Η μεγάλη έρευνα των Hettie Putman Cramer και Μάκη Μεταξά για την ομηρική Ιθάκη.
ἀλλ᾽ ἄγε τοι δείξω Ἰθάκης ἕδος, ὄφρα πεποίθῃς…τοῦτο δὲ Νήριτόν ἐστιν ὄρος καταειμένον ὕλῃ (οδ. ν 344 & 351)
Έλα, σκοπεύω τώρα να σου δείξω σήματα της Ιθάκης για να πεισθείς…και αυτό είναι το Νήριτον, βουνό κατάφυτο από δένδρα.
«σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο»
Dedicated to Dr. John T. Pierce, Dean of the Faculty of Environment at Simon Fraser University
Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas
Το Νήριτον το εινοσίφυλλον, το καύχημα του Οδυσσέα, το πανταχόθεν ορατό,αριπρεπές, δασώδες και απόκρημνο Όρος της Ομηρικής Ιθάκης
Κανένα άλλο τοπόσημο δεν έχει διασυνδεθεί τόσο πολύ στα Ομηρικά έπη ως σημείο αναφοράς και αναγνώρισης ενός τόπου όσο το όρος Νήριτον της Ομηρικής Ιθάκης. Είναι παραπάνω από εμφανές, όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω, ότι το όρος Νήριτον είναι:
- το σπουδαιότερο σημάδι της αναγνώρισης της ομηρικής Ιθάκης,
- το σύμβολό της
- και το καύχημα του Οδυσσέως.
Οι παρακάτω ομηρικές αναφορές είναι ενδεικτικές:
Στην Ιλιάδα και συγκεκριμένα στον κατάλογο των «νεών», όπου περιγράφεται το βασίλειο του Οδυσσέως, το όρος Νήριτον παρά το ότι ήταν ένα βουνό καταγράφεται όμως ως το πρώτο και άξιο ιδιαίτερης αναφοράς τμήμα της Ομηρικής Ιθάκης.
οἵ ῥ᾽ Ἰθάκην εἶχον καὶ Νήριτον εἰνοσίφυλλον
(Ιλ. Β 631-632)
Ο Οδυσσέας κυβερνούσε τους μεγάθυμους Κεφαλλήνες,
που κατείχαν την Ιθάκη και το σύδεντρο Νήριτον,
Στην Οδύσσεια επαναλαμβάνεται επίσης με την ίδια σημειολογική αξία η αναφορά του όρους Νήριτον ως ένα από τα κυρίαρχα τοπόσημα της Ομηρικής Ιθάκης.
Ο Οδυσσέας αποκαλυπτόμενος στο Βασιλέα των Φαιάκων Αλκίνοο του λέγει χαρακτηριστικά:
ναιετάω δ᾽ Ἰθάκην ἐυδείελον· ἐν δ᾽ ὄρος αὐτῇ
Νήριτον εἰνοσίφυλλον, ἀριπρεπές·
(Οδ. ι. 21-22)
κατοικώ στην περίβλεπτη Ιθάκη
πάνω σ’ αυτήν υπάρχει ένα μεγαλοπρεπές και σύδεντρο όρος το Νήριτον
σαν να περιμένει από τον ακροατή του στο άκουσμα της ονομασίας του φημισμένου αυτού όρους, να αναγνωρίσει το γεωγραφικό στίγμα της Ιθάκης, της οποίας το μεγαλοπρεπές όρος Νήριτον λόγω της φήμης και της αξίας του, φαίνεται ότι θα είχε ξεπεράσει τα σύνορα του τότε γνωστού κόσμου.
Η θεά Αθηνά (η θεά της σοφίας και της γνώσης) γνωρίζοντας επίσης τη σημασία και την σπουδαιότητα του όρους αυτού και προκειμένου να δώσει στον Οδυσσέα το ασφαλές σημάδι για να αναγνωρίσει την πατρίδα του λέγει :
ἀλλ᾽ ἄγε τοι δείξω Ἰθάκης ἕδος, ὄφρα πεποίθῃς…….……..τοῦτο δὲ Νήριτόν ἐστιν ὄρος καταειμένον ὕλῃ."
(οδ. ν 344, ν 351)
Έλα, σκοπεύω τώρα να σου δείξω σήματα της Ιθάκης για να πεισθείς…
…..και αυτό είναι το Νήριτον, βουνό κατάφυτο από δένδρα.
Τέλος το Νήριτον είναι το όρος που αναφέρεται στον Ομηρικό ύμνο «προς Απόλλωνα Πύθιο» η θέα του οποίου διαφαινόταν ευδιάκριτα από την νότια περιοχή του ακρωτηρίου Φεές(Φερές) της Ήλιδας (το σημερινό Κατάκολο).
βῆ δὲ παρὰ Κρουνούς καὶ Χαλκίδα καὶ παρὰ Δύμην
ἠδὲ παρ' Ἤλιδα δῖαν, ὅθι κρατέουσιν Ἐπειοί.
εὖτε Φεράς ἐπέβαλλεν, ἀγαλλομένη Διός οὔρῳ,
καί σφιν ὑπέκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο
Δουλίχιόν τε Σάμη τε καὶ ὑλήεσσα Ζάκυνθος.
(Ύμνος προς Απόλλωνα Πύθιο στχ. 425-429)
Και έφτασε [το πλοίο] στους Κρουνούς και την Χαλκίδα και τη Δύμη
και την ιερή την Ήλιδα όπου κατοικούν οι Επειοί.
Καθώς πλησίαζε [το πλοίο] στις Φερές (το σημερινό Κατάκολο) καμαρωτό απ’ του Δία τον ούριο άνεμο,
κάτω από τα νέφη φάνηκε σ’ αυτούς το απόκρημνο όρος της Ιθάκης,
το Δουλίχιο και η Σάμη και η δασώδης Ζάκυνθος
Αποδεχόμενοι ως καθοριστικό στοιχείο μελέτης και ανάλυσης τις ομηρικές περιγραφές διαπιστώνουμε ότι το όρος Νήριτον είναι πανταχού παρών σε κάθε περιγραφή της ομηρικής Ιθάκης ως ένα αναπόσπαστο τμήμα της, άξιο να αναφερθεί και να καταγραφεί σε κάθε ευκαιρία. Με βάση λοιπόν τα όσα σημαντικά και αποκαλυπτικά έχουν καταγραφεί στα Ομηρικά κείμενα για το όρος αυτό δύο κυρίαρχα ερωτήματα τίθενται προς απάντηση:
- Ερώτημα πρώτο:
Ποιο απόκρημνο όρος της Ιθάκης φαινόταν κάτω από τις αρχαίες Φεές (σημ.Κατάκολο); τα πολύ χαμηλότερα βουνά της Ιθάκης - σε σχέση με τα διπλάσια σε ύψος όρη της Κεφαλληνίας – τα οποία[βουνά της Ιθάκης] χάνονται στο βάθος του ορίζοντα, ή μήπως το αιπύ (απόκρημνο, υψηλό) όρος της Ιθάκης ήταν (είναι) ο πανύψηλος και ελατοσκέπαστος Αίνος της Κεφαλληνίας, ύψους 1628 μέτρων, ο οποίος πράγματι επιβάλλεται με τη θέα του στον ευρύτερο χώρο του Ιονίου; (βλέπε σχετικό χάρτη, δορυφορικές λήψεις και σχετικές φωτογραφίες)
Δορυφορική λήψη από την θαλάσσια περιοχή του Κατάκολου. Είναι φανερό ότι ο Αίνος της Κεφαλληνίας ιδιαίτερα από την οπτική γωνία της θαλάσσιας περιοχής μεταξύ Κυλλήνης και Κατάκολου (Φεές) φαίνεται ακόμη υψηλότερος σε σχέση με τα βουνά της Ιθάκης λόγω του ότι είναι πιο κοντά στη θαλάσσια αυτή περιοχή της Πελοποννήσου και όπως περιγράψαμε διπλάσιου ύψους.
Είναι φανερό ότι από τις αρχαίες Φεές, το σημερινό Κατάκολο, το μόνο όρος που φαίνεται ορατό είναι μόνο ό Αίνος της Κεφαλληνίας άλλοτε νεφοσκεπής και άλλοτε ευδείελος, ασφαλές σημάδι – ορόσημο για την χάραξη της πορείας των πλοίων που θαλασσοπορούσαν στο Ιόνιο πέλαγος. Τα βουνά της Ιθάκης από το σημείο αυτό όχι μόνο δεν φαίνονται λόγω της απόστασης και της χθαμαλότητάς τους σε σχέση με τα διπλάσιου ύψους όρη της Κεφαλληνίας, αλλά καλύπτονται μάλιστα σε μεγάλο μέρος από αυτά. Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι ο Ύμνος προς Απόλλωνα Πύθιο θεωρείται ως ένας από τους λίγους γνήσιους ομηρικούς ύμνους.
Φωτογραφία του αριπρεπούς Αίνου από τις ακτές της Κυλλήνης. στο βάθος δεξιά της φωτογραφίας μόλις και διακρίνεται το νησί της Ιθάκης
- Ερώτημα δεύτερο:
Ποιος τόπος αλήθεια και ποιο νησί από όλη την Δυτική Ελλάδα (και όχι μόνο) μπορεί να δώσει αυτή την επιλεκτική δυνατότητα σε έναν κάτοικο του, - όπως το είχε δώσει στον Οδυσσέα, - να φέρει ως καύχημα της καταγωγής του και σημείο αναγνώρισης της ιδιαίτερης πατρίδας του ένα όρος;
Για όσους έχουν τις βασικές γνώσεις για την γεωμορφολογία της μεσογείου ή έχουν επισκεφθεί την δυτική Ελλάδα και έχουν στην μνήμη τους την εικόνα των νησιών του Ιονίου η απάντηση είναι προφανής, μία και μοναδική: η Κεφαλληνία και οι Κεφαλλήνες, που όχι άδικα έχουν ως καύχημα και σύμβολό τους τον θεϊκό και ελατοσκέπαστο Αίνο, το όρος που μνημονεύεται ήδη στις αρχές της ιστορικής περιόδου από τον Ησίοδο όπως διασώζεται στα σχόλια του Απολλώνιου του Ρόδιου (ΙΙ 297) υπό του Λέοντος του Βυζαντίου.
Το εμβληματικό όρος Αίνος της Κεφαλληνίας είναι για τους Κεφαλλήνες, όπως ήταν αντίστοιχα για τον Οδυσσέα το όρος Νήριτον, το σύμβολο του νησιού τους και ο ιερότερος, πολυτιμότερος και πιο αγαπητός τόπος από οποιοδήποτε άλλο σημείο της Κεφαλληνίας. Είναι τόσο υπερήφανοι γ’ αυτόν που τον φέρουν ως ονομασία και σύμβολο σε πλήθος συλλόγους, αδελφότητες, ενώσεις ή επωνυμίες των δραστηριοτήτων τους απανταχού της γης.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η ετυμολογία του ονόματος Αίνος (=ο φημισμένος, ο διάσημος, ο τιμημένος) που φέρει το μέγιστο αυτό όρος επιβεβαιώνει και δια της ονομασίας του την μεγάλη φήμη και αξία που του είχε αποδοθεί από την αρχαιότητα. Επίσης δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι ένα από τα επίθετα που απεδόθη στον πατέρα όλων των θεών τον Δία ήταν Αινήσιος Δίας[2] προς τιμήν του όρους που έφερε επί την κορυφής του τον βωμό του που ήταν αφιερωμένος σε αυτόν, όπως και ιερό όπως μνημονεύει ο Στράβων.
Φωτογραφία του χιονισμένου βωμού του Αινησίου Διός που βρίσκεται επί της κορυφής του όρους Αίνος. Φωτ.(?) από F/B
Αρχαιολογικές τομές επί του βωμού που βρίσκεται επί της κορυφής του Αίνου έκανε ο αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος όπου και εντόπισε κατάλοιπα από τις θυσίες των ζώων που μετέφεραν οι ιερείς για τις καθιερωμένες ιεροτελεστίες.
Κατάλοιπα αρχαίου υπερμεγέθους βωμού ( του ιερού του Αινησίου Διός ;) εντός του προϊστορικού τείχους στον οικισμό Πυργί ( Κάστρο Σολδάτου) που βρίσκεται στις υπώρειες του ελατοσκέπαστου Αίνου
Μέσα από τα κείμενα του Ομήρου αποκαλύπτεται επίσης ότι τα πλοία των Κεφαλλήνων της μυκηναϊκής εποχής και τα εξαρτήματά τους ήταν κατασκευασμένα από την ξυλεία της ελάτης και προφανώς από την ξυλεία της ελάτης του Αίνου. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι το κατάρτι του πλοίου που χρησιμοποιεί ο Τηλέμαχος μεταβαίνοντας από την Ιθάκη στην Πύλο αποκαλύπτεται από τον Όμηρο ότι ήταν ειλάτινος ιστός (Οδ. β.424), όπως επίσης και τα κουπιά των πλοίων του Οδυσσέως ονομάζονται κατευθείαν ελάτη (Οδ. μ.170-172) επιβεβαιώνοντας έτσι τον τόπο της προέλευσης της ξυλείας των πλοίων της ομηρικής Ιθάκης που πολύ πιθανόν είχε σχέση με τον χώρο καταγωγής των χρηστών τους.
Το έλατο και η μορφή του Αινησίου Διός παρουσιάζεται στα νομίσματα των Πρόννων ως το σύμβολο της πόλης – κράτους της τετάρτης των Κεφαλλήνων μοίρας. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε εδώ ότι η ελάτη και ο καρπός της ως σύμβολο σε αρχαία νομίσματα εντοπίζονται πανελλαδικά μόνο στην περιοχή των Πρόννων (Πρώννων) !
Νόμισμα των Πρόννων. Στην μία πλευρά φέρει κεφαλή του Διός και στην άλλη κώνο Ελάτης με τα αρχικά ΠΡ.
Άποψη της βορειοανατολικής πλευράς του ελατοσκέπαστου Αίνου από τον οικισμό Πυργί. Το μοναδικό είδος της ελάτης Abies Cephallenica Loud που φύεται εις τον Αίνο είχε καταστήσει το νησί από την αρχαιότητα έναν επώνυμο και σημαντικό τόπο μεταξύ όλων των περιοχών της Ελλάδος, κυρίως λόγω των απέραντων δασών της ελάτης, η οποία σύμφωνα με τον Θεόφραστο[4] ήταν η πολυτιμότερη ξυλεία για τη ναυπήγηση πλοίων.
Ο σπουδαίος αρχαιολόγος της προϊστορικής περιόδου Σπυρίδων Μαρινάτος[5] επισημαίνει ότι : «η σπουδαιότης της Κεφαλληνίας συνίστατο εις την ξυλείαν του βουνού της. Αυτή της έδωκε τον τόνο του προβαδίσματος ήδη εις προϊστορικούς χρόνους [...……] ετονίσθη ήδη ότι το καύχημα της νήσου ήτο το δασώδες όρος της ο Αίνος [……….] Μετά την Μυκηναϊκήν και Ομηρικήν εποχήν, ένθα τα δάση της ελάτης έδωκαν τον τόνον της υπεροχής εις την νήσον, δεδομένου ότι και του ανακτόρου της Κνωσού οι κίονες ήσαν από Κεφαλληνιακήν ελάτην, ως απέδειξεν η μικροσκοπική εξέτασις του ξύλου.
Νεαρή Ελάτη του Αίνου φέρουσα κώνους. Οι πολύτιμοι καρποί της Ελάτης έγιναν το σύμβολο της Πόλης – Κράτος των Πρόννων κατά την αρχαιότητα.
Κατσίκες και πρόβατα βόσκουν ακόμη σε ελεύθερη βόσκηση στις πλαγιές του χιονισμένου Αίνου (Φωτ.Δημήτρης Βανδώρος)
Τμήμα της αγέλης των άγριων αλόγων που διαβιούν στο όρος Αίνος. (φωτ. Δημ.Βανδώρος)
Εάν ήταν όντως τόσο εντυπωσιακό, μοναδικό και διάσημο αυτό το Όρος, ως σημείο αναφοράς στην εποχή του Οδυσσέα, όπως αντίστοιχα ήταν και το σπήλαιο των νυμφών, που στην θέα τους ή την φήμη τους και μόνο θα μπορούσε κανείς να αναγνωρίσει έναν τόπο, η λογική λέει ότι δεν θα πρέπει να ήταν εξ' ίσου ξεχωριστό και διάσημο το όρος αυτό και στα ιστορικά χρόνια;
Όντως μυθώδεις και παράξενες πληροφορίες γύρω από την πανίδα και την χλωρίδα που ενδημούσε στα όρη της Κεφαλληνίας καταγράφονται ήδη από την κλασσική εποχή (βλέπε: Αριστοτέλης, περί θαυμασίων ακουσμάτων,9. περί τα ζώα ιστοριών Θ.28,. Αιλιανός περί ζώων 3,32) αλλά και από τα χρόνια της ενετοκρατίας το 1509 όταν καταγράφεται ο θάνατος και η καύση ενός παμέγιστου πτερωτού δράκοντος! που διαβιούσε στο όρος Αίνος. (Βιβλίο 1 σελ. 4 των κοινοτικών αποφάσεων της Ενετικής Κυβερνήσεως.)
Όντως μυθώδεις και παράξενες πληροφορίες γύρω από την πανίδα και την χλωρίδα που ενδημούσε στα όρη της Κεφαλληνίας καταγράφονται ήδη από την κλασσική εποχή (βλέπε: Αριστοτέλης, περί θαυμασίων ακουσμάτων,9. περί τα ζώα ιστοριών Θ.28,. Αιλιανός περί ζώων 3,32) αλλά και από τα χρόνια της ενετοκρατίας το 1509 όταν καταγράφεται ο θάνατος και η καύση ενός παμέγιστου πτερωτού δράκοντος! που διαβιούσε στο όρος Αίνος. (Βιβλίο 1 σελ. 4 των κοινοτικών αποφάσεων της Ενετικής Κυβερνήσεως.)
Την απάντηση όμως σε αυτό το ερώτημα την έχει δώσει με πολύ συνοπτικό αλλά αφοπλιστικό τρόπο προ αρκετών δεκαετιών ο αείμνηστος αρχαιολόγος Σπυρίδων Μαρινάτος στο βιβλίο του «Ιστορικός και Αρχαιολογικός περίπατος»[6]. Παραθέτουμε ένα μικρό απόσπασμα από βιβλίο που αναφέρεται στην σπουδαιότητα και μοναδικότητα του όρους Αίνου.
«Η σπουδαιότης της Κεφαλληνίας συνίστατο εις την ξυλείαν του βουνού της. Αύτη της έδωκε τον τόνο του προβαδίσματος. Ήδη εις προϊστορικούς χρόνους. Ετονίσθη ήδη ότι το καύχημα της νήσου ήτο το δασώδες όρος της ο Αίνος. Μετά την Μυκηναϊκή και ομηρική εποχήν, ένθα τα δάση της ελάτης έδωσαν τον τόνο της υπεροχής εις την νήσον, δεδομένου οτι και του Ανακτόρου της Κνωσού οι κίονες ήσαν από την Κεφαλληνιακή ελάτην ως απέδειξεν η μικροσκοπική εξέταση του ξύλου. Μετά την κλασικήν περίοδον, μετά τους χρόνους της Ενετικής κατοχής οπότε τα δάση της Κεφαλληνίας συνετήρουν την ναυτικήν υπεροχή της Γαληνοτάτης. Μετά την περίοδο του Ισπανικού μεγαλείου, οπότε ο Γονζάλβης της Κόρδοβας προσήγγισε την νήσον δια τον αυτόν σκοπόν. Μετά τα ασφαλώς πολλά ανάλογα παραδείγματα, τα οποία δεν συνεκράτησεν η ιστορία, ιδού και εν τελευταίον. Εις τον Μέγα Ναπολέοντα παρουσίασαν κάποτε ένα Κεφαλλήνα, τον Μαρίνο Μεταξά. Και η πρώτη ερώτηση του μεγάλου δορικτήτορος ήτο περί του περιφήμου δάσους του μεγάλου όρους. Δικαίως συμπεράνει ο Πάρτς. Διότι το δάσος τούτο, εις έναν τόπο όπου η απογύμνωσις του εδάφους είναι καταφανής αποτελεί όχι μόνον παράδοξον φαινόμενον, αποτελεί και έναν θησαυρό, τον οποίον έπρεπε να προσέξουν και να εκτιμήσουν περισσότερον.»
Διάσημοι περιηγητές και επιστήμονες κατέγραψε η πρόσφατη ιστορία που επισκέφθηκαν ειδικά για τον σκοπό αυτό το νησί της Κεφαλληνίας, προκειμένου να δουν από κοντά και να μελετήσουν το όρος αυτό. Το 1858 επισκέφθηκε την Κεφαλληνία ο επιφανής Ελβετός φυσικός A.Mousson[7], προκειμένου να δει από κοντά και να θαυμάσει το διάσημο εκείνη την εποχή στην Ευρώπη όρος του Αίνου, γράφοντας τα εξής: «Ένας από τους σκοπούς της επίσκεψης μου στην Κεφαλλονιά ήταν να δω από κοντά αυτό το δάσος με τα έλατα και να εξασφαλίσω σπόρους αυτού του δέντρου, λίγο γνωστού στους δικούς μας βοτανικούς κήπους. (...)Δύο ώρες καθίσαμε, θαυμάζοντας αυτό το απαράμιλλο θέαμα, το εξαγιασμένο από τις αναμνήσεις της κλασικής αρχαιότητας, μέχρι που απείλησε να μας τυλίξει ολωσδιόλου η φανταστική καταχνιά, που ανέ6αινε απειλητικά απ' όλες τις πλευρές. (...) Η πανοραμική εικόνα που ξεδιπλώνεται από αυτά τα ψηλά και εξέχοντα σημεία προς όλες τις πλευρές, είναι τόσο πλούσια και επιβλητική, ώστε είναι αδύνατο να περιγραφεί με λέξεις.»
Το 1860 επισκέφθηκε το νησί της Κεφαλληνίας ο Fr.Unger Καθηγητής του Πανεπιστημίου της Βιέννης, προκειμένου να μελετήσει βοτανολογικώς τον Εθνικό Δρυμό του Αίνου, όπως επίσης και ο K.W.M Wiebel (1873) για να μελετήσει τη γεωλογία και την κλιματολογία της Κεφαλληνίας.
Εκείνος όμως που αφιέρωσε κατά το παρελθόν, πραγματικά μεγάλο μέρος από τη ζωή του σ' αυτό το νησί και ύμνησε την ωραιότητα και το μεγαλείο του Εθνικού Δρυμού του Αίνου και της Κεφαλληνίας γενικότερα ήταν ο Γερμανός γεωγράφος Δρ. J. Partsch (1888).
Έκτοτε και μέχρι σήμερα πλήθος επιστημόνων έχουν ασχοληθεί με το σπάνιο οικοσύστημα του περίφημου αυτού όρους με πολύ πρόσφατο παράδειγμα τον φιλέλληνα καθηγητή της ιστορικής γεωγραφίας Dr. John T. Pierce, Dean of the Faculty of Environment at Simon Fraser University από το Βανκούβερ του Καναδά ο οποίος ανάλαβε την ευθύνη να συστήσει ειδική διεπιστημονική ομάδα υπό την αιγίδα του Πανεπιστημίου του που θα μελετήσουν και θα προτείνουν λύσεις για την ανάδειξη και την προστασία των οικοσυστημάτων του Αίνου.
Σήμερα ο Αίνος είναι ένας από τους δέκα Εθνικούς δρυμούς που διαθέτει η Ελλάδα, είναι ο μοναδικός Εθνικός δρυμός σε νησιωτική περιοχή και θεωρείται προστατευόμενο τοπίο υπό την επίβλεψη και την φροντίδα ενός ειδικού φορέα διαχείρισης που έχει την αποκλειστική ευθύνη για την διαχείριση των οικοσυστημάτων του.
Φοιτητές του Πανεπιστημίου Simon Fraser από το Βανκούβερ του Καναδά σε μια από τις πολλές επισκέψεις τους στον Εθνικό δρυμό του Αίνου
Συνοψίζοντας λοιπόν και κωδικοποιώντας τις παραπάνω πληροφορίες οδηγούμαστε στο βάσιμο συμπέρασμα ότι : Το αιπύ (απόκρημνο, απότομο, υψηλό), εινοσίφυλλον (το σείον τα φύλλα, το σύνδενδρον), αριπρεπές (μεγαλοπρεπές) και καταειμένον ύλη (καλυμμένο πλήρως με δένδρα) όρος της ομηρικής Ιθάκης με όνομα το ουσιαστικοποιημένο επίθετο Νήριτον (που σημαίνει το αναρίθμητο, το άπειρο, δηλαδή ήταν εκείνο το απέραντο όρος με τον αναρίθμητο αριθμό δένδρων) φαίνεται ότι δεν είναι άλλο από τον Αίνο της Κεφαλληνίας της εποχής του Ησιόδου[8], το Μέγιστον Όρος της εποχής του Στράβωνος[9], το Monte Nero[10] της Ενετικής εποχής, το Black Mountain[11] της Αγγλικής αρμοστείας και τέλος το αποκαλούμενο Μεγάλο Βουνό[12] από τους απανταχού Κεφαλλήνες που φέρει το όνομα Αίνος (=ο φημισμένος-διάσημος-τιμημένος) από την Αρχαϊκή εποχή προς τιμήν του Αινήσιου Δία, όνομα επίσης που έφερε ένας από τους συντρόφους του Οδυσσέως ο οποίος σκοτώθηκε στην Θράκη και προς τιμήν του έκτοτε η εκεί πόλις ονομάστηκε Αίνος[13].
Είναι το όρος που διαχρονικά λειτούργησε ως το χαρακτηριστικό γνώρισμα τόσο της Ομηρικής Ιθάκης όσο και της μετέπειτα Κεφαλληνίας και ήταν ταυτόχρονα το καύχημα τόσο του Οδυσσέως όσο είναι σήμερα των απανταχού Κεφαλλήνων οι οποίοι το έχουν όπως και ο Οδυσσέας ως το κύριο σύμβολο της παρουσίας τους σ’ όλα τα μήκη και πλάτη της γης.
Είναι το όρος που με την «παντοίην ύλη» (Οδ. ν.247-248) και τα απέραντα δάση, αλλά κυρίως με την ξυλεία της ελάτης η οποία χρησιμοποιείτο για την κατασκευή πλοίων προσέδωσε τον τόνο του προβαδίσματος στην Ομηρική Ιθάκη κατά την μυκηναϊκή εποχή όπως και στη διάδοχη περιοχή των Πρόννων της Κεφαλληνίας κατά τα ιστορικά χρόνια (βλέπε σχετικά νομίσματα).
Είναι το όρος που χαρακτήρισε τον Οδυσσέα σύμφωνα με τον Ευριπίδη στην τραγωδία του «Ιφιγένεια η εν Αυλίδι»(στ. 203-204) ως…
«τον από νησαίων τ’ ορέων Λαέρτα τόκον»
Δηλαδή : τον υιό του Λαέρτη, τον ορεσίβιο νησιώτη !
Είναι το όρος που πάνω σε αυτό η παράδοση θέλει να γεννιέται και να πεθαίνει ο Οδυσσέας. Σύμφωνα με τον Σειληνό τον Χίο[14] ο Οδυσσέας γεννήθηκε στο όρος Νήριτον όταν η μητέρα του Αντίκλεια ενώ περπατούσε στις πλαγιές του συνάντησε μια φοβερή καταιγίδα σταλμένη από τον Δία και από την αγωνία και τον φόβο της έφερε πρόωρα στον κόσμο με πολλές οδύνες τον μετέπειτα πορθητή της Τροίας. Στις πλαγιές επίσης του όρους Νήριτον σύμφωνα με τον Λυκόφρoνα[15] η μοίρα φέρνει τον Οδυσσέα εκεί που γεννήθηκε να αφήνει και την τελευταία του πνοή σε βαθειά γεράματα χτυπημένος άθελά του από τον Τηλέγονο, τον γιό που είχε αποκτήσει με την Κίρκη.
Το λεκανοπέδιο του Ηρακλείου (Αράκλι) που βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του Αίνου. Στο βάθος (στο κέντρο της φωτογραφίας) δεσπόζει το ύψωμα "Παλιόκαστρο" όπου συναντάμε τα αρχαία τείχη της αρχαϊκής ακρόπολης των Πρόννων (Πρωνίων). Περιφερειακά του λεκανοπεδίου καταγράφονται σημαντικές αρχαιολογικές θέσεις όλων των περιόδων και ιδιαίτερα της Υστεροελλαδικής περιόδου (μυκηναϊκής εποχής).
Τέλος, σαν γλάρος των κυμάτων δρομέας, σαν κοχύλι που ολούθε η αλμύρα το γυάλισε,θα βρεί φαγωμένο το βιός του στων Πρωνίων τα γλέντια....
Πάνω σε αυτές τις πλαγιές σύμφωνα με την παράδοση φέρεται να γεννιέται και να πεθαίνει ο Οδυσσέας σε βαθιά γεράματα αφού είχε δει το βιός του να σπαταλιέται στα άνομα γλέντια των «Πρωνίων»(!) όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Λυκόφρονας.
λοῖσθον δὲ καύηξ ὥστε κυμάτων δρομεύς,
ὡς κόγχος ἅλμῃ πάντοθεν περιτριβείς,
κτῆσίν τε θοίναις Πρωνίων λαφυστίαν
πρός τῆς Λακαίνης αἰνοβακχεύτου κιχών
σῦφαρ θανεῖται, πόντιον φυγών σκέπας,
κόραξ σύν ὅπλοις Νηρίτων δρυμῶν πέλας. (Λυκόφρoνος «Αλεξάνδρα» στιχ.789-794)
Τέλος, σαν γλάρος των κυμάτων δρομέας,
σαν κοχύλι που ολούθε η αλμύρα το γυάλισε,
θα βρεί φαγωμένο το βιός του στων Πρωνίων
τα γλέντια εξ αιτίας της μαινάδας της Λάκαινας
και γέρος θα σβήσει μακριά από την σκέπη της θάλασσας,
κοράκι στα όπλα, στου Νηρίτου κοντά τους δρυμούς.
(Λυκόφρoνος «Αλεξάνδρα» στιχ.789-794, Μτφρ. Φ. Παϊδή Εκδ. Στιγμή)
Πρωνίων (Πρώνοι, Πρόννοι) = Το νοτιοανατολικό τμήμα της νήσου Κεφαλληνίας.
Αλήθεια πόσο τυχαία μπορεί να είναι αυτή η αναφορά;
- Πρώτο ερώτημα κρίσεως:
Σας θυμίζει κάτι αυτή η περιοχή;
Μπορείτε να φέρετε στην μνήμη σας τι έχει εντοπισθεί από την αρχαιολογική σκαπάνη τα τελευταία 25 χρόνια στην Ν.Α Κεφαλληνία,δηλαδή στους Πρόννους;
Έχετε ποτέ μελετήσει τι αναφέρουν οι προκαταρτικές αρχαιολογικές εκθέσεις των αρχαιολόγων που ανέσκαψαν και μελέτησαν αυτή την περιοχή;
Έχετε ποτέ επισκεφθεί την επίδικη περιοχή;
- Δεύτερο ερώτημα κρίσεως:
Ο Οδυσσέας που αναφέρεται στα Ομηρικά έπη ως "ο άναξ των Κεφαλλήνων", όταν λέγει κατοικώ σε ένα ξέφαντο νησί που ξεχωρίζει από όλα τα άλλα νησιά κυρίως επειδή είχε εκείνο το υψηλό, δασώδες, απέραντο και μεγαλοπρεπές όρος (που φαινόταν μάλιστα κάτω από το σημερινό Κατάκολο) …εσύ Έλληνα και ιδιαιτέρως Κεφαλλήνα τι άλλο ακόμα περιμένεις να σου πει για να καταλάβεις σε ποιο νησί κατοικούσε ;;;
- Τρίτο ερώτημα κρίσεως:
ὤ μοι ἐγώ, τέων αὖτε βροτῶν ἐς γαῖαν ἱκάνω;
ἦ ῥ᾽ οἵ γ᾽ ὑβρισταί τε καὶ ἄγριοι οὐδὲ δίκαιοι,
ἦε φιλόξεινοι, καί σφιν νόος ἐστὶ θεουδής; (οδ.ν 200-202)
“Αλίμονό μου, και σε τι λογής ανθρώπων ήρθα χώρα;
να ΄ναι άραγε υβριστές κι αδικοπράχτες κι άγριοι,
ή θα φοβούνται τους θεούς και θ' αγαπούν τους ξένους;
ΟΔΥΣΣΕΥΣ ΓΗΣ ΚΕΦΑΛΛΗΝΩΝ ΑΝΑΞ: ὤ μοι ἐγώ, τέων αὖτε βροτῶν ἐς γαῖαν ἱκάνω;
Αλήθεια διερωτήθηκες ποτέ ποια θα ήταν ενδεχομένως η απάντηση των σημερινών γηγενών Κεφαλλήνων σε αυτό το ερώτημα;
Αλήθεια διερωτήθηκες ποτέ γιατί στο όνομα του Οδυσσέα της μεγαλύτερης παγκοσμοποιημένης μορφής που ανέδειξε η Ελληνική φυλή, στην πρωτεύουσα του νησιού των Κεφαλλήνων, στην Κεφαλληνία, οι απόγονοί του, οι σύγχρονοι Κεφαλλήνες, το μόνο που κατάφεραν ήταν να ονοματίσουν με το όνομά του ένα μικρό δρομάκι στις απανώστρατες του Αργοστολίου που η ειρωνεία της τύχης το έφερε μάλιστα να είναι και αδιέξοδο;
Αλήθεια διερωτήθηκες ποτέ πως εάν δεν έπαιρναν την ευθύνη και μάλιστα πολύ πρόσφατα οι Κεφαλλήνες μετανάστες μας, για να τιμήσουν με το όνομα του την Παγκόσμια Ομοσπονδία τους, δεν θα υπήρχε σήμερα τίποτα που να θυμίζει στους σύγχρονους Κεφαλλήνες την σχέση τους με τον μεγάλο τους πρόγονο;
Σκέφτηκες μετά από τα όσα διάβασες τουλάχιστον η δική σου απάντηση ποια θα πρέπει να είναι;
Η βόρεια θέαση του ελατοσκέπαστου (« καταειμένου ύλη») Αίνου από το παρακείμενο όρος Ρούδι. Η φωτογραφία είναι προσφορά του Φανούρη Φραγκιά.
Η εντυπωσιακή θέα του ευδείελου όρους Αίνος της Κεφαλληνίας κατά την δύση του Ηλίου. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη από τον Ερύμανθο (Ωλενός) μεταξύ των ορεινών συνόρων Αχαΐας και Ηλείας. την ορεινή Δυμαία χώρα, κοντά στο μυκηναϊκό νεκροταφείο των Πορτών. Η απόσταση μεταξύ της θέσης της φωτογράφησης (Πόρτες) και του όρους Αίνος (Κεφαλληνία) ξεπερνά τα 40 μίλια. ( Φωτο. Ιωάννης Μόσχος)
Τελικό Συμπέρασμα :
Το όρος Νήριτον της Ομηρικής Ιθάκης είναι πασιφανές οτι είναι το αποκαλούμενο από τους Κεφαλλήνες "Μεγάλο Βουνό" δηλαδή ο σημερινός Αίνος της Κεφαλληνίας Ήταν εκείνος ο ιθύς (=κατευθυντήριος), οξυκόρυφος και ευδείελος (= από μακρόθεν ορατός – περίβλεπτος) ορεινός όγκος ο οποίος δια της καταλυτικής του παρουσίας και χρησιμότητας για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας προσέδωσε στο νησί αυτό στην εποχή του Οδυσσέα τον εμβληματικό τίτλο:
«δ' Ιθάκην ευδείελον» (= στην ξέφαντη Ιθάκη).
Είναι πολύ πιθανόν αυτό το αριπρεπές όρος με την τόσο καθοριστική παρουσία στο Ιόνιο πέλαγος, λειτουργώντας τρόπο τινά «ως ιθύνων νούς» και το ασφαλές ορόσημο (πυξίδα) για τις ανάγκες της ναυσιπλοΐας, να ονοματοδότησε (μία από τις πολλές απόψεις που έχουν διατυπωθεί για την ετυμολογία του ονόματος Ιθάκη) την πανταχόθεν ορατή ορεινή φιγούρα που έβλεπαν στο βάθος του ορίζοντα και ιδιαίτερα στις ώρες που έδυε ο ήλιος με το όνομα Ιθάκη.
*Ιθεία + *ακή = Ιθάκη [;] (= η από μακρόθεν κατευθυντήριος ορατή και οξυκόρυφος ορεινή περιοχή)
*Ιθύς- ιθεία – ιθύ = κατευθύνω από μακριά, από απέναντι, ευθύς, φανερός,(για όρος απότομον)
*Ακή (Ακίς) = αιχμή, οξύ πράγμα, και για τα όρη : τα έχοντα οξυκόρυφες υψηλές βουνοκορφές.
Η θέα του οξυκόρυφου Αίνου της Κεφαλληνίας από το ξενοδοχείο Grecotel της Κυλλήνης (δυτική Πελοπόννησος) μετά την δύση του ηλίου, στο βάθος δεξιά μόλις και αχνοφαίνονται τα βουνά της Ιθάκης. (Φωτ.Panoramio google “Sunset on Grecotel”, by Senseo)
«σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο» Φωτογραφία του νεφοσκέπαστου Αίνου από τις ακτές της Πελοποννήσου (Φωτ. Παναγής Καβαλλιεράτος)
Η θέα του όρους Αίνος (Νήριτον) από τα δυτικά (περιοχή Λειβαθούς) Φωτ.(?) από F/B
Η Θέα του Ελατοσκέπαστου Αίνου (Νηρίτου) από τα ανατολικά έξω από το φαράγγι του Πόρου (λιμάνι του Ρείθρου). Αυτή την θέα έβλεπαν οι ναυτικοί εκείνης της εποχής πριν εισέλθουν ή όταν αναχωρούσαν από το λιμάνι του Άστεως της Ομηρικής Ιθάκης. (Φωτογραφία Maria Gkiafi)
Μια εικόνα χίλιες λέξεις
Η θέα του ελατοσκέπαστου (εινοσίφυλλου) Αίνου (Νηρίτου) από την παραλία του της δυτικής Ήλιδας κοντά στο ακρωτήριο Φεές ( το σημερινό Κατάκολο). Από αυτήν την θέση σύμφωνα με τον Ομηρικό ύμνο «εις Απόλλωνα Πύθιο» οι ναυτικοί έβλεπαν το απόκρημνο όρος της Ιθάκης. Εύκολο είναι να διαπιστώσει κανείς ότι από αυτήν την θέση το απόκρημνο όρος που φαίνεται είναι μόνο ο Αίνος της Κεφαλληνίας. Τα βουνά της σημερινής Ιθάκης μόλις και διακρίνονται (αχνοφαίνονται) στο δεξιό άκρο της φωτογραφίας. Δεν υπάρχει λοιπόν καμία αμφιβολία ότι το «σφιν ὑπὲκ νεφέων Ἰθάκης τ' ὄρος αἰπὺ πέφαντο» δεν ήταν άλλο παρά ο σημερινός Αίνος της Κεφαλληνίας
(Panoramio google Photo by Kadoulas)
(Panoramio google Photo by Kadoulas)
Text & Copyright: Hettie Putman Cramer & Makis Metaxas
[1] (που φαίνεται από μακριά στους ναυτιλομένους φυσικά λόγω του αριπρεπούς και ευδειέλου όρους της )
[2] Στράβων C 456.15 & Έστι γάρ Αίνος όρος της Κεφαλληνίας, όπου Αινησίου Διός ιερόν εστί, ου μνημονεύει Λέων εν Περίπλω και Τιμοσθένης εν τοις Λιμέσιν …. » Απολλώνιος Ρόδιος ΙΙ, 297
[3] Ιωάννου Π. Λάμπρου, «Αναγραφή των Νομισμάτων της κυρίως Ελλάδος, Πελοπόννησος»σελ.58-67
[4]Θεόφραστος, «περί φυτών Ιστορίας» (5.7.1) ἐλάτη μὲν οὖν καὶ πεύκη καὶ κέδρος ὡς ἁπλῶς εἰπεῖν ναυπηγήσιμα τὰς μὲν γὰρ τριήρεις καὶ τὰ μακρὰ πλοῖα ἐλάτινα ποιοῦσι διὰ κουφότητα , τὰ δὲ στρογγύλα πεύκινα διὰ τὸ ἀσαπἐς· ἔνιοι δὲ καὶ τὰς τριήρεις διὰ τὸ μὴ εὐπορεῖν ἐλάτης.
[5] Σπ. Μαρινάτος, «Κεφαλληνία Ιστορικός και Αρχαιολογικός Περίπατος»,1962 σελ.48-49
[6] Σπ. Μαρινάτος,, «Κεφαλληνία Ιστορικός και Αρχαιολογικός Περίπατος»,1962
[7] Alb. Mousson, Κέρκυρα και Κεφαλληνία, Εκδ. Ιστοριτής 1995, σελ 147-161
[8] Απολώνιος ο Ρόδιος, ΙΙ, 297
[9] Στράβων C 456.15
[10] K.Μ. Σάμιου. «Τα Δάση της Κεφαλληνίας» Εν Αθήναις 1908 σελ7
[11] Henry Napier, «Memory on the roads of Cephallonia», London 1825 σελ. 39-41
[12] Αντώνιος Μηλιαράκης « Γεωγραφία Νέα και Αρχαία του Νομού Κεφαλληνίας» Αθήνησιν 1890 σελ. 15
[13] Σπ. Μαρινάτος,, «Κεφαλληνία Ιστορικός και Αρχαιολογικός Περίπατος»,1962 σελ.29
[14] Scolia Antiqua in Homeri Odysseam – Angelo Maio & Ph. Buttmanno . Berolini MDCCCXXI.
{Odyssea (75. α )} σελ.17
[15] Λυκόφρονος «Αλεξάνδρα» στιχ 794 ,Αθήνα 2004
ΠΗΓΗ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.