Δείτε το Α' μέρος: Άγης Δ’ της Σπάρτης: Η κοινωνική επανάσταση (μέρος Α')
Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης
Ο Άγης Δ΄, αυτός ο παράξενα ρομαντικός και φιλοσοφημένος βασιλιάς της Σπάρτης, πέρασε τις επαναστατικές μεταρρυθμίσεις του με μεγάλη ευκολία, κάτι που τον έκανε να υπερτιμήσει τις δυνάμεις του μέσα στα πλαίσια ενός σάπιου και κοινωνικά κατεστραμμένου ελληνικού κόσμου.
Ο θείος του Άγη, ο έφορος Αγησίλαος που είχε εισχωρήσει στην επαναστατική ομάδα μόνο και μόνο επειδή είχε χρέη, ανησύχησε για το μέτρο του αναδασμού της γης. Κατείχε σημαντικούς και αποδοτικούς κλήρους και δεν ήταν διατεθειμένος να τους μοιράσει. Πρότεινε λοιπόν στον Άγη να εξεταστεί ενδελεχώς και να προχωρήσει αργά ο αναδασμός. Παράλληλα με ύπουλο τρόπο ήρθε σε επαφή με τους Αχαιούς, όπως και ο έκπτωτος βασιλιάς Λεωνίδας Β΄. Ο ηγέτης της Αχαϊκής Συμπολιτείας Άρατος, με την απεριόριστη ευφυΐα και πολιτική του κρίση, είχε κατανοήσει ποιες θα ήταν οι συνέπειες των επαναστατικών αλλαγών του Άγη, όχι μόνο για τη Λακωνία αλλά για όλο τον ελληνικό κόσμο. Με σύμμαχο την “σατανική” του φύση, όφειλε να σώσει την πλούσια αριστοκρατική τάξη.
Εν τω μεταξύ, στο χώρο σύγκλησης της Απέλλας, όλοι οι πολίτες, αφού έφεραν τα χρεωστικά γραμμάτιά τους, μέσα σε επευφημίες τα έκαψαν. Απαίτησαν να προχωρήσει άμεσα και ο αναδασμός, αλλά ο Αγησίλαος με προφάσεις καθυστερούσε. Τότε κατέφτασαν απεσταλμένοι των Αχαιών να ζητήσουν βοήθεια για την αντιμετώπιση των Αιτωλών που ήταν έτοιμοι να εισβάλουν στον Ισθμό. Το σχέδιο του Αγησιλάου, του Λεωνίδα και του Άρατου ήταν διαβολικό: να απομακρύνουν τον Άγη από την περιοχή της Σπάρτης για να μη γίνει ο αναδασμός.
Ο Αγησίλαος έπεισε το νεαρό βασιλιά να σπεύσει για βοήθεια, για να δει όλη η Πελοπόννησος το νέο συγκροτημένο στρατό της Σπάρτης. Ο Άγης, απονήρευτος, δέχτηκε. Μόλις έφτασε στην περιοχή του Ισθμού, προκάλεσε τεράστια εντύπωση με τον πειθαρχημένο στρατό του, που δεν προέβη σε καμία φθορά, σε αντίθεση με άλλους στρατούς της εποχής που λεηλατούσαν τα πάντα στο πέρασμά τους. Ωστόσο, αυτός που κυριολεκτικά αναστατώθηκε ήταν ο Άρατος. Μόλις τον γνώρισε, ταράχτηκε από τη τόλμη και το βάθος των ιδεών του Άγη, και όπως ήταν παμπόνηρος, τον ευχαρίστησε για τη βοήθεια του αλλά τον παρακάλεσε να φύγει! Προτίμησε τις λεηλασίες των Αιτωλών μέσα στο κράτος του, από τις επαναστατικές ιδέες που θα έφερνε ο Άγης και θα έστρεφαν τον λαό εναντίον των αριστοκρατών. Έτσι οι Αιτωλοί λεηλάτησαν την χώρα, ενώ ο Άρατος δεν προέβαλλε καμιά αντίσταση, κάτι που στα απομνημονεύματά του το χαρακτήρισε ως στρατιωτικό ελιγμό! Ως εκ τούτου, κατηγορήθηκε από τους δικούς του για δειλία, αλλά αυτός γνώριζε καλά τι έκανε: οι Αιτωλοί θα λεηλατούσαν και θα έφευγαν, ενώ οι ιδέες του Άγη θα έμεναν!
Όμως στην Σπάρτη κατά την απουσία του Άγη, ο Αγησίλαος διέπραξε δυο τεράστια σφάλματα: έβαλε πρόσθετους φόρους με πρόσχημα την εκστρατεία και χρησιμοποίησε ανείπωτη βία. Όταν επέστρεψε ο Άγης και είδε όλον αυτό τον αναβρασμό, απαίτησε από τον Αγησίλαο να προχωρήσει ο αναδασμός. Όμως ο χρόνος θητείας των εφόρων είχε λήξει. Στο μικρό αυτό μεσοδιάστημα ο Άγης προσπάθησε να πείσει τον εξαγριωμένο λαό πως θα προχωρούσε στην αναδιανομή της γης, αλλά αυτός αγανακτισμένος από τις πράξεις του Αγησιλάου και με την παρότρυνση των πλουσίων άρχισε να στρέφεται εναντίον του.
Ancient Greek Relief with Heroes and Worshipers from Sparta. circa 540 BC, made of marble.
Courtesy & currently located at the Altes Museum, Berlin.
Τότε, ο Λεωνίδας Β΄ με μισθοφορικό σώμα και με Αχαιούς ανατρέπει, σκορπώντας τον τρόμο, πραξικοπηματικά τον Άγη, που καταφεύγει ικέτης στο ναό της Χαλκιοίκου Αθηνάς, εκεί που ένα χρόνο πριν είχε βρεθεί ο Λεωνίδας! Ο άλλος βασιλιάς, ο Κλεόμβροτος, προλαβαίνει και κλείνεται στο ναό του Ποσειδώνος. Ο Λεωνίδας, που ήταν πεθερός του, τελικά τον αφήνει να φύγει και η κόρη του ακολουθεί τον άντρα της στην εξορία, παρά τις παρακλήσεις του πατέρα της.
Ως κύριος της Σπάρτης πλέον, ο Λεωνίδας δεν τολμά να κρατήσει την εξουσία, φανερά, αλλά την παραδίδει στις 100 πλούσιες οικογένειες. Σκοπός του ήταν να ανατρέψει το καθεστώς. Τοποθετεί δικούς του εφόρους, εχθρούς του Άγη. Τρία ονόματα από αυτούς μας αναφέρει ο Πλούταρχος: Δημοχάρης, Αρκεσίλαος και Αμφάρης. Ο τελευταίος είχε οικονομικές σχέσεις με τη μάνα και την γιαγιά του Άγη. Είχε δανειστεί χρήματα απ’ αυτές. Όπως και να είχε, ήταν γνώριμος με τον Άγη. Προσπάθησε να τον πείσει να βγει από τον ιερό χώρο και πως ο Λεωνίδας θα τον συγχωρούσε. Ο Άγης όμως αρνήθηκε, διότι δεν τους εμπιστευόταν. Πάντως, κάποια στιγμή τον έπεισαν να τον πάρουν από το ναό και να τον πάνε στα λουτρά και αργότερα τον επανέφεραν. Έτσι, κέρδισαν την εμπιστοσύνη του νεαρού βασιλιά.
Ο Λεωνίδας, με το κλίμα τρομοκρατίας που ασκούσε, ανάγκασε τον λαό να συμπαθήσει και πάλι τον Άγη, που μετατρέπεται σε σύμβολο της αντίδρασης. Η γυναίκα του η Αγιάτιδα, η μάνα του Αγησιστράτη και η αξιοσέβαστη γιαγιά του Αρχιδάμια ξεσηκώνουν τον λαό. Ο Λεωνίδας και η ομάδα του παίρνουν την απόφαση να δολοφονήσουν τον Άγη και αυτές τις σπουδαίες γυναίκες!
Μια μέρα καθώς ο Άγης πήγαινε στο λουτρό, οι τρεις έφοροι όργανα του Λεωνίδα τον συλλαμβάνουν, μια που δεν φυλαγόταν, και τον κλείνουν στο δεσμωτήριο. Παράλληλα, εκατοντάδες μισθοφόροι του Λεωνίδα κυκλώνουν το κτήριο. Οι έφοροι και οι γερουσιαστές καλούν τον Άγη να απολογηθεί. Μόλις το έμαθε αυτό, γέλασε ειρωνικά. Μόνο η Απέλλα μπορούσε να δικάσει έναν βασιλιά και να επιβάλλει θανατική ποινή, αλλά οι πραξικοπηματίες δεν τολμούν να τη συγκαλέσουν.
Ωστόσο, έπειτα από πιέσεις, ο Άγης μίλησε και το μόνο που είπε ήταν πως ότι έπραξε το έπραξε μόνος του χωρίς υποβολή από άλλους. Με αυτό τον τρόπο ήθελε να σώσει τους δικούς του ανθρώπους. Επιπλέον συμπλήρωσε πως σκοπός του ήταν να σώσει την Σπάρτη και πως δεν μετανιώνει κανένας όταν κάνει ωραία πράγματα, έστω και αν οδηγηθεί στο θάνατο.
Μέσα σε λίγα λεπτά η απόφαση είχε παρθεί: καταδίκη σε θάνατο! Οι συνωμότες όμως έπρεπε να βιαστούν, γιατί έφτανε στα αυτιά τους η απειλητική βοή του πλήθους που συνέρρεε στο σημείο που κρατούνταν ο Άγης. Οι μισθοφόροι προσπαθούσαν υπό πίεση να συγκρατήσουν τον κόσμο. Μέσα στο δεσμωτήριο ο Άγης πέρασε μόνος του τη θηλεία στο λαιμό του! Οι έφοροι Αμφάρης και Δημοχάρης προχωρούν στην εκτέλεση. Το μεγάλο έγκλημα είχε συντελεστεί: ο Άγης Δ΄ είναι νεκρός!
Έξω από το κτήριο, μπροστά από το πλήθος, βρίσκονταν η Αρχιδάμια και η Αγησιστράτη, οι οποίες ζητούσαν να δουν τον Άγη. Κλαίγοντας στα πόδια του Αμφάρη, τον ικέτευαν για τη ζωή του Άγη. Ο έφορος, ψευδώς, βεβαίωνε πως είναι καλά και επέτρεψε στην σεβαστή Αρχιδάμια να περάσει μέσα. Πριν προλάβει η γερόντισσα να ξεφωνίσει από το θέαμα που αντίκρισε, ήδη η θηλιά ήταν περασμένη στον λαιμό της. Χωρίς πρόσχημα, η γυναίκα που για τριάντα χρόνια ήταν η ψυχή της Σπάρτης, δολοφονήθηκε εν ψυχρώ.
Ακολουθεί η μάνα του Αγησιστράτη, η οποία μπαίνοντας μέσα είδε τον γιο της και τη μάνα της νεκρούς. Με ζηλευτή αξιοπρέπεια και μεγαλείο ψυχής, σκλήρυνε την καρδιά της. Ξάπλωσε τα πτώματα δίπλα – δίπλα. Έσκυψε και φίλησε το παιδί της. Τα μόνα λόγια που είπε ήταν τα εξής: «Η ευγένειά σου, η πραότητα και η φιλανθρωπία σου, παιδί μου, κατέστρεψαν και εσένα και εμάς μαζί. Μακάρι όλα αυτά να ωφελήσουν την Σπάρτη». Ο Αμφάρης, τελικώς, απαγχονίζει και την ίδια και μαζί την πρώτη απόπειρα μιας κοινωνικής επανάστασης.
Ο λαός έξω από το δεσμωτήριο δεν έχει ιδέα τι είχε συμβεί. Οι άνθρωποι του Λεωνίδα αναγγέλλουν τα γεγονότα, αφού πρώτα οι έφοροι έχουν μεταβεί σε ασφαλές μέρος. Το πλήθος έχει μείνει βουβό. Το επαναστατικό κίνημα έχει αποκεφαλιστεί, από τη στιγμή που ο Άγης και οι δυο γυναίκες είναι νεκροί. Δεν υπάρχει πλέον η κεφαλή για μια οργανωμένη εξέγερση. Αν και αγανακτισμένος ο λαός, μετά από ώρα διαλύεται.
«Αλλά μέσα στη Σπάρτη πρώτος βασιλιάς σκοτώθηκε από τους εφόρους ο Άγης, αφού επιχείρησε τα πιο ωραία και συμφέροντα για την Σπάρτη και είχε τέτοια ηλικία που και όταν ακόμα σφάλλουν οι άνθρωποι συγχωρούνται. Περισσότερο δίκιο είχαν οι φίλοι του που τον κατηγορούσαν παρά οι εχθροί του, γιατί και τον Λεωνίδα τον έσωσε και στους άλλους έδωσε εμπιστοσύνη με την ημερότητα και την πραότητα που είχε»Πλούταρχος (Άγης ※ 21).
Η προσπάθεια του Άγη πρώτα απ’ όλα απέτυχε λόγω του χαρακτήρα του. Πίστευε πως μπορούσε να πραγματοποιήσει μια επαναστατική αλλαγή με την πειθώ και το παράδειγμα! Πίστευε στην ειλικρίνεια του ανθρώπου, κάτι που τον οδήγησε στον θάνατο.
Είναι πολύ πιθανό πως πίσω από την επαναφορά του συστήματος του Λυκούργου κρύβονταν και οι ιδέες τις στωικής πολιτικής ουτοπίας, μιας κοινωνίας ίσων ανθρώπων δίχως δούλους. Το να επανέλθει ένα καθεστώς αιώνων πριν ήταν αδύνατον, γιατί το κάθε κοινωνικό σύστημα είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων. Ίσως με πρόσχημα το Λυκούργειο σύστημα ήθελε να δημιουργήσει κάτι καινούριο.
Ο Πλούταρχος αποδίδει την αποτυχία του Άγη στην απληστία του Αγησίλαου. Η ατολμία του Άγη ίσως είναι ένας ακόμα παράγοντας. Η συμπεριφορά του παρουσιάζει αντιφάσεις. Ενώ ενεργεί με αποφασιστικότητα, δείχνει μεγαλοψυχία προς τους αντιπάλους του. Προσπαθεί να πείσει τον ηττημένο αντίπαλο να κατανοήσει το σφάλμα του. Η πίστη του στη δύναμη του παραδείγματος και στην καλοσύνη της ανθρώπινης φύσης, μοιραία, τον κατέστρεψε.
Επίσης, δεν ικανοποίησε τις λαϊκές μάζες που ζητούσαν αναδασμό. Ως γνωστόν, η μάζα είναι ευμετάβλητη. Εκεί που σε αποθεώνει, απότομα σε γκρεμίζει. Η μάζα κινείται με γνώμονα το συναίσθημα και όχι τη λογική. Γι’ αυτό η αναβολή του αναδασμού επέδρασε αρνητικά για τον Άγη, που είχε ρίξει το βάρος στην αναδιοργάνωση του στρατού.
Αν είχε σκοπό να αλλάξει μόνο τη Σπάρτη, τότε ήταν καταδικασμένος! Το καθεστώς των πόλεων – κρατών είχε παρέλθει. Οι κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν δώσει άλλες διστάσεις στον πολιτισμένο κόσμο της Ανατολικής Μεσογείου. Μόνο μέσα στα πλαίσια ενός διευρυμένου πολιτειακού σχηματισμού μπορούσε να επιβιώσει μια πόλη του 3ου π.Χ. αιώνα. Η προσπάθειά του να αναστυλώσει μια πόλη – κράτος ήταν μια χαμένη υπόθεση. Αλλά και μόνο αυτό ήταν μια επαναστατική καινοτομία που θα αποτελέσει την εισαγωγή στην μεγαλειώδη κοινωνική επανάσταση, μια δεκαετία περίπου αργότερα, από τον ακόμα σπουδαιότερο Κλεομένη Γ΄, τον γιο του Λεωνίδα Β΄, αυτού του Λεωνίδα που διέλυσε την πρώτη απόπειρα του Άγη!
Βιβλιογραφία
- Κλεομένης Γ΄ της Σπάρτης – Η μεγάλη κοινωνική επανάσταση (Συγγραφέας: Ροδάκης, Περικλής Δ.)
- Πλούταρχου Βίοι Παράλληλοι (Άγης – Κλεομένης)
- Πλούταρχου Βίοι Παράλληλοι (Άρατος – Αρταξέρξης)
- Πολύβιου Ιστορίαι
- http://el.wikipedia.org/wiki
ΠΗΓΗ : http://eranistis.net/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.