ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (1.300 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ - Ε΄ ΜΕΡΟΣ

Η  ΔΙΕΘΝΗΣ  ΣΚΗΝΗ  ΤΟΥ  1.300  Π.Χ.

O  ΔΙΚΕΦΑΛΟΣ  ΑΕΤΟΣ  Μυκήνες - μυκηναϊκό αγγείο από τις ανασκαφές. Εύρημα του Alan John Bayard Wace.  15ος -13ος αιώνας π.Χ.

ΧΡΥΣΟ ΠΕΡΙΔΕΡΑΙΟ ΑΠΟ ΔΕΚΑ ΕΛΑΣΜΑΤΑ ΣΕ ΣΧΗΜΑ ΖΕΥΓΟΥΣ ΑΝΤΙΘΕΤΙΚΩΝ ΑΕΤΩΝ ΠΙΘΑΝΟΤΑΤΑ ΣΥΜΒΟΛΟΥ ΕΞΟΥΣΙΑΣ.-ΜΥΚΗΝΕΣ ΤΑΦΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Α ΤΑΦΟΣ V 16^ος ΑΙΩΝΑΣ π. Χ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΥΡ. Π 689 ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ

Ο  Δικέφαλος  Αετός  ήταν  Αχαϊκό  σύμβολο  από  το  1.600  π.Χ.  

τουλάχιστον.

Παρουσιάζεται  και  σαν  σύμβολο  της Χετταϊκής  Αυτοκρατορίας.  Αυτό  είναι  ένα  επιπλέον  στοιχείο  για  την  κοινή  καταγωγή των  δύο  λαών.

2.000  π.Χ.  Λουβική  (Πρωτοχετταϊκή)ιερογλυφική.  Η  μελέτη  της  γραφής  αποδεικνύει  την  ομοιότητα  με  τα κρητικά  ιερογλυφικά.

Η  ΙΣΤΟΡΙΑ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

ΟΙ  ΚΗΤΕΙΟΙ  ΤΟΥ  ΟΜΗΡΟΥ 

«πολλοί  δ’  αμφ’αυτόν  εταίροι  Κήτειοι  κτείνοντο  γυναίων  είνεκα  

δώρων»    ΟΔΥΣΣΕΙΑ  Λ 521

 Α.  ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

   Oι  Χετταίοι ήταν  ένας αρχαίος λαός  ΕΛΛΗΝΟΠΕΛΑΣΓΙΚΗΣ  ΚΑΤΑΓΩΓΗΣ  που έζησε στην  κεντρική  περιοχή  της  ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΑΣΙΑΤΙΚΗΣ  ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΥ  (Ε.Α.Χ.)  από  το  3.000  π.Χ.  

μέχρι  το  1.000  π.Χ.   

       Οι  πρώτοι  Χετταίοι,  3.000  π.Χ.   ( προ-Χετταίοι  - Χατταίοι - πιθανότατα οι Άσιοι),  σχετίζονται  με ελληνοπελασγικά  φύλα (Ετεόκρητες = ΕΤΕΟΙ =  ΕΤΑΙΟΙ = ΧΕΤΤΑΙΟΙ)   - πελασγικά,  δηλ.  του  πελάγους, περιπλανώμενα,  ταξιδιάρικα   ελληνικά  φύλα, όπως  τους  Λυδούς, τους  Κάρες και τους  Λέλεγες.

   Ευριπίδης:  «Πελασγιώτας,  τους  ονομασμένους  το  πριν,  Δαναούς  καλείσθαι νόμον  έθηκαν  Ελλάδα».  

          Το  2.200  π.Χ.  αναμείχθηκαν με άλλους εποίκους από  την  Ε.Ε.Χ.  Ελληνική Ευρωπαϊκή  Χερσόνησο,  που πήγαν  εκεί  και έτσι  σχηματίσθηκε  ένα  (συγγενικό  με  τους  Έλληνες  -  οι  Χετταίοι  ΕΙΧΑΝ συνείδηση  της  Ελληνικής  καταγωγής  τους)  έθνος – κράτος,  το  βασίλειο  των  Χετταίων  περί  το  2.000 π.Χ.    Την  ίδια  εποχή  καταφθάνουν   από  την  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ  (Ε.Ε.Χ.)   και   άλλα  Ιαπετικά –Ινδοελληνικά  φύλα,  οι  Λούβιοι  (μετέπειτα  Λυδοί)   στα  νοτιοδυτικά,  και  οι  Παλαίοι στα  βορειοδυτικά  της  χερσονήσου.

Οι Χετταίοι άκμασαν την 2η χιλιετία π.Χ.. Η χώρα ονομάστηκε Hatti (δηλ. Ασσία) από το όνομα των Χατταίων.

       Ο πρώτος βασιλέας των Χετταίων Pithana  (Πύθανος,  αρχές  18^ου  αιώνα),   που διέθετε ανάκτορο στην Άττοσα (Hattusa) καταγόταν από την πόλη Κοσσάρα της οποίας η τοποθεσία παραμένει ακόμα άγνωστη. Ο δεύτερος βασιλέας είχε το όνομα   Piyusti (Πίγαστος)  και  ο  τρίτος  λεγόταν   Ανίτας   (Άννυτος  τέλη  18^ου  αιώνα)  και καταγόταν  επίσης  από  την  άγνωστη  πόλη  Κουσάρ. Εξέχων  ιστορικός  βασιλιάς και  κυβερνήτης  (1.680 - 1.650  π.Χ.)  αναφέρεται  ο Λαμπάρνα,  (Λάβρανδος  ο  Μέγας)  ο  δε  γιός του, ο  Hattusilis A' (Χατουσίλις ο 1ος,  Ατάσιλλος  ή  Άτλας  ο  Α’,  1.650 – 1.620  π.Χ.),  ανέδειξε  σαν  πρωτεύουσα  των Χετταίων  την   ΧΑΤΤΟΥΣΑ  (Άττοσα)  στο  κέντρο  περίπου  της  Ε.Α.Χ.  Η  ΑΤΤΟΣΑ  υπήρξε  το διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο των Χετταίων. Πιθανότατα, η  Άττοσα  (Χαττούσα) των Χετταίων ταυτίζεται με την πόλη  Κυταία των Κόλχων, που αναφέρεται στην Αργοναυτική Εκστρατεία από τον Απολλώνιο.

         Η  Χεττιτική  αυτοκρατορία  ήταν  μία  μεγάλη  χερσαία  στρατιωτική  αυτοκρατορία,  αλλά  χωρίς  ναυτική  δύναμη.  Οι Χετταίοι  δημιούργησαν   ένα   μεγάλο  κράτος  με  ισχυρό  στρατό, λόγω της χρήσης του σιδήρου στα όπλα και τα άρματα τους.  Οι αρχαιολόγοι,  υποθέτουν,  ότι  οι  Χετταίοι  ανακάλυψαν  την κατεργασία του σιδήρου  και  κράτησαν  το πολύτιμο  μυστικό  μόνο για τον εαυτό τους, γι'αυτό ο στρατός τους με τα σιδηρά  όπλα ήταν ανίκητος, Ο  σίδηρος έγινε γνωστός στους υπόλοιπους λαούς μετά  την  πτώση  τους.

         Σημείωση  του  γράφοντος:  Οι  Δωριείς  το  1.200  π.Χ.  εμφανίσθηκαν  με  σιδερένια  όπλα  και  κατέλαβαν  τις  Αχαϊκές πόλεις με  ευκολία.  Οι  Χετταίοι  είχαν  προηγούμενα  με  τους  Αχαιούς.  Ιστορικό  ερώτημα:  Υπάρχει  περίπτωση  οι  Χετταίοι να  έδωσαν  την  τεχνογνωσία  του  σιδήρου  στους  Δωριείς  για  να  προκαλέσουν  εμφύλια  διαμάχη  στους  Έλληνες;

        

       Το σύστημα χρονολόγησης των βασιλέων και των σημαντικότερων ιστορικών γεγονότων των Χετταίων ήταν δύσκολο  να προσδιοριστεί, το μοναδικό γεγονός που βοήθησε ήταν μιά έκλειψη ηλίου τον δέκατο χρόνο της βασιλείας του Μουρσιλίς Β' (Mursilis II – Μύρσιλλος  ο  Β΄, ο  κατακτητής,  1.321 – 1.295  π.Χ.).

 

13  Αυγούστου  του  1.315  π.Χ.,  έκλειψη  95%,  ώρα 15:00 - 17:23, σχεδόν πλήρης έκλειψη. 

Η αυτοκρατορία των Χετταίων το 1.350  π.X.

        Στον χάρτη τα Χεττιτικά σύνορα φτάνουν μέχρι το Αιγαίο, ενώ η περιοχή της Μιλήτου είναι  ήδη  Ελληνική  Μυκηναϊκή αποικία.  Όλες  οι  λουβιανόφωνες  χώρες  Arzawa, (ΚΡΑΤΟΣ  ΤΗΣ  ΑΡΖΑΒΑ  =  κράτος  της ΔΑΡΔΑΝΙΑΣ),  δηλαδή όλη η δυτική ακτή από την Λυκία  (Lukka)  μέχρι  την  Τροία – Ίλιο  (Wiluša/Taruiša),  αμφιταλαντεύονται  πολιτικά:   από  τη  μια προσπαθούν  ν΄αποτινάξουν  τον  Χεττιτικό  ζυγό  και, από  την άλλη, βλέπουν  τον  Χεττιτικό  ζυγό  ως  κάλυμμα  που  τους προστατεύει  από  τους  Ahhiyawa/Αχαιούς  που, χρησιμοποιώντας  την  Μίλητο  ως  ορμητήριο, προσπαθούν  να επεκτείνουν την  πολιτική  τους  εξουσία  στην  δυτική  Ε.Α.Χ.

        Ο  ελληνικός όρος  Ασία, πρωτοαπαντά στις πινακίδες της Γραμμικής Β ως  A-si-wi-ja  / Asiwija /  και  σχετίζεται ετυμολογικά με την παλαιότερη  Χεττιτική μορφή  Aššuwa.   Άρα «Ασία» αρχικά ήταν μόνον η δυτική ακτή  της  Ε.Α.Χ. και, ειδικότερα, η μεσαία μοίρα της ακτής, στο ύψος της Λυδίας. 

 

           Η  ΓΛΩΣΣΑ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

Την γλώσσα τους  οι  Χετταίο  την ονόμαζαν Νεσιλικά (Nesili) από την πόλη  Kanesh ή  Νύσα.  Η  γλώσσα  των  Χετταίων  ήταν εντελώς άγνωστη μέχρι τον 19ο αιώνα. Σχετίζεται με  τις πρώτες ιαπετικές – Ινδοελληνικές.  Απεδείχθη  ότι  είναι αρχαιότατη πρωτοελληνική - πελασγική.   (Γιάννης  Μανιατέας:  ΠΡΩΤΟΕΛΛΗΝΙΚΟ  ΛΕΞΙΚΟ,  Αθήνα  2.012).  Χαρακτηριστικό  της γλώσσας  είναι  οι    συχνότατες  καταλήξεις  των  λέξεων  σε  -ασσας,  -ισσας,  -ασσις,  και  τα  θέματα   -ντ  και  -νδ  που  μοιάζουν πολύ  με  τα  πελασγικά  κρητικά  -αττος,  -νθ,  -νδ           

         

         Η  ΓΡΑΦΗ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

 

          Η  αρχαιότατη  (1.800  π.Χ.)  πρώτη  γραφή  τους  ήταν  η  ελληνική  συλλαβική  -  ιδεογραφική,  τύπου  δίσκου  της Φαιστού.  Οι  ιστορικοί  την  αναφέρουν  σαν  «Χετταϊκή  Ιερογλυφική»  και  αποφεύγουν,  χωρίς  γνωστό  λόγο,  να  σχολιάσουν την  καταπληκτική  ομοιότητα  των  δύο  γραφών.  Αργότερα  υιοθέτησαν  την  μεσοποτάμια   Σουμεριακή  Ακκαδική  σφηνοειδή γραφή.

           

        ΟΙ   ΣΧΕΣΕΙΣ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ  ΜΕ  ΤΟΥΣ  ΑΧΑΙΟΥΣ  ΚΑΙ  ΤΑ  ΑΙΤΙΑ  ΤΟΥ ΤΡΩΪΚΟΥ  ΠΟΛΕΜΟΥ

Πολεμιστής των Χετταίων - μεγάλη ομοιότητα
με τους Αχαιούς  πολεμιστές

Οι Αχαιοί/Αχιγιάβα σύμφωνα με τα έγγραφα των Χετταίων ήταν ένας  πανάρχαιος   λαός  με  έδρα  απέναντι  από   το  Αιγαίο πέλαγος  στην  ηπειρωτική  Ελλάδα   και   στην Ασία  είχαν  έντονη  παρουσία από το  1.500  π.Χ.  Η πρώτη αναφορά σε έγγραφα των Χετταίων  για  τους  ΑΧΑΙΟΥΣ  υπάρχει  από  το  1.450  π.Χ   όπου  είχαν  ήδη  δημιουργήσει  αποικία/βασίλειο  με  έδρα την  Μίλητο/Millawata.  

        Οι  Χετταίοι  είχαν πολλές σχέσεις με τους Αχαιούς (Ahhiyawa = Αχαιίς, - στα  έγγραφά και  τις  επιστολές  τους ονομάζουν τον λαό  και  το  κράτος  με  έδρα  την ευρωπαϊκή χερσόνησο πέραν  του Αιγαίου πελάγους,  ΑΧΙΓΙΑΒΑ, δηλαδή  ΑΧΑΙΙΣ).  Αξίζει  να σημειωθεί  ότι  και  ο  Όμηρος  την  αρχαία  μυκηναϊκή  Ελλάδα  την  αποκαλεί  με  το  ίδιο  όνομα:  Αχαιίς. 

     Οι επαφές των Χετταίων με τους Αχαιούς/Αχιγιάβα ήταν συνεχείς,  με έντονες σχέσεις,  άλλοτε φιλικές, άλλοτε πολεμικές.  Οι Χετταίοι   στις  επιστολές  τους   κάνουν αναφορές  σε  ένα μεγάλο  βασίλειο  στα  δυτικά  του  Αιγαίου,  το  ονόμαζαν  «Αχιγιάβα» (κοινή  ρίζα  με  το  Αχαιός , χώρα των Αχαιών), του  οποίου  ο  βασιλιάς ,   ήταν  ΙΣΟΔΥΝΑΜΟΣ   του  Χετταίου  βασιλιά.   Σε πολλά  κείμενά   τους  οι  Αχαιοί  παρουσιάζονται  σαν  πανίσχυρος  λαός  στα  δυτικά  τους,  σε τέτοιο βαθμό που οι βασιλείς  των Αχιγιάβα   αποκαλούνται  αδελφοί,  όπως αποκαλούνται  οι  βασιλείς των  Αιγυπτίων, των  Βαβυλωνίων και  των  Ασσυρίων.  

Η  Wilusa – Βιλούσα  ή  Τροία  αναφέρεται  για  πρώτη  φορά  σε  έγγραφα  των  Χετταίων την  εποχή  του  βασιλιά  Τανταλίγια  του  1ου.  Ο  συγκεκριμένος  βασιλιάς  νίκησε  μιά ομοσπονδία  22  Λουβικών  κρατών  στην  δυτική  Ε.Α.Χ.  υποτελών  στους  Αχιγιάβα,  ανάμεσα  τους και  η  Βιλούσα  (1420 π.Χ.).    Αυτή  η  συνομοσπονδία  πόλεων   ονομάζεται  ΑΣΣΟΥΑ  Ή ΑΣΣΟΥΒΑ –Aššuwa-,  αρχαίος  ελληνικός όρος  Ασία), και  βρίσκεται  στη βορειοδυτική  Ε.Α.Χ., στην οποία  ανήκει  και  η  πρωτεύουσα  του    κράτους Wiluša/Taruiša ,   Ιουλούσα = ΙΛΙΟΝ   και Τρουίσα = ΤΡΟΙΑ.

Σε  ένα  Χεττιτικό  κείμενο  αναφέρεται  ως  βασιλιάς  της  κάποιος  Αλακάσαντου,  όνομα που  πιθανόν  αναφέρεται  στον  γιο  του Πριάμου  Πάρη,  που  ονομάζονταν  και  Αλέξανδρος. Σε  κάποιο  άλλο  κείμενο  του   1 .285 π.Χ.  που  διασώζεται αποσπασματικά και  απευθύνεται  στον  βασιλιά  των  Αχαιών  (Αχιγιάβα),  αναφέρεται   ότι στην  περιοχή της  Τροίας,   πριν 10  χρόνια,  είχαν  εμπλακεί  δυνάμεις  και  των  δύο μεγάλων βασιλείων.

Αρχαιολογικές  ανασκαφές  έδειξαν  ότι  το  1.315 π.Χ.  υπήρχε  καταστροφή  της Μιλήτου,   πρωτεύουσας  της  αποικίας  των Αχιγιάβα  από  εχθρικό  στρατό.    Αυτό  συμπίπτει με την κατάκτηση  όλης  της  περιοχής  περίπου  τον δέκατο  χρόνο  της  βασιλείας  του  Μουρσίλις 2ου.

Οι  Χετταίοι  κράτησαν  ουδέτερη  στάση  στον  Τρωϊκό   πόλεμο,  γιατί  τα  βόρεια  και  ανατολικά  τους  σύνορα   απειλούνταν σοβαρά  από  τους  Κολχίδες  και  τους  Αιγύπτιους.   Σ’ αυτό  βέβαια  θα  είχε  ανάμειξη  και  η  πολιτική  διπλωματία  των  Αχαιών.  

Η Χετταϊκή Αυτοκρατορία

Η  ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ  ΤΗΝ  ΕΠΟΧΗ  ΤΟΥ  ΤΡΩΪΚΟΥ  ΠΟΛΕΜΟΥ.  

ΒΑΣΙΛΙΑΣ  Ο  ΜUWATALLIS  II  (MΥΒΑΤΑΛΛΟΣ  Β΄ Ο ΕΝΔΟΞΟΣ,  1.295-1.271  Π.Χ.)

 

ΟΙ  ΣΧΕΣΕΙΣ  ΤΩΝ ΧΕΤΤΑΙΩΝ  ΜΕ  ΑΛΛΟΥΣ  ΛΑΟΥΣ

 

       Βασικό  εμπόδιο στην ολοκληρωτική εξάπλωση των Χετταίων στην  Ελληνική  Ασιατική  Χερσόνησο  ήταν το κράτος του συγγενικού  λαού  των  πρωτοχετταίων Λουβίων  της  Αρζάβα  (Δαρδανία)  ή  Λυδών  στις  δυτικές  ακτές  του Αιγαίου πελάγους και  η  ληστρική φυλή των πρωτοχετταίων Κάσκα (οι Κολχίδες της Ελληνικής μυθολογίας), βόρεια, στα απότομα Ποντιακά Όρη.  Οι  αρχαιολόγοι  και  οι  ιστορικοί  διεθνώς,  ακολουθώντας  την  τουρκική  γραμμή, βαφτίζουν   το  κράτος  τους  ΑΡΖΑΒΑ  και  όχι κράτος  της  Δαρδανίας,  γιατί  η  Δαρδανία  παραπέμπει  στον  καταραμένο  Ελληνισμό.  Και  οι  έξυπνοι  Έλληνες  ιστορικοί  βέβαια  τους  αντιγράφουν. 

Άρμα  των  Χετταίων

  Οι  Λυδοί - Λούβιοι της  Αρζάβα,  συγγενείς  και  σύμμαχοι των Αχαιών/Αχιγιάβα εξασθένησαν σημαντικά την εποχή του Σουπιλουλιούμας του 1ου που τους νίκησε, υποτάχθηκαν οριστικά στον γιό του Μουρσίλις 2ο (1315 π.χ.),   και  από τότε ενσωματώθηκαν στην  Χιττίτικη αυτοκρατορία, στην οποία μοναδικός αντίπαλος στα δυτικά σύνορα παρέμειναν  οι  Αχιγιάβα. Με τους ορεινούς πολεμόχαρους  Κάσκα (Κολχίδες  του  Αιήτη)  που ζούσαν στα Ποντιακά Όρη τα προβλήματα για τους Χετταίους ήταν πολύ μεγαλύτερα, οι Κάσκα δέν τους επέτρεψαν ποτέ να κατακτήσουν τις βόρειες περιοχές της χερσονήσου στην περιοχή του Πόντου. Οι  Κολχίδες ηττήθηκαν για πρώτη φορά από  τον Τανταλίγια τον 1ο (1400 π.Χ.) αλλά μετά τον θάνατο του ρήμαξαν στις επιδρομές τους Χετταίους φτάνοντας σε σημείο να κάψουν την Χαττούσα και να καταλάβουν την δεύτερη πόλη των Χετταίων Σαπινόβα (Sapinuwa)  βόρεια της Χαττούσας.  Ο  Χατουσίλι  ο  Β’  (1.375 -  1.360  π.Χ.)  ζήτησε  την  βοήθεια  των  Αχαιών  για  να αντιμετωπίσει  τους  Κολχίδες. Οι  Αχαιοί  τότε  της  Θεσσαλίας   οργάνωσαν  την  Αργοναυτική  εκστρατεία  (1.360  π.Χ.).

    Ο   Σουπιλουλιούμας ο 1ος (1344 - 1322),  ο  κορυφαίος Χετταίος βασιλιάς νίκησε  τους Κασκί  εξουδετερώνοντας τον κίνδυνο τους, αλλά και αυτός δέν κατάφερε να κατακτήσει τα Ποντιακά παράλια. Οι  Κασκί εκμεταλλεύτηκαν την επιδημία πανούκλας που αποδεκάτισε τον πληθυσμό των Χετταίων την εποχή του θανάτου του Σουπιλουλιούμα για να εξεγερθούν ξανά.  Τους  υπέταξε για δεύτερη φορά ο γιός του Σουπιλουλιούμας Μουρσίλις ο 2ος. Την εποχή του βασιλιά Μουβαταλί 2ου (1295 - 1272) μεγαλύτερου γιού του Μουρσίλις του 2ου οι Κασκί κατέλαβαν ξανά την  Χαττούσα αναγκάζοντας τον βασιλιά να μετακινήσει την πρωτεύουσα του νότια στην Ταραντάσσα. Ο αδελφός του Μουβαταλί, μέλλων βασιλιάς Χατουσίλις ο 3ος (1265 - 1237) συνέτριψε τους Κασκί παίρνοντας πίσω την Χαττούσα η οποία έγινε ξανά πρωτεύουσα των Χετταίων μετά τον θάνατο του Μουβαταλί,  αλλά ο κίνδυνος των  Κασκί  δέν  έπαυσε  ποτέ.

Μετά την διάλυση των Χετταίων, οι Κασκί υποτάχθηκαν στους Ασσύριους στην περιοχή της Καππαδοκίας  και  ένα άλλο τμήμα τους κατέφυγε στις ανατολικές ακτές του Ευξείνου Πόντου, στην σημερινή Γεωργία.

Με τους Αιγυπτίους είχαν, εξίσου, πολλές εμπορικές σχέσεις και έκαναν πολλούς πολέμους.  Η   περίφημη  μάχη του Καντές (1.274 π.Χ.)  έληξε με συνθήκη μεταξύ του Φαραώ Ραμσή 2ου και του Χετταίου βασιλιά Χατουσίλι του 3^ου.  Τότε  υπογράφηκε   η πρώτη συνθήκη ειρήνης στην ιστορία, με αντίγραφο της σήμερα στο κτίριο του ΟΗΕ στην Νέα Υόρκη.

Στα τέλη της 2ης χιλιετίας π.Χ.  έγινε  η κατάρρευση του βασιλείου των Χετταίων, όπως επίσης  και  των  Αχιγιάβα, από κλιματολογικές  αλλαγές, σεισμούς  και  επιδρομές  των Κασκά και των λαών της θάλασσας.  Όσοι σώθηκαν κατέφυγαν σε περιοχές  της  Συροπαλαιστίνης  όπου ίδρυσαν τα νεο - Χιττίτικα βασίλεια.

         Το  οριστικό  τέλος  των  Χετταίων

Η οριστική καταστροφή των  νεοχιττίτικων βασιλείων έγινε τον 8ο αι. π.χ. με την μεγάλη εξάπλωση εκείνη την εποχή της Αυτοκρατορίας των Ασσυρίων.   Ο βασιλιάς της  Ασσυρίας  Σαλμανασέρ ο 3ος  διέλυσε  αυτά  τα  βασίλεια  μετατρέποντας τα σε Ασσυριακές κτήσεις.

Η  ΔΥΤΙΚΗ  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΑΣΙΑΤΙΚΗ  ΧΕΡΣΟΝΗΣΟΣ   (Ε.Α.Χ.) 

  Αρχαιολογικές έρευνες  για  τους  Χετταίους

 

      Μέχρι τον 19ο αιώνα ήταν ένας ξεχασμένος λαός από όλους ακόμα  και  στην κλασσική  αρχαία  Ελλάδα,  όλοι πίστευαν  ότι τα ερείπια τους  ήταν  κατασκευές Αιγυπτίων.  Οι μοναδικές αναφορές με το όνομά τους υπήρχαν στον  Όμηρο  σαν  Κήτειοι   και στο  βιβλίο  των  Χαλδαίων  μάγων «Παλαιά  Διαθήκη»  σαν  Κιττίμ, αλλά χωρίς να έχουν προκαλέσει κανένα έντονο ενδιαφέρον στους  αναγνώστες. Ο Ηρόδοτος  κάνει  μία  υπόθεση  ότι το ανάγλυφο της  Karabel  απεικονίζει τον αιγύπτιο Φαραώ Σέσωστρις Γ'.   Σήμερα  γνωρίζουμε  ότι  η απεικόνιση αυτή παριστάνει τον Ταρκασνάβα, βασιλιά του κράτους Μίρα  (Μεροπία  ή  Φρυγία), στο βασίλειο των Χετταίων.

        Το  1884  ο  William  Wright  (1837 - 1899),  Ιρλανδός ιεραπόστολος στην Δαμασκό,  θα  ανακαλύψει  τυχαία  στην  Χαττούσα  μνημείο με ιερογλυφικά όμοια με  αυτά που έχουν εμφανιστεί στο Χαλέπι.

       Πρώτη αρχαιολογική έρευνα έγινε στην Ασσυριακή πόλη του Kultepe οπου  ανακαλύφθηκαν  πινακίδες με καταγραμμένες συναλλαγές των Ασσυρίων με έναν λαό που ονομαζόταν Χαττί.

      Το 1887 στις ανασκαφές στο Τέλ - αλ - Αμάρνα της Αιγύπτου ανακαλύφθηκε ολόκληρη η διπλωματική αλληλογραφία του Φαραώ Αμενχοτέπ Γ' και του γιού του Ακενατόν.  Βρέθηκαν  και δύο γράμματα με σφηνοειδή Ακκαδική γραφή και άγνωστη γλώσσα. Όπως  αποδείχθηκε  ήταν η αλληλογραφία του Φαραώ με το βασίλειο των Kheta.  O Archibald Sayce θα κάνει την ταυτοποίηση οτι οι Χαττί των  Ασσυρίων και οι Kheta των Αιγυπτίων είναι ο ίδιος λαός με τους Χετταίους της Βίβλου ή Kittim.  Ακολουθούν οι ανασκαφές στην Χαττούσα ολόκληρο τον 20ο αιώνα που ξεκίνησαν (1906) με τον Γερμανό αρχαιολόγο Hugo Winckler (Ούγο Ουίνκλερ) (1863 - 1913) ο οποίος θα ανακαλύψει βασιλικό αρχείο με 10.000 δισκία σε σφηνοειδή Ακκαδική γραφή και άγνωστη γλώσσα αλλά όμοια με αυτή των Kheta  στις Αιγυπτιακές επιστολές.

      Οι ανασκαφές συνεχίζονται  και σήμερα υπο την διεύθυνση του καθηγητή αρχαιολογίας  του Πανεπιστημίου του Τορόντο Τίμοθι Χάρισον (Tim Harison) με μιά ευρεία ομάδα στην οποία συμμετέχουν 47 αρχαιολόγοι απο 8 χώρες,  εκτός  από  Έλληνες. Οι πιο  πρόσφατες έρευνες  τον  Ιούνιο  του  2.012  έφεραν στο  φώς ένα κολοσσιαίο άγαλμα του τελευταίου Χετταίου βασιλιά Σουπιλουλιούμας του 2ου ύψους 3,5 m απο πέτρα βασάλτη στην περιοχή Χατάι στα σύνορα με την Συρία, στην πλάτη του αγάλματος επιγραφές σε Λουβικά (Λυδιακά)  ιερογλυφικά περιγράφουν τα πολεμικά κατορθώματα του βασιλιά. Η περιοχή στην οποία βρέθηκε ο ανδριάντας αντιστοιχεί στην  αρχαία Kunulua  πρωτεύουσα του νεοχιττίτικου βασιλείου της Πατίνα που ήκμασε την περίοδο (1000 - 738 π.Χ.) και καταστράφηκε από  τον Ασσσύριο  βασιλιά  Σαλμανασέρ τον 3ο.

Η  Μάχη  της  Καδύτου  (Qadesh) (1274 π.Χ.)  μεταξύ  Αιγύπτου  και  Χετταίων  είναι  η δεύτερη  γνωστή  μεγάλη  μάχη  στην ιστορία  της  Aνθρωπότητας  (η  πρώτη  είναι  η  Μάχη  της  Μεγιδώ)  και  έληξε  με  την  υπογραφή  της  συνθήκης  ειρήνης μεταξύ Αιγυπτιακής  και  Χετταϊκής  Αυτοκρατορίας.

Η  συνθήκη  αυτή  μεταξύ  του  Ραμσή Β'  και  του  Αττάσιλου Γ'  είναι  η  πρώτη  γνωστή συνθήκη ειρήνης  στην  ιστορία  της Ανθρωπότητας  (αντίγραφό  της  οποίας  βρίσκεται  σήμερα συμβολικά  στο  κτίριο  του  ΟΗΕ  στην  Νέα  Υόρκη).

Η  ΜΑΧΗ  ΤΗΣ  ΚΑΔΥΤΟΥ

Η  ΘΡΗΣΚΕΙΑ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ   

 

  Οι  Χετταίοι ,  σαν  Ελληνοπελασγοί,   ήταν  πολύ  ανεκτικοί  απέναντι  σε  όλες  τις θρησκείες .   Ήταν  γνωστοί   σαν   ο  λαός  με τους  1000  θεούς.   Από  κάθε   λαό  που κατακτούσαν  ενσωμάτωναν  και  τους  θεούς  σαν  δικούς  τους  με  αποτέλεσμα σταδιακά να  αποκτήσουν  εκατοντάδες  θεότητες  που  δεν  είχαν  καμιά  σχέση  μεταξύ τους.   Κάθε πόλη  και   κάθε  περιοχή είχε  ξεχωριστές  θεότητες,  λατρείες,  ναούς  που  δεν  είχαν καμιά  σχέση  με  τις  κεντρικές  θεότητες.    Οι  Χετταίοι  δεν  έδιναν έντονη  σημασία  στο θέμα  της  θρησκείας.   Είχαν  τις  κεντρικές  τους  θεότητες  στην  Χαττούσα  τις περισσότερες  από   τις οποίες  δανείστηκαν  από   άλλους  λαούς.   Ο  βασιλιάς  ήταν  ο αρχηγός  της  θρησκείας,  του στρατού,  της δικαιοσύνης  και της  νομοθεσίας.  Οι   νόμοι των  Χετταίων  ήταν  επίσης  πολύ  προοδευτικοί  για  την  εποχή  τους.  Απαγορεύονταν  τα βασανιστήρια  ενώ  ο  θάνατος  εφαρμοζόταν  μόνο  σε  ακραίες  περιπτώσεις.
        Οι δύο κορυφαίες θεότητες των Χετταίων ήταν η Αρίνα (Arinna) θεότητα του ηλίου και ο σύζυγος της Τεσούμπ (Teshub) θεός των καιρικών φαινομένων.  Ο   Τεσούμπ προέρχεται από  την θεότητα των Χαττί Ταρού (Taru)   και  από   την Χεμπά (Hebat),  μεγάλη θεότητα της Νότιας Μεσοποταμίας.

Χετταίοι ιερείς

   Ο Τεσούμπ απεικονίζεται πάντα κρατώντας έναν τριπλό κεραυνό  και ένα όπλο, συνήθως τσεκούρι.   Όπως  και  στο Ελληνικό  θεϊκό  πάνθεο  η παράδοση  μέχρι  τον  Τεσούμπ  που  καθιερώθηκε  τελικά,    είναι  κάθε  γιός  να  εκθρονίζει  τον πατέρα  θεό.  Έτσι   αρχικά ο Αλαλού (Alalus) διώχθηκε απο τον γιό του Ανού - Ουρανό (Anus),   o Ανού διώχθηκε από   τον γιό του Κούμαρμπι (Kumarbis).   Ο Κούμαρμπις  πατέρας  του Τεσούμπ  για να εμποδίσει τον δικό του γιό να τον εκθρονίσει,   του έστειλε εναντίον του τον άλλο γιό του Ουλικούμμι (Ulikummis),   τεράστιο γίγαντα από  πέτρα.  Ο  Τεσούμπ  κατάφερε  όμως  να ανατρέψει  τον πατέρα του με την βοήθεια του Εά.  Οι δύο μεγάλες θεότητες Τεσούμπ και Αρίνα είχαν πολλά παιδιά με τον Σαρούνα (Sarruna) που απεικονίζεται καβάλα σε τίγρη με ένα τσεκούρι και την Ιράνα (Irana) θεά των αγρίων ζώων .

ΑΝΑΦΟΡΕΣ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ  ΣΤΟ  ΒΙΒΛΙΟ  ΤΩΝ  

ΧΑΛΔΑΙΩΝ  ΜΑΓΩΝ

      H   Παλαιά  Διαθήκη  αναφέρεται  εκτεταμένα  στους Χετταίους.  Θεωρεί  ότι  κατάγονται από  τον Χαναάν,   γιό  του  Χάμ  και εγγονό  του Νώε.  Τους  συσχετίζει  δηλαδή  με  τους υπόλοιπους  Χαναανίτες.  Αυτό  σημαίνει   ότι  η  Βίβλος  αναφέρεται βασικά  στους νεο - Χετταίους  που  εγκαταστάθηκαν  στην  Χαναάν  μετά  την  διάλυση  του  ισχυρού  τους βασιλείου  στην Χαττούσα  μετά  το  1.200  π.Χ..
     Οι Χετταίοι ζούσαν συνήθως μαζί με τους Ισραηλίτες.   Πρώτη αναφορά έχουμε στον Χετταίο  Εφρών,   που παραχώρησε στον Αβραάμ ένα κτήμα για να θάψει την σύζυγο του Σάρα (Γεν.23 : 1-20).   Στην  συνέχεια  έχουμε  την  Χετταία  Ιουδήθ  μια  από  τις συζύγους του  Ησαύ, ανεπιθύμητη  στα  πεθερικά  της  Ισαάκ  και  Ρεβέκκα  (Γεν.26 : 34).   Η πιό γνωστή  αναφορά  της  βίβλου για  τους  Χετταίους  είναι  με  τον  Ουρία,   Χετταίο  στρατηγό,   πιστό στρατιώτη του βασιλιά Δαυίδ.   Ο  άγιος  Δαυίδ,  που  δεν υπάρχει  έγκλημα  που  δεν  διέπραξε  στην  ζωή  του,   ερωτεύεται  παράφορα την  σύζυγο  του  Χετταίου  στρατηγού  του  Βηρσαβέε,  στέλνει  τον  Ουρία  σκόπιμα  σε επικίνδυνη  μάχη  για  να  σκοτωθεί   και  να παντρευτεί  μετά   την  σύζυγο του,  όπως  και  έγινε.  Ο Ιεχωβά   θα  τιμωρήσει  σκληρά  τον  Δαυίδ  για  την  συμπεριφορά  του  στον  Χετταίο  Ουρία.   Με  την  Βηρσαβέε    ο  μάγος  Δαυίδ   θα  κάνει  γιό,  τον  μέλλοντα  διάδοχο  του βασιλιά  Σολομώντα  (Β' Σαμουήλ Κεφ.11).

ΟΙ  ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ  ΚΑΙ  ΤΑ  ΑΡΧΕΙΑ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

 

 

1.     Η επιστολή Μανάπα - Ταρούντα

         Γύρω στο 1.291 π.Χ.  γίνεται  η  άλωση  και   καταστροφή  της  Βιλούσα  (ΙΛΙΟΝ)  από  τους  Αχαιούς.  Η πόλη ξανακτίζεται  από  τους  Χετταίους  (οι αρχαιολόγοι  τοποθετούν  την  χρονολογία  ανοικοδόμησης    το  1.285 π.Χ .).    Μετά  την  οικοδόμηση δέχτηκε επίθεση  από  τον  κάποιον  Πιγιαμαράντου  (Piyamaradu),  τον  οποίο   αναφέρουν  επίμονα  τα  Χετταϊκά  αρχεία.   Ίσως ήταν  ο  εγγονός  του  εκθρονισθέντος  βασιλιά  της  Δαρδανίας -  Αρζάβα   Ούχα – Ζίτι,  ίσως  κάποιος   Αχαιός  που  παρέμεινε στην  κατακτημένη  Τρωάδα.

       Η  επιστολή  ανακαλύφθηκε  το  1980  και  γράφτηκε  γύρω  στο  1.280 π.Χ.  όταν   βασιλιάς  των  Χετταίων   ήταν   ο  γιός  του Μουρσίλις   Μουταβαλίς ο 2^ος.  Σύμφωνα  με την  επιστολή  η  Βιλούσα  δέχθηκε  νέα   επίθεση  από  τον Πιγιαμαράντου (Piyamaradu),   σύμμαχο  των  Αχιγιάβα,   ο  οποίος  αμέσως  μετά  την  Βιλούσα,  επιτέθηκε  και   στο γειτονικό  νησί   της Λέσβου  (χεττ.  Λάσπας).   Ο  Χετταίος   βασιλιάς  Μουταβαλίς  διέταξε  τον  Μανάπα Κουρούντα  να  τον  διώξει. Ο  Μανάπα Κουρούντα  ηττήθηκε  απο  τον  Πιγιαμαράντου.  Στην  συνέχεια  ήρθε  να  τον  αντιμετωπίσει   ο  ίδιος  ο  στρατός  των  Χετταίων που  νίκησε  και  έδιωξε  οριστικά τον  Πιγιαμαράντου  από   την   περιοχή.  Ο   πόλεμος  γύρω  από  την  Τρωάδα   φαίνεται να έληξε  προσωρινά  το  1.272  π.Χ.

 

2.  ΕΠΙΣΤΟΛΗ  ΤΑΒΑΓΚΑΛΑΒΑ    (ΕΤΕΟΚΛΗΣ)

 

      Η  επιστολή  γράφηκε  το  1.285 π.Χ    από   τον   βασιλιά  των  Χετταίων  Μουβατάλις   και  απευθύνεται  στον  βασιλιά  της Πύλου   ΝΕΣΤΟΡΑ.   Στην  επιστολή  αποκαλεί  τον  βασιλιά  των  Αχιγιάβα  αδελφό  του,  αυτό  σημαίνει   ότι  το  βασίλειο  των Αχιγιάβα  είχε  εξέχουσα  θέση  στον τότε  γνωστό  κόσμο  όπως  το  βασίλειο  των  Χετταίων.

 Αδελφοί  την  2η χιλιετία  π.Χ.  λέγονταν  μεταξύ  τους  οι  μεγάλοι  βασιλείς  Αιγύπτου - Ασσυρίας - Βαβυλωνίας – Χετταίων  - Αχαιών.

Παρόλα  αυτά  ο  Χετταίος  βασιλιάς  δεν  λέει  αδελφό  τον   βασιλιά  των  Ασσυρίων.  Αυτό  σημαίνει,  για  τους  ιστορικούς, ότι  με  τον  βασιλιά  των  Αχιγιάβα  είχε  πολύ  πιό στενές  σχέσεις,   ίσως   επειδή  ήταν  συγγενικοί  λαοί.  Οι  Ασσύριοι  ήταν Σημίτες.

  Η  επιστολή  πήρε  το  όνομα  της  από  τον  Ταβαγκαλάβα,   αδελφό  του  βασιλιά  των Αχιγιάβα  (ταυτίζεται με τον  Ετεοκλή),  ο  οποίος  ήταν  διοικητής  της  Millawata - Μιλήτου ,  πρωτεύουσας  των  αποικιών  των  Αχιγιάβα  στην  Ε.Α.Χ.   Αναφέρεται   εκτεταμένα  σε  επιθέσεις  του  Πιγιαμαράντου  στην  Βιλούσα  και  σε  άλλες  περιοχές  της επιρροής  των  Χετταίων.  Ύστερα από  συμμαχία  με  τον  ίδιο  τον  Ταβαγκαλάβα,  ο Χατουσίλις  βάδισε  με  στρατό  κατά  της  Μιλήτου  αναγκάζοντας  τον  Πιγιαμαράντου  και τον  Ταβαγκαλάβα  να  δραπετεύσουν  στην  Αχιγιάβα.  Ο Χατουσίλις  ζητά  την  έκδοση του  Πιγιαμαράντου  ώστε  να  λογοδοτήσει  στους  ίδιους  τους  Χετταίους  για  όσα  έχει  κάνει σε  βάρος  τους  και   λέει  ότι  η  παροχή  ασύλου  είναι σοβαρός  λόγος  πολέμου  ανάμεσα  στους  δύο  λαούς.  Αναφέρει  για  την  παράδοση  με  τις  καλές  σχέσεις  μεταξύ των  δύο λαών  αλλά  τονίζει  ότι  απαραίτητη  προϋπόθεση  για  να  συνεχίσουν  είναι  η έκδοση  του  συγκεκριμένου  τυχοδιώκτη. 

3.   H επιστολή Μιλαβάτα

       Η επιστολή ήρθε στο φώς χωρίς την δεξιά της πλευρά την οποία ανακάλυψε τυχαία το 1981 ο Harry Hoffner,   Καθηγητής Ανατολικών  Σπουδών  του   Πανεπιστημίου  του Σικάγου  σε  μιά  συλλογή  στο  Βερολίνο,  τότε  μόνο  μπόρεσε  να αποκρυπτογραφηθεί. 
Η επιστολή γράφηκε το 1.225 π.Χ. από  ένα  βασιλιά των Χετταίων προς  τον  Έλληνα  υποτελή του, κυβερνήτη της Μιλήτου της πρώην αποικίας των Αχιγιάβα, ο οποίος  ήταν  γιός  ενός παλιότερου  διοικητή  της  ίδιας  πόλης   και  σημαντικού εχθρού των Χετταίων, του Άτπα (Atpa).   Ο βασιλιάς  ήταν  ο  Τανταλίγιας  ο 4^ος  και λέει αναλυτικά στον παραλήπτη την παλιά έχθρα που είχε ο πατέρας του με τους Χετταίους βασιλιάδες και  ότι ανατράπηκε από τον στρατό των Χετταίων με την βοήθεια του ίδιου του γιού του παραλήπτη της επιστολής, που τον εγκατέστησαν αμέσως νέο κυβερνήτη.  Ο  νέος κυβερνήτης της Μιλήτου  αν και  γιός μεγάλου  εχθρού,  ήταν τόσο πολύ της απόλυτης εμπιστοσύνης των Χετταίων που είχε οριστεί κυβερνήτης σε ολόκληρο το δυτικό κράτος,   ενώ ο βασιλιάς Τανταλίγια  τον  λέει γιό  του  ίσως  λόγω  κάποιου  γάμου. 

   Ο Άτπα ήταν διοικητής της Μιλήτου από την βασιλική οικογένεια των Αχιγιάβα.

Η  συνθήκη  του Τανταλίγια 4ου  με τον  ξάδελφο
του  Κουρούντα  της  Ταραντάσσα

4.     H εμπορική συνθήκη του Τανταλίγια 4ου με τους Αμουρρού.

  

 Είναι  ένα  πολύ  σημαντικό,  για τους  Έλληνες,   έγγραφο   που   χρονολογείται  το  1.230  π.Χ.    ΜΕΤΑ  ΤΟ  ΤΕΛΟΣ  ΤΟΥ ΨΥΧΡΟΥ  ΚΛΙΜΑΤΙΚΟΥ  ΓΕΓΟΝΟΤΟΣ  του  1.250  π.Χ..

Η  συνθήκη  είχε  σκοπό  να  προσφέρει  ο  σύμμαχος  βασιλιάς   των  Αμορριτών  Σοσαμούβα  κάθε δυνατή βοήθεια στον πόλεμο του Τανταλίγιας  με τους Ασσυρίους.
Στην συνθήκη απαριθμούνται αρχικά όλοι οι ισχυροί  βασιλείς της εποχής της Αιγύπτου, της Βαβυλώνας, των Ασσυρίων, των Χετταίων και  των  Αχιγιάβα.   Αμέσως  μετά  δεν αναφέρεται  το  όνομα του  Έλληνα ( Αχιγιάβα)   βασιλιά.  Οι  ιστορικοί  συμπεραίνουν ότι  η  απόκρυψη  του  ονόματος  γινόταν  σκόπιμα  για  να  κρύψουν  οι  Χετταίοι  τις δραστηριότητες  τους στην  δύση. Οι βασικές αρχές της συνθήκης ήταν η στρατιωτική βοήθεια στους Χετταίους, ο οικονομικός αποκλεισμός της Ασσυρίας, απαγόρευση των Αμορριτών εμπόρων να ταξιδεύσουν στην Ασσυρία και η σύλληψη και παράδοση στους Χετταίους των Ασσύριων εμπόρων.

         Το  πιο  αξιοσημείωτο  μέρος της συνθήκης είναι η φράση που αναφέρεται σε απαγόρευση των εμπόρων από  την Αχιγιάβα  να εμπορεύονται με τους Ασσυρίους στα λιμάνια της Αμουρρού.  Από το ύφος της συνθήκης φαίνεται οτι εκείνη την εποχή υπήρχε έντονη εμπορική δραστηριότητα των  Ελλήνων  (Αχιγιάβα)  σε όλη την ανατολή,  ο Τανταλίγια ήθελε να την σταματήσει  για  να  αποφύγει μεγαλύτερη ενίσχυση των Ασσυρίων.

Το ανάγλυφο του Κάραβαν στον βράχο - ο βασιλιάς της
Μίρα Ταρκασνάβα

Ο  δρόμος  από  την  Έφεσο  στις  Σάρδεις    Το  1998  βρέθηκε  στο  πέρασμα  του  Κάραβελ (Karavel) ανθρώπινη ένοπλη φιγούρα χαραγμένη σε βράχο απο τον David Hawkins. Το ανάγλυφο ήταν διαστάσεων 2,5m ύψος Χ 1,5m πλάτος,   αντρική μορφή με τόξο στο δεξί χέρι και δόρυ στο αριστερό, φορούσε χιτώνα και ψηλό κωνικό καπέλλο ανάμεσα στο κεφάλι και το δόρι ήταν χαραγμένες 3 γραμμές με Λουβική γραφή.  Ο Ηρόδοτος είχε καταγράψει το γλυπτό αλλά επειδή στην εποχή του δέν ήταν γνωστοί οι Χετταίοι έγραψε οτι η συγκεκριμένη ανθρώπινη φιγούρα είναι ο Φαραώ της Αιγύπτου Σέσωστρις (Ηρόδοτος. ΙΙ 106), μετέφρασε τις 3 γραμμές με την φράση "έχω κερδίσει την χώρα με τους δικούς μου ώμους" εννοώντας κατάκτηση της περιοχής απο τον Φαραώ.  Η μετάφραση του David Hawkins  βάση  της  Λουβικής  γραφής των 3 γραμμών ήταν "Εγώ ο Ταρκασνάβα (Tarkasnawa) βασιλιάς της Μίρα ... γιός του Αλαντάλλι (Alantalli) βασιλιάς  της  γής». 

Tανταλίγια  ο 4ος  (ΤΑΝΤΑΛΟΣ)

Οι  βασιλείς  των  Χετταίων

Το βασίλειο των Χετταίων συμβατικά διαιρείται σε δύο περιόδους:

Α.  Στο  παλαιό  βασίλειο  των  Χετταίων   (περ. 1600-1450 π.Χ.),  

Β.  Στο  νέο  βασίλειο  των  Χετταίων  της  μεγάλης ακμής  (περ. 1450 - 1180 π.Χ.) .

 

Α.   ΠΑΛΑΙΟ   ΒΑΣΙΛΕΙΟ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

(Το  Βασίλειο  αναπτύχθηκε  μετά  την  έκρηξη  του  ηφαιστείου  της  Θήρας  το  1.613  π.Χ.)

Λάβρανδος  ο  Μέγας,  Λαμπάρνα ο 1ος (Lamparna I)

 Είναι  ο  ιδρυτής του παλιού βασιλείου (περ. 1600 π.Χ.)    Με   το  διάταγμα  του  Telipinu  φαίνεται  ότι  είχε  κυριεύσει   πολλές περιοχές   της  Ε.Α.Χ.,   στον  βορρά  έφτασε  ως  τον  Ελλήσποντο  και  στα  νότια  ως  την Μεσόγειο

Αττάσιλος  ή  Άτλας,    Χατουσίλις ο 1ος (Hattusili I),   γιός και διάδοχος του Λαμπάρνα (1586 - 1556 π.χ.) μετέφερε την πρωτεύουσα του βασιλείου από  την Νέσα στην Χαττούσα.   Σε σφηνοειδή γραφή γραμμένη στα Ακκαδικά που βρέθηκε σε πλάκα (1957) υπάρχει λεπτομερής  αναφορά  για  τα  6  χρόνια της βασιλείας του.

Μύρσιλος,   Μουρσιλίς ο 1ος (Mursilis I),  εγγονός και διάδοχος του Χατουσίλις 1ου (1556 - 1526 π.χ.) ο πρώτος που έφερε το βασίλειο των Χετταίων σε μεγάλη ακμή. Κατέκτησε την Βαβυλώνα καθαιρώντας την δυναστεία των Αμορραίων του Χαμουραμπί και τοποθετώντας βασιλείς στην πόλη τους Κασσίτες.

Χαντίλις Α' (Hantili I) (1526 - 1496 π.χ

Ζιντάντα Α' (Zidanta I) (1496 - 1486)

Αμμούνα (Ammuna) (1486 - 1466)

Ουζίγια Α' (Huzziya I) (1466 - 1461)

Τεπιλίνου (Tepilinu) (γύρω 1460)

Αλλουβάμνα (Alluwamna)

Χαντίλις Β' (Hantili IΙ)

Ταουρβάλι (Tahurwaili)

Ζιντάντα Β' (Zidanta ΙI)

Ουζίγια Β' (Huzziya IΙ) 

Μουβαταλί  Α' (Muwatalli I)

Β.   ΝΕΟ  ΒΑΣΙΛΕΙΟ  ΤΩΝ  ΧΕΤΤΑΙΩΝ

    Τανταλίγια Α' (Tudhaliya  I)  βασιλιάς των Χετταίων (1430 - 1400 π.χ.).  Ταυτίζεται  με τον Τάνταλο της Ελληνικήςμυθολογίας.

 Επί  βασιλείας του οι  Αχαιοί ή Αχιγιάβα  ΜΕ  ΜΕΓΑΛΗ  ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ  κατέλαβαν την Κύπρο.  (Κανείς  Έλληνας  ιστορικός  δεν την  ξέρει).  Ο  ίδιος δέχθηκε τον εξόριστο βασιλιά της  Κύπρου  Μαντουβάτα  (Madduwata).  Από  το  1.400  π.Χ.    το  παλιό όνομα  της  Κύπρου  ΑΛΑΣΙΑ  (η  Βίβλος  την  αναφέρει  Ελισία)  εγκαταλείπεται  σιγά – σιγά  και  μεταβάλλεται  στα  Χετταϊκά σε  Αδαναβάϊ  και  στα  σημιτικά  Ασσυριακά  Ιαδατνά.  Και  οι  δύο  ονομασίες  σημαίνουν:  «ΝΗΣΙ  ΤΩΝ  ΔΑΝΑΩΝ».

 Οργάνωσε  στρατό  νικώντας  20  Λουβικά  κράτη, σύμμαχους των Αχιγιάβα  στην  ΒΔ Ε.Α.Χ. (1420 π.Χ.) ανάμεσα  τους  την  πόλη της  Willusa - Τροίας,  τα  ονόμασε  Ζιππάσλα παραχωρώντας  τα  στον  ευνοούμενο  του  Μαντουβάτα.   Ο Τανταλίγια τον βοήθησε σημαντικά σε όλες τις επιθέσεις που δέχθηκε απο τους Αχιγιάβα και τους συμμάχους του αλλά σε λίγο ο Μαντουβάτα συμμάχησε με τους Αχιγιάβα,  από  τους   οποίους  (τους  Έλληνες !)   κληρονόμησε την Αρζάβα (Arzawa) με ολόκληρη την Μ. Ασία  και  στράφηκε  κατά  του ευεργέτη του.  Μετά  τους  Λουβίους  νίκησε  και  τους  Κασκί,   μιά  βαρβαρική  φυλή  στα βόρεια του βασιλείου των Χετταίων, στα Ποντιακά όρη,  που ταλαιπωρούσαν για αιώνες τους Χετταίους, κατέλαβε   πολλά  εδάφη  τους αλλά  δεν  τους  εξουδετέρωσε,  με  αποτέλεσμα  να  ανασυνταχθούν  ταχύτατα  μετά  τον  θάνατο  του.

 

Αρνουβάντα Α' (Arnuwanda I) (1400 - 1375)

Χατουσίλι Β' (Hattussili II) (1375 - 1360)

Τανταλίγια Β' (Tudhaliya ΙI) (1360 - 1344)

Τανταλίγια Γ' (Tudhaliya ΙIΙ

Σουπιλουλιούμας ο 1ος

ΙΠΠΟΛΥΤΟΣ  Α’  Ή  ΣΥΠΠΙΛΟΣ

Σουπιλουλιούμας Α' (Supiluliuma)   (1344 – 1322  π.Χ.).

 Ο   μεγαλύτερος  των  Χετταίων βασιλέων, ισχυρός  και  φιλόδοξος πολεμιστής, αμφισβήτησε την Αιγυπτιακή κυριαρχία στην Ασία.  Εκμεταλλεύτηκε τις ταραχές που ξέσπασαν στην Αίγυπτο λόγω της βασιλείας του Ακενατόν,   κατέλαβε την Συρία εξαναγκάζοντας όλα τα υποτελή κράτη στην Αίγυπτο να επαναστατήσουν. Μετά απο συνεχείς πολέμους που κράτησαν 20 χρόνια εξουδετέρωσε οριστικά τον κίνδυνο των Κασκί επαναφέροντας το βασίλειο των Χετταίων στα βόρεια στα παλιά του όρια.

Στις  επιστολές του  στον  Φαραώ   Ακενατόν δηλώνει οτι επιθυμεί να συνεχίσουν οι καλές σχέσεις όπως με τον πατέρα του Αμένοφις Γ'. Στην Μικρά Ασία επεκτάθηκε δυτικά σε βάρος των Αρζάβα και των υπόλοιπων συμμάχων των Αχιγιάβα.

 Την  εποχή  του  Σουπιλουλιούμας  οι  σχέσεις μεταξύ  Χετταίων  και  Αχιγιάβα  ήταν  πολύ  φιλικές.

      Έφερε  Αχαιούς  Ιατρούς   (πιθανόν  τον  ίδιο  τον  Ασκληπιό)  για  να  θεραπεύσουν  την  ασθένεια  του  νεαρού  διαδόχου Μουρσίλις.

 Αργότερα, με τις πρώτες εκστρατείες του Σουπιλουλιούμα  στα παράλια του Αιγαίου,  στα τελευταία   χρόνια  της  βασιλείας  του, ξεκίνησε  ο  ψυχρός  πόλεμος   με  τους  Αχαιούς.   Ο  γιός  του  Μουρσίλις ο 2^ος  πήρε  την  απόφαση  να  διαλύσει  το  κράτος   των  Ελληνοπελασγών   Δαρδάνων.

 

 

Αρνουβάλντα Β' (Arnuwanda II)   (1322 π.Χ.)

Μύρσιλος,   Μουρσιλίς Β' (Mursilis II)   (1322 - 1295 π.Χ . )   Ο  Χετταίος  βασιλιάς  που  κατέλαβε  και  κατέστρεψε  την Ελληνική  Μίλητο  το  1.315  π.Χ.  Αυτό  έγινε  η  αιτία  να  αρχίσει  σε  δεκαπέντε  χρόνια  ο  Τρωϊκός  πόλεμος.

    Γι’ αυτό  το  γεγονός  ο  γιος  του  Μουβατάλις  ζητάει  με  επιστολή  του  στον  Βασιλιά  Νέστορα  της  Πύλου  συγγνώμη.  Η επιστολή  αυτή  ΥΠΑΡΧΕΙ  αλλά  δεν  την  δίνουν  την  πρέπουσα  σημασία  για  τους  γνωστούς  λόγους. 

Μεταξύ  των  άλλων  γράφει  σε  παρακλητικό  ύφος  στον  Βασιλιά  Νέστορα: 

«Αφού  συμφιλιωθήκαμε  ύστερα  ΑΠΟ  ΕΚΕΙΝΗ  ΤΗΝ  ΥΠΟΘΕΣΗ  ΤΗΣ  ΠΟΛΕΩΣ  WIELUSA  (ΙΛΙΟΝ),  ΓΙΑ  ΤΗΝ ΟΠΟΙΑ  ΚΑΝΑΜΕ  ΠΟΛΕΜΟ,  τι  χρειάζεται  περισσότερο;  Όταν  κανείς  παραδέχεται  το  φταίξιμό  του  σε κάποιον  άλλον,  τότε  αυτός   ο  άλλος  δεν  πρέπει  να  αποδιώχνει  εκείνον  που  ομολόγησε  ότι  έφταιξε. Το  δικό  μου  φταίξιμο  που  ομολόγησα  στον  ΑΔΕΛΦΟ  ΜΟΥ,  μου  το  συγχώρησε  και  δεν  θα  το επαναλάβω».      

Μουβαταλί  ο  2ος

Μουβαταλί Β' (Muwatalli ΙΙ)   (1295 - 1272 π.Χ.).  Ο   μεγαλύτερος  γιός  και  διάδοχος  Μουρσιλίς Β'.  Στις  μέρες  του  έληξε  ο Τρωϊκός  πόλεμος,  χωρίς  ενεργό  ανάμειξη  των  Χετταίων.  Δεν  μπορούσε  να  έχει  ταυτόχρονα  τρία  μέτωπα  ανοιχτά. Αιγύπτιοι  και  Κολχίδες  βρίσκονταν  σε  πόλεμομε  τους  Χετταίους  και  ο  Μουβαταλίς,  παρ’ όλο  που  ήθελε,  δεν  μπορούσε να  βοηθήσει  τους  Τρώες.   Είναι  γνωστός  από  την  μάχη  της  Καδύτου  (μάχη  του  Καντές  (1274  π.Χ.)  και  την  πρώτη συνθήκη  ειρήνης   που   έγραψε στην  ιστορία  με  τον  Φαραώ  της   Αιγύπτου   Ραμσή Β'.

 Μουρσιλίς Γ'     (Mursilis IIΙ) (1272 - 1265 π.Χ. )

Ο  Χατουσίλι  ο 3ος   κάνει  προσφορά  στον  θεό  του  καιρού
Τεσούμπ

Χατουσίλι Γ' (Hattussili III)   (1265 - 1237 π.Χ.) Ήταν ο  αρχιστράτηγος  των  δυνάμεων  των Χετταίων  στην  μάχη  του  Καντές  (1274 π.Χ.    Βρέθηκε ένα  μεγάλο  αρχείο  στις  ανασκαφές  στην  Χαττούσα  με 200  επιστολές  που  αντάλλαξε  ο  Χατουσίλι με  τους  ηγεμόνες  όλων  των  ξένων  κρατών ,  πολύ  διαφωτιστικές  για  τα  γεγονότα  της  εποχής  του.

Τανταλίγια  ο  4ος

Τανταλίγια Δ' (Tudhaliya ΙV)  (1237 – 1209  π.Χ.).

         Ο  Τανταλίγια Δ'  αναγκάστηκε να κατασκευάσει (από  τα  1.237  μ.Χ.  και  μετά)   ΔΕΚΑΤΡΙΑ  ΦΡΑΓΜΑΤΑ για να αντιμετωπίσει την εκτεταμένη ξηρασία της εποχής  του.  Πολλά  σώζονται  και  σήμερα. 

  ΑΥΤΟ  ΕΙΝΑΙ  ΑΛΛΗ  ΜΙΑ  ΣΟΒΑΡΗ  ΕΝΔΕΙΞΗ  ΓΙΑ  ΤΟ  ΨΥΧΡΟ  ΚΛΙΜΑΤΙΚΟ  ΓΕΓΟΝΟΣ  ΤΟΥ  1.250  Μ.Χ.  ΚΑΙ  ΤΙΣ  ΕΚΤΕΤΑΜΕΝΕΣ ΞΗΡΑΣΙΕΣ  ΚΑΙ  ΤΗΝ  ΠΕΙΝΑ  ΠΟΥ  ΕΠΕΦΕΡΕ  ΣΤΗΝ  ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ  ΜΕΣΟΓΕΙΟ. 

 Ήρθε σε σύγκρουση με τους Ασσυρίους γι'αυτό αναγκάστηκε να υπογράψει εμπορική συνθήκη με το βασίλειο των Αμορριτών. Για να πετύχει ο  οικονομικός   αποκλεισμός  των  Ασσυρίων,   η  συνθήκη  προβλέπει   την   ΑΠΑΓΟΡΕΥΣΗ  ΤΟΥ  ΕΜΠΟΡΙΟΥ ΑΝΑΜΕΣΑ  ΣΕ  ΑΣΣΥΡΙΟΥΣ  ΚΑΙ  ΕΛΛΗΝΕΣ  (Αχιγιάβα).

 

             Αρνουβάντα Γ' (Arnuwanda ΙII) (1209 - 1207), πέθανε γρήγορα και τον διαδέχθηκε ο αδελφός  του  Σουπιλουλιούμας Β' ,  ο τελευταίος βασιλιάς των Χετταίων.

 

Σουπιλουλιούμας  ο  2ος

 Σουπιλουλιούμας Β'  (Supiluliuma II)   (1207 – 1178   π.Χ.)

      Ο  τελευταίος  βασιλιάς  των  Χετταίων .

 Από  επιγραφές που  βρέθηκαν  στην εποχή  του περιγράφεται  πόλεμος   με  την  Κύπρο. Οι  πηγές  αναφέρουν  μεγάλη  πολιτική αστάθεια  στην  εποχή  του  με  ασταμάτητους πολέμους .  Στο  τέλος  της  βασιλείας  του  δέχθηκε επίθεση  των  λαών  της θάλασσας  που κατέστρεψαν  το  βασίλειο του.  Στα  αρχεία  της  Ουγκαρίτ  ( Ευαγορίτιδα)  υπάρχουν   επιστολές   που  ζητά απεγνωσμένα  βοήθεια  από  τον  βασιλιά  της  Ουγκαρίτ.   Νεώτερες  έρευνες  έδειξαν  ότι  πιθανότερη   αιτία  για  την καταστροφή  των  Χετταίων  ήταν  οι  κλιματικές  αλλαγές  και  η  πείνα  σε  συνδυασμό  με  ισχυρούς  σεισμούς.   

     Η  Χαττούσα  κάηκε   και  οι  Χετταίοι  που  σώθηκαν  κατέφυγαν  στην  Συροπαλαιστίνη  ιδρύοντας  νέα  βασίλεια.   Μερικούς αιώνες  αργότερα  ένας  κυβερνήτης  της  Carchemish θεωρώντας  τον   εαυτό  του   απόγονο  των  Χετταίων  βασιλέων αυτοονομάζεται  "Μεγάλος  Βασιλιάς".        

 

ΛΟΥΒΙΟΙ

 ΟΙ  Λούβιοι  είναι  συλλογική ονομασία των ιαπετικών – ινδοελληνικών φύλων που εισέβαλαν στην Ε.Α.Χ. και σημάδεψαν το τέλος της δευτέρας φάσεως της αρχαιότερης εποχής του Χαλκού (Πρώϊμη Χαλκοκρατία ΙΙ, 2600-2300 π.Χ.).  Οι εισβολείς, προερχόμενοι από την ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ  ΧΕΡΣΟΝΗΣΟ, θα διαπεραιωθούν από την πλευρά των Δαρδανελλίων στην Τρωάδα, όπου θα καταστρέψουν όχι μόνον τον δεύτερο οικισμό της Τροίας (Τροία ΙΙ), αλλά και πολλούς άλλους οικισμούς σε ολόκληρη την περιοχή.

Όπως διαπιστώθηκε από τις αρχαιολογικές έρευνες και τα σχετικά ευρήματα, οι επιδρομείς θα κατακτήσουν και ορισμένα νησιά του Β.Α. Αιγαίου, όπου θα καταστρέψουν τον περίφημο (παρα-Τρωϊκό) πολιτισμό της Πολιόχνης στην Λήμνο (Πολιόχνη V). Οι εισβολείς, στην διάρκεια της επομένης περιόδου (Πρώϊμη Χαλκοκρατία ΙΙΙ, 2300-2000 π.Χ.), θα προωθηθούν βαθμιαία μέχρι την Κιλικία (καταστροφή του οικισμού της Ταρσού), ακολουθώντας κατά πάσα πιθανότητα μια πορεία παράλληλη με τις ακτές της Μεσογείου.

Η νεώτερη έρευνα έχει προσδιορίσει την ονομασία και την γλώσσα αυτών των φύλων με την βοήθεια των Αρχείων που ανακαλύφθηκαν στα ανάκτορα της Χαττούσα, της πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας των Χετταίων.

Στα Χιττιτικά Αρχεία διαπιστώθηκε ότι πολλές επιγραφές ήσαν γραμμένες σε μια διαφορετική διάλεκτο από αυτήν που χρησιμοποιούσαν οι ίδιοι οι Χετταίοι και την οποία προσδιόριζαν με το επίρρημα λούβιλι (luwili) = με τον τρόπο της Λούβι (δηλ. στην Λουβική). Αυτός είναι ο λόγος που οι Γλωσσολόγοι ονόμασαν αυτήν την γλώσσα Λουβική και τον λαό που την μιλούσε Λούβιους.

Μια από τις ιδιομορφίες της Λουβικής ήταν και ο σχηματισμός τοπωνυμίων με την προσθήκη του κτητικού –sas (=του ή της) στην ονομασία π.χ. Dattasa(s), Tarhuntasa(s), Karkissa(s) κ.λ.π. Αυτού του τύπου τοπωνύμια εμφανίζονται σε πολλές χιττιτικές επιγραφές και αναφέρονταν πάντα σε περιοχές έξω από τα όρια του κυρίως Χιττιτικού κράτους.

Το σημείο που ενδιαφέρει περισσότερο, ειδικά εμάς τους Έλληνες, είναι ότι όπως υποστηρίζεται από τους νεώτερους ερευνητές, ανάμεσα στους λαούς του κύματος της εισβολής εκείνης υπήρχαν και δύο τουλάχιστον μεταναστευτικές ομάδες οι οποίες διέσχισαν το Αιγαίο και εγκαταστάθηκαν σε περιοχές της νοτιοανατολικής Ελλάδος (καταστροφή Λέρνας ΙΙΙ, γύρω στο 2100 π.Χ.).

Πρόκειται για τους Δαναούς και τους Άβαντες, οι οποίοι θεωρούνται ως τα πρώτα ελληνόφωνα φύλα, (από  την  επικρατούσα στους  ακαδημαϊκούς  κύκλους ιστοριογραφία) που εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο και ως εκ τούτου χαρακτηρίζονταιΠρωτοέλληνες (βλ. Ι.Ε.Ε. τομ. Α΄ σελ. 362).

Η Λουβική ή Λουβιακή γλώσσα είναι στενά συγγενής εκτός της Χιττιτικής και με την Παλαϊκή, όπως ονομαζόταν η διάλεκτος των Παλαϊτών, δηλ. των κατοίκων της περιοχής που αργότερα θα γίνει γνωστή ως Παφλαγονία (βορειο – δυτικές ακτές της Ε.Α.Χ. στον Εύξεινο Πόντο. 

Η Παλαϊκή ανακαλύφθηκε και αυτή από τις επιγραφές των χιττιτικών Αρχείων (γραμμένα αρχικά στην χιττιτική σφηνοειδή γραφή), όπου αναφερόταν ως palaumnili = με τον τρόπο της Πάλα (βλ. για λεπτομέρειες στο Δημ. Ευαγγελίδη: «Η καταγωγή των Αριοευρωπαίων» τόμος Α΄ τεύχος 2 σελ. 86-87 – Αθήνα 1991). Η χρήση της ως καθομιλουμένης γλώσσας φαίνεται ότι σταμάτησε τον 14ο αιώνα π.Χ., σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία (C.A.H. Vol. 1, part 2B - σελ. 831).

Η Λουβική θα διασπασθεί σε τρεις διαλέκτους, την Ανατολική, την Δυτική και την Κεντρική.

Η Δυτική διάλεκτος θεωρείται ως προγονική γλώσσα της Λυδικής, της γλώσσας των Λυδών, κυρίως όμως της Λυκιακής, της γλώσσας των Λυκίων.

Η Ανατολική διάλεκτος θεωρείται πρόδρομος της γλώσσας που χρησιμοποιούσαν αργότερα οι Λουβικοί πληθυσμοί των Νεο-Χιττιτικών κρατιδίων (βλ. παρακάτω), της λεγομένης Ιερογλυφικής Λουβικής. Η Κεντρική διάλεκτος ήταν η γλώσσα ενός μέρους των Αρχείων της Χαττούσα γραμμένων σε μια Λουβική διάλεκτο που διέφερε από τις δύο άλλες.

     Οι Λούβιοι θα διασκορπισθούν σε μεγάλες εκτάσεις με αποτέλεσμα βαθμιαία να αφομοιωθούν είτε από τους αυτόχθονες λαούς είτε κυρίως από τους Χετταίους.

Σημαντική θα παραμείνει η παρουσία των Λουβίων τόσο στην περιοχή της Λυκίας (Lukka στα χιττιτικά), όσο και στην περιοχή δυτικά της Λυκίας, όπου οι Λούβιοι θα συγκροτήσουν την ισχυρή ομοσπονδία της Δαρδανίας,  Αρζάβα (Arzawa), με πρωτεύουσα την Απάσα (Apasa στα χιττιτικά), η οποία θα μετεξελιχθεί πολύ αργότερα στην περίλαμπρη ιωνική πόλη Έφεσο.

Μετά την κατάκτηση αυτών των περιοχών από τους Χετταίους (στα μέσα του 17ου αιώνα π.Χ.) και κυρίως μετά την κατάπνιξη της εκτεταμένης εξέγερσης των υποτελών κρατιδίων της περιοχής από τον Χετταίο αυτοκράτορα Μουρσίλις ΙΙ στα μέσα του 14ου αιώνα π.Χ., λουβικοί πληθυσμοί θα καταφύγουν στην περιοχή της Κιλικίας (Kizzuwatna στα χιττιτικά), όπου θα εγκατασταθούν μαζικά.

Εκεί θα γίνουν το κυρίαρχο στρώμα σε πολλά από τα λεγόμενα Νεο-Χιττιτικά κρατίδια (βλ. λεπτομέρειες στο Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη: Η Καταγωγή των Αριοευρωπαίων - τομ. Α΄ τεύχος 2, Κεφ. 5 ια΄ Τα Νεοχιττιτικά Κράτη, σελ. 39-43), που δημιουργήθηκαν στις περιοχές της ΝΑ Μικράς Ασίας και Βόρειας Συρίας μετά την κατάλυση της Χιττιτικής αυτοκρατορίας γύρω στα 1200 π.Χ. και θα διατηρήσουν την γλώσσα τους και τις παραδόσεις τους για 500 περίπου χρόνια, μέχρι την κατάκτηση της περιοχής από τους Ασσυρίους (γύρω στο 700 π.Χ.).

 

Από το λήμμα Λούβιοι του καταπληκτικού  βιβλίου  των  900  σελίδων  του  Εδεσσαίου Ερευνητή Δημήτρη Ε. Ευαγγελίδη.  "Λεξικού των λαών του Αρχαίου Κόσμου" (Κυρομάνος, 2006). Ο Δημήτρης Ευαγγελίδης κατάγεται από την Έδεσσα. Σπούδασε Φυσικές Επιστήμες (Βιολογία-Γεωλογία) στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Πήρε το πτυχίο του το 1971 και στην διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών στο Πανεπιστήμιο Πατρών παρακολούθησε Εξελικτική και Πολιτιστική Ανθρωπολογία (Εθνολογία) κοντά στον επισκέπτη (1972-73) Καθηγητή Dr. R. Bernardτου Πανεπιστημίου της Πολιτείας Washington των ΗΠΑ.
Από την περίοδο εκείνη συνέχισε να ασχολείται συστηματικά, παράλληλα με την κύρια επαγγελματική του δραστηριότητα, με την Εθνολογία, την Προϊστορική Αρχαιολογία και την Γλωσσολογία.

ΟΙ  ΒΑΣΙΛΕΙΣ  ΤΩΝ   ΧΕΤΤΑΙΩΝ Παρακάτω  είναι,  κατά  χρονολογική  σειρά,  οι  βασιλείς  των Χετταίων,σύμφωνα  με  τις τελευταίες  έρευνες,  με  τα  Ελληνοπελασγικά,  

πραγματικά,  ονόματά  τους.

• Πύθανος

Pithana. Αρχές 18 αιώνα

• Πίγαστος

Piyusti ?

• Άνυττος

Anitta, τέλη 18ου αιώνα

• Τάνδαλος Αα'

ο Πρεσβύτερος. Tudhaliya Ia c. 1700

• Πύλυκος

PU-LUGAL-ma ?

• Λάβρανδος

o Μέγας. Labarna 1680 - 1650

• Αττάσιλος Α'

ο Κατακτητής. Hattusili I και ως "Labarna II"  1650 – 1620

• Μύρσιλος Α'

Mursili I. 1620 – 1590

• Κάνδαυλος Α'

Hantili I. 1590 – 1560

• Τίθωνος Α'

Zidanta I. 1560 – 1550

• Αμμύντας

Ammuna. 1550 – 1530

• Κύζζικος Α'

Huzziya I. 1530–1525

• Τηλέφονος

Telepinu. 1525–1500

• Αλλύβαμνος

Alluwamna ? 1500 - ?1380

• Κάνδαυλος Β'

Hantili II ?1480 - ?1460

• Τίθωνος Β

Zidanta II ?1460 - ?1440

• Κύζζικος Β'

Huzziya II  ?1440 - ?1420

 

• Μυβάταλλος Α'

ο Άδοξος. Muwatalli I . ?

• Τάνδαλος Α'

Tudhalia I. ?1420 - ?1400

• Αττάσιλος Β'

Hattusili II. ?1400 - ?1390

• Τάνδαλος Β'

ο Ισχυρός. Tudhalia II. 1400 – 1380

• Αρνάβανδος Α'

ο Άτυχο. Arnuwanda I. 1380 – ?1365

• Τάνδαλος Γ

ο Μικρός. Tudhalia III. ?1365 – 1344

• Σύππιλος Α'

ο Μέγας. Suppiluliuma I. 1344 - 1322

• Μαδύβαζος

Mattiwaza  ?

• Αρνάβανδος Β'

Arnuwanda II. 1322 - 1321

• Μύρσιλος Β'

ο Κατακτητής. Mursili II. 1321 – 1295

• Μυβάταλλος Β'

ο Ένδοξος. Muwatalli II. 1295 - 1271

• Μύρσιλος Γ'

ο Ασθενής. Mursili II. 1271 – 1264

• Αττάσιλος Γ'

ο Ειρηνικός. Hattusili III. 1264 – 1239

• Τάνδαλος Δ'

ο Κατακτητής.Tudhalia III.1239 – 1209

• Κόρυνθος

Kurunta ?

• Αρνάβανδος Γ'

Arnuwanda III. 1209 – 1205

• Σύππιλος Β'

ο Μικρός. Suppiluliuma II. 1205 - 1200

Δορυφόρα  Κράτη  των  Χετταίων

Χετταϊκά Κράτη
α/α	Χετταϊκή Ονομασία	Χώρα Κλασσικής Εποχής	Σχόλια
1.	Masa(Μαίονες)	Κλασσική Βιθυνία(ακριβέστερα Χαλκηδόνια Χερσόνησος)	Οι Μυσοί δεν είχαν ακόμη εγκατασταθεί στην Κλασσική Μυσία.
2.	Seha , Σκαμάνδριοι	Κλασσική Παφλαγονία	Είναι οι Μικρασιάτες   Σκαιοί  Θράκες ( = Τευκροί) που κατείχαν στην Χετταϊκή Εποχή την χώρα του Σαγγάριου Ποταμού
3.	Wilusa  (Ιλιάς)	Κλασσική Τρωάδα	Αρχικά πρέπει να είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή "Ιλιείς" ( = Αιολείς άποικοι) οι οποίοι και ίδρυσαν την πόλη Ίλιον.  Αργότερα, διεκπεραιώθηκαν, από τον Ελλήσποντο, οι  Τράϊκες = Θράκες. Αυτοί ήταν οι μγν. Τρώες.
4.	Arzawa  (Δαρδανία)  ( = Αστεροπία)	Κλασσική Λυδία	Λαός που το όνομα του έμεινε στις Σάρδεις. Πρόκειται προφανώς για τμήμα των Δάρδανων της Βαλκανικής  Δαρδανίας. Εγκαταστάθηκε και ίδρυσε αρχικά τις Σάρδεις αλλά σύντομα κυριάρχησε και στην κλασσική Δυτική Φρυγία. Αργότερα η ονομασία επεκτάθηκε σε όλη την Δυτική  Μικρά Ασία
5.	Lukka Λέλεγες	Κλασσική Ιωνία	Είναι οι Ιωνικές Αιγαιωτικές Χερσόνησοι της Δυτικής Μικράς Ασίας (Μυκηναϊκή Λυκία) που κατείχαν οι Λέλεγες. Κυρίως, η Μίλητος ( = Λελεγηίς) και Ερυθραϊκή Χερσόνησος
6.	Karkisa Αλκυόνη	Κλασσική Παμφυλία	Είναι οι Καρικές Αιγαιωτικές Χερσόνησοι της Δυτικής Μικράς Ασίας
7.	Mira Μεροπία	Φρυγία	Είναι η χώρα που κατοικούσαν οι Μέροπες (πρβλ Θάλασσα Μαρμαρά)  Αυτοί όταν εκδιώχθηκαν από την χώρα τους μάλλον από τους Φρύγες:  - άλλοι ωθήθηκαν ανατολικά και ενώθηκαν με τους Θυνούς (και προέκυψαν οιΜαριανδυνοί)  - άλλοι ωθήθηκαν ανατολικότερα στον Πόντο και έγιναν οι κλασσικοί Μάρες  - άλλοι ενώθηκαν με τους Μαίδους (και προέκυψαν οι Μυρμιδόνες)  - άλλοι κατέληξαν στην Λυκία (οι γνωστοί ως Μιλύες) - άλλοι κατέληξαν στην Κω (που ονομάσθηκε Μεροπίδα) και  - άλλοι κατέληξαν στην Αίγινα

Ζ. ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ

Διαβάστε επίσης: 

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (1.300 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ  ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ -  Α΄ ΜΕΡΟΣ

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (1.300 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ - B΄ ΜΕΡΟΣ

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (1.300 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ - Γ΄ ΜΕΡΟΣ

ΤΟ ΝΑΥΑΓΙΟ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΑΚΡΩΤΗΡΙΟΥ (1.300 π.Χ.) ΚΑΙ Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΧΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΡΩΪΚΟ ΠΟΛΕΜΟ - Δ΄ ΜΕΡΟΣ