Η Σπαρτιατική Ξυήλη

Η ξυήλη ή στην δωρική διάλεκτο ξυάλη, απετέλεσε επί δεκαετίες πραγματικό αίνιγμα όσον αφορά στον οπλισμό των Σπαρτιατών. Το ερώτημα που προκύπτει είναι το εξής: ήταν η ξυήλη, όπλο που χρησιμοποιείτο από τους Σπαρτιάτες οπλίτες και κυρίως από τους «όμοιους», ή απλώς κάποιο εργαλείο;

Είναι αλήθεια ότι γνωρίζουμε πολύ λίγα για το σχήμα και κατασκευή της λεγόμενης ξυήλης. Ο όρος αναφέρεται αρχικά από τον Ξενοφώντα στην Κύρου Ανάβαση (κεφ. 4.7.16 και 8.25) επίσης υπάρχουν αναφορές στον Ησύχιο, στο έργο Σουίδα (ή Σούδα) όπου ξυήλη· ξυάλη. Ἔστι δὲ καὶ ξιφίδιον, ὅ τινες δρέπανον λέγουσιν – και στην Κύρου Παιδεία του Ξενοφώντα (κεφ 6.2.32) που παραπέμπει σε όργανο διαμόρφωσης του άξονα των δοράτων. Επιπλέον, στον κατάλογο Σπαρτιατικών όπλων του Ιούλιου Πολυδεύκη (1.137) υπάρχει μια αναφορά στον όρο ξυΐνη, ο οποίος σύμφωνα με τον J. K. Anderson αποτελεί παράφραση της λέξης ξυήλη. Αυτό αποδεικνύει ότι ο όρος δεν ήταν ευρέως διαδεδομένος ειδικά στην μεταγενέστερη εποχή. Φαίνεται ότι στα Ελληνιστικά χρόνια, ακόμη και στην εποχή του Ξενοφώντα, ο όρος χρησιμοποιείτο σπανίως.

Ο William Smith περιγράφει………ή ακριβέστερα διερωτάται: «δρεπάνι; μαχαίρι κοπής; καμπυλωτό μαχαίρι; φάλξ; όπου φάλξ σήμαινε κάθε όπλο η άκρη του οποίου ήταν καμπυλωτή». Πηγή: William Smith, A School Dictionary of Greek and Roman Antiquities (New York: Harper and Brothers, 1873).

Ο Ησύχιος θεωρεί την ξυήλη ως ξιφίδιο με μορφή δρεπάνου. Τον συγκεκριμένο παραλληλισμό τον συναντάμε επίσης και στου Ξενοφώντος «Κύρου Ανάβαση» με τον όρο δρέπανον και δρεπάνη ή ξιφοδρέπανον. Σε όλες τις προαναφερόμενες περιπτώσεις ο όρος ξυήλη χρησιμοποιείται / συγκρίνεται με το δρεπάνι.

Στλεγγίδα_1ος αι. μ.Χ_μουσείο τέχνης Βαλτιμόρη

Ο αρχαιολόγος Richard Mac Gillivray Dawkins ο οποίος συμμετείχε στις ανασκαφές και καταγραφή του ναού της Αρτέμιδος Ορθίας στην Σπάρτη αναφέρει δρεπάνια τα οποία είχαν προσφερθεί στην θεά και τα οποία σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Sir John Boardman ήσαν στλεγγίδες (αντικείμενα υγιεινής για τον καθαρισμό του δέρματος). Όντως το σχήμα του δράπανου είναι σχεδόν όμοιο με αυτό της στλεγγίδος. Σε αμφότερες τις περιπτώσεις του δραπάνου και της στλεγγίδος παρόλο που δεν υπάρχει ένδειξη χρήσης ως όπλα, εν τούτοις χρησιμοποιούνται ως πρότυπα κατασκευής όπλων (αναφορικά με το σχήμα). Τίθεται λοιπόν το ερώτημα γιατί ο Ησύχιος και ο Ιούλιος Πολυδεύκης την αναφέρουν ως Σπαρτιατικό όπλο;

Εκτιμάται ότι αμφότεροι στηρίχθηκαν στο επεισόδιο που περιγράφει ο Ξενοφών και αφορά στουςΧάλυβες (ή Αλιζώνες…..αρχαίος λαός ο οποίος ζούσε στην Μικρά Ασία στον Εύξεινο Πόντο) οι οποίοι κατέσφαζαν και αποκεφάλιζαν τους αιχμαλώτους χρησιμοποιώντας «μαχαίρι όμοιο με την Σπαρτιατική ξυήλη» καθώς επίσης και στην περίπτωση του Σπαρτιάτη Δρακόντιου, ο οποίος εξορίσθηκε από την Σπάρτη διότι σε νεανική ηλικία χτύπησε κατά λάθος ένα αγόρι με την ξυήλη και το σκότωσε.

Ο ιστορικός Johannes Kromayer στο έργο του «Στρατιωτική Οργάνωση και πόλεμοι των Ελλήνων και Ρωμαίων» (1928) εκτιμά – λαμβάνοντας ως δεδομένο ότι η ξυήλη ήταν μικρή σε μέγεθος και είχε δρεπανοειδές σχήμα – ότι ξυήλη ήταν όρος που παρέπεμπε σε μικρό ξίφος που έφεραν οι Σπαρτιάτες και το χρησιμοποιούσαν ως όπλο περικοπής (όπλο μάχης εκ του συστάδην) και όχι ως όπλο εξουδετέρωσης (θανατηφόρο χτύπημα). Ωστόσο ο J. K. Anderson επισημαίνει ότι «ο Ξενοφών δεν αναφέρει ότι το όπλο που χρησιμοποιείται από τους Χάλυβες ήταν ξυήλη και επίσης, στην περίπτωση του Δρακόντιου δεν μπορούμε να υποθέσουμε ότι αυτό ήταν ένα στρατιωτικό όπλο αλλά μάλλον ένα αντικείμενο/εργαλείο  που χρησιμοποιείτο από τα αγόρια της Σπάρτης.

Εν κατακλείδι, ο Paul Cartledge στο έργο του «Οπλίτες και Ήρωες – Η συνεισφορά της Σπάρτης στην τέχνη του πολέμου στην αρχαιότητα» δεν αναφέρει την ξυήλη στη λίστα όπλων που χρησιμοποιούνται από τους Σπαρτιάτες. Επιπλέον, η ξυήλη του Δρακόντιου φαίνεται ότι ήταν ένα εργαλείο ακονίσματος και ίσως να είναι κάτι παρόμοιο με τα δρεπάνια που βρέθηκαν στο ναό της Ορθίας Άρτεμης και έχουν χρησιμοποιηθεί ως στιγγλίδες όπως αναφέρονται στην «Κύρου Παιδεία». Κατά συνέπεια η σύνδεση της ξυήλης με το Σπαρτιατικό κοντό ξίφος δεν είναι έγκυρη. Η Σπαρτιατική ξυήλη ήταν πράγματι ένα εργαλείο.

Σύμφωνα με τους K.M.T. Chrimes και  J. K. Anderson το Σπαρτιατικό ξίφος ήταν όπλο εξουδετέρωσης (θανατηφόρο χτύπημα) και όχι όπλο περικοπής (μάχη εκ του συστάδην) και γι’ αυτό τον λόγο είχε ευθεία λεπίδα μήκους περίπου 25 εκ. Επιπλέον στοιχεία για το σχήμα και την χρήση υπάρχουν σε απεικόνιση ταφόπετρας του 420 – 400 π.Χ στην Νέα Υόρκη.

ΠΗΓΗ : http://chilonas.wordpress.com/