Η Πύλος του Νέστορα μήπως ήταν στην περιοχή του Κακόβατου Ηλείας;

 

Ερειπια Μυκηναικου θολωτου ταφου στον Κακοβατο 

Στην αρχαιότητα υπήρχαν τρεις πόλεις στην Πελοπόννησο με το όνομα Πύλος, η ηλειακή, η τριφυλιακή και η μεσσηνιακή. Οι Μεσσήνιοι και οι Τριφύλιοι αλλά και οι Ηλείοι έλεγαν ο καθένας για τη δική του Πύλο ότι ήταν η ομηρική πατρίδα του Νέστορα. Το  θέμα της ταύτισης της ομηρικής Πύλου υπήρχε από τον 5ο αιώνα π.χ. Επειδή ο Νέστωρ αναφέρεται ως Γερήνιος, οι Ηλείοι έδειχναν Γέρηνο τόπο και Γερήνιο ποταμό πλησίον της δικής τους Πύλου, οι Τριφύλιοι τον ποταμό Άμαθο διότι η πόλη ονομαζόταν ″ημαθόεις Πύλος″ δηλαδή αμμώδης και οι Μεσσσήνιοι μία πόλη Γέρηνα κοντά στη δική τους Πύλο. Η ηλειακή Πύλος δεν έχει τίποτα κοινό με την Πύλο του Νέστορα. Ο Στράβων αλλά και πολλοί αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι η τριφυλιακή Πύλος ήταν η πατρίδα του Νέστορα. Ο Όμηρος στην ιλιάδα  αναφέρει : ″Εκείνοι που ζούσαν στην Πύλο και στην όμορφη Αρήνη και στο Θρύο , το πέρασμα του Αλφειού και στο καλοχτισμένο Αίπυ και αυτοί που κατοικούσαν στον Κυπαρισσούντα και στην Αμφιγένεια και στην Πτελεό και στο Έλος και στο Δώριο …………….. Σ’ αυτούς αρχηγός ήταν ο αρματομάχος ο Νέστορας από τη Γερήνια και μαζί μ’ αυτόν ακολουθούσαν ενενήντα βαθειά καράβια″.  

      Η μετάφραση είναι του Νίκου Καζαντζάκη και του Γιάννη Κακριδή. Οι τέσσερις πρώτες από τις παραπάνω πόλεις βρίσκονταν βόρεια της Νέδας και οι υπόλοιπες πέντε νότια αυτής. Γνωρίζουμε ότι οι πόλεις Φεραί, Καρδαμύλη, Άνθεια και Αίπεια  ανήκαν στον Αγαμέμνονα και εάν ο Νέστωρ ήταν ο βασιλιάς της μεσσηνιακής Πύλου θα ανήκαν σε αυτόν αφού αυτός κατείχε και το Θρύον που ήταν στο πέρασμα του Αλφειού σε πολύ μεγάλη απόσταση από τη μεσσηνιακή Πύλο. Ο Όμηρος αναφερόμενος στον Διοκλή λέει : ″απ’ τον Αλφειό κρατούσε η ρίζα του, τον ποταμό που τρέχει φαρδύς , περνώντας την πυλιώτικη τη χώρα πέρα ως πέρα″. Ο Αλφειός λοιπόν διέσχιζε τη χώρα των Πυλίων οπότε και οι εκτάσεις βόρεια του ποταμού ήσαν πυλιακές κτήσεις. Επομένως φαίνεται παράξενο να ανήκουν στον Νέστορα τόσο μακρινές περιοχές, ενώ πόλεις κοντινές που βρίσκονταν ανατολικά της μεσσηνιακής Πύλου να ανήκουν σε άλλους.

      Στην ιλιάδα ο Νέστωρ διηγείται για τον πόλεμο των Πυλίων προς τους Επειούς (Ηλείους): ″Νιός να ‘μουν, θε μου, κι ‘ξεθύμαστη την πρώτη ορμή μου να ‘χα, σαν τότε που τα βόδια αρπάξαμε και πιάστηκαν μαζί μας οι Ηλείοι, τη μέρα εγώ που σκότωσα το γαύρο Ιτυμονέα, το γιο του Υπείροχου, στην Ήλιδα που ζούσε, κι ως επήγα κούρσα να πάρω γι’ αντιπλέρωμα, τον πέτυχα απ’ τους πρώτους με κονταριά, καθώς διαφέντευε τα βόδια του μπροστά μου. Κι έπεσε χάμω, κι όλο εσκόρπισε το ασκέρι του, οι ξωτάροι. Κι από τον κάμπο βιός αρίφνητο μαζώξαμε δικό τους, πενήντα βουκόλια τους πήραμε και γιδάρια πενήντα, πενήντα αρπάξαμε αρνοκόπαδα και τόσα χοιροστάσια, και τρεις φορές πενήντα αλόγατα ξανθοτριχάτα ακόμα, φοράδες όλες τους, κι οι πιότερες βύζαιναν και πουλάρια. Κι όλα τα κούρσα αυτά τα φέραμε μες στου Νηλέα την Πύλο, τη νύχτα, στο καστρί και χάρηκε στα φρένα του ο Νηλέας, που πήγα τόσο νιος στον πόλεμο και τόσα κούρσα επήρα″. Αφού λοιπόν οι Πύλιοι άρπαξαν τα ζώα των Ηλείων (Επειών) τα οδήγησαν στην Πύλο ″εννύχιοι″ , δηλαδή μέσα σε μια νύκτα. Αυτό ήταν δυνατόν να γίνει από τον Αλφειό μέχρι την τριφυλιακή Πύλο μέσα σε διάστημα επτά ωρών περίπου, αδύνατον όμως από τον Αλφειό μέχρι την μεσσηνιακή Πύλο που απαιτούνται τουλάχιστον είκοσι τρείς ώρες και μάλιστα με ζώα βραδυπορούντα.

      Μετά από τρεις ημέρες οι Επειοί, αφού έμαθαν τις λεηλασίες των Πυλίων, εκστράτευσαν και πολιορκούσαν την πόλη Θρύον που βρισκόταν στην αριστερή όχθη του Αλφειού. Αλλά οι Πύλιοι όταν έμαθαν την είδηση έτρεξαν προς βοήθεια του Θρύου. Άρχισε η μάχη το πρωί και αφού νίκησαν τους Επειούς τους κυνήγησαν με τα άλογά τους μέχρι το Βουπράσιο και επέστρεψαν το βράδυ στην Πύλο. Αυτό είναι αδύνατον να εκτελεστεί μέσα σε μία ημέρα από τον Αλφειό στο Βουπράσιο και από το Βουπράσιο στη μεσσηνιακή Πύλο, είναι όμως δυνατόν μέχρι την τριφυλιακή Πύλο.

      Στην οδύσσεια η Πύλος φαίνεται ότι δεν ήταν  παραλιακή πόλη όπως ήταν η μεσσηνιακή αλλά μεσόγειος όπως ήταν η τριφυλιακή. Όταν ο Τηλέμαχος ο γιός του Οδυσσέα πήγε στη Σπάρτη για να ζητήσει από τον Μενέλαο πληροφορίες για τον πατέρα του, επιστρέφοντας στην Πύλο δεν αφήνει τον Πεισίστρατο τον γιό του Νέστορα να πάει στην πόλη, αλλά τον προτρέπει να οδηγήσει την άμαξα προς τη θάλασσα όπου ήταν το πλοίο, πράγμα που δεν θα συνέβαινε αν η Πύλος ήταν παράλια πόλη οπότε αναγκαστικά θα περνούσε μέσα από αυτή για να πάει στο λιμάνι που ήταν το πλοίο. Ο Στράβων (64 π.χ. – 24 μ.χ.) γράφει : ″Ο Τηλέμαχος επιστρέφοντας από τη Σπάρτη, δεν αφήνει τον Πεισίστρατο να πάει στην πόλη, αλλά τον κατευθύνει προς το πλοίο, σαν να μην είναι η πόλη και το λιμάνι στο ίδιο μέρος″. Το πλοίο έφυγε από την Πύλο ημέρα και έφθασε στους Κρουνούς και τη Χαλκίδα με τη δύση του ηλίου και μέσα στη νύχτα έφθασε στη Φειά. Αν έφευγε από τη μεσσηνιακή Πύλο δεν ήταν δυνατόν να φθάσει τόσο σύντομα στους Κρουνούς και στη Φειά. Αναφέρει τους Κρουνούς και την Χαλκίδα , ονόματα ασήμαντων ποταμών, μάλλον ρεματιών και όχι την Νέδα και τον Ακίδωνα τους οποίους θα έπρεπε να αναφέρει εάν το πλοίο ξεκινούσε από τη μεσσηνιακή Πύλο, γιατί το ταξίδι θα γινόταν μπροστά από αυτούς που βρίσκονται βόρεια της μεσσηνιακής Πύλου αλλά νότια της τριφυλιακής και με δεδομένο ότι το πλοίο είχε πορεία προς τον βορά. Η οδύσσεια αναφέρει :″Και πέρασαν απόξω απ’ τους Κρουνούς κι απ’ την καλόνερη Χαλκίδα. Κι ο γήλιος σα βασίλευε, κι απόσκιωναν οι δρόμοι, με του Διός τον άνεμο για τις Φεές τραβούσε και για τη θεία την Ήλιδα, που Επειώτες την ορίζουν και στα βραχόσπαρτα νησιά πλώρη έβαλε αποκείθε″. Η μετάφραση είναι του Αργύρη Εφταλιώτη. Η Χαλκίδα ήταν χείμαρρος αλλά και οικισμός που βρισκόταν στην περιοχή που βρίσκεται σήμερα το Ανεμοχώρι Ηλείας.

       Ο Στράβων γράφει : ″Η πατρίδα του Νέστορα είναι η χώρα που σήμερα αποκαλούμε τριφυλιακό, αρκαδικό και λεπρεατικό Πύλο. Οι άλλοι Πύλοι είναι παραθαλάσσιοι ενώ αυτός απέχει παραπάνω από τριάντα στάδια πάνω από αυτήν, όπως είναι φανερό και από τα έπη″. Ο Στράβων λέει συχνά ″ο Πύλος″, στο αρσενικό γένος. Παρουσιάζει εδώ την ηλειακή Πύλο ως παραθαλάσσια πόλη. Ο Παυσανίας όμως γράφει ότι τα ερείπια της πόλης φαίνονταν  από τον ορεινό δρόμο που συνδέει την Ήλιδα με την Ολυμπία και ότι η απόσταση Ήλιδας – Πύλου είναι 80 στάδια  (15382 μέτρα). Η Πύλος που αναφέρει ο Στράβων ήταν μια πόλη πιο παλιά που βρισκόταν κοντά στη θάλασσα στις εκβολές του Πηνειού. Ένας άλλος λόγος που συνηγορεί υπέρ της άποψης ότι η πατρίδα του Νέστορα ήταν η τριφυλιακή Πύλος και όχι η μεσσηνιακή είναι και αυτό που αναφέρει ο Στράβων : ″Η Μεσσηνία ανήκε στον Μενέλαο όπως και όλη η Λακωνική. Μέσα από αυτήν έρρεαν ο Πάμισος και ο Νέδων αλλά όχι ο Αλφειός″. Επομένως ο Νέστωρ δεν μπορούσε να είναι βασιλιάς μίας μεσσηνιακής πόλης όταν η Μεσσηνία ανήκε σε άλλον. Ο ίδιος συγγραφέας αναφέρει για την τριφυλιακή Πύλο: ″Ο γιαλός είναι στενός και αμμώδης οπότε δεν πρέπει κάποιος να παραξενευτεί αν από εδώ ονομάστηκε ο Πύλος αμμώδης″. Ο Στράβων επίσης γράφει : ″όσο για τα Γέρηνα ή τη Γερηνία, ίσως επίτηδες τα είπαν έτσι, αλλά μπορεί και κατά τύχη να ονομάστηκε το μέρος″. Τώρα αν μερικά χωρία της οδύσσειας δίδουν πιθανότητα υπέρ της μεσσηνιακής Πύλου, τούτο δικαιολογείται και εκ του ότι η οδύσσεια εποιήθη πολλά χρόνια μετά την ιλιάδα όταν ο ποιητής είχε γεράσει, ή και εκ του ότι μερικές ραψωδίες της οδύσσειας, σύμφωνα με τις γνώμες διαφόρων μελετητών, δεν έχουν την ποιητική τέχνη των άλλων και ποιήθηκαν από ποιητές μετά από τον Όμηρο, όταν η μεσσηνιακή Πύλος ήκμαζε και αυτοί ευλόγως σχέτισαν τις διηγήσεις των προς την τελευταία.

Που βρισκόταν όμως η τριφυλιακή Πύλος ;  Ο Γεώργιος Παπανδρέου, στο βιβλίο του ″η Ηλεία δια μέσου των αιώνων″ που κυκλοφόρησε το 1924, γράφει ότι στην περιοχή της Ζαχάρως και στην κορυφή του βουνού Παλαιόκαστρου της Καλίδονας , υπάρχει ακρόπολη και διακρίνεται το τείχος της ευχερώς. Σε μερικά σημεία μάλιστα το ύψος του φθάνει τα τρία μέτρα. Είναι αρχαϊκής τέχνης και έχει πάχος δύο περίπου μέτρα. Η ακρόπολη έχει έκταση δέκα περίπου στρέμματα και είναι γεμάτη με κατεστραμμένα οικοδομήματα, ενώ υπάρχουν και ίχνη κατοικιών εκτός του τείχους. Εάν η ακρόπολη αυτή είναι προϊστορική τότε πιθανόν να είναι η τριφυλιακή Πύλος. Άλλοι αρχαιολόγοι τοποθετούν αυτή στην περιοχή των Σχίνων (Μπισχίνι), στην νότια όχθη ενός χειμάρρου σε απόσταση 30 σταδίων (5760 μέτρων) από τη θάλασσα. Ο γερμανός φιλέλληνας, αρχιτέκτων και αρχαιολόγος Ντέρπφελντ , με ανασκαφές βρήκε σημαντικά προϊστορικά ίχνη αρχαίου συνοικισμού κοντά στον Κακόβατο της Ηλείας και εκεί τοποθετεί με μεγάλη πιθανότητα την τριφυλιακή Πύλο. Οι ανασκαφές αυτές έγιναν το 1907 και το 1908 σε απόσταση τεσσάρων χιλιομέτρων βορειοανατολικά του Κακόβατου και εκεί εκτός από τον οικισμό βρέθηκαν τρεις θολωτοί τάφοι, το μέγεθος των οποίων μπορεί να συγκριθεί μόνο με τους βασιλικούς τάφους της Αργολίδας, ενώ τα ευρήματα είναι πολύ πλούσια. Σε ένα κτίσμα με πολλά δωμάτια ο Ντέρπφελντ  βρήκε, στο μεγαλυτέρων διαστάσεων δωμάτιο, δύο λίθινες βάσεις κιόνων που υποδηλώνουν την ύπαρξη ανακτόρου ή μεγάρου. Από τον Κακόβατο θεωρείται ότι προέρχεται και το λεγόμενο ″δακτυλίδι του Νέστωρος″ που είχε αγοράσει ο αρχαιολόγος Άρθουρ Έβανς από έναν κάτοικο της περιοχής και εκτίθεται σήμερα στο αρχαιολογικό μουσείο της Αθήνας. Ο τρόπος όμως της απόκτησής του και το ιστορικό της ανεύρεσής του δημιουργεί πολλά ερωτηματικά για την γνησιότητά του. Παρατηρώντας τη δορυφορική φωτογραφία που δημοσιεύουμε, βλέπουμε ότι στην περιοχή του Κακόβατου υπάρχουν παράκτιες αμμοθίνες  που δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό ″ημαθόεις Πύλος″, δηλαδή ″αμμώδης Πύλος″, που ήταν η πατρίδα του Νέστορα σύμφωνα με τον Όμηρο.

 Το λεγόμενο ″δακτυλίδι του Νέστωρος″

      Το 1939 ανακαλύφθηκε το ανάκτορο του Εγκλιανού στη Χώρα Μεσσηνίας και αυτό δείχνει ότι πιθανόν να βρισκόταν εκεί η ομηρική Πύλος, 70 χιλιόμετρα νοτίως του Κακόβατου. Πολλά στοιχεία όμως από αυτά που αναφέραμε παραπάνω δεν συνηγορούν υπέρ αυτής της άποψης. Η τριφυλιακή Πύλος στα ιστορικά χρόνια κατεστράφη από τους ισχυρούς γείτονες Λεπρεάτες και οι κάτοικοί της εγκαταστάθηκαν στο Λέπρεο το οποίο ο Στράβων τοποθετεί στα νότια της Πύλου.

ΠΗΓΗ : https://romesi.gr/?p=855