Στην εποχή του Πριγκηπάτου της Ανδραβίδας
Επιμέλεια: Γιάννης Σπυρούνης
Πόσα έχουν γραφτεί για αυτό… και πόσες εικόνες έχουμε δει. Το Κάστρο Χλεμούτσι, αποτελεί ένα από τα πιο καλοδιατηρημένα φρούρια του 13ου αιώνα στην Ελλάδα και την Πελοπόννησο. Όμως εμείς εστιάζουμε πέρα από την αρχιτεκτονική δομή του, στο λόγο δημιουργίας του στη συγκεκριμένη θέση. Η θέα από ψηλά αποδεικνύει πως το κάστρο χτίστηκε στην ιδανικότερη θέση για να ελέγχει τόσο το θαλάσσιο πέρασμα ανάμεσα στην Ηλεία και τη Ζάκυνθο, όσο και τον κάμπο της Ηλείας.
Όπως γράφει στη σελίδα “ΟΔΥΣΣΕΥΣ” του υπουργείου Πολιτισμού η αρχαιολόγος Νάνσυ Ράλλη, “…το Χλεμούτσι βρίσκεται στο χωριό Κάστρο του Δήμου Κυλλήνης, στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου. Καθώς είναι χτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, δεσπόζει στην πεδιάδα της Ηλείας.
Όπως γράφει στη σελίδα “ΟΔΥΣΣΕΥΣ” του υπουργείου Πολιτισμού η αρχαιολόγος Νάνσυ Ράλλη, “…το Χλεμούτσι βρίσκεται στο χωριό Κάστρο του Δήμου Κυλλήνης, στο δυτικότερο ακρωτήριο της Πελοποννήσου. Καθώς είναι χτισμένο στην κορυφή ενός λόφου, δεσπόζει στην πεδιάδα της Ηλείας.
Το κάστρο ιδρύθηκε το 1220-1223 από τον ηγεμόνα Γοδεφρείδο Α΄ Βιλλεαρδουίνο και αποτέλεσε το ισχυρότερο φρούριο του φράγκικου πριγκηπάτου της Αχαΐας, που γνώρισε ιδιαίτερη ακμή κατά την εποχή των Βιλλεαρδουίνων. Για να μπορέσει να πραγματοποιήσει την κατασκευή του ο Γοδεφρείδος ήρθε σε σύγκρουση με τον καθολικό κλήρο της Αχαΐας και χρησιμοποίησε τις προσόδους για την οικοδόμησή του. Το νέο κάστρο ονομάστηκε από τους ιδρυτές του Clermont, στα ελληνικά κατά παραφθορά Χλεμούτσι, ενώ οι Ενετοί αργότερα το αποκαλούσαν Castel Tornese επειδή θεωρήθηκε λανθασμένα πως εδώ βρισκόταν το φράγκικο νομισματοκοπείο των τορνεσίων.
Χτισμένο σε θέση στρατηγική, με εκτεταμένη θέα στον κάμπο της Ηλείας και στο Ιόνιο πέλαγος, προστάτευε την πρωτεύουσα του πριγκιπάτου Ανδραβίδα και το σημαντικό λιμάνι της Γλαρέντζας.
Μετά το θάνατο του Γουλιέλμου Βιλλεαρδουίνου ακολουθεί μια περίοδος αναταραχών, ξεσπούν έντονες διαμάχες για την διαδοχή στην ηγεμονία και σταδιακά το πριγκηπάτο οδηγείται στην παρακμή. Το Χλεμούτσι γίνεται αντικείμενο διεκδικήσεων μεταξύ διαφόρων ευγενών. Σ' αυτό φυλακίζεται και πεθαίνει η Μαργαρίτα της Άκοβας, επειδή θεωρήθηκε υπεύθυνη για την διεκδίκηση του Μοριά από τον Φερδινάρδο της Μαγιόρκας και την έλευση των Καταλανών που κατέλαβαν το κάστρο το 1315. Το Χλεμούτσι ανακαταλαμβάνεται από τους Φράγκους και παραμένει στην κατοχή τους μέχρι τις αρχές του 15ου αιώνα, όταν πέρασε στα χέρια του Κάρολου Τόκκου, κόμη της Κεφαλονιάς και Δεσπότη της Ηπείρου.
Το 1427 περιήλθε ειρηνικά στον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, μετά τον γάμο του με την κόρη του Τόκκου και αυτός το χρησιμοποίησε ως στρατιωτικό και διοικητικό του κέντρο. Το 1460 το κάστρο κατελήφθη από τους Τούρκους και το 1867 από τους Ενετούς, που το κράτησαν στην κατοχή τους ως το 1715, όταν ξαναπέρασε στα χέρια των Τούρκων. Φαίνεται όμως πως το Χλεμούτσι έχει αρχίσει να χάνει το σημαντικό του ρόλο στην άμυνα της περιοχής, ήδη από το τέλος της Φραγκοκρατίας. Το 1701 ο Grimani προτείνει την καταστροφή του. Η θέση του δεν εξυπηρετούσε τα συμφέροντα των Ενετών, που σχετίζονταν με τη θάλασσα, ενώ το ήδη παλιό κάστρο απαιτούσε εκτεταμένες εργασίες για την επισκευή και τον εκσυγχρονισμό του. Το Χλεμούτσι έμεινε στην κατοχή των Τούρκων μέχρι την Επανάσταση του 1821. Σημαντική καταστροφή υπέστη κατά τον βομβαρδισμό μέρους του το 1826 από τον Ιμπραήμ που κατέστρεψε ένα πύργο του εσωτερικού περιβόλου και το τείχος κοντά σε αυτόν, υποδηλώνοντας πως το κάστρο έπαιξε κάποιο ρόλο κατά την Ελληνική Επανάσταση.
Σήμερα το Χλεμούτσι εξακολουθεί να διατηρεί τον έντονο φράγκικο χαρακτήρα του. από τους μεταγενέστερους κατακτητές μόνο οι Τούρκοι φαίνεται να ενδιαφέρθηκαν για τον εκσυγχρονισμό του και έκαναν μικρής έκτασης εργασίες, κυρίως για την προσαρμογή στη χρήση των πυροβόλων όπλων. Έτσι το κάστρο παραμένει ένα από τα σημαντικότερο και πιο καλοδιατηρημένα φρούρια της Ελλάδας και αποτελεί εξαιρετικό δείγμα φρουριακής αρχιτεκτονικής της εποχής της Φραγκοκρατίας στην Πελοπόννησο”.
 |
Σχεδιάγραμμα της κάτοψης του κάστρου |
Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία
Το Κάστρο προστατεύεται από δύο οχυρωματικούς περιβόλους. Ο εξωτερικός έχει πολυγωνικό σχήμα, ενώ ο εσωτερικός έχει σχήμα ακανόνιστου εξαγώνου. Ο εσωτερικός περίβολος είναι το κυρίως κάστρο ή το «παλάτι». Αμφότεροι οι περίβολοι διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση.
Το κάστρο καταλαμβάνει μια έκταση 15 περίπου στρεμμάτων. Η περίμετρος του εξωτερικού περιβόλου είναι 520 μέτρα (και όχι 1000 που αναφέρουν διάφορες μελέτες αντιγράφοντας η μία την άλλη). Ένα μέρος της εξωτερικής περιμέτρου, περί τα 125 μέτρα, αντιστοιχεί στο τείχος του εσωτερικού κάστρου.
Το μέγιστο μήκος (στον άξονα ΝΔ-ΒΑ) είναι περί τα 182 μέτρα και το μέγιστο πλάτος στον άξονα Δύση-Ανατολή είναι 152 μέτρα.
Το μέγιστο μήκος (στον άξονα ΝΔ-ΒΑ) είναι περί τα 182 μέτρα και το μέγιστο πλάτος στον άξονα Δύση-Ανατολή είναι 152 μέτρα.
Εξωτερικός περίβολος
Ο εξωτερικός περίβολος κατασκευάστηκε αρκετά αργότερα από το εσωτερικό κάστρο, αλλά μέσα στον 13ο αιώνα. Δεν περιβάλλει από όλες τις πλευρές το παλάτι. Το συνολικό του μήκος είναι 395 μέτρα. Εκτείνεται βόρεια και δυτικά στις ομαλές πλαγιές του υψώματος. Το βορειοανατολικό τμήμα του αναπτύσσεται κλιμακωτά προς την κορυφή του λόφου, σε τρία ευθύγραμμα τμήματα που σχηματίζουν μεταξύ τους αμβλείες γωνίες, έως ότου ενωθεί με το εσωτερικό τείχος. Κάτι αντίστοιχο, αλλά με πιο ομαλή κλιμάκωση, συμβαίνει και στο νοτιοδυτικό τμήμα.
Το μέγιστο ύψος των εξωτερικών τειχών είναι 10 μέτρα.
Το μέγιστο ύψος των εξωτερικών τειχών είναι 10 μέτρα.
Η κεντρική είσοδος βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του εξωτερικού τείχους. Για να φτάσει κανείς σε αυτήν την είσοδο περνούσε την ξύλινη κινητή γέφυρα πάνω από την τάφρο που περιέβαλλε το κάστρο.
Η αρχική φράγκικη είσοδος ήταν μια εσοχή μέσα στο τείχος που κατέληγε στην πύλη που ήταν εξοπλισμένη με καταφραγή, ξύλινη θύρα και καταχύστρα. Στην Οθωμανική περίοδο η είσοδος ανοίγεται στο εσωτερικό ενός τετράπλευρου πύργου και αποτελείται από τρεις διαδοχικές τοξωτές πύλες που κλείνονται με δίφυλλες θύρες, έναν τετράπλευρο θολοσκεπή χώρο, πάνω από τον οποίο διαμορφώνεται δώμα για την εγκατάσταση πυροβόλων όπλων και μια ζεματίστρα.
Αυτή η διαμόρφωση της εισόδου διατηρείται μέχρι σήμερα. Υπήρχαν και άλλες δύο μικρότερες πύλες, στη βόρεια και στη νότια πλευρά, στα σημεία που ο εξωτερικός περίβολος συναντά τον εσωτερικό.
Αυτή η διαμόρφωση της εισόδου διατηρείται μέχρι σήμερα. Υπήρχαν και άλλες δύο μικρότερες πύλες, στη βόρεια και στη νότια πλευρά, στα σημεία που ο εξωτερικός περίβολος συναντά τον εσωτερικό.
Η κεντρική είσοδος οδηγούσε σε μια μεγάλη εσωτερική αυλή με διαστάσεις 60✖70 μέτρα. Εδώ υπήρχαν στάβλοι, αποθήκες για τροφές και πολεμοφόδια, στρατώνες και δεξαμενές νερού. Στο κέντρο περίπου της αυλής βρίσκονται τα υπολείμματα ενός τετράγωνου κτιρίου που μάλλον είναι το τζαμί του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β’ Βελή (χτισμένο περί το 1500), που αναφέρει ο Τούρκος περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπή (κάπου έναν αιώνα αργότερα).
Στο Χλεμούτσι υπήρχαν πολλές κινστέρνες (δεξαμενές νερού) καθώς το κάστρο δεν είχε πηγές. Οι περισσότερες είναι ορθογωνίου σχήματος, με θολωτή οροφή και υπόγειες, τοποθετημένες κάτω από τα κτίρια. Μεγάλη υπόγεια κινστέρνα διαθέτει και ο εσωτερικός περίβολος στην ανατολική πτέρυγα. Υπάρχουν και υπέργειες δεξαμενές, όπως αυτή στα αριστερά μπαίνοντας στον περίβολο και μια κινστέρνα δίπλα στο τζαμί (βλ. και το σχεδιάγραμμα πιο κάτω).
Το τείχος έχει περιμετρικά παράθυρα με τοξοθυρίδες. Στο επάνω μέρος υπάρχει περίδρομος και επάλξεις.
Κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας, τα τείχη υπέστησαν τροποποιήσεις: ένας ημικυλινδρικός πύργος προστέθηκε στη δυτική πλευρά, η εξωτερική τους βάση ενισχύθηκε με σκάρπα, δηλαδή αυξήθηκε το πάχος στο κάτω μέρος για επιπλέον προστασία από τα πυροβόλα όπλα. Επίσης ξαναχτίστηκαν οι επάλξεις και ο περίδρομος, ενώ ενισχύθηκε η οχύρωση στις δυτικές γωνίες με την προσθήκη τριών προμαχώνων για την τοποθέτηση κανονιών.
Από την πύλη ένας λιθόστρωτος δρόμος οδηγούσε στον εσωτερικό, στο κυρίως κάστρο.
Στο Χλεμούτσι υπήρχαν πολλές κινστέρνες (δεξαμενές νερού) καθώς το κάστρο δεν είχε πηγές. Οι περισσότερες είναι ορθογωνίου σχήματος, με θολωτή οροφή και υπόγειες, τοποθετημένες κάτω από τα κτίρια. Μεγάλη υπόγεια κινστέρνα διαθέτει και ο εσωτερικός περίβολος στην ανατολική πτέρυγα. Υπάρχουν και υπέργειες δεξαμενές, όπως αυτή στα αριστερά μπαίνοντας στον περίβολο και μια κινστέρνα δίπλα στο τζαμί (βλ. και το σχεδιάγραμμα πιο κάτω).
Το τείχος έχει περιμετρικά παράθυρα με τοξοθυρίδες. Στο επάνω μέρος υπάρχει περίδρομος και επάλξεις.
Κατά την πρώτη περίοδο της Τουρκοκρατίας, τα τείχη υπέστησαν τροποποιήσεις: ένας ημικυλινδρικός πύργος προστέθηκε στη δυτική πλευρά, η εξωτερική τους βάση ενισχύθηκε με σκάρπα, δηλαδή αυξήθηκε το πάχος στο κάτω μέρος για επιπλέον προστασία από τα πυροβόλα όπλα. Επίσης ξαναχτίστηκαν οι επάλξεις και ο περίδρομος, ενώ ενισχύθηκε η οχύρωση στις δυτικές γωνίες με την προσθήκη τριών προμαχώνων για την τοποθέτηση κανονιών.
Από την πύλη ένας λιθόστρωτος δρόμος οδηγούσε στον εσωτερικό, στο κυρίως κάστρο.
Εσωτερικός περίβολος
Το εσωτερικό φρούριο, που αποτελούσε και το κυρίως κάστρο ή το «παλάτι», κατέχει την κορυφή του υψώματος και έχει σχήμα ασύμμετρου εξαγώνου. Οι διαστάσεις του εξαγώνου είναι 85 μέτρα μήκος και 55 μέτρα πλάτος, με περίμετρο τειχών 225 μέτρα και εμβαδόν σχεδόν 4000 τ.μ.
Χαρακτηριστικό αυτού του κάστρου είναι ότι κατά μήκος ολόκληρης της εσωτερικής παραμέτρου των τειχών του έχουν κατασκευαστεί μεγάλες θολωτές αίθουσες που σχηματίζουν ένα δακτύλιο. Ο δακτύλιος αυτός αφήνει χώρο για μια εσωτερική αυλή με διαστάσεις 55✖35 μέτρα και εμβαδόν 1400 τ.μ.
Η είσοδός του εσωτερικού κάστρου βρισκόταν στη ΒΑ πλευρά μετά από έναν μακρύ και υποβλητικό διάδρομο.
Μετά την πύλη υπήρχαν τρεις πόρτες. Η πρώτη πόρτα οδηγούσε σε μια μεγάλη αίθουσα με θολωτή οροφή με μήκος 70 μέτρα, που ήταν κατά κάποιο τρόπο η αίθουσα του θρόνου. Στην ίδια αίθουσα γινόταν οι διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις. Η δεύτερη πόρτα οδηγούσε σε μια πιο μικρή αίθουσα και η τρίτη στην κεντρική αυλή.
Το συγκρότημα των θολωτών αιθουσών του κάστρου γύρω από την εσωτερική αυλή είναι από τα πλέον εντυπωσιακά και ασυνήθιστα στοιχεία του κάστρου. Πρόκειται για πέντε διώροφες αίθουσες και μια αίθουσα διαμορφωμένη σε ένα όροφο. Η μία πλευρά των θολωτών αυτών στοών είναι η μέσα μεριά του τείχους του εσωτερικού κάστρου, πάχους 2 μέτρων ενώ η άλλη πλευρά είναι ένας εσωτερικός τοίχος που περικλείει την αυλή πάχους 1,5 μ. Η απόσταση μεταξύ των δύο τοίχων φτάνει τα 5 μέτρα, ενώ το ύψος των στοών είναι περίπου 7 μέτρα. Όλες οι αίθουσες έχουν μεγάλα παράθυρα που βλέπουν στην εσωτερική αυλή. Σημειωτέον ότι η ίδια διάταξη κτισμάτων υπήρχε και στην εσωτερική περίμετρο του εξωτερικού περιβόλου, αλλά εκεί η κατασκευή ήταν πιο απλή και οι χώροι κατ’ εξοχήν βοηθητικοί (στάβλοι, αποθήκες κλπ.)
Στα ΒΑ της εισόδου υπάρχει το παρεκκλήσι της Αγίας Σοφίας και μία σκάλα που οδηγούσε στις επάλξεις. Σκάλες υπήρχαν και σε άλλα σημεία. Στη νότια πλευρά υπάρχει ένα εργαστήριο που φαίνεται πως εκεί ήταν τα μαγειρεία (και μάλλον όχι το νομισματοκοπείο που έκοβε τα τορνέζια, όπως πίστευαν παλιότεροι ερευνητές). Γενικά οι χώροι στο ισόγειο ήταν βοηθητικοί (και ίσως στρατώνες) ενώ στους επάνω ορόφους ήταν οι κατοικίες. Όλες οι αίθουσες είχαν μεγάλα κτιστά τζάκια.
Ειδικά τα μεγάλα τζάκια ήταν ένα χαρακτηριστικό εντελώς δυτικού τύπου. Φράγκικης προέλευσης ήταν και κάποιοι άλλοι νεωτερισμοί όπως οι μεγάλες σχετικά τοξοθυρίδες και οι πελώριες θολωτές αίθουσες.
Το Μουσείο
Τα τελευταία χρόνια στο Χλεμούτσι γίνονται συνεχώς εργασίες αποκατάστασης που ξεκίνησαν το 1997 με την ένταξη των εργασιών στο Β’ ΚΠΣ. Οι εργασίες συνεχίστηκαν και κατά την περίοδο 2005-2008 στο πλαίσιο του Γ’ ΚΠΣ και το 2011-2014 με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ. Με τις εργασίες αυτές αξιοποιήθηκαν κάποιες από τις αίθουσες του κάστρου και στεγάζουν πλέον το «Μουσείο Κάτρου Χλεμούτσι» που επικεντρώνεται στην περίοδο του Πριγκιπάτου της Αχαΐας σε πέντε θεματικές ενότητες.
Η μόνιμη θεματική έκθεση του μουσείου, με τίτλο «Η εποχή των ιπποτών-Οι σταυροφόροι στο Μοριά»', περιλαμβάνει περισσότερα από 500 αντικείμενα, που χρονολογούνται από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα. Ειδικά η συλλογή μεσαιωνικής κεραμικής του είναι εξαιρετική και η πιο πλούσια στον ελλαδικό χώρο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η τέταρτη ενότητα που παρουσιάζει πτυχές από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του Πριγκιπάτου, ενώ στην πέμπτη εντάσσονται στοιχεία που αφορούν στο εμπόριο, την οικονομία, την κοινωνία, αλλά και στη θέση του Μοριά στον μεσαιωνικό κόσμο.
Η μόνιμη θεματική έκθεση του μουσείου, με τίτλο «Η εποχή των ιπποτών-Οι σταυροφόροι στο Μοριά»', περιλαμβάνει περισσότερα από 500 αντικείμενα, που χρονολογούνται από τον 13ο έως τον 15ο αιώνα. Ειδικά η συλλογή μεσαιωνικής κεραμικής του είναι εξαιρετική και η πιο πλούσια στον ελλαδικό χώρο.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η τέταρτη ενότητα που παρουσιάζει πτυχές από την καθημερινή ζωή των κατοίκων του Πριγκιπάτου, ενώ στην πέμπτη εντάσσονται στοιχεία που αφορούν στο εμπόριο, την οικονομία, την κοινωνία, αλλά και στη θέση του Μοριά στον μεσαιωνικό κόσμο.
Δείτε και το video σε ανάλυση 4Κ
http://kastrochlemoutsi.blogspot.gr/
ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΣΤΡΟ ΕΔΩ :http://kastrochlemoutsi.blogspot.gr/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.