ΦΡΥΓΟ-ΒΟΙΩΤΙΚΟ ΚΡΑΝΟΣ: μία ενδιαφέρουσα περίπτωση υβριδικής περικεφαλαίας

Φρυγο-βοιωτική περικεφαλαία.

Π. Δεληγιάννης

Το φρυγοβοιωτικό κράνος είναι μία περίπτωση υβριδικής περικεφαλαίας που χρησιμοποιήθηκε από τους μακεδονικούς στρατούς του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Διαδόχων και Επιγόνων όπως δείχνουν τα ευρήματα, αυτούσια ή εκείνα που το αναπαριστούν.

Η φρυγοβοιωτική περικεφαλαία ήταν στην ουσία το παλαιό βοιωτικό κράνος με την προσθήκη της κορυφής του «εθνικού» κράνους των Μακεδόνων, γνωστού ως φρυγικού ή θρακοφρυγικού (αποκαλούμενου ενίοτε και «θρακικού», εσφαλμένα κατά την άποψη μας).

Το βοιωτικό κράνος, ευρεσιτεχνία των Βοιωτών όταν εκείνοι απέδωσαν σε μέταλλο το σχήμα του δερμάτινου καλύμματος της κεφαλής τους, θεωρείται από τον Ξενοφώντα στο έργο του «Ιππαρχικός» ως το ιδανικό για το ιππικό λόγω των προτερημάτων του, κυρίως του ότι εξασφαλίζει ευρύ οπτικό πεδίο για τον ιππέα.

Το φρυγικό κράνος είχε ήδη εξελιχθεί στην «εθνική» περικεφαλαία των Μακεδόνων κατά τη βασιλεία του Φιλίππου Β΄ και είχε επίσης διαδοθεί ευρέως στη Νότια Ελλάδα, ακόμη και στους Ετρούσκους. Στα νότια ελληνικά κράτη εκτόπισε σε μεγάλο βαθμό τον πιλόσχημο τύπο ο οποίος ήταν ο επικρατών έχοντας με τη σειρά του εκτοπίσει την παλαιότερη κορινθιακή περικεφαλαία από τα τέλη του 5ου αιώνα πΧ. Η διάδοση του φρυγικού αποδίδεται στη ραγδαία αύξηση της μακεδονικής δύναμης και επιρροής.
Σχετικά με την αιτία της σύνθεσης των δύο προαναφερόμενων τύπων περικεφαλαίας στην υβριδική φρυγοβοιωτική, θα προτείνουμε την εξής εκδοχή:
Όπως δείχνουν τα ευρήματα, ο φρυγικός τύπος φαίνεται ότι ήταν ο επικρατών στο μακεδονικό ιππικό των Εταίρων του Φιλίππου Β΄ αλλά με την παρουσία και του βοιωτικού, του θρακικού, του πιλόσχημου και ίσως και άλλων τύπων. Η παρουσία του βοιωτικού κράνους στους Μακεδόνες ιππείς μπορεί να θεωρηθεί ως επιρροή κυρίως των γειτονικών Θεσσαλών οι οποίοι είχαν υιοθετήσει ήδη έναν αιώνα νωρίτερα τον συγκεκριμένο τύπο και όπως φαίνεται άσκησαν σημαντική επιρροή στην εξέλιξη του μακεδονικού ιππικού. Άλλωστε είναι γνωστό ότι ορισμένοι «Μακεδόνες» Εταίροι ήταν Θεσσαλοί έποικοι, καλεσμένοι από τον Φίλιππο να εγκατασταθούν στη μακεδονική επικράτεια.

Βοιωτικός τύπος.

Φρυγικός ή θρακοφρυγικός τύπος

.
Ο Αλέξανδρος ήταν επίμονος μελετητής των παλαιότερων κλασσικών συγγραφέων και προφανώς δεν του διέφυγε ο Ιππαρχικός του Ξενοφώντος στο οποίο έργο συμβούλευε τους ιππείς να φέρουν βοιωτική περικεφαλαία. Αλλωστε και ο ίδιος ο Αλέξανδρος διαπίστωσε τις αρετές της τελευταίας, παρότι το κράνος που έφερε ο ίδιος στις μάχες παραμένει και σήμερα αντικείμενο συζητήσεων. Ως προς αυτό το πρόβλημα θα επισημάνω μόνο ότι οι «ηρωικές» ή επίσημες εικαστικές αποδόσεις του κατά την εποχή του ή λίγο αργότερα συνήθως με δύο τύπους εντυπωσιακών περικεφαλαίων, δεν έχει σχέση με την πραγματικότητα της πολεμικής συμπλοκής και των αναγκών της. Ισως δηλαδή και ο ίδιος κατά τη μάχη να έφερε βοιωτικό κράνος.
Ο Αλέξανδρος ευνόησε τη χρήση του βοιωτικού τύπου από τους Εταίρους του αλλά η νέα όψη του μακεδονικού ιππικού ίσως ξένισε κάποιους παλαίμαχους Μακεδόνες μάχιμους και τον λαό, οι οποίοι έβλεπαν τους ιππείς τους να μη διαφέρουν και πολύ από τους Θεσσαλούς και τους Βοιωτούς, και κυρίως οι φέροντες το «εθνικό» φρυγικό κράνος τους να έχουν καταστεί μειοψηφία. Μπορούμε να υποθέσουμε ότι κάποιοι μεταλλουργοί του Αλεξάνδρου και των Διαδόχων του βρήκαν μία συμβιβαστική λύση, όταν κατασκεύασαν έναν νέο τύπο κράνους ο οποίος διατηρούσε τον κορμό του βοιωτικού και επομένως όλες τις αρετές του, κυρίως την εξασφάλιση ευρέως οπτικού πεδίου, στον οποίο προστέθηκε ως «εθνικό λάβαρο» η χαρακτηριστική κορυφή της «βοστρυχωτής φλόγας» του φρυγικού κράνους. Οι δε πεζεταίροι της Μακεδονικής φάλαγγας, οι υπασπιστές και οι άλλοι πεζοί συνέχισαν να χρησιμοποιούν κυρίως τον φρυγικό τύπο.
Ωστόσο η σπάνια παρουσία του φρυγοβοιωτικού κράνους μεταξύ των ευρημάτων και των αναπαραστάσεων υποδεικνύει ότι δεν έγινε δημοφιλές. Το βοιωτικό κράνος και οι νέο-φρυγικοί πιο περιορισμένοι τύποι ακολούθησαν ανεξάρτητη πορεία ως κράνη του ιππικού των Επιγόνων. Η βοιωτική περικεφαλαία έγινε δημοφιλής και στην Ιταλία και στις ιππικές δυνάμεις της Δημοκρατικής Ρώμης.
.
Περικλής Δεληγιάννης

(Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε με την άδεια του συγγραφέα)

https://periklisdeligiannis.wordpress.com