O άγνωστος ναός της Αθηνάς στο Πρασιδάκι Τριφυλίας (φώτο + βίντεο)

 

20 λεπτά περίπου απο την πόλη της Ζαχάρως  και ΒΔ του χωριού Πρασιδάκι στη θέση γνωστή και ως Ελληνικό ή Λενικό εντοπίστηκε μετά τα μέσα του 20ου αι. ένας περίπτερος ναός, κτισμένος στην επίπεδη κορυφή ενός χαμηλού λόφου ύψους 270 μ.

Το 1971 ο Γιαλούρης επισημαίνει τα ορατά λείψανα κοντά στο Πρασιδάκι ενός μνημειακού δωρικού ναού, «πιθανώτατα ύστερων κλασσικών χρόνων», που είχε εντοπιστεί από τον Cooper, αλλά ουσιαστικά ήταν άγνωστος ως τότε στην έρευνα. Ο ναός ήταν καλυμμένος με επίχωση, στην οποία υπήρχε πυκνή βλάστηση. Τα διάσπαρτα αρχιτεκτονικά μέλη στην περιοχή του ναού φαίνεται ότι προέρχονται από λαθρανασκαφές σύμφωνα με πληροφορίες κατοίκων του χωριού.

Το 1997 σε ανασκαφική έρευνα βρέθηκε  σε απόσταση περίπου 30 μ. από το ναό ένα τμήμα χάλκινης φιάλης με εγχάρακτη αναθηματική επιγραφή στην άνω επιφάνεια του χείλους. Η επιγραφή «Ἀθάναι Ἀγορίοι Ἀριουντίας ἀνέθεκε» χρονολογείται στα τέλη του -6ου αι. και είναι γραμμένη πιθανότατα στο ηλειακό αλφάβητο με κάποιες αποκλίσεις. Σύμφωνα με την ερευνα πιστοποιείται η απόδοση του ναού στην Αθηνά και η θέση του σε σχέση με την αγορά της πόλης εξαιτίας της επίκλησης που φέρει η θεά.

Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν η θεά έφερε ως επίσημο τίτλο την επίκληση Αγοραία. Πάντως, αν δεχτούμε τη σχέση του ιερού με την αγορά, τότε προκύπτει ότι το ιερό βρισκόταν σε κεντρικό σημείο ενός αστικού πυρήνα που υπήρχε τουλάχιστον κατά τον ύστερο -6ο αι.

 Τα λείψανα του δωρικού περίπτερου ναού αποκαλύφθηκαν σε δύο ανασκαφικές περιόδους το 1999 και το 2000, ενώ η έρευνα συνεχίστηκε τα επόμενα δύο έτη και περαιτέρω εργασίες καταγραφής, συντήρησης και ανάδειξης έλαβαν χώρα το 2003 και το 2005

 Έγινε αμέσως φανερό ότι ο ναός υπέστη εκτεταμένες καταστροφές κατά τα νεότερα χρόνια. Το μεγαλύτερο τμήμα του πιστεύεται ότι χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό για τα σπίτια του χωριού Πρασιδάκι περίπου εκατό χρόνια πριν και η καταστροφή ολοκληρώθηκε από τις επανειλημμένες λαθρανασκαφές. Η λιθολόγηση εντοπίζεται ως το επίπεδο των θεμελίων. Εξαρχής διαπιστώθηκε ότι είχαν διανοιχθεί μεγάλοι τάφροι για αυτόν τον σκοπό, ειδικά κατά μήκος των δύο μακρών πλευρών του ναού.

Ως βέβαιη πρέπει να εκληφθεί η χρονολόγηση του ναού στον πρώιμο -5ο αι. και η απόδοσή του στην Αθηνά, που μαρτυρείται επίσης από μία άλλη επιγραφή «ΑΘΑΝΑΙ» του πρώιμου -5ου αι. Η επιγραφή αυτή είναι χαραγμένη σε έναν αποσπασματικά σωζόμενο ασβεστολιθικό γωνιόλιθο , που βρέθηκε σε μία δοκιμαστική τομή μπροστά από την είσοδο του ναού. Εξάλλου η ταύτιση ενισχύεται από το πρώιμο κλασικό χάλκινο ειδώλιο της Αθηνάς αλλά και από κάποια πήλινα ειδώλια των νεότερων ερευνών, όπως θα δούμε παρακάτω, ενώ αντιθέτως δεν ανιχνεύεται η παρουσία άλλων θεοτήτων.

 Ο ναός

Ο ναός είναι δωρικός περίπτερος με 6x 13 κίονες, διπλή εσωτερική κιονοστοιχία και διαστάσεις στον στυλοβάτη 33,30x 14,70μ. Παρά την εκτεταμένη καταστροφή στα νεότερα χρόνια έχουν διασωθεί αρκετά στοιχεία που επιτρέπουν την αναπαράστασή του.

Στο ναό στο Πρασιδάκι εντοπίζονται αρχαϊσμοί και κάποια πρώιμα στοιχεία όμως άλλα όπως και οι εξελιγμένες φόρμες υποδεικνύουν ότι ανήκει περισσότερο στην πρώιμη κλασική περίοδο, στα χρόνια μετά τους περσικούς πολέμους.

 Με βάση την αρχιτεκτονική, χωρίς ωστόσο να έχει μελετηθεί διεξοδικά, και τα ιστορικά συμφραζόμενα θεωρείται πιθανό ο ναός να κατασκευάστηκε μεταξύ του -478 και του -475 ή -473, και μάλιστα ίσως από τους τότε ανεξάρτητους Λεπρεάτες.

Είναι πολύ πιθανό ότι ο ναός καταστράφηκε, ενώ βρισκόταν ακόμη σε χρήση, από έναν μεγάλο σεισμό και μετά από φωτιά, κάποια στιγμή μεταξύ του 1ου και του -2ου αι. Κατά μήκος των δύο μακρών πλευρών του αποκαλύφθηκε ένα εκτεταμένο στρώμα καταστροφής με κεραμίδες και πεσμένα αρχιτεκτονικά μέλη της ανωδομής .Οι επιπτώσεις του σεισμού διαφαίνονται και στην καμπύλωση των θεμελιώσεων της Ν πλευράς του ναού. Επιπλέον υπάρχουν σαφές ενδείξεις για την επακολουθείσα πυρκαγιά, ιδίως στην περιοχή μπροστά από τη βάση του λατρευτικού αγάλματος: μέσα σε ένα παχύ στρώμα στάχτης βρέθηκε ένας μεγάλος αριθμός από λύχνους και ρωμαϊκά όστρακα.

 Ως υλικό δομής έχει χρησιμοποιηθεί μαλακός πωρόλιθος , μάλλον επειδή λατομεία τέτοιας ποιότητας λίθου υπάρχουν στην περιοχή του Λέπρεου. Όλα τα ορατά αρχιτεκτονικά μέλη φέρουν λευκό κονίαμα. Επιχρισμένοι ήταν οι εσωτερικοί τοίχοι του σηκού όπως υποδεικνύουν τα διασωθέντα ίχνη ερυθρού και μελανού χρώματος.

Στο αέτωμα δεν πρέπει να υπήρχαν γλυπτά, ενώ ακόσμητες είναι και οι μετόπες.Στις τέσσερις γωνίες των αετωμάτων υπήρχαν λεοντοκεφαλές-υδρορρόες.

Κατά μήκος της Β πλευράς του ναού στο ύψος της ευθυντηρίας βρέθηκε ένας ανοικτός πήλινος αγωγός, όπου θα κατέληγαν τα όμβρια ύδατα από τη στέγη.

 Το δάπεδο του πρόναου φέρει ένα ψηφιδωτό από αραιά τοποθετημένα μικρά ποταμίσια βότσαλα λευκά και μαύρα, που δημιουργούν ένα ευρύ πλαίσιο με πλοχμό και μαίανδρο γύρω από ένα κεντρικό διάχωρο με ρομβοειδή μοτίβα. Το ψηφιδωτό αποκολλήθηκε από το δάπεδο του πρόναου, συντηρήθηκε και επανατοποθετήθηκε στη θέση του .

Κατά τη διαδικασία αυτή το 2002 διαπιστώθηκε ότι ως υπόστρωμα για το ψηφιδωτό αυτό είχε χρησιμοποιηθεί ένα προγενέστερο, λιγότερο επιμελημένο βοτσαλωτό δάπεδο.

Στο σημείο αυτό δίπλα στη θύρα προς τον σηκό υπάρχει μία πεσσόσχημη παραστάδα, που έφερε ερυθρό κονίαμα. Ο σηκός έχει εσωτερικές διαστάσεις 12,50x 7,10μ. και βρίσκεται σε ελαφρώς υψηλότερο επίπεδο από τον υπόλοιπο ναό. Διατρέχεται από μία διπλή δίτονη (μάλλον) κιονοστοιχία 5 δωρικών κιόνων, που βρίσκονται σε σχετικά μικρή απόσταση από τους τοίχους.

Στο κέντρο σχεδόν του σηκού, πλαισιωμένη από τις εσωτερικές κιονοστοιχίες, βρίσκεται η βάση του λατρευτικού αγάλματος, ύψους 0,60μ. Σε πολλά σημεία της επιφάνειας της βάσης σώζονται ίχνη ερυθρού κονιάματος, το οποίο θα την επικάλυπτε. Εξαιτίας της ισχυρής θεμελίωσης της βάσης και των διαστάσεών της εικάζεται ότι το λατρευτικό άγαλμα θα ήταν μεγάλου μεγέθους, μαρμάρινο ή χάλκινο.

Στο Ν τμήμα του οπισθόδομου και σε βάθος 0,80μ. από το επίπεδο του δαπέδου του αποκαλύφθηκε ένα δάπεδο με μεγάλες ορθογώνιες λίθινες πλάκες, που πιθανόν σχετίζεται με την αρχαϊκή φάση του ναού.

Ανάμεσα στα ευρήματα των ανασκαφών στο Πρασιδάκι αναμφίβολα ξεχωρίζουν τα θραύσματα πήλινων γλυπτών . Δεν γνωρίζουμε αν ανήκουν στον γλυπτό διάκοσμο του ναού ή σε μεμονωμένα αναθήματα. Επίσης, τα αναθήματα, στην πλειονότητά τους πήλινα, μαρτυρούν την άνθηση του ιερού κατά την αρχαϊκή περίοδο. Δεν γνωρίζουμε άλλα χρονολογικά στοιχεία προς το παρόν ούτε για να προσδιορίσουμε τις απαρχές της λατρείας, που φαίνεται ότι ήταν ζωντανή κατά τον -7ο αιώνα.

Η Πόλη γύρω από τον Ναό.

Γύρω από το ναό και σε ακτίνα σχεδόν 1 χμ. λείψανα μνημειακών κτισμάτων, τείχους και τάφων μαρτυρούν την ύπαρξη ενός αρχαίου οικισμού. Η θέση του οικισμού σε σχέση με το ποταμο της Νέδα, από την οποία απέχει μόλις 2 χμ., και με τη Φιγάλεια ανταποκρίνεται στις τοπογραφικές ενδείξεις που παρέχει ο Στράβωνας για τους αρχαίους Πύργους, μιά από τις πόλεις της Μινυακής εξάπολης : «Ῥεῖ δὲ παρὰ Φιγαλίαν, καθ’ ὃ γειτνιῶσι Πυργῖται Τριφυλίων ἔσχατοι Κυπαρισσιεῦσι πρώτοις Μεσσηνίων»· επιπλέον, ξεκινά τη σχετική παράγραφο ως εξής: «Κυπαρισσία τέ ἐστιν ἐπὶ τῇ θαλάττῃ τῇ Τριφυλιακῇ καὶ Πύργοι καὶ ὁ Ἀκίδων ποταμὸς καὶ Νέδα»

Οι Πύργοι συναντώνται επίσης στον Στέφανο Βυζάντιο ως «πόλις Μεσσήνης». Με άλλα λόγια στο Πρασιδάκι ή στην ευρύτερη περιοχή του, κοντά στις εκβολές της Νέδας, θα βρίσκονταν οι Πύργοι, η νοτιότερη τριφυλιακή πόλη που συνόρευε με τη Μεσσηνία.

Ως ένδειξη για την ταύτιση του οικισμού με τους Πύργους μπορεί ίσως να εκληφθεί η μυθολογική παράδοση που τον συνδέει με το Λέπρεο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι η πόλη πήρε το όνομά της από τον οικιστή Λέπρεο, γιο του Πυργέα, ή σύμφωνα με μερικούς από την κόρη του Πυργέα Λεπρέα, ενώ ότι άλλοι αποδίδουν το όνομα στην αρρώστια λέπρα. Δεν είναι βέβαιο αν οι Πύργοι του Στράβωνα ταυτίζονται με τον Πύργο που εμφανίζεται ως μία από τις έξι πόλεις των Μινύων στον Ηρόδοτο και ως μία από τις πόλεις της Τριφυλίας στον Πολύβιο, και ως εκ τούτου θα πρέπει να ήταν μία αρκετά σημαντική πόλη, πιθανόν με μακρά διάρκεια ζωής. Κυρίως εξαιτίας του ενός εκ των χωρίων του Πολύβιου έχει θεωρηθεί από κάποιους ότι ο Πύργος βρισκόταν στη Β Τριφυλία, οπότε δεν μπορεί να ταυτίζεται με τους Πύργους του Στράβωνα.

ΒΙΝΤΕΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΟ

ΠΗΓΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ  :https://aristomenismessinios.blogspot.com/

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ : 

O άγνωστος Ναός της Αθηνάς Μακίστου

Το αρχαίο Λέπρεο και ο Ναός της Δήμητρας