίγες χιλιάδες πολεμιστές και τους αντίστοιχους αμάχους (σύμφωνα με την έκταση της Μακεδονίδος – βλ. στη συνέχεια – και τους συνήθεις πληθυσμούς των ορεσίβιων μεταναστευτικών φύλων της Χερσονήσου του Αίμου της εποχής).
Ετσι, όταν κατά σε κάποια φάση της Γεωμετρικής περιόδου (11ος-8ος αι. π.Χ.) οι Μακεδνοί ή Μακεδόνες ποιμένες-πολεμιστές ξεκίνησαν από την Πίνδο προκειμένου να εγκατασταθούν μετά από περιπλανήσεις στη Μακεδονίδα (Μακεδονίς) μεταξύ Ολύμπου και Βερμίου, δεν γνώριζαν καν αν σε μερικούς μήνες θα έμεναν ζωντανοί ή αν θα βρίσκονταν όλοι νεκροί ή υποδουλωμένοι μετά από αναμέτρηση με κάποιον ισχυρό αντίπαλο, και οι οικογένειες τους θα γίνονταν υποζύγιά του – μία τύχη που είχαν αρκετά άλλα ελάσσονα φύλα. Η Μακεδονίς στα δυτικά της Πιερίας, ήταν το σημείο στο οποίο «στάθμευσαν» για μερικές γενεές και από όπου εξόρμησαν για να καταλάβουν σταδιακά τη μεταγενέστερη Μακεδονία.
.
Χάρτης της περιοχής κατά τον 8ο-7ο αι. π.Χ. Κάτω αριστερά, στα βόρεια του Ολύμπου σημειώνεται οριοθετημένη η Μακεδονίς κατά τον Νίκολας Χάμμοντ, η αφετηρία των Μακεδόνων (πηγή-copyright: alexanderofmacedon.info)
.
Όμως αυτή η μικρή φυλή η οποία στην πραγματικότητα ήταν μόνο ένα τμήμα του συνολικού Μακεδονικού φύλου, κατόρθωσε να επιβιώσει και να «αγκιστρωθεί» αρχικά στη βόρεια περιοχή του Ολύμπου και στην κεντρική ενδοχώρα της Πιερίας, και μετά από αιώνες σκληρών αναμετρήσεων με βριγικές/πρωτοφρυγικές, ελληνικές, θρακικές, παιονικές, πελασγικές και άλλες φυλές, κατόρθωσε να τις εκδιώξει από τις πεδινές εκτάσεις γύρω από τον Θερμαϊκό κόλπο και τον κάτω ρου του Αξιού, ή να τις υποτάξει και να τις αφομοιώσει, και να δημιουργήσει τη δύναμη που έγινε γνωστή ως Μακεδονία. Βασιλείς όπως ο Αμύντας Α΄ (περίπου 541-498 π.Χ.), ο Αλέξανδρος Α΄ (περίπου 498-454 π.Χ.) και ο Αρχέλαος (περίπου 413-399 π.Χ.), για να περιορισθούμε μόνο στους νεότερους χρονολογικά, και μεμονωμένοι Μακεδόνες άρχοντες που επιζητούσαν την επέκταση των γαιών τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο σε αυτήν την πορεία, αντιμετωπίζοντας επιπρόσθετα κατά τους 6ο-5ο αι. π.Χ. την περσική εισβολή και την πίεση από Ιωνες αποίκους, Αθηναίους και άλλους Νότιους Ελληνες. Λίγο πριν τον Φίλιππο Β΄, μόνο οι καθαυτό Μακεδόνες αριθμούσαν 300.000 ανθρώπους, χωρίς τους 150.000 Ανω Μακεδόνες. Συγκριτικά, την ίδια εποχή οι Αθηναίοι και οι ξένοι μέτοικοι στην Αττική είχαν μειωθεί σε περίπου 250.000 ενώ οι Σπαρτιάτες πολίτες («όμοιοι») ήταν λιγότεροι από χίλιοι. Ο μόνος ελληνικός λαός (ως ενότητα) που ήταν περίπου ισάριθμος του μακεδονικού ήταν οι Θεσσαλοί (χωρίς τους πενέστες και τους υποτελείς), όμως η πολιτικοστρατιωτική ενότητά τους είχε διαρραγεί από πολύ καιρό και δεν αποκαταστάθηκε ποτέ: η Θεσσαλική Τετραρχία ήταν πλέον μία χαλαρή συνομοσπονδία φυλετικών κρατιδίων και πόλεων.
Είναι αλήθεια πως όταν ο Φίλιππος Β΄ κατέλαβε την εξουσία στο Μακεδονικό Βασίλειο (359 π.Χ.), εκείνο βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση, εσωτερικά εξασθενημένο, με διάφορους διεκδικητές του θρόνου (Αρχέλαος, Παυσανίας, Αργαίος) και με αρκετούς εξωτερικούς εχθρούς (Ιλλυριούς, Θράκες, Αθηναίους και Παίονες) να διεκδικούν τα εδάφη του. Ο Φίλιππος αντιμετώπισε όλα αυτά τα προβλήματα – ένα πραγματικά κολοσσιαίο έργο – και κατέστησε το βασίλειο του τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή δύναμη, όμως λησμονείται ότι στηρίχθηκε σε ένα στιβαρό υπόστρωμα το οποίο συνιστούσε το προϋπάρχον μακεδονικό κράτος, με τις εκτεταμένες εύφορες εκτάσεις του, τους πλούσιους πόρους του και τον μεγάλο για την εποχή πληθυσμό του. Ο Φίλιππος πέτυχε την επανένωση των Ανω Μακεδόνων με τους Κάτω και πρόσθεσε στην επικράτεια του τους Χαλκιδείς ανεβάζοντας σε περίπου 150.000 τους Ιωνες υπηκόους του (οι οποίοι ανήλθαν έπειτα σε 200.000 με την προσάρτηση των Ιώνων μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου).
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου από τη Μακεδονίδα έως την ανάρρηση του Φίλιππου Β΄: εδαφική κατάσταση περί το δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. Με το βαθύτερο χρώμα σημειώνονται οι πρώτες μακεδονικές κατακτήσεις (Πιερία, Βοττιαία, Εδεσσα), με κίτρινο οι μεταγενέστερες και με καφέ οι Ανω Μακεδόνες, τα ελληνικά φύλα που συνδέονταν πολιτειακά με τη Μακεδονία. Στους Ανω Μακεδόνες ανήκαν και οι Πελαγόνες και αργότερα και οι Τυμφαίοι. Εως το 360 π.Χ. οι Μακεδόνες είχαν καταστεί το μεγαλύτερο φύλο (ενωμένο πολιτικά) της Χερσονήσου του Αίμου.
.
Είναι αλήθεια πως όταν ο Φίλιππος Β΄ κατέλαβε την εξουσία στο Μακεδονικό Βασίλειο (359 π.Χ.), εκείνο βρισκόταν σε πολύ άσχημη κατάσταση, εσωτερικά εξασθενημένο, με διάφορους διεκδικητές του θρόνου (Αρχέλαος, Παυσανίας, Αργαίος) και με αρκετούς εξωτερικούς εχθρούς (Ιλλυριούς, Θράκες, Αθηναίους και Παίονες) να διεκδικούν τα εδάφη του. Ο Φίλιππος αντιμετώπισε όλα αυτά τα προβλήματα – ένα πραγματικά κολοσσιαίο έργο – και κατέστησε το βασίλειο του τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή δύναμη, όμως λησμονείται ότι στηρίχθηκε σε ένα στιβαρό υπόστρωμα το οποίο συνιστούσε το προϋπάρχον μακεδονικό κράτος, με τις εκτεταμένες εύφορες εκτάσεις του, τους πλούσιους πόρους του και τον μεγάλο για την εποχή πληθυσμό του. Ο Φίλιππος πέτυχε την επανένωση των Ανω Μακεδόνων με τους Κάτω και πρόσθεσε στην επικράτεια του τους Χαλκιδείς ανεβάζοντας σε περίπου 150.000 τους Ιωνες υπηκόους του (οι οποίοι ανήλθαν έπειτα σε 200.000 με την προσάρτηση των Ιώνων μεταξύ Στρυμόνα και Νέστου).
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου από τη Μακεδονίδα έως την ανάρρηση του Φίλιππου Β΄: εδαφική κατάσταση περί το δεύτερο μισό του 5ου π.Χ. Με το βαθύτερο χρώμα σημειώνονται οι πρώτες μακεδονικές κατακτήσεις (Πιερία, Βοττιαία, Εδεσσα), με κίτρινο οι μεταγενέστερες και με καφέ οι Ανω Μακεδόνες, τα ελληνικά φύλα που συνδέονταν πολιτειακά με τη Μακεδονία. Στους Ανω Μακεδόνες ανήκαν και οι Πελαγόνες και αργότερα και οι Τυμφαίοι. Εως το 360 π.Χ. οι Μακεδόνες είχαν καταστεί το μεγαλύτερο φύλο (ενωμένο πολιτικά) της Χερσονήσου του Αίμου.
.
Το Μακεδονικό Βασίλειο που ανέλαβε και ανέστησε ο Φίλιππος είχε πληγεί βαθιά αλλά δεν είχε διαλυθεί, ούτε η πολεμικότητα, το φρόνημα ή ο πατριωτισμός των πολιτών του είχαν μειωθεί παρά τη συντριπτική ήττα του βασιλιά Περδίκκα Γ΄ από τους Ιλλυριούς (359 π.Χ.). Αυτό το ανθεκτικό προφιλιππικό βασίλειο-υπόστρωμα ήταν δημιούργημα των Μακεδόνων πριν τον Φίλιππο, οι οποίοι σε διάστημα τεσσάρων ή πέντε αιώνων εξελίχθηκαν από ένα μικρό ηπειρωτικό φύλο λίγων χιλιάδων ατόμων, σε ένα σεβαστό λαό 450.000 μαζί με τους Ανω Μακεδόνες (και αργότερα χάρη στον Αλέξανδρο, αυξήθηκαν σε μερικά εκατομμύρια λόγω του αποικισμού στην Ασία και την Αίγυπτο) χάρη στους επιδέξιους χειρισμούς και τις επεκτατικές βλέψεις των βασιλέων τους, στην αποφασιστικότητα και την πολεμική δεινότητά τους και στην εύφορη γη των περιοχών Θερμαϊκού-κάτω Αξιού η οποία επέφερε την εκρηκτική δημογραφική αύξησή τους. Το κατόρθωμα του Φιλίππου ήταν πράγματι ένα υπεράνθρωπο έργο και σε καμία περίπτωση δεν προτιθέμεθα να μειώσουμε μία από τις μεγαλύτερες μορφές της ελληνικής και της Παγκόσμιας Ιστορίας. Ομως η μη-συνειδητή «αποσιώπηση» από μελετητές και ιστορικούς, των κατορθωμάτων των προηγούμενων βασιλέων, αρχόντων και απλών ανθρώπων της Μακεδονίας οι οποίοι ήταν οι πραγματικοί δημιουργοί της μακεδονικής ισχύος, τους αδικεί κατάφορα.
Ομοίως αδικείται και ο Αλέξανδρος για τον οποίο τελευταία πλανάται η άποψη ότι «κληρονόμησε πολλά έτοιμα πλεονεκτήματα» από τον πατέρα του και έτσι κατέστη ο μεγαλύτερος κατακτητής, στρατηγός, οργανωτής κλπ όλων των εποχών, ενώ π.χ. λησμονείται ότι ο Αλέξανδρος δεν είχε εξασφαλίσει ούτε καν τον ίδιο τον θρόνο: η σχέση του με τον πατέρα του δεν αποκαταστάθηκε ποτέ πλήρως και παρότι παρέμεινε ο επίσημος διάδοχος, ο κίνδυνος να παραγκωνισθεί στη διαδοχή από τα άρρενα τέκνα που ο Φίλιππος θα αποκτούσε από τον νέο γάμο του με την Κλεοπάτρα, ανηψιά και θετή κόρη του μηχανορράφου Μακεδόνα αριστοκράτη Αττάλου, ήταν μεγάλος. Εξάλλου η Κλεοπάτρα απέκτησε έναν γιο με τον Φίλιππο και πιθανώς θα αποκτούσε περισσότερους αν ο τελευταίος ζούσε περισσότερο. Μετά τον φόνο του Φιλίππου, η μητέρα του Αλέξανδρου Ολυμπιάδα θανάτωσε την Κλεοπάτρα και το παιδί της. Εξάλλου σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι ο Ατταλος σκόπευε να ανεβάσει στον θρόνο το νήπιο της Κλεοπάτρας, νεότερο γιο του Φιλίππου Β΄, παραγκονίζοντας τον Αλέξανδρο και να καταστεί ο ίδιος αντιβασιλέας της Μακεδονίας ως κηδεμόνας του παιδιού και θετός πατέρας της Κλεοπάτρας. Ωστόσο ο Αλέξανδρος κινήθηκε ταχύτερα και εξόντωσε τον Ατταλο στη Μικρά Ασία, όπου εκείνος βρισκόταν με το εκστρατευτικό σώμα εναντίον των Περσών. Κανείς από τους σύγχρονους επικριτές του Αλεξάνδρου και της Ολυμπιάδος για τη δήθεν «σκληρότητα» τους, δεν έχει μάλλον σκεφθεί τι θα γινόταν αν ο Ατταλος βρισκόταν στη Μακεδονία τη στιγμή του θανάτου του Φιλίππου. Ο πατέρας του Αλεξάνδρου είχε δημιουργήσει μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση για εκείνον που πιθανώς θα του είχε κοστίσει τον θρόνο αν ο δολοπλόκος Ατταλος βρισκόταν στη Μακεδονία εκείνη την ημέρα. Ηταν οι ενέργειες του Φιλίππου αυτές που δεν άφηναν άλλες επιλογές στην Ολυμπιάδα και τον Αλέξανδρο.
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου κατά τη βασιλεία του Φίλιππου Β΄ (κατάσταση το 336 π.Χ.): το βασίλειο του σημειώνεται με το βαθύτερο χρώμα, οι εξαρτημένες περιοχές (Θράκη, Παιονία, περιοχή Λυχνιδος, Θεσσαλία) σημειώνονται με το ανοικτότερο, με ροζ το βασίλειο των Μολοσσών στενά συμμαχικό των Μακεδόνων, με κίτρινο τα κράτη της Συμμαχίας της Κορίνθου (πηγή: Wikipedia).
.
Παρότι είδαμε μία από τις περιπτώσεις που ο Φίλιππος υπέθαλψε επικίνδυνα τον Αλέξανδρο (για να μην αναφερθούμε στις προηγούμενες αντιδικίες τους), έχει υποστηριχθεί με την ίδια υπερβολή (όπως και για τους προφιλιππικούς βασιλείς) ότι ο Αλέξανδρος χρωστούσε τις επιτυχίες του στον πατέρα του, με τα επιχειρήματα ότι ο Φίλιππος ήταν ο δημιουργός του αήττητου μακεδονικού στρατού, της μακεδονικής ηγεμονίας στην Ελλάδα και του ίδιου του Μακεδονικού Βασιλείου (ως επανιδρυτής), το οποίο είχε δήθεν διαλυθεί. Μάλιστα παλαιότερα είχα ακούσει το συμπέρασμα ενός σημαντικού και έγκριτου ιστορικού ότι «ο Φίλιππος ήταν μεγαλύτερη ιστορική μορφή και από τον Αλέξανδρο, αλλά πέθανε νωρίς και επισκιάστηκε από τον γιο του» (!) Αυτό που ισχύει από τα προαναφερόμενα, είναι ότι ο Φίλιππος ήταν πράγματι ο δημιουργός της μακεδονικής πολεμικής μηχανής και της μακεδονικής ηγεμονίας στην Ελλάδα, αλλά δεν πρέπει να λησμονείται ότι στηρίχθηκε στο πολυπληθέστερο φύλο της χερσονήσου του Αίμου (ως πολιτική ενότητα, επειδή υπήρχαν αρκετά πολυπληθέστερα φύλα από τους Μακεδόνες αλλά ήταν πολιτικά διασπασμένα), στο καλύτερο στρατιωτικό δυναμικό της ίδιας χερσονήσου, σε μία παρθένα χώρα με μεγάλους πόρους (συγκριτικά με τα ελλαδικά κράτη) και γενικά σε ένα συμπαγές πολιτειακό, εθνικό και οικονομικό υπόστρωμα το οποίο είχαν δημιουργήσει οι προκάτοχοί του. Ο Αλέξανδρος χρωστούσε πολλά στον πατέρα του, αλλά χρωστούσε περισσότερα στους προγενέστερους Μακεδόνες βασιλείς, και φυσικά ακόμη περισσότερα στις δικές του αρετές και επιλογές. Το δε πανίσχυρο Μακεδονικό Βασίλειο δεν δημιουργήθηκε μέσα σε μία μόλις εικοσαετία από τον Φίλιππο, όπως θεωρείται συχνά, αλλά ήταν αποτέλεσμα μίας μεθοδικής προσπάθειας τριών ή τεσσάρων αιώνων από αρκετούς ικανούς βασιλείς. Η νέα μακεδονική ισχύς είχε διάρκεια άνω των τριών αιώνων, δηλαδή από τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄ έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Αλεξάνδρειας (30 π.Χ.) που σήμανε το τέλος του τελευταίου μακεδονικού κράτους, δηλαδή του Πτολεμαϊκού βασιλείου. Είναι προφανές ότι μία δύναμη με αυτή τη διάρκεια δεν είναι δυνατόν να κτιστεί μόνο μέσα σε μία εικοσαετία.
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου κατά τη βασιλεία του Αλέξανδρου Γ΄ (πηγή: Wikipedia).
.
Σχετικά με την αντίληψη ότι ο Αλέξανδρος χρωστούσε τα περισσότερα στον εαυτό του, νομίζω ότι δεν χρειάζεται να μακρηγορώ: η πορεία του από τους Ιλλυριούς όπου είχε καταφύγει όταν είχε έλθει σε αντιπαράθεση με τον Φίλιππο – ένας φυγάς ανάμεσα σε ξένους που δεν γνώριζε αν τους επόμενους μήνες θα ήταν ζωντανός – έως την κατάκτηση του μεγαλύτερου κράτους του πλανήτη και επιπρόσθετα της πυκνοκατοικημένης Κοιλάδας του Ινδού (η οποία από καιρό δεν ανήκε στο Περσικό Κράτος) θα μπορούσε να ανήκει σε διήγημα φαντασίας, αλλά είναι η πραγματικότητα. Και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να πετύχει μία τέτοια πορεία από “έτοιμη κληρονομιά”. Ανεξάρτητα από τις ευρύτερες απόψεις που έχουν εκφρασθεί για τον Αλέξανδρο, θετικές ή αρνητικές για διάφορα ζητήματα, οι περισσότεροι ερευνητές και ιστορικοί όλων των εποχών συμφωνούν ότι υπήρξε ο ικανότερος και πιο επιτυχημένος στρατηγός και κατακτητής της συνολικής ανθρώπινης Ιστορίας. Πολλοί τον θεωρούν και ως τον μεγαλύτερο οργανωτή και εκπολιτιστή (λόγω της ανάμειξης και αλληλεπίδρασης των πολιτισμών την οποία επεδίωξε). Ο Αλέξανδρος υπήρξε το πρότυπο ανδρών όπως ο Ιούλιος Καίσαρ και ο Ναπολέων Βοναπάρτης, για να περιοριστούμε μόνο σε λίγες προσωπικότητες αυτού του διαμετρήματος. Και σε αυτά τα εύσημα 2.300 χρόνων που έχουν δοθεί στον Αλέξανδρο τον Μέγα, με βεβαιότητα δεν υπάρχει υπερβολή.
Η έστω και μη-συνειδητή προσπάθεια των πρόσφατων δεκαετιών να δημιουργηθεί ένας ακόμη «would be Μεγαλέξανδρος» δυστυχώς οδηγεί μάλλον σε αντίθετο αποτέλεσμα: στην ιστορική υποβάθμιση του ίδιου του Αλεξάνδρου.
.
Περικλής Δεληγιάννης
.
ΠΗΓΕΣ
1. Διόδωρος Σικελιώτης : ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, Κάκτος, Αθήνα 1998.
2. Αρριανός: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ και ΙΝΔΙΚΗ, Κάκτος, Αθήνα.
3. Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, Εκδοτική Αθηνών 2002 (επανέκδοση).
4. IΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. Γ1, Γ2, Δ΄, 1970 κ.ε.
5. Hammond N. και Walbank F.W.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, τόμ. A΄, Β΄, Θεσσαλονίκη 1995.
Ομοίως αδικείται και ο Αλέξανδρος για τον οποίο τελευταία πλανάται η άποψη ότι «κληρονόμησε πολλά έτοιμα πλεονεκτήματα» από τον πατέρα του και έτσι κατέστη ο μεγαλύτερος κατακτητής, στρατηγός, οργανωτής κλπ όλων των εποχών, ενώ π.χ. λησμονείται ότι ο Αλέξανδρος δεν είχε εξασφαλίσει ούτε καν τον ίδιο τον θρόνο: η σχέση του με τον πατέρα του δεν αποκαταστάθηκε ποτέ πλήρως και παρότι παρέμεινε ο επίσημος διάδοχος, ο κίνδυνος να παραγκωνισθεί στη διαδοχή από τα άρρενα τέκνα που ο Φίλιππος θα αποκτούσε από τον νέο γάμο του με την Κλεοπάτρα, ανηψιά και θετή κόρη του μηχανορράφου Μακεδόνα αριστοκράτη Αττάλου, ήταν μεγάλος. Εξάλλου η Κλεοπάτρα απέκτησε έναν γιο με τον Φίλιππο και πιθανώς θα αποκτούσε περισσότερους αν ο τελευταίος ζούσε περισσότερο. Μετά τον φόνο του Φιλίππου, η μητέρα του Αλέξανδρου Ολυμπιάδα θανάτωσε την Κλεοπάτρα και το παιδί της. Εξάλλου σήμερα είναι γενικά αποδεκτό ότι ο Ατταλος σκόπευε να ανεβάσει στον θρόνο το νήπιο της Κλεοπάτρας, νεότερο γιο του Φιλίππου Β΄, παραγκονίζοντας τον Αλέξανδρο και να καταστεί ο ίδιος αντιβασιλέας της Μακεδονίας ως κηδεμόνας του παιδιού και θετός πατέρας της Κλεοπάτρας. Ωστόσο ο Αλέξανδρος κινήθηκε ταχύτερα και εξόντωσε τον Ατταλο στη Μικρά Ασία, όπου εκείνος βρισκόταν με το εκστρατευτικό σώμα εναντίον των Περσών. Κανείς από τους σύγχρονους επικριτές του Αλεξάνδρου και της Ολυμπιάδος για τη δήθεν «σκληρότητα» τους, δεν έχει μάλλον σκεφθεί τι θα γινόταν αν ο Ατταλος βρισκόταν στη Μακεδονία τη στιγμή του θανάτου του Φιλίππου. Ο πατέρας του Αλεξάνδρου είχε δημιουργήσει μια πολύ επικίνδυνη κατάσταση για εκείνον που πιθανώς θα του είχε κοστίσει τον θρόνο αν ο δολοπλόκος Ατταλος βρισκόταν στη Μακεδονία εκείνη την ημέρα. Ηταν οι ενέργειες του Φιλίππου αυτές που δεν άφηναν άλλες επιλογές στην Ολυμπιάδα και τον Αλέξανδρο.
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου κατά τη βασιλεία του Φίλιππου Β΄ (κατάσταση το 336 π.Χ.): το βασίλειο του σημειώνεται με το βαθύτερο χρώμα, οι εξαρτημένες περιοχές (Θράκη, Παιονία, περιοχή Λυχνιδος, Θεσσαλία) σημειώνονται με το ανοικτότερο, με ροζ το βασίλειο των Μολοσσών στενά συμμαχικό των Μακεδόνων, με κίτρινο τα κράτη της Συμμαχίας της Κορίνθου (πηγή: Wikipedia).
.
Παρότι είδαμε μία από τις περιπτώσεις που ο Φίλιππος υπέθαλψε επικίνδυνα τον Αλέξανδρο (για να μην αναφερθούμε στις προηγούμενες αντιδικίες τους), έχει υποστηριχθεί με την ίδια υπερβολή (όπως και για τους προφιλιππικούς βασιλείς) ότι ο Αλέξανδρος χρωστούσε τις επιτυχίες του στον πατέρα του, με τα επιχειρήματα ότι ο Φίλιππος ήταν ο δημιουργός του αήττητου μακεδονικού στρατού, της μακεδονικής ηγεμονίας στην Ελλάδα και του ίδιου του Μακεδονικού Βασιλείου (ως επανιδρυτής), το οποίο είχε δήθεν διαλυθεί. Μάλιστα παλαιότερα είχα ακούσει το συμπέρασμα ενός σημαντικού και έγκριτου ιστορικού ότι «ο Φίλιππος ήταν μεγαλύτερη ιστορική μορφή και από τον Αλέξανδρο, αλλά πέθανε νωρίς και επισκιάστηκε από τον γιο του» (!) Αυτό που ισχύει από τα προαναφερόμενα, είναι ότι ο Φίλιππος ήταν πράγματι ο δημιουργός της μακεδονικής πολεμικής μηχανής και της μακεδονικής ηγεμονίας στην Ελλάδα, αλλά δεν πρέπει να λησμονείται ότι στηρίχθηκε στο πολυπληθέστερο φύλο της χερσονήσου του Αίμου (ως πολιτική ενότητα, επειδή υπήρχαν αρκετά πολυπληθέστερα φύλα από τους Μακεδόνες αλλά ήταν πολιτικά διασπασμένα), στο καλύτερο στρατιωτικό δυναμικό της ίδιας χερσονήσου, σε μία παρθένα χώρα με μεγάλους πόρους (συγκριτικά με τα ελλαδικά κράτη) και γενικά σε ένα συμπαγές πολιτειακό, εθνικό και οικονομικό υπόστρωμα το οποίο είχαν δημιουργήσει οι προκάτοχοί του. Ο Αλέξανδρος χρωστούσε πολλά στον πατέρα του, αλλά χρωστούσε περισσότερα στους προγενέστερους Μακεδόνες βασιλείς, και φυσικά ακόμη περισσότερα στις δικές του αρετές και επιλογές. Το δε πανίσχυρο Μακεδονικό Βασίλειο δεν δημιουργήθηκε μέσα σε μία μόλις εικοσαετία από τον Φίλιππο, όπως θεωρείται συχνά, αλλά ήταν αποτέλεσμα μίας μεθοδικής προσπάθειας τριών ή τεσσάρων αιώνων από αρκετούς ικανούς βασιλείς. Η νέα μακεδονική ισχύς είχε διάρκεια άνω των τριών αιώνων, δηλαδή από τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄ έως τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Αλεξάνδρειας (30 π.Χ.) που σήμανε το τέλος του τελευταίου μακεδονικού κράτους, δηλαδή του Πτολεμαϊκού βασιλείου. Είναι προφανές ότι μία δύναμη με αυτή τη διάρκεια δεν είναι δυνατόν να κτιστεί μόνο μέσα σε μία εικοσαετία.
.
Η επέκταση του μακεδονικού βασιλείου κατά τη βασιλεία του Αλέξανδρου Γ΄ (πηγή: Wikipedia).
.
Σχετικά με την αντίληψη ότι ο Αλέξανδρος χρωστούσε τα περισσότερα στον εαυτό του, νομίζω ότι δεν χρειάζεται να μακρηγορώ: η πορεία του από τους Ιλλυριούς όπου είχε καταφύγει όταν είχε έλθει σε αντιπαράθεση με τον Φίλιππο – ένας φυγάς ανάμεσα σε ξένους που δεν γνώριζε αν τους επόμενους μήνες θα ήταν ζωντανός – έως την κατάκτηση του μεγαλύτερου κράτους του πλανήτη και επιπρόσθετα της πυκνοκατοικημένης Κοιλάδας του Ινδού (η οποία από καιρό δεν ανήκε στο Περσικό Κράτος) θα μπορούσε να ανήκει σε διήγημα φαντασίας, αλλά είναι η πραγματικότητα. Και σίγουρα κανείς δεν μπορεί να πετύχει μία τέτοια πορεία από “έτοιμη κληρονομιά”. Ανεξάρτητα από τις ευρύτερες απόψεις που έχουν εκφρασθεί για τον Αλέξανδρο, θετικές ή αρνητικές για διάφορα ζητήματα, οι περισσότεροι ερευνητές και ιστορικοί όλων των εποχών συμφωνούν ότι υπήρξε ο ικανότερος και πιο επιτυχημένος στρατηγός και κατακτητής της συνολικής ανθρώπινης Ιστορίας. Πολλοί τον θεωρούν και ως τον μεγαλύτερο οργανωτή και εκπολιτιστή (λόγω της ανάμειξης και αλληλεπίδρασης των πολιτισμών την οποία επεδίωξε). Ο Αλέξανδρος υπήρξε το πρότυπο ανδρών όπως ο Ιούλιος Καίσαρ και ο Ναπολέων Βοναπάρτης, για να περιοριστούμε μόνο σε λίγες προσωπικότητες αυτού του διαμετρήματος. Και σε αυτά τα εύσημα 2.300 χρόνων που έχουν δοθεί στον Αλέξανδρο τον Μέγα, με βεβαιότητα δεν υπάρχει υπερβολή.
Η έστω και μη-συνειδητή προσπάθεια των πρόσφατων δεκαετιών να δημιουργηθεί ένας ακόμη «would be Μεγαλέξανδρος» δυστυχώς οδηγεί μάλλον σε αντίθετο αποτέλεσμα: στην ιστορική υποβάθμιση του ίδιου του Αλεξάνδρου.
.
Περικλής Δεληγιάννης
.
ΠΗΓΕΣ
1. Διόδωρος Σικελιώτης : ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΙΣΤΟΡΙΚΗ, Κάκτος, Αθήνα 1998.
2. Αρριανός: ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΑΝΑΒΑΣΙΣ και ΙΝΔΙΚΗ, Κάκτος, Αθήνα.
3. Παυσανίας: ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΕΡΙΗΓΗΣΙΣ, Εκδοτική Αθηνών 2002 (επανέκδοση).
4. IΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ, Εκδοτική Αθηνών, τόμ. Γ1, Γ2, Δ΄, 1970 κ.ε.
5. Hammond N. και Walbank F.W.: ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ, τόμ. A΄, Β΄, Θεσσαλονίκη 1995.
http://periklisdeligiannis.wordpress.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.