«Ο ελληνικός πολιτισμός καταφύγιο από τον δογματισμό»

Jean-Pierre Vernant

«Ο ελληνικός πολιτισμός είναι το καταφύγιο απέναντι σε κάθε σύγχρονο δογματισμό, ένα ισχυρό αντίδοτο σε κάθε θρησκευτικό φανατισμό», «Η μεγαλύτερη συμβολή του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού είναι η συμμετοχή στις αποφάσεις. Είναι η δημοκρατία. Δεν είμαι Πυθία, δεν είμαι Απόλλωνας. Αγωνίζομαι, για να υπάρξουν αυτές οι αξίες», ο Ζαν Πιερ Βερνάν

            «Ο ελληνικός πολιτισμός είναι η ελευθερία του πνεύματος, η σκέψη, ο διάλογος, η κατάφαση της αλήθειας απέναντι στην πίστη των πολλών! Είναι η
δημοκρατία, ένας έγκυρος δρόμος ώστε να μην παρεμβαίνουν κάποιοι για να υπαγορεύσουν τα όνειρα της κοινωνίας».

Στα είκοσι χρόνια του, ο 88χρονος Ζαν Πιερ Βερνάν σπούδαζε Φιλοσοφία στη Σορβόννη και ταξίδευσε για πρώτη φορά στο κατάστρωμα ενός πλοίου για την Ελλάδα. Στα 26 του, συμμετείχε ως αντιστασιακός, μέλος του Μυστικού Στρατού στις ανατινάξεις τρένων κατά των ναζί με το ψευδώνυμο Κολονέλ Μπερτιέ. Πριν από τα σαράντα του ανέλαβε τη διεύθυνση σπουδών της Εκόλ Πρακτίκ και στα πενήντα του ίδρυσε το δικό του Κέντρο Συγκριτικών Ερευνών στις Αρχαίες Κοινωνίες.

Ο άνθρωπος που πρώτος έσπασε τα στεγανά που χώριζαν τους φιλολόγους από τους ιστορικούς και τους κοινωνιολόγους, γλωσσολόγους, ανθρωπολόγους στη μελέτη της αρχαίας κοινωνίας, που διετέλεσε επί εννέα χρόνια 1975-1984 καθηγητής του Κολέζ Ντε Φρανς, ακμαίος στο σώμα, ανεβοκατεβαίνει τα σκαλιά με αξιοθαύμαστη σβελτάδα.

Τα κύρια έργα του: «Οι ρίζες της Ελληνικής Σκέψης» (1962), «Ο Μύθος και η Σκέψη στους Έλληνες», «Ο Μύθος και η Τραγωδία στην Αρχαία Ελλάδα, «Ο Μύθος και η Κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα» κ.ά. δίνουν λαβή για την πρώτη ερώτηση.

Η αρχαία Ελλάδα έχει μελετηθεί κατά κόρον. Υπάρχει ακόμα κάτι που μπορεί να προσφέρει η μελέτη του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού:

            «Υπάρχουν δυο ακραίες θέσεις. Ότι οι Έλληνες τα έχουν πει όλα και είναι το αιώνιο πρότυπο για κάθε άποψη του πολιτισμού. Η δεύτερη είναι ότι σήμερα δεν έχει τίποτα να δώσει προς την κατεύθυνση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Ότι είναι μια γλώσσα νεκρή. Ο κλασικός ελληνικός πολιτισμός δεν είναι νεκρός. Όχι διότι προσφέρει μια έγκυρη λύση με παγκόσμιο τρόπο, αλλά αντίθετα γιατί αντιπροσωπεύει μια μορφή ιδιαιτερότητας. Ένα δρόμο που ανοίχθηκε ήδη γύρω από τη Μεσόγειο και που είναι διαφορετικός από τους άλλους μεγάλους ισχυρούς πολιτισμούς της Ινδίας, της Αφρικής κ.α. Η Ελλάδα αντιπροσωπεύει μια ιδιαίτερη εμπειρία, έναν ιδιαίτερο τρόπο να σκεπτόμαστε τον άνθρωπο, την κοινωνία, τη φύση, τον θεό. Η ιδιαιτερότητα αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να ξεχασθεί, διότι αυτή εξηγεί τη ρίζα του πολιτισμού, για να καταλάβουμε την τέχνη, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφική σκέψη, την επιστήμη, την πολιτική και κοινωνική ζωή. Είναι το πώς να τακτοποιούμε τα προβλήματα με τον διάλογο. Είναι να μην υπαγορεύουν και να μην παρεμβαίνουν κάποιοι στα όνειρα της κοινωνίας, στα όνειρά μας. Όλοι έχουν το ίδιο δικαίωμα να συμμετέχουν στις αποφάσεις. Είναι η δημοκρατία».

Μπορεί η μελέτη της Ελλάδας να προσφέρει κάτι ή όλα έχουν λεχθεί την εποχή της παγκοσμιοποίησης;

«Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης στην ισορροπία των πολιτισμών, η Ελλάδα εκφράζει την ελεύθερη πνευματικότητα. Είναι ένα καταφύγιο από κάθε δογματισμό, ακόμα και τον θρησκευτικό, μια πνευματική αναζήτηση που ανοίγεται σ' όλα τα επίπεδα.

Σ' αυτόν εναντιώνει την ελευθερία του κριτικού πνεύματος. Ρωτά για τα πάντα. Προσπαθεί να καταλάβει όλα τα προβλήματα. Ελλάδα είναι η ιδέα της γνώσης σε αντίθεση με την πίστη, την πεποίθηση της κοινής γνώμης. Είναι η κατάφαση ενός ανθρώπου που σκέπτεται ελεύθερα.

Αυτό είναι πολύ σημαντικό τώρα, γιατί τώρα αυτή η ελευθερία φαίνεται να κινδυνεύει περισσότερο παρά ποτέ, είτε από τον θρησκευτικό φανατισμό, είτε από μια κοινή επίσημη σκέψη που καταπιέζει τα κράτη.

Στα μεγάλα προβλήματα δεν υπάρχει πια πολιτική σκέψη, σοβαρός πολιτικός σχολιασμός. Υπάρχει η αλήθεια του πιο ισχυρού.

Και από την άλλη, η ανελευθερία του θρησκευτικού φανατισμού, που μπορεί να σφαγιάζει ανθρώπους και θέλει να κυριαρχήσει στους ανθρώπους, απέναντι στις δηλώσεις του κ. Μπους, ο οποίος πιστεύει ότι είναι η ενσάρκωση του καλού, μ' έναν εξίσου στενόμυαλο φανατισμό, παραμερίζοντας όλα τα βασικά προβλήματα της φτώχειας, της ισορροπίας του περιβάλλοντος.

Το μάθημα που μας έδωσαν οι Έλληνες είναι ότι υπάρχουν αξίες που διατηρούνται. Ιδιαίτερα η ελευθερία του κριτικού νου. Να σερβίρεσαι από το κεφάλι σου, να προσπαθείς να καταλάβεις τι συμβαίνει, να είμαστε ταυτόχρονα πολίτες του κόσμου που επικοινωνούν».

Όλα αυτά έχουν ήδη εμπεδωθεί στην ευρωπαϊκή σκέψη. Όμως γιατί να διαβάζει κάποιος τον Όμηρο σήμερα;

«Στον Όμηρο υπάρχει ο αληθινός ηρωισμός, ο κίνδυνος που εκρήγνυται όταν οι μαχητές θέλουν να ακρωτηριάσουν, να σκοτώσουν τον άνθρωπο μέσα στον αντίπαλο. Υπάρχει το καλό και το κακό. Ο Αχιλλέας πεθαίνει νωρίς, είναι ήρωας γιατί έρχεται σε αντίθεση με τον Οδυσσέα που θέλει να γυρίσει στη γυναίκα του. Ο πολεμικός ήρωας είναι πιστός στον εαυτό του, πιστεύει σ' έναν κόσμο που δεν είναι ανθρώπινος, τον αρνείται, ενώ αυτό που θέλει ο άλλος είναι να ζήσει με την Πηνελόπη. Συνεπώς ακόμη και στα έπη υπάρχει το ερώτημα για το νόημα της ζωής και του θανάτου. Ακόμα και στο ποίημα που υμνεί την αθάνατη δόξα του ήρωα, την ανατρέπει».

Τι βλέπετε στη σύγχρονη Ελλάδα;

«Δεν σταματώ να βλέπω το φως, το τοπίο, την ευγένεια των ανθρώπων, δεν σταματώ να διαβάζω τη Σαπφώ... αλλά με τους σύγχρονους Έλληνες υπάρχει μια ανισορροπία. Η σημερινή τους θέση είναι ασύγκριτα υποδεέστερη από την αρχαιότητα κι αυτό καταλήγει με μια υποψία, ότι σαν η σημερινή Ελλάδα να υπάρχει μόνο γιατί υπήρχε η άλλη Ελλάδα, βρίσκονται σ' ένα βαθύ εθνικισμό. Σας θυμίζω τη θέση πολλών προοδευτικών κατά τα άλλα ανθρώπων στην υπόθεση με τα Σκόπια για το όνομα της Μακεδονίας. Η διαφορά οφείλεται στην ορθοδοξία, στη θρησκεία. Οι αρχαίοι Έλληνες ήταν πολυθεϊστές. Είναι ένα δυστύχημα της ιστορίας ότι η Εκκλησία έκανε κατοχή επί της Ελλάδας για πολλά χρόνια, σαν να διαδέχθηκε το κράτος».

«Δώστε μου το δικαίωμα στο λάθος»

Υπήρξατε κομμουνιστής. Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είστε ακόμα κομμουνιστής ή έχετε μετανιώσει;

«Μισώ κάθε φανατισμό. Ο τρόπος με τον οποίο έγινα κομμουνιστής γύρω στο '30 δεν είχε να κάνει με τον κομμουνισμό. Η γυναίκα μου ήταν Ρωσίδα. Ο κομμουνισμός ήταν ο τρόπος μου για να αντισταθώ στον φασισμό. Είχα λόγους να κάνω λάθος. Δώστε μου το δικαίωμα στο λάθος και την αλήθεια, το καλό και το κακό και ό,τι μας βοηθάει. Η μαρξιστική ανάλυση νίκησε ως μέθοδος, με βοήθησε να πιάσω το θέμα της δουλειάς μου. Ήταν πιο φωτισμένος τρόπος για τις μελέτες μου, αλλά ήταν και η αντίθεση με τον φασισμό που με τύφλωσε. Απατήθηκα για τις δυνατότητές του κομμουνισμού, αλλά ο κομμουνισμός μού επέτρεψε να διακρίνω και το καλό και το κακό. Δεν έβλεπα τις ανεπάρκειες και τις αδικίες του σοβιετικού κράτους, αλλά έβλεπα ότι στον κομμουνισμό υπήρχε η αληθινή δημοκρατία».

«ΤΑ ΝΕΑ» , 23/09/2002

http://www.ekivolos.gr/O%20ellhnikos%20politismos%20geysh%20eleytherias.htm