Ο ΙΩΑΝΝΗΣ ΦΩΚΑΣ, Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΑΣΤΡΟΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ ΑΡΗ.

Ο  Κερκυραίος  αστρονόμος  Ιωάννης Φωκάς  στο  Μεντόν  της  Γαλλίας,  ολοκλήρωσε  και  συμπλήρωσε  την  σπουδαία  και  ανεπανάληπτη  χαρτογραφική εργασία του Αντωνιάδη για τον Άρη, με την επιπλέον χρήση φωτογραφικών και φωτομετρικών τεχνικών  και  έτσι συνετέλεσε στο να υιοθετήσει η Διεθνής Αστρονομική Ένωση το σύστημα ονοματολογίας του Αντωνιάδη για τον πλανήτη, με αποτέλεσμα οι επίσημες ονομασίες όλων σχεδόν των κυριότερων περιοχών του  Άρη να είναι ελληνικές.

Σχέδιο του ερυθρού πλανήτη από το ημερολόγιο των αστρονομικών του παρατηρήσεων.

Ο Ιωάννης Ε. Φωκάς (20 Ιουλίου 1909 – 3 Ιανουαρίου 1969) ήταν Έλληνας παρατηρησιακός αστρονόμος, γνωστός στη Γαλλία ως Jean-Henri Focas.

Γεννήθηκε στην Κέρκυρα και ασχολήθηκε με την Αστρονομία από την εφηβική ηλικία. Με πολλές ικανότητες στη ζωγραφική, ο νεαρός Φωκάς σχεδίασε θαυμάσια σκίτσα των πλανητών και της Σελήνης. Εκτιμώντας την εργασία του, ο αστρονόμος Σταύρος Πλακίδης πρότεινε στον τότε διευθυντή του Αστεροσκοπείου Αθηνών Δημήτριο Αιγινήτη την πρόσληψη του Φωκά στο αστεροσκοπείο, πράγμα που έγινε το 1931. Εκεί, υπό την καθοδήγηση των Αιγινήτη και Πλακίδη, απέκτησε τις βασικές γνώσεις και πείρα σε θέματα επιστημονικών παρατηρήσεων, και έκανε χιλιάδες παρατηρήσεις ηλιακών κηλίδων, μεταβλητών αστέρων και κομητών. Συνειδητοποίησε επίσης την αξία των μακροχρόνιων συνεχών παρατηρήσεων ενός στόχου. 
Παρότι δεν κατόρθωσε ποτέ να σπουδάσει σε πανεπιστήμιο, ο ζήλος, η θέλησή του και η άριστη γνώση πέντε ευρωπαϊκών γλωσσών τον βοήθησαν να καλύψει τα κενά στη μόρφωσή του και να καταξιωθεί στον τομέα της πλανητικής Αστρονομίας.

 

Ο Ιωάννης Φωκάς θεωρείται από πολλούς ως ο κορυφαίος παρατηρησιακός αστρονόμος  της σύγχρονης Ελλάδας. 
Από μικρό παιδί τον γοήτευε ο νυχτερινός έναστρος  ουρανός και πριν ακόμη τελειώσει το Γυμνάσιο, τον πήρε κοντά του ο γνωστός  σεληνογράφος Φελίξ Λαμέχ, που είχε ιδρύσει στον λόφο Κογεβίνα της Κέρκυρας έναν μικρό  αστρονομικό σταθμό.

 
Με την καθοδήγηση του Λαμέχ, που ήταν Γαλλο-Τυνήσιος, ο Φωκάς αξιοποίησε το καταπληκτικό του ταλέντο στη ζωγραφική και σχεδίασε αριστουργηματικά σκίτσα  των μεγάλων πλανητών, τα οποία όπως λέει ο κ. Νίκος Ματσόπουλος από το Αστεροσκοπείο Αθηνών, «απεικόνιζαν πολλές λεπτομέρειες από την επιφάνεια του Άρη, του Δία και του Κρόνου». Ταυτόχρονα όμως, ο νεαρός Κερκυραίος έκανε και αστρονομικές παρατηρήσεις, οι οποίες έπεσαν στην αντίληψη του Σταύρου Πλακίδη που ήταν αστρονόμος στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών.

Ο Πλακίδης πρότεινε στον τότε διευθυντή του Αστεροσκοπείου, τον Δημήτριο Αιγινήτη, να προσλάβει τον Φωκά. Αυτό έγινε το 1931, όταν ήταν 22 χρόνων. Η μαθητεία του δίπλα σ" αυτούς τους δύο σπουδαίους επιστήμονες στάθηκε ιδιαίτερα ωφέλιμη. Εκεί έμαθε πόση αξία είχαν οι μακρόχρονες συνεχείς παρατηρήσεις. Και στα χρόνια που ακολούθησαν, συγκέντρωνε παρατηρησιακό υλικό,  μέσα από το οποίο ξεπήδησαν οι εργασίες του που τον έκαναν διάσημο.

Το πάθος του Φωκά ήταν οι μεγάλοι πλανήτες και ιδιαίτερα ο Άρης. Τα
αποτελέσματα των παρατηρήσεών του γέμιζαν πολύ συχνά τις σελίδες σημαντικών  ξένων περιοδικών, όπως το «Annales de Astrophysique». Την περίοδο που  εργαζόταν μάλιστα στο Αστεροσκοπείο Αθηνών, είχε φτιάξει μόνος του μια  φωτογραφική μηχανή.

Ο Κερκυραίος επιστήμονας, έχοντας αποκτήσει πλήρη ενημέρωση στις
διεθνείς αστρονομικές εξελίξεις, στράφηκε προς τη Γαλλία, που ήταν μια χώρα με  πολύ μεγάλη παράδοση στη φυσική των πλανητών. Εκεί έμαθε να χρησιμοποιεί νέες  τεχνικές (π.χ. τη φωτομετρία) για την παρατήρηση των ουράνιων σωμάτων, τις  οποίες έφερε στην Ελλάδα. 

 

Αυτό είναι ένα σκίτσο του Κρόνου που έφτιαξε στο ημερολόγιό του. Τον ίδιο πλανήτη είχε παρατηρήσει και το 1960 με το τηλεσκόπιο Newall, του Αστεροσκοπείου της Πεντέλης. Είχε δει μια μεγάλη κηλίδα και  μελέτησε την Εξέλιξή  της


Η συνεχής δραστηριότητα του Φωκά μεταξύ Ελλάδας και Γαλλίας είχε ως αποτέλεσμα  ένα πρόγραμμα συνεργασίας ανάμεσα στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το  Αστεροσκοπείο της Μεντόν. Στο πλαίσιο του προγράμματος ο Φωκάς αφιέρωσε 300  νύχτες για να μετρήσει την πόλωση του φωτός σε διάφορες περιοχές του Άρη.  
Το  1961 δημοσίευσε μια εργασία για τους σχηματισμούς στην επιφάνεια του Άρη, η  οποία θεωρείται κλασική.

Ο Φωκάς είχε συνειδητοποιήσει την ανάγκη διεθνούς συνεργασίας στη μελέτη των  πλανητών και τον αποφασιστικό ρόλο που ο ίδιος θα μπορούσε να παίξει ως  διακεκριμένος ερευνητής στη Διεθνή Αστρονομική Ένωση. Ως διευθυντής του  Κέντρου Συλλογής Πλανητικών Παρατηρήσεων είχε στη διάθεσή του περισσότερες από  14.000 φωτογραφικές πλάκες απ" όλο τον κόσμο με εικόνες πλανητών. Απ" αυτό το  υλικό δημοσίευσε δεκάδες εργασίες και η φήμη του έγινε ακόμη μεγαλύτερη.

Οργάνωσε συνέδρια σε όλο τον κόσμο και αξιοποιώντας τα αστρονομικά
δεδομένα που έρχονταν στο Κέντρο από κάθε γωνιά της Γης, μελέτησε την εξέλιξη  των νεφικών συστημάτων του Δία, την κλιματολογία τού Άρη, τις εποχικές  μεταβολές της τοπογραφίας του εδάφους του Άρη και τις ιδιότητες των  δακτυλιδιών του Κρόνου.

Όμως, ο πρόωρος θάνατός του από ανακοπή καρδιάς, στις 3 Ιανουαρίου 1969, δεν  του επέτρεψε να ολοκληρώσει όλα τα ερευνητικά του προγράμματα. Πέθανε στην  Αθήνα, όπου είχε έρθει από το εξωτερικό να περάσει με την οικογένειά του τις  ημέρες των Χριστουγέννων.

ΖΗΝΩΝ  ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ