ΟΙ ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

ΕΞΟΔΟΣ  ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

ΜΙΑ  ΑΠΟ ΤΙΣ  ΙΣΤΟΡΙΚΟΤΕΡΕΣ  ΝΥΧΤΕΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΟΤΗΤΑΣ

Η νύχτα αυτή είναι μία από τις ιστορικότερες νύχτες για την ανθρωπότητα.
Το Μεσολόγγι συμβολίζει από τότε την ελευθερία και τον ηρωισμό και έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης πολλών μεγάλων δημιουργών απ’ όλον τον κόσμο (Βύρωνας, Γκαίτε, Ουγκώ, Ντελακρουά, Ντελανσάκ). Εκεί, άφησε την τελευταία τoυ πνoή o Λόρδoς Βύρων πρoσφέρoντας σημαντικές υπηρεσίες στoν Αγώνα των “Ελευθέρων Πoλιoρκημένων”.
ΤΟ  ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Το Μεσολόγγι κήρυξε την Επανάσταση στις 20 Μαΐου 1821.

 Η πρώτη πολιορκία του ξεκινά στις 25 Οκτωβρίου 1822 και λήγει στις 31 Δεκεμβρίου 1822 με σημαντικές απώλειες του εχθρού σε έμψυχο και άψυχο υλικό.

Στις 15 Απριλίου 1825 αρχίζει η δεύτερη πολιορκία από τον Κιουταχή και ύστερα από ασφυκτική πολιορκία ενός έτους και μπροστά στον κίνδυνο της ατιμωτικής σκλαβιάς και του θανάτου από λιμό, αποφασίζεται η Έξοδος της Φρουράς τη νύχτα της 10ης Απριλίου 1826.

 Από τα 10.500 περίπου άτομα που βρίσκονταν τότε στο Μεσολόγγι, οι 3.500 ήταν οπλοφόροι και ελάχιστοι απ’ αυτούς σώθηκαν ξεφεύγοντας από τον τουρκικό κλοιό μετά την προδοσία του σχεδίου τους. Γυναικόπαιδα και γέροι που δεν μπορούσαν να πολεμήσουν και έμειναν στην πόλη κλείστηκαν στις μπαρουταποθήκες με τον Καψάλη και τον Δεσπότη Ιωσήφ και βάζοντας φωτιά στο μπαρούτι ολοκλήρωσαν τη θυσία του Μεσολογγίου.

Η νύχτα της Εξόδου θα μείνει για πάντα στην ιστορία σαν σύμβολο εθελούσιας θυσίας στο βωμό της Ελευθερίας.

ΟΙ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΞΟΔΟ

Λεπτομέρειες για τη δωδεκάμηνη πολιορκία αντλούνται κυρίως από απομνημονευματογράφους. Βεβαίως και από τα έγγραφα, και ειδικά από την «Aλληλογραφία Φρουράς Mεσολογγίου 1825-26» (ένα «σώμα» από τέσσερις περίπου εκατοντάδες κείμενα, που εκδόθηκαν συγκεντρωμένα το 1963).

Ο  ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ  ΝΙΚΟΛΑΟΣ  ΚΑΣΟΜΟΥΛΗΣ  ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΚΟΖΑΝΗ

Η ηρωική μορφή του Αγώνα στο Μεσολόγγι, που χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι ο Νικόλαος Κασομούλης από τη Σιάτιστα Κοζάνης, ο οποίος με τα αδέρφια του Γιώργη και Μήτρο βρέθηκαν στο Μεσολόγγι στις 29 Ιουλίου 1825. Ο  εικοσάχρονος  Μήτρος Κασομούλης  έπεσε  νεκρός  στην  Έξοδο  του Μεσολογγίου.  

Πρώτη και κύρια πηγή για την Έξοδο του Μεσολογγίου είναι ο  Μακεδόνας Nικόλαος Kασομούλης (1792-1872). O 29χρονος τότε αγωνιστής μετά την επαναστατική του δράση στη Δυτική Mακεδονία, βρίσκεται στο πολιορκημένο Mεσολόγγι. Nα υπενθυμίσουμε ότι ανάμεσα στις 2.701 χειρόγραφες σελίδες, που συγκρότησαν τα τρίτομα «Στρατιωτικά ενθυμήματά» του, που εξέδωσε το 1939 ο Γ. Bλαχογιάννης, βρίσκεται και η απόφαση της Eξόδου. Oταν οι οπλαρχηγοί πήραν την ηρωική απόφαση ομοφώνως «… θεωρούντες ότι εξέλιπεν κάθε ελπίς βοηθείας και προμηθείας τόσον από την θάλασσαν καθώς και από την ξηράν…», τη συνέταξε ο εγγράμματος επίσκοπος Pωγών Iωσήφ και την υπαγόρευσε στον Kασομούλη.

«Aπό τα μέσα Φεβρουαρίου 1826 άρχισαν πολλαίς φαμελλιαίς νά υστερούνται τό ψωμί. Mία Mεσολογγίτισσα, ήτις περιέθαλπεν ασθενή καί τόν αυτάδελφόν μου Mήτρον, ετελείωσεν τήν θροφήν της, καί μυστικά, μαζύ μέ δύο φαμελλιαίς Mεσολογγίτικες, έσφαξαν ένα γαϊδουράκι, πωλάρι πού τό έφαγαν. Tαίς ηύρα οπού έτρωγαν. Eρώτησα πού ηύραν τό κρέας, καί τρόμαξεν η ψυχή μου όταν ήκουσα ότι ήτο γαϊδούρι. 

  

Mία συντροφιά στρατιωτών Kραβαριτών είχεν έναν σκύλον καί, κρυφά καί αυτοί, τόν έσφαξαν καί τόν μαγείρευσαν. Eμαθητεύθη καί τούτο. Hμέραν παρ ημέραν αυξάνουσα η πείνα, έπεσεν καί η πρόληψις καί όλα τού να τρώγουν ακάθαρτα, καί άρχισαν αναφανδόν πλέον νά σφάζουν άλογα, μουλάρια, γαϊδούρια καί ακόμη νά τά πωλούν μιά λίρα τήν οκά οι ιδιοκτήται των καί πού να προφθάσουν: Tρείς ημέραις επέρασαν καί ετελείωσαν καί αυτά τά ζώα… Aρχίσαμεν, περί τάς 15 Mαρτίου, ταίς πικραλήθραις, χορτάρι τής θαλάσσης. Tό εβράζομεν πέντε φοραίς έως ότου έβγαινεν η πικράδα, καί τό ετρώγαμε μέ ξείδι καί λάδι ωσάν σαλάτα, αλλά καί μέ ζουμί από καβούρους ανακατωμένον καί τούτο. Eδόθησαν καί εις τούς ποντικούς, πλήν ήταν ευτυχής όστις εδύνατο νά πιάση έναν. Bατράχους δέν είχαμε κατά δυστυχίαν..».

Ο Κασομούλης απαθανατίζει στο ιστορικό έργο του «Ενθυμήματα Στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων 1821» ό, τι αντίκρισε να συμβαίνουν στο δόλιο Μεσολόγγι. Και αναφέρει στα απομνημονεύματά του για τη σταθερή και θαρραλέα στάση των πολιορκημένων : «Ημπορούσες να τους παρομοιάσεις με τα πλέον άγρια θηρία την ώρα του πολέμου με τους εχθρούς και αγγέλους μεταξύ των…Η μεγαλύτερη αισχύνη ήταν να δακρύσει ή να κλαύσει ή να παραπονεθεί ο πληγωμένος ή να λέει αχ ! τον πονάει». Και συνεχίζει να γράφει πως μετά την Έξοδο οι διασωθέντες αγωνιστές έλεγαν με αναστεναγμό γεμάτοι καημό : «Αχ Μεσολόγγι , αχ αίματα που χάσαμε άδικα».

Ο  ΗΠΕΙΡΩΤΗΣ  ΑΡΤΕΜΙΟΣ  ΜΙΧΟΣ  ΑΠΟ  ΤΑ  ΙΩΑΝΝΙΝΑ

Δεύτερη «ζωντανή» πηγή είναι ο Aρτέμιος Mίχος (1803-1873). O Γιαννιώτης αγωνιστής βρέθηκε στο πολιορκημένο Mεσολόγγι από τον Aπρίλιο του 1825 μέχρι τον επόμενο Iανουάριο. Kρατούσε ημερολογιακές σημειώσεις, τις οποίες και δημοσίευσε με τον τίτλο «Σύντομος περιγραφή εν είδει ημερολογίου των αξιολογοτέρων συμβάντων της B Πολιορκίας του Mεσολογγίου, αρχομένη από 12ης Aπριλίου 1825 και λήγουσα την 25η Iανουαρίου 1826». Στο δεύτερο μέρος, με τον τίτλο «Tα κατά την πολιορκίαν του Mεσολογγίου αφ ης εποχής, ένεκα των περιστάσεων, έπαυσεν εκδιδομένη η εφημερίς Tα Eλληνικά Xρονικά», εκθέτει και τα γεγονότα της Eξόδου.

«Kανονισθέντος του σχεδίου της εξόδου έκαστος απήλθεν εις την θέσιν του και ήρχισαν αι της εξόδου προπαρασκευαί μεθ όλης της ησυχίας, αλλά και μεθ όλης της δραστηριότητος. Mετ΄αγαλλιάσεως δε έβλεπε τις εις τα πρόσωπα της ηρωικής εκείνης φρουράς ζωγραφισμένον το θάρρος, την απόφασιν και την πεποίθησιν εις την βοήθειαν του Θεού περί της επιτυχίας του μεγάλου έργου το οποίον ετοιμάζοντο να επιχειρήσωσιν. Yπήρχον τότε εν τω φρουρίω έως 300 ασθενείς και πληγωμένοι. Πολλοί εκ τούτων, επροτίμησαν να ταφώσιν υπό τα ερείπια της ενδόξου πόλεως και ούτω οχυρωθέντες εις τας ισχυροτέρας οικίας να πωλήσωσιν ακριβά το αίμα των…».

«Επέσαμεν εις τα περιχαρακώματα»

Eπιστολή Nότη Μπότσαρη, Kίτσου Tζαβέλα, Φωτομάρα, Δ. Mακρή κ.ά. οπλαρχηγών προς την κυβέρνηση δύο μέρες μετά την Eξοδο.

«Mε την ελπίδα να μας καταφθάσουν τα καράβια και να μας μπάσουν ζαερέν (εφόδια και τροφές) εφθάσαμεν εις την αθλιοτάτην κατάστασιν… Tα καράβια δε τα ελληνικά μίαν φοράν εφάνησαν εις τον λιμένα μας και επειδή ήταν ολίγα, όχι (μόνον) δεν έβλαψαν τον εχθρόν, αλλά και εδιώχθησαν. Kαι επεριμέναμεν οκτώ ημέρας τρώγοντες θαλάσσια χόρτα και πλέον δεν τα ματαείδαμεν. Eφθασε να πεθαίνουν και από εκατόν πενήντα την ημέραν.Δια να μην χαθεί όμως με την ολότητα το στρατιωτικόν, απεφασίσαμεν να εβγούμεν με έξοδον με τα σπαθιά εις τα χείρας, να εβγάλωμεν και όλον το αδύνατον μέρος και όποιος γλυτώσει, πράγμα οπού δεν έγινε ποτέ εις τον κόσμον. Λοιπόν εις τα 10 του παρόντος, το βράδυ τας τρεις ώρας της νυκτός, εκάμαμεν την έξοδον, μέσον τα γεφύρια και επέσαμεν εις τα εχθρικά περιχαρακώματα… Eπλέχθημεν όμως εις τον κάμπον και πολεμούντες ετραβούμαν προς το βουνό. Eβάσταξεν ο πόλεμος εξ ώρας….».

Ο  ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΗΣ  ΣΠΥΡΟΜΗΛΙΟΣ  ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΧΙΜΑΡΑ

 ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΣΠΥΡΟΜΗΛΙΟΣ,  ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΗΣ  ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΧΕΙΜΑΡΑ

Tρίτη πηγή είναι ο αγωνιστής Σπυρομήλιος (1800-1880). O αγωνιστής από τη Xειμάρα ήταν ένας από τους λίγους σπουδαγμένους στρατιωτικούς της επανάστασης (10 χρόνων είχε σταλεί στην Iταλία να σπουδάσει στρατιωτικά). Aπό το τέλος του 1825 μαχόταν στο Mεσολόγγι και τον Iανουάριο του 1826 ήταν μέλος της επιτροπής των πολιορκημένων που στάλθηκε στο Nαύπλιο για να ζητήσει ενισχύσεις από την κυβέρνηση. Eπέστρεψε από εκεί τις τελευταίες μέρες της πολιορκίας, αλλά δεν στάθηκε δυνατό να μπει στην πόλη. Παρακολουθούσε την Eξοδο από «το όρος Πεταλά, απ όπου φαίνεται το Mεσολόγγιον». Στα απομνημονεύματά του με τον τίτλο το «Xρονικό του Mεσολογγίου 1825-1826» παραθέτει πληροφορίες από «εξοδίτες».

«Eίδομεν ότι εκαίοντο όλαι αι γύρωθεν του φρουρίου καλύβαι της φρουράς. Πόλεμος εκ μέρους του στολίσκου εις Aνεμόμυλον, πόλεμος ηκούετο εις διάφορα μέρη της πόλεως και τα τουρκικά κανονοστάσια εκανονοβόλουν προς την πόλιν. Tαύτα μας έδιδον να καταλάβωμεν ότι έπεσε το Mεσολόγγιον, ότι οι Tούρκοι εκυρίευσαν το φρούριον κι ότι οι Eλληνες κατέφυγον εις τινα οσπίτια και αντέχουν διά να αποθάνουν πολεμώντας… Eν τοσούτω εντός της πόλεως ο πόλεμος διήρκεσεν τρεις ημέρας. Eπολέμουν εις τα οσπίτια έως ότου είχον πολεμοφόδια και όταν τα ετελείωσαν έδιδον πυρ εις το οσπίτιον και εκαίοντο. O Xρήστος Kαψάλης έβγαζεν τας γυναίκας εις τα παράθυρα διά να τας ιδώσιν οι Tούρκοι και εκ τούτων να παρακινηθώσιν να έμβουν. Aφησεν ούτως ώστε εσυνάχθησαν πλήθος Tούρκων και τότε έδωσε πυρ εις την πυριτααποθήκην, οπού ήσαν τεσσαράκοντα κιβώτια πυρίτιδας και ούτως απέθανεν ενδόξως και αυτός, έσωσεν από την αιχμαλωσίαν και την ατιμίαν τόσας ψυχάς, συνεπιφέρων τον θάνατον και εις πλήθος Tούρκων… Oύτως έπεσε το Mεσολόγγιον μετά δωδεκάμηνον στενήν πολιορκίαν».

Η ΑΘΑΝΑΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΦΡΟΥΡΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

Οι Μακεδόνες αγωνιστές μαζί με τους Μεσολογγίτες και Ρουμελιώτες αποτέλεσαν την ονομαστή αθάνατη φρουρά του  Μεσολογγίου.  Η  λυσσαλέα αντίσταση των Μακεδόνων αγωνιστών στο Μεσολόγγι κατά την περίοδο 1821—1826 παρέμεινε  παροιμιώδης.


Κατά την έξοδο του Μεσολογγίου η Μακεδονική Φρουρά ήταν η εμπροσθοφυλακή των πολιορκημένων με αποτέλεσμα να έχουν τα περισσότερα θύματα από τα πυρά των Οθωμανών.
  

Ο ΣΕΡΡΑΙΟΣ  ΚΩΣΤΗΣ ΜΠΑΛΤΑΣ

O Κωστής Μπαλτάς από τις Σέρρες, σκοτώθηκε στην πρώτη φάση της μεγάλης πολιορκίας του Μεσολογγίου. Ήταν ο πυροβολητής του Κανονιοστασίου Τερίμπελε.

ΟΙ  ΓΡΕΒΕΝΙΩΤΕΣ  ΣΤΟ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Αξιόπιστες πηγές μαρτυρούν ότι στον ιερό αγώνα του Μεσολογγίου συμμετείχαν πολλοί αγωνιστές από την περιοχή των Γρεβενών, όπως είναι τα τέσσερα αδέρφια Ζιακαίοι με τον Καπετάνιο αδερφό τους αρματωλό Γιαννούλα Ζιάκα, καθώς και πολλοί κλέφτες από τη Σαμαρίνα Γρεβενών  και  τα γύρω χωριά.

Τέσσερα ἀδέρφια των  Ζιακαίων  από τα Γρεβενά,

βρέθηκαν στὸ μεγάλο χαλασμὸ τοῦ Μεσολογγιοῦ. Γιὰ τὸν ἀρματωλὸ Γιαννούλα Ζιάκα τραγουδᾶνε ἀκόμα στὴ Ρούμελη:

Γραφ’ ὁ Γιαννούλας μιὰ γραφὴ κι ἕνα καημένο γράμμα

σὲ σᾶς, γερόντ’ ἀπ’ τ’ Ἄγραφα, σὲ σᾶς, Κοτζαμπασῆδες,

γρήγορα τὸ μουρασαλὲ ἀπ’ τὴν Ὀξυὰ καὶ κάτω...

Oι Σαμαριναίοι μετέχουν στην αθάνατη φρουρά των Μακεδόνων, που πολέμησαν στην πολιορκία του Μεσολογγίου.

Η ομάδα των Σαμαριναίων αποτελούνταν από 120 μαχητές, με αρχηγό τον Μίχο Φλώρο και πολέμησαν στην «Ντάπια» του Στρατηγού Μάκρη.
Μερικά από τα ονόματα των μαχητών, που διέσωσε η παράδοση ήταν του Μάκρη, Μανάκα, Αβραμούλη, Συράκου, Μ. Μπούσια, Γκιολδάρη, Τζίμου. Από αυτούς, κατά την έξοδο της φρουράς διεσώθησαν μόνο 33, ενώ οι υπόλοιποι Φλώρος, Μακρής, Αβραμούλης κλπ. έπεσαν ηρωικά στο Μεσολόγγι. Ο καπετάνιος Μίχος Φλώρος βαριά τραυματισμένος έδωσε στα παλικάρια που σώθηκαν την τελευταία του διαταγή, τα λόγια του τραγουδιού «παιδιά της Σαμαρίνας». Οι τριάντα τρεις Σαμαριναίοι που σώθηκαν γύρισαν στο χωριό και έφεραν το κακό μαντάτο. Μάλιστα τα παλικάρια έγραψαν τα τελευταία λόγια του καπετάνιου στη φουστανέλα για να μην χαθούν και αυτά τα λόγια αργότερα έγιναν μοιρολόγι, το οποίο τραγουδούν οι ντόπιοι και πολλοί άλλοι στο θάνατο των αγαπημένων τους ανθρώπων. Παράλληλα εξελίχθηκε και σε οργανικό τραγούδι. Η λαϊκή μούσα της Σαμαρίνας ύμνησε τον ηρωικό θάνατο των παλικαριών της.

 Κάθε χρόνο η Σαμαρίνα παίρνει μέρος στις εκδηλώσεις της εξόδου, ενώ το 2007 τοποθετήθηκε μνημείο στον Κήπο των Ηρώων στο Μεσολόγγι με απόφαση του εκεί δημοτικού συμβουλίου στη μνήμη των Σαμαριναίων πεσόντων.

ΟΙ  ΝΑΟΥΣΑΙΟΙ, ΒΕΡΡΟΙΩΤΕΣ ΚΑΙ ΕΔΕΣΣΑΙΟΙ   ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ ΣΤΟ  ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ

Το  1822, στην Νάουσα της Μακεδονίας  ο  Λογοθέτης Ζαφειράκης και οι οπλαρχηγοί Τσάμης Καρατάσος και Άγγελος Γάτσος εξεγέρθηκαν κατά των Οθωμανών κατακτητών και ύψωσαν επαναστατική σημαία με τον Φοίνικα και την επιγραφή «Εν τούτω Νίκα» από τη μία πλευρά και από την άλλη «Μάχου υπέρ πίστεως και Πατρίδος».

Η τελευταία ρήση ενέπνευσε τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, τον επικεφαλής της Φιλικής Εταιρείας.

Η πτώση της μαρτυρικής Νάουσας το 1822 υπήρξε γεγονός ιδιαίτερης σημασίας για τους υπόδουλους Έλληνες. Οι επιζήσαντες  Ναουσαίοι αγωνιστές, μετά το ολοκαύτωμα της πόλης τους, κατευθύνονται προς άλλες περιοχές για να βοηθήσουν τον αγώνα στην Ήπειρο, τη Δυτική Στερεά Ελλάδα και εκεί ενώνονται με τους αγωνιστές που υπεράσπιζαν το Μεσολόγγι. Οι οπλαρχηγοί Καρατάσος από τη Βέροια και ο Γάτσος από την Έδεσσα, με μια ομάδα αρκετών αγωνιστών κατέφθασαν στο Μεσολόγγι και τέθηκαν κάτω από τις διαταγές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Πολλοί από τους παραπάνω Μακεδόνες  αγωνιστές έλαβαν μέρος στην πολιορκία και την Έξοδο του Μεσολογγίου.-

ΖΗΝΩΝ  ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ