ΔΗΜΑΡΑΤΟΣ, ΤΟ ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΤΗΣ ΕΘΝΟ-ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ

Λέγεται ότι σε κάθε 300 αρχαίους Έλληνες αντιστοιχούσε και ένας προδότης. Ο προδότης μιας Πόλης-Κράτους, ήταν το αντίστοιχο του σύγχρονου εθνοπροδότη, κατέδιδε διαβαθμισμένες και ευαίσθητες πληροφορίες που η Πολιτεία του είχε εμπιστευτεί – καθώς τον θεωρούσε σπλάχνο της και αίμα από το αίμα της – σε ξένους, σε αλλότριους και σε επιβουλευτές της Πατρίδος του, για να πάρει προσωπική εκδίκηση σε κάτι που δεν συμφωνούσε μαζί της.

Ζητούσε απεγνωσμένα να γευτεί την αναγνώριση ακόμα και από τους βαρβάρους. Τι και αν το όνομα ενός προδότη στοιχειώνεται εσαεί στα κιτάπια της ιστορίας… αυτός, πεισματικά αρνούμενος να το αντιληφθεί, τυφλωμένος από στενοκεφαλιά και μίσος για τους ίδιους του τους αδελφούς, οδηγείται αυτόβουλα στην άτιμη λίστα των προδοτών του έθνους.

Η αρχαία κοινωνία ήταν αμείλικτη στο θέμα της προδοσίας. Τον προδότη δεν τον θεωρούσε άνθρωπο, ήταν ένα άχθος αρούρης, ένα αχρείαστο, περιττό βάρος της γης, μία μιασμένη ύπαρξη χωρίς ηθικές αναστολές… ένα κοινωνικό απόβρασμα που, καίτοι γεννήθηκε άνθρωπος, απέγινε υπάνθρωπος… ο άξιος αποστροφής, ο ανίερος, ο απόβλητας, το περίτριμμα… η τύχη που έμελλε τον προδοτούντα ήταν συνήθως μακάβρια και την ανιχνεύουμε σε πάμπολλες αναφορές  αρχαίων συγγραφέων [1]. Θεωρούταν αδιανόητο για έναν προδότη να φέρει όπλα, ως ύψιστη ατίμωση η Πολιτεία του τα έπαιρνε για να τα διαθέσει σε Οπλίτες που πολεμούσαν στην πρώτη γραμμή. Το κατακουρέλιασμα της υπόστασής του οφείλετο να αποτελέσει σαφές υπόδειγμα και παράδειγμα προς αποφυγή. Απαγορευόταν ρητά η ταφή του εντός των ορίων του άστεως διότι μετέδιδε το ρυπαρό νόσημα της προδοσίας στον αιθέρα της πόλης. Αν είχε ήδη θαφτεί, ο τάφος ξηλωνόταν και τον εξοβέλιζαν μακρυά, λογίζοντάς τον ως απόρριμμα ρημαδιασμένο.

Ομοία τύχη ανέμενε και τους «συμπράκτες» και υπερασπιστές του, καθώς σε πάμπολλες των περιπτώσεων τους εξίσωναν με τους προδότες. Τους θεωρούσαν επικίνδυνους και βλαβερούς για την ομαλότητα της Πόλεως καθόσον με την υπερασπιστική τους γραμμή στον προδοτούνταεπιδίωκαν να μειώσουν την επιζήμια συνέπεια της προδοσίας, διασπείροντας στάχτη στα μάτια των κατοίκων [2].

Αναπαράσταση Οπλιτών της Κλασσικής περιόδου. Ανάλογου τύπου σύνθετοι θώρακες χρησιμοποιούταν πιθανώς και από Σπαρτιάτες της εποχής των Περσικών Πολέμων. Αναπαράσταση σκηνής που βαριά θωρακισμένος Οπλίτης χαιρετίζει συν-Οπλίτη του φέροντα δερματοθώρακα (ενισχυμένο με μεταλικά πλακίδια) που ατιμωτικά αφαιρέθηκε από προδότη Αριστοκράτη τοξότη. Σύλλογος Ιστορικών Μελετών ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ. Φώτο: Ανδρέας Σμαραγδής

Ο Δημάρατος

Ο Βασιλιάς Δημάρατος ήταν τέκνο του ένδοξου Σπαρτιατικού γένους των Ευρυποντιδών με μεγάλη παράδοση στα καλώς κείμενα της πόλης. Λέγεται ότι ήταν ευθυτενής και επιβλητικός στην όψη, με πλούσια μακρυά κόμη, και διέθετε την κληρονομική δυνατότητα της βασιλείας παράλληλα με την άτεγκτη στρατιωτική του ρώμη και παιδεία. Διοικούσε την Λακεδαίμονα γη συμβασιλεύοντας με τον Κλεομένη και απολύτως τίποτε δεν μπορούσε να προδιαγράψει την καταχώρησή του στο πάνθεον των μεγάλων εθνοπροδοτών του Ελληνικού κόσμου. Ουδείς Σπαρτιάτης Όμοιος, που συνέτρωγε στην μεγάλη τράπεζα του καθημερινού συσσιτίου της Πόλης, μπορούσε να φανταστεί ότι ο Βασιλιάς, αυτόν στον οποίο όταν ενηλικιώθηκαν υποσχέθηκαν ότι «Άμμες δε γ’εσόμεθα ότι πολλώ κάρρονες» [3] (εμείς θα γίνουμε καλύτεροί σας)θα αποδεικνύετο ένας ποταπός προδοτίσκος που θα εργαζόταν ως σύμβουλος ασφαλείας της Περσικής αυλής.

Παρά τις πλείστες όσες προδοσίες καταγράφουν τα αρχαία κείμενα, το παράδειγμα της προδοσίας του Δημάρατου είναι ξεχωριστό και ιδιαίτερο, μιας και ο Δημάρατος συμπρωταγωνιστούσε (και υπονόμευσε) στο αριστοτεχνικό πολιτικό πρόγραμμα που είχε σχεδιάσει και εφάρμοζε ο συμβασιλέας του Κλεομένης Α’. Αποκλειστικά και μόνο τα προσωπικά του πάθη και οι απερίσκεπτες εμμονές του ήταν αυτά που τον ωθούσαν στην εναντίωση και υπόσκαψη της σοφής και (όπως αποδείχτηκε) εθνικώς αποτελεσματικής πολιτικής του Κλεομένη [4]. «Ο Κλεομένης εργαζόταν για το καλό της Ελλάδας» [5]… ήταν ο συνεχιστής της παράδοσης του Χείλωνα στην υψηλή στρατηγική. Το δίχως άλλο, προσάρμοσε την υψηλή στρατηγική του Χίλωνα στις συνθήκες που υφίσταντο τα τέλη του 6ου αι. και στις αρχές του 5ου. Οι βασικές πολιτικές προτεραιότητες του ήταν η διεύρυνση της Σπαρτιατικής σφαίρας επιρροής πέρα από τα όρια της Πελοποννήσου, η αποδυνάμωση της ισχύος του Άργους, καθώς και η εξισορρόπηση της Περσικής απειλής, κατά τρόπον ώστε να μην προκληθεί η Περσία [6].

Το πρώτο γεωπολιτικό δείγμα γραφής ο Κλεομένης το έδωσε το 519, όταν οι Πλαταιείς που ευρίσκονταν στα πρόθυρα πολέμου με την γειτονική τους Θήβα, ζήτησαν να γίνουν μέλη της Πελοπονησιακής συμμαχίας, απολαμβάνοντας ούτως το προνόμιο της Σπαρτιατικής στρατιωτικής βοήθειας οποτεδήποτε η πόλη κινδύνευε. Οι Σπαρτιάτες τότε αρνήθηκαν να το δεχθούν με την πρόφαση ότι οι Πλαταιές είναι πολύ μακρυά και έτσι δεν θα μπορούσε ή Σπάρτη να αποδειχθεί αποτελεσματική σύμμαχος. Αντ’ αυτού τους συνέστησαν να συμμαχήσουν με τους Αθηναίους [7]. Ο Κλεομένης εδώ, όπως αναγνωρίζει και ο Ηρόδοτος, ενθαρρύνει την συμμαχία Πλαταιών-Αθηνών προκειμένου να διατηρηθούν οι γεωπολιτικές ισορροπίες και η πολιτική τριβή στην περιοχή, δίνοντας την ευκαιρία στο δίδυμο Κλεομένη-Δημάρατου να χρησιμοποιούν την μία πόλη κατά της άλλης, στο πλαίσιο του διαίρει και βασίλευε. Κατ’αυτόν τον τρόπο ο Μηδισμός της Θήβας εξισορροπήθηκε από την συμμαχία των Σπαρτιατών με την Αθήνα, ενώ αργότερα η Θήβα χρησιμοποιήθηκε ως αντίβαρο στην αύξηση της Αθηναϊκής δύναμης.

Αναπαράσταση τοξότη Λακεδαιμόνιου Αριστοκράτη ή Βασιλέα σε σύγχρονους αγώνες Παραδοσιακής Τοξοβολίας (Κωνσταντινούπολη 2013). Αν και κοινή πεποίθηση είναι ότι οι Λακεδαιμόνιοι δεν συμπαθούσαν την τοξοβολία στον πόλεμο, ιστορικά στοιχεία μαρτυρούν ότι η τοξοβολία ήταν αγαπημένη ασχολία της άρχουσας τάξης των Λακεδαιμονίων. Σύλλογος Ιστορικών Μελετών ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ.

Οι κώδωνες του επερχόμενου Περσικού κινδύνου καλώς ηχούν στα ώτα του επιτελείου του Κλεομένη. Είναι το έτος 517 όταν το Σπαρτιατικό Επιτελείο δέχεται την πρώτη πρόταση για εμπλοκή με τα Περσικά στρατεύματα. Ο Μαιάνδριος, διάδοχος του Τυράννου Πολυκράτη της Σάμου, αφίκνειται στην Λακεδαίμονα γη, ζητώντας βοήθεια από τον Κλεομένη για να εκδιωχθούν οι Πέρσες. Ο Κλεομένης αρνείται κατηγορηματικά οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή με τους Πέρσες [8]. Το 514 σειρά στο επισκεπτήριο έχει η πρεσβεία των σκληροτράχηλων Σκυθών που θα ζητήσουν την Σπαρτιατική βοήθεια, υπό την πρόταση για από κοινού συνδυασμένες επιχειρήσεις κατά των Περσών. Κατά τον Θουκυδίδη δε, δεν υπάρχει στην Ευρώπη αλλά και ούτε στην Ασία έθνος που μόνο του θα μπορούσε να τους αντισταθεί εάν οι Σκύθες ήταν ενωμένοι [9]. Το 500 πάλι, ο Τύραννος Αρισταγόρας της Μιλήτου ζητεί και αυτός με την σειρά του την Σπαρτιατική βοήθεια κατά των Περσών. Ο Κλεομένης, και πάλι, με την ωριμότητα που διαπνέει τους μεγάλους πολιτικούς άνδρες, αρνείται οποιαδήποτε άμεση εμπλοκή με την Περσία, έχοντας όμως ήδη θέσει σε εφαρμογή το σχέδιο αναχαίτισης της σχεδόν προδιαγεγραμμένης Περσικής εισβολής στην γη του Διός.

Για την αδιάσπαστη διπλωματική και πολεμική προπαρασκευή του Σπαρτιατικού κράτους εν όψει της επικείμενης πλέον Περσικής εισβολής, το δίδυμο Κλεομένη-Δημάρατου οφείλει άμεσα να επιφέρει συντριπτικό πλήγμα εναντίον του προαιώνιου εχθρού τους, του Άργους, και να ανατρέψει τους πολιτικούς στις Πόλεις-Κράτη που έχουν ήδη Μηδίσει, ή ακόμα και που υπάρχουν υπόνοιες περί ενδεχόμενου Μηδισμού. Στην Αθήνα, ο (γιος του Πεισιστράτου) Ιππίας είναι ο τύραννος της Πόλεως, ο οποίος δεν δείχνει συγκαταβατικότητα στις Σπαρτιατικές οδηγίες με αποτέλεσμα να θεωρηθεί ύποπτος από την Σπάρτη για ενδεχόμενο Μηδισμό. Άμεσα οι Σπαρτιάτες το 521 οργανώνουν ναυτική επίθεση στο Φάληρο και αποβιβάζονται, το ιππικό των Θεσσαλών όμως που είχε συνάψει συμμαχία με την Αθήνα συντρίβει την απόβαση και προκαλεί μεγάλες απώλειες στους Σπαρτιάτες [10]. To 510 οι Σπαρτιάτες επιτίθενται ξανά από ξηράς αυτή την φορά, καταλαμβάνουν την πόλη, μετατρέπουν τον Ιππία πρόσφυγα στα ξένα [11] και φροντίζουν να τοποθετήσουν στην εξουσία τους «δικούς τους» ανθρώπους. Το 506 η Σπάρτη εκκινεί μια νέα μεγάλη πολεμική εκστρατεία κατά της Αθήνας, καθώς οι άνθρωποί της στην εξουσία έχουν ανατραπεί και είναι επιτακτική ανάγκη να ρυθμιστεί η γεωπολιτική κατάσταση στην περιοχή.

Ενδιάμεσα έχει συμβεί κάτι που έχει αναστατώσει της Σπαρτιατική διοίκηση. Αθηναίοι πρέσβεις προσέγγισαν τους Πέρσες, όμως η απαίτησή τους για γη και ύδωρ απορρίφθηκε από τον δήμο της Αθήνας [12]. Αυτή η κίνηση σήμανε συναγερμό στους Λακεδαίμονες. Το 506 ξεκίνησε μια μεγάλη εκστρατεία κατά της Αθήνας με επικεφαλής τον Κλεομένη και τον Δημάρατο, ακολουθούμενοι από στρατεύματα της Πελοποννησιακής συμμαχίας. Ταυτόχρονα, ο Κλεομένης υποκινεί τους Βοιωτούς, οι οποίοι καταλαμβάνουν δύο συνοριακές πόλεις των Αθηνών ανοίγοντας δεύτερο μέτωπο στην Αθήνα, ενώ και οι Χαλκιδείς επέδραμαν με την σειρά τους εναντίον Αθηναϊκών θέσεων [13]. Και ενώ το παμπελοποννησιακό στράτευμα βρίσκεται στην Ελευσίνα καθ’οδόν για την Αθήνα, ο Δημάρατος αποφασίζει να εγκαταλείψει την εκστρατεία και να επιστρέψει. Οι σύμμαχοι των Σπαρτιατών βλέποντας την διχογνωμία των δύο Βασιλέων επέστρεψαν στις πολιτείες τους, η εκστρατεία έληξε άδοξα και ο Αθηναϊκός στρατός απέφυγε τελευταία στιγμή την ταπείνωση. Ο Δημάρατος χαντάκωσε την έξοχη στρατηγική σκέψη του Κλεομένη για τον Σπαρτιατικό γεωπολιτικό έλεγχο όλης της Ελληνικής περιφέρειας νοτίως των Θερμοπυλών. Ήταν η πρώτη του παρασπονδία όχι τόσο απέναντι στην αρχή της ενότητας διοίκησης όσο η περιφρόνηση και η απαξίωση που επέδειξε απέναντι σε έναν εξαιρετικό στρατηγικό νου, έναν άριστο γνώστη και χειριστή της γεωπολιτικής πραγματικότητας, έναν πανούργο ενορχηστρωτή της Σπαρτιατικής υψηλής στρατηγικής, τον Κλεομένη.

Το 494 και ενώ οι σειρήνες του Ελλήνο-Περσικού πολέμου ηχούν όλο και πιο διαπεραστικά στα ώτα των καλώς γεωπολιτικώς ακουόντων όπως ήταν ο Κλεομένης, ήρθε η ώρα να εξαλειφθεί η δύναμή του Άργους, να αποσπαστούν οι σύμμαχοί του και απρόσκοπτα ο Κλεομένης εν συνεχεία να καταστρώσει τα προβλεπόμενα και επιβαλλόμενα σχέδια αντιμετώπισης της επερχόμενης Περσικής καταιγίδας. Το 494 η αποφασιστική μάχη δίδεται στα περίχωρα του Αργολικού κάμπου, στην περιοχή της Σήπειας όπου οι Σπαρτιάτες συντρίβουν τους Αργείους. Η ευφυΐα του Κλεομένη έλαμψε ακόμα μία φορά, μιας και το στρατήγημα του που χάρισε την νίκη στην Σπάρτη έμεινε στην ιστορία ως ένα από τα πλέον εντυπωσιακά στον τομέα των ψυχολογικών επιχειρήσεων. Τα δύο αντιμαχόμενα μέρη στρατοπέδευσαν σε μικρή μεταξύ τους απόσταση και, οι Αργείοι, για να μην δεχτούν αιφνιδιαστική επίθεση, ακολουθούσαν τα παραγγέλματα που δίδονταν στον Σπαρτιατικό στρατό. Μόλις ο Κλεομένης το κατάλαβε αυτό, διέταξε πως, όταν θα δοθεί το παράγγελμα για το δείπνο, οι Σπαρτιάτες αντί να ετοιμαστούν για το φαγητό τους, να επιτεθούν ξαφνικά. Οι Αργείοι ανυποψίαστοι άρχισαν να δειπνούν όταν ξαφνικά σαρώθηκαν από τις Σπαρτιατικές λόγχες [14]. Το Άργος έμεινε απογυμνωμένο από άνδρες, καθώς οι νεκροί των Αργείων έφτασαν τους έξι χιλιάδες [15].

Ο Δημάρατος, προτού αποδημήσει για να προσφέρει τις υπηρεσίες του στην Περσική αυλή, έδωσε ακόμα ένα στίγμα του προδοτικού και στρατηγικώς ανεπαρκούς εαυτού του. Το 492 με 491, και ενώ ο Περσικός στόλος έχει αναχωρήσει από τις Περσικές ναυτικές βάσεις υπό την ηγεσία του Μαρδονίου με αρχικό αντικειμενικό σκοπό την υποταγή της Θράκης [16], εισέρχεται στην ανώτατη Σπαρτιατική διοίκηση μια πληροφορία που κάνει τον Κλεομένη να ιδρώσει, και τον Δημάρατο να αναθαρρήσει όπως θα φανεί παρακάτω. Η Αίγινα έχει προσφέρειγη και ύδωρ στους Πέρσες. Αυτόματα ο Κλεομένης σημαίνει συναγερμό, και πάραυτα εκστρατεύει στην Αίγινα να επιβάλλει την επί των Ελληνικών συμφερόντων γεωπολιτική τάξη. Εμφανίζεται στην Αίγινα και απαιτεί να παραδοθούν οι υπαίτιοι αυτής της οδυνηρής συμφωνίας με τους Πέρσες. Εδώ επεμβαίνει διαλυτικά ο Δημάρατος όπου λέει στους Αιγινήτες να μην παραδοθούν διότι ο Κλεομένης ενεργεί αυτόβουλα και όχι κατόπιν απόφασης του Σπαρτιατικού κράτους και τελικά ο Κλεομένης αποχωρεί άπραγος [17].

Ο Δημάρατος, και πάλι αρνούμενος να αφουγκραστεί την ροή των μελλουμένων,  διεμβόλισε την στρατηγική λοβοτομή που επεχείρησε ο Κλεομένης κατά του Περσικού συνασπισμού. Η ύαλος της Σπαρτιατικής διοίκησης έχει ραγίσει για τα καλά. Θα ήταν ελπιδοφόρο για την Σπάρτη αλλά και τον Ελληνικό κόσμο να διεμείβετο μεταξύ τους αυτό που έκανε ο Θεμιστοκλής με τον Αριστείδη. Πολιτικοί αντίπαλοι στην Αθήνα, στάλθηκαν πρεσβευτές σε μία Πόλη. Ο Αριστείδης τότε είπε στον Θεμιστοκλή «θέλεις να αφήσουμε την έχθρα στα σύνορα της χώρας μας? Και αν το κρίνεις απαραίτητο, συνεχίζουμε μόλις επιστρέψουμε στην πατρίδα». Η ξεροκεφαλιά όμως του Δημάρατου, αυτή η έλλειψη διορατικότητας που τον καταδυνάστευε κρυφά, και  τον εξέθετε στα φανερά, προδίκαζε την απομόνωσή του, και εν τέλει την παραχώρηση του ίδιου του (δυσώδους) εαυτού ως γη και ύδωρ στο Περσικό αυλικάτο.

Πίσω στην Σπάρτη, ο Κλεομένης και οι συν αυτώ εξέχοντες φροντίζουν άμεσα για την αποκαθήλωση του ασταθούς και επικίνδυνου Δημάρατου, τοποθετώντας τον δεύτερο ξάδελφο του, τον Λεωτυχίδα. Εν συνεχεία με την αγαστή συνεργασία του νέου βασιλικού διδύμου Κλεομένη – Λεωτυχίδα διευθετείται άμεσα η υπόθεση «Αίγινα», συλλαμβάνονται  οι δέκα επιφανέστεροι άρχοντες της νήσου και παραδίδονται στους άσπονδους εχθρούς τους, τους Αθηναίους για τα περαιτέρω [18]… H Aίγινα πλέον είναι ταγμένη στον αντί-Περσικό συνασπισμό και τα κατορθώματα των Αιγινητών θα δικαιώσουν τις ενέργειες του Κλεομένη μερικά χρόνια αργότερα [19]. Ο Δημάρατος, ήδη εξορισμένος και με πολλές ελπίδες ότι θα πάρει εκδίκηση από την Πόλη που τον ανέθρεψε και τον ανεγνώρισε ως Βασιλέα, επιλέγει να οδεύσει για τα Βασιλικά Περσικά ανάκτορα. Αδιάντροπα, είναι έτοιμος να παράσχει τις συμβουλευτικές του υπηρεσίες στον επιβουλέα των Ελλήνων. Ξεδιάντροπα, είναι εξίσου έτοιμος να συστρατευθεί με την Περσική στρατιωτική λαίλαπα που θα επελαύνει λίγο καιρό αργότερα. Με προδοτικό μεγαλείο, είναι έτοιμος να διαρρεύσει στρατιωτικά μυστικά και απόρρητες πληροφορίες για το δυναμικό της Σπάρτης στο Περσικό επιτελείο.

Όπως πολύ καθαρά ο Αισχύλος και ο Ηρόδοτος είδαν, οι ΕλληνοΠερσικοί πόλεμοι ήταν καταρχήν ένας ιδεολογικός αγώνας, ο πρώτος αυτού του είδους που μας είναι γνωστός. Από την μία μεριά, η δεσποτική, αυταρχική μορφή του Μεγάλου Βασιλέα. Από την άλλη, η εκούσια και ατελής πειθαρχία των ανεξάρτητων Πολιτών. Στην αφήγηση του Ηροδότου, οι στρατιώτες του Ξέρξη οδηγούνται στην μάχη με το μαστίγιο, αυτό το επαναλαμβανόμενο Περσικό μοτίβο του μαστιγώματος, του ακρωτηριασμού και των βασανιστηρίων είναι αντικείμενο μελέτης σε όλη την αφήγησή του. Οι Έλληνες από την άλλη, μάχονται διότι είχαν στοιχηματίσει προσωπικά στην νίκη. Ο αγώνας τους θα διατηρούσε μια δύσκολα κερδισμένη και επισφαλή κληρονομιά ελευθερίας [20]. Είναι το πρώτο στρατόπεδο, αυτό του θεοκεντρισμού και της ανελέητης βαρβαρότητας, της απόλυτης κυριαρχίας και δεσποσύνης του Βασιλέως  που ο Δημάρατος θα επιλέξει να καταφύγει και να ζητήσει να δρέψει δάφνες. Και είναι το δεύτερο στρατόπεδο, αυτό του ανθρωποκεντρισμού και του Πολίτη-Οπλίτη, της ελευθερίας ως μορφή ζωής που επιτρέπει στο άτομο να αναπτύξει όλες τις πνευματικές και ηθικές του δυνάμεις, που θα αρνηθεί να συμπράξει, και που ανάλγητα με την δράση του ο Δημάρατος θα υπονομεύσει.

Πλέον εγκατεστημένος στα Βασιλικά Ανάκτορα, με την ειδικότητα του συμβούλου ασφαλείας του Πέρση Βασιλέα, αποκαλύπτοντας κάθε απόρρητη πληροφορία για την Σπάρτη, ο Δημάρατος συνεχίζει τον βέβηλο (για τα ιδανικά που ανατράφηκε) βίο. Λίγο πριν την εισβολή των Περσών, πιθανώς σε μια κρίση συνείδησης ή για να συσπειρώσει τους όποιους συμπαραστάτες του στην Σπάρτη, μεταπλάθοντας το προδοτικό του προσωπείο, στέλνει ένα μήνυμα στην Σπάρτη με μια κωδικοποιημένη συσκευή, την σκυτάλη, ενημερώνοντας για την επικείμενη Περσική εισβολή [21] – έτσι παίρνουμε και μια ιδέα για τους τρόπους και τις δυνατότητες μεταφοράς δεδομένων που η ομάδα κρυπτογράφησης της Υπηρεσίας Πληροφοριών του Σπαρτιατικού κράτους είχε για τις απόρρητες επικοινωνίες της.

Ο Ξέρξης και το σύνολο του γιγαντιαίου στρατεύματός του έχει ήδη πατήσει την κεντρική Ελλάδα. Ο Δημάρατος, όντας σύμβουλος ασφαλείας και πληροφοριών του βασιλέα, κατέχει εξέχουσα θέση στο Πολεμικό Συμβούλιο. Κατά την εμπλοκή του Ξέρξη στις Θερμοπύλες, διαπράττει αυτό που σήμερα ονομάζεται «διαρροή στρατιωτικών πληροφοριών περί του αξιόμαχου του αντιπάλου στρατού» και ενημερώνει τον Ξέρξη για τις δυνατότητες των αντιπάλων του Ελλήνων [22]. Για να φανεί η σημασία και το μέγεθος της πράξης αυτής, με τα σημερινά δεδομένα, ο εξωμότης Δημάρατος θα ήταν ποινικά κολάσιμος, τιμωρούμενος  επί τη ποινή του θανάτου ή της ισόβιας κάθειρξης για διαρροή στρατιωτικών μυστικών καθώς και για την διάπραξη προδοσίας, κατά τις προβλεπόμενες διατάξεις του στρατιωτικού ποινικού κώδικα περί εγκλημάτων προδοσίας [23]. Ακριβέστερα, θα ήταν υπόλογος για την «ανάληψη με την θέλησή του οποιασδήποτε στρατιωτικής υπηρεσίας στον εχθρό», καθώς «παραδίδει στον εχθρό ή σε άλλον προς το συμφέρον του εχθρού πράγματα χρήσιμα για την πολεμική ικανότητα της χώρας ή την πολεμική ικανότητα του εχθρού» και «συνεννοείται με τον εχθρό με σκοπό να βοηθήσει στις επιχειρήσεις του» [23] .

Επίλογος

Ο Δημάρατος δεν κατάφερε να γύρει την πλάστιγγα την νίκης στους Πέρσες. Παρά την φιλότιμη προσπάθειά του, οι Πέρσες συνετρίβησαν και επέστρεψαν ταπεινωμένοι. Μετά την επίπονη νίκη των Περσών στις Θερμοπύλες η στρατηγική αξία του Δημάρατου, που προέβλεψε το αδύναμο σημείο του περσικού στρατού ενάντια στους Σπαρτιάτες, αναγνωρίστηκε. Ο Δημάρατος ήταν επίσης εκείνος που έδωσε στους Πέρσες τη στρατηγική συμβουλή να καταληφθούν τα Κύθηρα, αλλά δεν εισακούστηκε. Ο Παυσανίας μεταφέρει την πληροφορία ότι οι απόγονοί του έζησαν στην Περσία για πολλά χρόνια ακόμη, ενώ ο Ξενοφών αναφέρει τους απογόνους του, Ευρυσθένη και Προκλή, να κυβερνούν την Πέργαμο, την Τευθρανία και την Αλίσαρνα, οι οποίες και παραδόθηκαν από τον Ξέρξη στο Δημάρατο για τις υπηρεσίες του κατά τη διάρκεια της εκστρατείας.

Την Ελληνική Ιστορία, σε όλο το μήκος και πλάτος της την διατρέχουν ιστορίες προδοσίας και αναντίρρητα θα την απασχολούν και στο μέλλον. Μορφές Δημάρατων που εμφανίζονται στο προσκήνιο και που, υπό τον μανδύα της διάθεσης για συλλογική προσφορά αναζητούν την δική τους προσωπική αυτό-επιβεβαίωση, την μετά σκιώδους ζήλου αποδοχή των προτάσεών τους, με αρειμάνια επιθυμία να χαραχθεί η δική τους πολιτική υποσκελίζοντας την ήδη χαραχθείσα, αρνούμενοι να συμπλεύσουν έστω με την ηθική δεοντολογία που συνέχει και συντρέχει το ομαδικό πνεύμα μιας Πόλης, μιας κοινωνίας, ή ενός Οργανισμού όταν δίπλα τους υφίστανται Κλεομένηδες που έχουν το σχέδιο της δράσης και την εκδίκαση των επερχομένων. Με ανερυθρίαστη ελαστικότητα κλείνουν το μάτι στον προαιώνιο εχθρό και συνταυτίζονται μαζί του, όχι για να ωφεληθούν από αυτόν αλλά για να ζημιώσουν τους άλλους. Με την χυδαιότητα που το περίσσιο θράσος τους ορίζει, μεταγγίζουν λόγια ανομολόγητα και άλογα, που η συνεργατική λογική τα μεταθέτει στην βάλανο ενός καλοσχηματισμένου βέλους, και από εκεί στον στόχο της αμείλικτης κριτικής της ιστορίας, για να θρηνηθούν ύστερα στον Καιάδα ενός τραυματισμένου παρελθόντος, που αιμορραγεί τύψεις  και θλιβερές ενοχές προδοσίας.

Η αρχαία κοινωνία ήταν αμείλικτη στο θέμα της προδοσίας. Τον προδότη δεν τον θεωρούσε άνθρωπο, ήταν ένα άχθος αρούρης… ο άξιος αποστροφής, ο ανίερος, ο απόβλητας, το περίτριμμα… η τύχη που έμελλε τον προδοτούντα ήταν συνήθως μακάβρια και την ανιχνεύουμε σε πάμπολλες αναφορές αρχαίων συγγραφέων. Σύλλογος Ιστορικών Μελετών ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ. Φώτο: Ανδρέας Σμαραγδής

Τους καταδιώκει τους Δημάρατους το βδέλυγμα της προδοσίας, τους ραπίζει ο πέλεκυς της εξωμοσίας, τους υψώνει η ελαφρότητα του είναι τους, τους βυθίζει το βάρος της ντροπής. Διότι την προδοσία την αγάπησαν πολλοί, τον προδότη κανένας (ή ολίγοι υποτακτικοί του). Και του παρόντος κειμένου ο σκοπός ήταν να δειχθή το φαινόμενο μιας εθνοπροδοσίας, στο πρόσωπο ενός Βασιλέα, που τα προσωπικά του πάθη συσκότισαν την κρίση του δίπλα στον σοφό και διορατικό Κλεομένη. Και που η αναισχυντία του απέβαλλε κάθε ψυχικό δεσμό από την Πόλη του και τον ξαπόστειλε στα ξένα.

Εξ οικείων τα βέλη.

Υποσημείωση

Ο όρος «έθνος» χρησιμοποιείται επί τη βάση της Ηροδότειου αφήγησης περί έθνους, στην αναφορά του κατά την διατύπωση των διαβεβαιώσεων που έδωσαν οι Αθηναίοι στους Σπαρτιάτες ότι ποτέ δεν πρόκειται να τους προδώσουν στους Πέρσες: «Διότι υπάρχουν πολλοί και σοβαροί λόγοι που μας απαγορεύουν να κάνουμε κάτι τέτοιο, ακόμα και να το θέλαμε. Πρώτον και κύριο, τα αγάλματα και οι ναοί των θεών κάηκαν και έχουν ερειπωθεί. Πρέπει να πάρουμε εκδίκηση για αυτό με όλες μας τις δυνάμεις και όχι να συνεργαστούμε με τους ανθρώπους που διέπραξαν τέτοια εγκλήματα. Δεύτερον, η Ελληνική φυλή έχει το ίδιο αίμα και την ίδια γλώσσα, μοιραζόμαστε τους ίδιους θεούς, ναούς, τις ίδιες θυσίες και έθιμα. Θα ήταν πράγματι πολύ άσχημο αν οι Αθηναίοι τα πρόδιδαν όλα αυτά» Ηρόδοτος, Θ΄144.

Συνεπικουρούμενα του ανωτέρω και ο σχολιασμός του Αμερικανού γεωπολιτικού, καθηγητή στο Χάρβαρντ και (μεταξύ άλλων) Διευθυντή Στρατηγικής ασφαλείας στο Αμερικανικό Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας S.Huntington για την  παραπάνω απάντηση των Αθηναίων, τα λόγια των οποίων «εμπεριέχουν τον πρώτο και πλέον τεκμηριωμένο επιστημονικό ορισμό της εθνικής συνείδησης»  (S. Hundington, Η σύγκρουση των πολιτισμών και ο ανασχηματισμός της Παγκόσμιας τάξης, Αθήνα, Terzo Books, 1996, Σελ.21)

Παραπομπές

1. Ανθολόγιο Στοβαίου (40, 8), Θουκυδίδης (1, 134, 4), Λυκούργος (1, 17, 26, 150), Πλάτων Νόμοι (9.885 α, 87 οε, 909 α-ο, 960 α)

2. Όπως ανωτέρω

3. Ηρόδοτος VI 61, και ολόκληρο το κατάστιχο ως εξής:

«Τριών ουν χορών όντων κατά τας τρεις ηλικίας καί συνισταμένων

εν ταις εορταίς ο μέν των γερόντων αρχόμενος ήδεν:

Αμές ποκ’ ήμες άλκιμοι νεανίαι.

Είτα ο των ακμαζόντων ανδρών αμειβόμενος (έλεγεν):

Αμές δέ γ’είμές αι δέ λήις αυγάσδεο.

Ο των παίδων: Αμές δέ γ’ εσσόμεθα πολλώ κάρρονες.

Καθώς λοιπόν υπήρχαν ομάδες χορωδών για κάθε μία

από τις τρεις ηλικίες και συγκεντρώνονταν στις γιορτές,

η ομάδα των γερόντων, κάνοντας την αρχή, τραγουδούσε:

«Εμείς κάποτε ήμασταν ρωμαλαίοι νέοι».

Έπειτα η ομάδα των ώριμων ανδρών ανταπαντώντας έλεγε:

«Εμείς όμως είμαστε τώρα (ρωμαλαίοι), δοκίμασε άμα θέλεις».

Και τέλος η ομάδα των εφήβων:

«Εμείς όμως θα γίνουμε πολύ καλύτεροί σας».  

D.L. PAGE POETAE MELICI CRAECI,OXFORD 1962, Κεφ CARMINA POPULARIA, Σελ 461

4. Ηρόδοτος VI 61

5. όπως παραπάνω

6. Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης, Κων/νος Κολιόπουλος, Εκδ. Ποιότητα/Σειρά μελετών διπλωματίας και στρατηγικής, 2007,  Σελ 141

7. Ηρόδοτος VI108, Θουκυδίδης Γ 55,Γ 68

8. Ηρόδοτος,VI 84

9. Θουκυδίδης Β 97, μτφ. Ελ. Βενιζέλου, Εκδ. Γεωργιάδη 2001

10. Ηρόδοτος V 63

11. Ηρόδοτος V 64-5

12. Ηρόδοτος V 70.3, V 24

13. Ηρόδοτος V 74

14. Hρόδοτος VI 77-8

15. Ηρόδοτος VI 83,VII 148

16. George Duby, Παγκόσμιος Ιστορικός Άτλας, Εκδ. Πατάκη, Σελ.15

17. Ηρόδοτος VI 48-50

18. Ηρόδοτος VI 61-71

19. Η υψηλή στρατηγική της αρχαίας Σπάρτης, Κων/νος Κολιόπουλος, Εκδ. Ποιότητα/Σειρά μελετών διπλωματίας και στρατηγικής, 2007,  Σελ 156

20. Οι Ελληνο-Περσικοί πόλεμοι, Peter Green, Εκδ. Τουρίκη, 2004, Σελ 49

21. Information gathering in Classical Greece, Frank Santi Russell, Univercity of Michigan Press, 1965, p.152

22. «Οι Λακεδαιμόνιοι πολεμώντας ένας προς ένα δεν είναι κατώτεροι από οποιανδήποτε πολεμιστή, πολεμώντας όμως όλοι τους μαζί είναι οι πιο ανδρειωμένοι του κόσμου…. Εκτελούν λοιπόν ό,τι τους προστάζει ο νόμος, και τους δίνει πάντοτε την ίδια προσταγή, απαγορεύοντάς τους να υποχωρούν στην μάχη μπροστά σε πλήθος ανθρώπων, όσο μεγάλο και αν είναι αυτό, αλλά να μένουν στις γραμμές τους και να ζητούν ή την νίκη ή την θανή»

«μ΄άκουσες  και την προηγούμενη φορά, όταν μπαίναμε στον δρόμο για την Ελλάδα να σου μιλώ…. γιατί για εμένα, ο πιο μεγάλος αγώνας είναι να σου παρουσιάζω την αλήθεια. Άκουσέ με λοιπόν και τώρα…»

Ηροδότου Ιστορίαι, Βιβλίο Ε΄, Εκδ. Γκοβόστη, 1992

23. Στρατιωτικός Ποινικός Κώδικας, Εγκλήματα Προδοσίας,  Άρθρο 15 , πηγή:  http://www.hellasmil.gr/images/stories/_2287_95_.pdf

http://koryvantesstudies.org/