Η ΑΝΑΣΥΝΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ. ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ ΓΝΩΣΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ. ΓΡΑΦΤΗΚΕ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΕΙΚΙΛΟ ΤΟ 200 Π.Χ.

*******

Το αρχαιότερο παγκοσμίως γνωστό τραγούδι, του οποίου σώζονται πλήρως και οι στίχοι και η μουσική, γράφτηκε από τον Σείκιλο, που έζησε στις Τράλλεις (Αϊδίνιo) της Μικράς Ασίας κατά το 200 π.Χ. 
Μπορούμε  σήμερα  να  απολαύσουμε  το  αδιανόητο:  ένα  αρχαίο ελληνικό ποίημα και την μελωδία του, σε «αυθεντική» σύγχρονη εκτέλεση.  
Τι  άλλη  ψυχοπνευματική  ευφροσύνη  να  επιθυμήσει  ένας  σημερινός  Έλληνας;

Ο «επιτάφιος» του Σείκιλου, σε αρχαιοελληνική  μουσική  σημειογραφία.

******

Στα αρχαία και στα σύγχρονα ελληνικά είναι:

Οσον ζής φαίνου,
Μηδέν όλως σύ λυπού
Προς ολίγον εστί το ζήν
Το τέλος ο χρόνος απαιτεί

Όσο ζεις, να λάμπεις
Μη λυπάσαι καθόλου
Η ζωή είναι σύντομη
Ο χρόνος οδηγεί στο τέλος

Οι πρώτοι πέντε στίχοι είναι η αφιέρωση του Σείκιλου:

«Εικών η λίθος
ειμί, τίθησί με
Σείκιλος ένθα
μνήμης αθανάτου,
σήμα πολυχρόνιον«

«Εικόνα είμαι αυτή η πέτρα,
ο Σείκιλος με αφιερώνει
σε αθάνατη μνήμη,
ένα μνημείο για πολλά χρόνια»

Ο Σείκιλος έγραψε το τραγούδι του μετά το 200 π.Χ. σε επιτύμβια  κυλινδρική  στήλη  που έχει ύψος 40 εκατοστά και περιέχει στην κοινή ελληνική της  σε  ένα επίγραμμα δώδεκα λέξεων και ένα μέλος (τραγούδι) δεκαεφτά λέξεων μαζί με τη μουσική του. Στην κορυφή της στήλης, το επίγραμμα αναφέρει τον άνθρωπο που το έγραψε, καθώς και το σκοπό για τον οποίο το έγραψε:

ΕΙΚΩΝ Η ΛΙΘΟΣ ΕΙΜΙ. ΤΙΘΗΣΙ ΜΕ ΣΕΙΚΙΛΟΣ ΕΝΘΑ ΜΝΗΜΗΣ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΣΗΜΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΝ
(Εγώ η πέτρα είμαι μια εικόνα. Με έβαλε εδώ ο Σείκιλος ως διαχρονικό σήμα αθάνατης μνήμης).

Στη μέση υπάρχουν οι στίχοι του τραγουδιού μαζί με τα σύμβολα της μελωδίας, η οποία είναι του λεγόμενου φρυγικού τύπου:

Το τραγούδι του Σείκιλου για την Ευτέρπη.

ΟΣΟΝ ΖΗΣ ΦΑΙΝΟΥ,
ΜΗΔΕΝ ΟΛΩΣ ΣΥ ΛΥΠΟΥ.
ΠΡΟΣ ΟΛΙΓΟΝ ΕΣΤΙ ΤΟ ΖΗΝ,
ΤΟ ΤΕΛΟΣ Ο ΧΡΟΝΟΣ ΑΠΑΙΤΕΙ.

Μετάφραση

Όσο ζεις λάμπε,
καθόλου μη λυπάσαι.
Για λίγο διαρκεί η ζωή,
ο χρόνος απαιτεί την πληρωμή του.

Στο κάτω μέρος της στήλης αναγράφεται η αφιέρωση ΣΕΙΚΙΛΟΣ ΕΥΤΕΡΠΗΙ (Ο Σείκιλος στην Ευτέρπη), αλλά δεν γίνεται κατανοητό εάν πρόκειται για τη σύζυγο, την ερωμένη, τη φίλη, την αδελφή ή την κόρη του, ή και απλώς την Μούσα  της  μουσικής.   Το μήνυμα αυτό αντιστοιχεί στο Επικούρειο  απόφθεγμα «όσο ζούμε πρέπει να χαιρόμαστε όπως οι θεοί» γιατί ο θάνατος είναι το τέλος και δεν υπάρχει συνέχεια. Εμφανώς επικούρεια είναι όλα τα αναφερόμενα συστατικά του μέλους: η ηδονή της ζωής, η αταραξία, καθώς και το τελικό όριο της ζωής, ο θάνατος.

Η  ΤΟΥΡΚΑΛΑ  ΕΙΧΕ  ΤΗΝ  ΣΤΗΛΗ  ΣΑΝ  ΒΑΖΟ  ΓΙΑ  ΛΟΥΛΟΥΔΙΑ.  ΤΩΡΑ  Η  ΣΤΗΛΗ  ΚΑΤΕΧΕΤΑΙ  ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΔΑΝΙΑ.

Η επιτύμβια στήλη ανακαλύφθηκε το 1883 στην τουρκική πόλη  Αιδίνιο, όπως είναι το σύγχρονο όνομα των αρχαίων Τράλλεων. Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της Μικρασιατικής  καταστροφής  του 1922 η στήλη χάθηκε και πολλά χρόνια αργότερα ξαναβρέθηκε σε έναν κήπο τουρκικού σπιτιού. Η ιδιοκτήτρια του σπιτιού είχε κόψει τη βάση της στήλης για να την χρησιμοποιήσει ως βάζο για λουλούδια. Σήμερα φυλάσσεται στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας στην Κοπεγχάγη. Πιστά αντίγραφά του υπάρχουν σε διάφορα μουσεία.

Η  «Στήλη του Σείκιλου».  Η ποιητική επιγραφή του Σεικίλου βρίσκεται στο 2ο μέρος της ενεπίγραφης στήλης.

ΕΙΚΩΝ Η ΛΙΘΟΣ ΕΙΜΙ. ΤΙΘΗΣΙ ΜΕ ΣΕΙΚΙΛΟΣ ΕΝΘΑ ΜΝΗΜΗΣ ΑΘΑΝΑΤΟΥ ΣΗΜΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΙΟΝ

(Εγώ η πέτρα είμαι μια εικόνα. Με έβαλε εδώ ο Σείκιλος ως διαχρονικό σήμα αθάνατης μνήμης).

 ΤΟ  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ  ΤΗΣ  ΟΞΦΟΡΔΗΣ  ΚΑΙ  Η  ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ  ΑΚΑΔΗΜΙΑ  ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΟΥΝ  ΚΑΙ  ΞΑΝΑΖΩΝΤΑΝΕΥΟΥΝ  ΤΗΝ  ΑΡΧΑΙΑ  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΜΟΥΣΙΚΗ.  ΤΑ  ΕΛΛΗΝΙΚΑ  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑ  ΚΑΙ  Η  ΑΘΛΙΑ  "ΑΚΑΔΗΜΙΑ  ΑΘΗΝΩΝ"  ΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ  ΜΕ  ΤΙΣ  ΙΣΛΑΜΙΚΕΣ  ΕΠΙΓΡΑΦΕΣ. 

Η ανασύνθεση της αρχαίας ελληνικής μουσικής έτσι ώστε να την ακούμε για πρώτη φορά έτσι όπως ακριβώς ακουγόταν πριν από χιλιάδες χρόνια αποτελεί το αντικείμενο μελέτης που έχει ξεκινήσει από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Ο επιστήμονας που έχει αναλάβει αυτό το έργο έδωσε ήδη ένα δείγμα του, συνοδεύοντας το σχετικό άρθρο που έγραψε για την ιστοσελίδα του BBC με ένα ηχητικό απόσπασμα το οποίο και μπορείτε να ακούσετε στο παραπάνω  βίντεο.

Ο Αρμάν ντ’ Ανγκούρ, ερευνητής στο Jesus College του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και μουσικός, είναι γνωστός για τις μελέτες του στην ελληνική αρχαιότητα – έχει μάλιστα γράψει ποιήματα και ωδές στα αρχαία ελληνικά (ωδές του ακούστηκαν στους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας το 2004 και του Λονδίνου το 2012) . Η μελέτη που έχει ξεκινήσει για να «ξαναζωντανέψει» την αρχαία ελληνική μουσική χρηματοδοτείται από τη Βρετανική Ακαδημία και διεξάγεται με τη συνεργασία ερευνητών και από άλλα βρετανικά πανεπιστήμια.

ΠΙΣΤΑ  ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ  ΑΡΧΑΙΩΝ  ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ  ΜΟΥΣΙΚΩΝ  ΟΡΓΑΝΩΝ

Οι επιστήμονες έχουν κατασκευάσει πιστά αντίγραφα των αρχαίων μουσικών οργάνων με τα οποία παίζουν τις νότες που έχουν εξαγάγει μελετώντας αρχαία κείμενα. Όπως υποστηρίζουν, η απόδοση που έχουν επιτύχει «είναι 100% αυθεντική».

Κείμενα γραμμένα σαν τραγούδια

«Συχνά ξεχνάμε ότι τα κείμενα που βρίσκονται στη ρίζα της δυτικής λογοτεχνίας – τα έπη του Ομήρου, τα ερωτικά ποιήματα της Σαπφούς, οι τραγωδίες του Σοφοκλή και του Ευριπίδη – ήταν όλα αρχικά μουσική» αναφέρει ο δρ Ντ’ Αργκούρ εξηγώντας το εγχείρημά του στο άρθρο του στο BBC. «Είχαν συντεθεί για να τραγουδιούνται, εξ ολοκλήρου ή εν μέρει συνοδευόμενα από τη λύρα, τον αυλό και κρουστά».

Οι νότες αυτής της συνοδευτικής μουσικής έχουν χαθεί προ πολλού, όχι όμως, όπως υπογραμμίζει ο μελετητής, ανεπιστρεπτί. Ένα άλλο πράγμα το οποίο ξεχνάμε σήμερα είναι ότι στα αρχαία ελληνικά τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα είχαν διαφορετικό «νόημα» από ό,τι σήμερα – το «μήκος» τους αντανακλάτο στον τρόπο με τον οποίο προφέρονταν δίνοντας ρυθμό και μουσικότητα στον προφορικό λόγο Σε αυτό ακριβώς στηρίζονται τώρα οι μελέτες των επιστημόνων για την ανασύνθεση των «χαμένων» μελωδιών των αρχαίων κειμένων. «Ο ρυθμός» σημειώνει ο δρ Ντ’ Αργκούρ «η πιο σημαντική ίσως παράμετρος της μουσικής, έχει διατηρηθεί στις ίδιες τις λέξεις, στα μοτίβα των μακρών και των βραχέων συλλαβών».

Οι μαθηματικές αναλογίες

Οι ερευνητές έχουν επίσης βασιστεί σε μια σειρά από αρχαία κείμενα τα οποία, με γράμματα της αλφαβήτου και σημάνσεις επάνω από τα φωνήεντα λέξεων, παρουσιάζουν μια φωνητική σημειογραφία που είχε επινοηθεί τον 5^ο π.Χ. αιώνα.
«Οι Ελληνες είχαν υπολογίσει τις μαθηματικές αναλογίες των μουσικών διαστημάτων – η οκτάβα είναι 2:1, το ένα πέμπτο 3:2, το ένα τέταρτο 4:3 και ούτω καθεξής» εξηγεί ο δρ Ντ’ Αργκούρ. «Η σημειογραφία αυτή δίνει μια ακριβή ένδειξη του σχετικού ύψους: το γράμμα Α, π.χ., στην κορυφή της κλίμακας, αντιπροσωπεύει μια μουσική νότα κατά ένα πέμπτο πιο υψηλή από το Ν, στη μέση της αλφαβήτου. Το απόλυτο ύψος μπορεί να εξαχθεί από το φωνητικό εύρος που απαιτείται για να τραγουδηθούν οι μελωδίες που έχουν επιζήσει».

********

Αρχαία Ελληνική Μουσική 

ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΣ  ΜΥΚΗΝΑΪΚΗ 

ΦΟΡΜΙΓΞ  ΚΑΙ  ΔΕΚΑΕΠΤΑΧΟΡΔΟ  

(1400  Π.Χ.).

********

**********

Μια τέτοια μελωδία που έχει επιζήσει, την αρχαιότερη ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση που έχει σωθεί ως τις μέρες μας, ακούτε να «ζωντανεύει» ακριβώς όπως «παιζόταν» στην αρχαιότητα στο  παραπάνω βίντεο. Προέρχεται από μια επιτάφια επιγραφή που ο Σείκιλος, λυρικός ποιητής των ελληνιστικών χρόνων, είχε αφιερώσει στη σύζυγό του, Ευτέρπη.

Ο Ντέιβιντ Κριζ του Πανεπιστημίου του Νιουκάσλ την ερμηνεύει με έναν οκτάχορδο κανόνα τον οποίο κατασκεύασε ο ίδιος βασιζόμενος στις περιγραφές αρχαίων κειμένων και σε αρχαιολογικά ευρήματα.

"Σφόδρα μὲν ἠγάμην ἀκούων ταύτας τὰς  νέας Μοῦσας Ἑλληνίδας ὀπὶ καλῇ ᾀδούσας, ἁβρῶϛ ψαλλούσας τε καὶ τὸ τυμπάνιον τυπτούσας, ἔτι δὲ πλέον ἐθαύμαζον εἰδὼν καὶ τὸ κάλλος αὐτῶν".

 ΖΗΝΩΝ  ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ