ΦΘΙΑ - ΕΛΛΑΣ - ΣΠΕΡΧΕΙΟΣ . ΤΑ ΤΡΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

 

Ευθύμης Αδάμης - Ευθυμίου Τάκης - Κανέλλος Βασίλης 
Φθία η πατρίδα του Αχιλλέα

 Στο κεφάλαιο αυτό θα επεξεργαστούμε γεωγραφικά στοιχεία, που παραθέτει ο Όμηρος,   ώστε με γεωγραφικά δεδομένα να ορίσουμε το βασίλειο του Αχιλλέα. Ξεκινώντας από το ερώτημα πώς χρησιμοποιείται ο όρος Φθία, παρατηρούμε ότι η λέξη αυτή είναι γνωστή στον ελληνικό χώρο πριν τον Όμηρο, που την παραλαμβάνει από την παλαιότερη παράδοση και έχει χρησιμοποιηθεί με πολλαπλή σημασία, ήτοι μύθοι- τοπωνύμια- πρόσωπα.

Φθία ονομαζόταν μια νύμφη που με τον Απόλλωνα απέκτησε τρεις γιους, το Δώρο, το Λαόδοκο και τον Πολυποίτη.

Φθία ονομαζόταν η κόρη του βασιλιά της Θήβας Αμφίονα και της Νιόβης, που σκότωσε η Άρτεμη.

Φθία ονομαζόταν και η παλλακίδα του Αμύντορα, του πατέρα του Φοίνικα.

Φθία ονομαζόταν μια πόλη των Μυρμηδόνων, η γενέτειρα του Αχιλλέα, για τη θέση της οποίας έχουμε ασαφείς μαρτυρίες, αφού άλλοι την ταυτίζουν με την αρχαία Φάρσαλο, άλλοι την τοποθετούν στην Πελοπόννησο, ενώ ο Θουκυδίδης αναφέρει πόλη Φθία στην Αιτωλοακαρνανία.

Φθίος ονομαζόταν και ένας τοπικός ήρωας, ο επώνυμος ήρωας της πόλης Φθίας, που ήταν γιος του Ποσειδώνα και της Λάρισας, αδελφός του Αχαιού και του Πελασγού. Φθίος φέρεται να είναι επίσης και ένας γιος του Αχαιού, που με τη Χρυσίππη γέννησε τον Έλληνα, που έχτισε την πόλη Ελλάδα.

Η ονομασία Φθία, λειτουργεί και ως ένα τοπωνύμιο, του ευρύτερου χώρου, αφού αποδιδόταν σε μια ολόκληρη περιοχή, που στους μύθους κατονομάζεται «Φθία» και εκτείνεται μάλιστα έξω από την κοιλάδα του Σπερχειού, μέχρι τον Παγασητικό κόλπο και ακόμη πιο βόρεια. Ως τοπωνύμιο γεωγραφικής περιοχής και ως ονομασία πόλης είναι γνωστή η λέξη και στον Όμηρο.

Το νόημα της λέξης δείχνει να είναι κοντά στο ρήμα φθίω- φθίνω, που σημαίνει μαραίνομαι, χάνομαι, ελαττώνομαι, παρακμάζω. Όμως η χρήση μιας παρόμοιας λέξης στην Αίγυπτο, του θεού Φθα, απηχεί, ίσως, μια μακρά παράδοση κυρίων ονομάτων, αλλά και τοπωνυμιών στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.

Η πολλαπλή χρήση της λέξης, μας υποψιάζει για τον τρόπο χρήσης της, αφού δημιουργεί την εύλογη απορία μήπως ο ποιητής χρησιμοποιεί τον όρο με σκοπιμότητα, πότε για να δηλώσει μια πόλη, πότε μια μικρή περιοχή και πότε ένα μεγάλο γεωγραφικό διαμέρισμα, με πλατιά όρια.

Η Φθία λοιπόν αποδίδεται στον Αχιλλέα, αλλά όχι αποκλειστικά σ΄ αυτόν, αφού και άλλοι που είχαν βασίλεια σε περιοχές κοντινές αποκαλούνται από τον Όμηρο Φθίοι, όπως ο Πρωτεσίλαος και ο Φιλοκτήτης. Στη ραψωδία Π 13-15 ο Αχιλλέας θα πει στον Πάτροκλο: «…Μήπως από τη Φθία μας ήρθε μήνυμα κι εσύ το ξέρεις μόνο,ακόμα καθώς λένε ,ζει ο Μενοίτιος, του Άκτορα ο γιος,

ζει ακόμα και ο Πηλεύς, του Αιακού ο γιος, στους Μυρμηδόνες μέσα…»

Η περιοχή του βασιλείου του ονομάζεται λοιπόν Φθία, όμως αυτό που δε διευκρινίζεται είναι αν εδώ εννοεί μια πόλη ή μια γεωγραφική περιφέρεια, γιατί οι στρατιώτες του Αχιλλέα δεν ονομάζονται επίσημα «Φθίοι» αλλά Μυρμηδόνες, αφού εκεί ζει ο πατέρας του ο Πηλέας. Στον κατάλογο των πλοίων (Β 684) , όπου απαριθμούνται οι δυνάμεις των Αχαιών το συνολικό στράτευμα του Αχιλλέα ονομάζεται πρώτα Μυρμηδόνες και κατόπιν ‘Ελληνες και Αχαιοί.

Αυτή η έλλειψη αντιστοίχησης και άμεσης σύνδεσης του λαού του Αχιλλέα με την ονομασία «Φθίοι» προβληματίζει, γιατί δείχνει ότι σκόπιμα αποφεύγεται η συγκεκριμένη σύνδεση. Όμως ο ποιητής χρησιμοποιώντας τον όρο Φθία εννοεί και μια εδαφική περιοχή, που είναι βασίλειο, έχει πόλεις, κάποια γεωγραφικά δεδομένα και όρια. Συγκεκριμένα, ο Φοίνικας, απευθυνόμενος στον Αχιλλέα, θα του πει για τη φιλόξενη υποδοχή που του παρείχε ο πατέρας του Πηλέας: « Στην άκρη της Φθίας, άρχοντα, μ΄ έστησε να κυβερνώ τους Δόλοπες». (Ι 484-485) Οι Δόλοπες ήταν ένας συγκεκριμένος και αρκετά γνωστός λαός, που επιβιώνει και στους ιστορικούς χρόνους και ο Όμηρος σαφέστατα εννοεί ότι, κατά τη μυκηναϊκή εποχή, βρίσκονταν στα σύνορα της Φθίας.

Ένα άλλο γεωγραφικό στοιχείο του χώρου, που μνημονεύεται ως περιοχή του βασιλείου του Πηλέα, είναι ο ποταμός Σπερχειός. Ο θεός- ποταμός, που ζωογονεί την περιοχή, λατρεύεται και στις πηγές του υπήρχε βωμός για θυσίες και τέμενος. Θα πει λοιπόν, ο ίδιος ο Αχιλλέας, απευθυνόμενος προς το ντόπιο θεό, όταν πέθανε ο Πάτροκλος:

 «…Σπερχειέ, άδικα σου έταξε ο πατέρας μου πως,

όταν εγώ γυρίσω, εκεί στην πατρική μου γη, για χάρη σου,

θα έκοβα τα μαλλιά μου και θα σου πρόσφερα ιερή, πλούσια θυσία

και πως εκεί θα έσφαζα πενήντα βαρβάτα κριάρια στις πηγές σου,

όπου έχει τέμενος και ευώδη βωμό…» (Ψ 144-147)

Η προσφορά της κόμης των νεαρών αγοριών στις πηγές και εδώ του διαδόχου Αχιλλέα, στο συγκεκριμένο θεό- ποταμό, δείχνει τη μεγάλη σημασία του ποταμού για το βασίλειο του Πηλέα. Σ΄αυτό λοιπόν το βασίλειο, σ΄ αυτή τη Φθία, ανήκουν οι πόλεις που μνημονεύονται και κατονομάζονται στη Β  685-688, ότι έστειλαν στρατό, υπό τις διαταγές του Αχιλλέα:

«…Και τώρα αυτοί που κατοικούσαν στο Πελασγικό Άργος και αυτοί που ζούσαν στην Άλο και στην Αλόπη και στην Τραχίνα και όσοι είχαν τη Φθία και την Ελλάδα με τις όμορφες γυναίκες και λέγονταν Μυρμηδόνες και Έλληνες και Αχαιοί, αυτοί είχαν πενήντα καράβια και αρχηγός τους ήταν ο Αχιλλέας…»

Επομένως, αυτή η εδαφική ζώνη, που περιγράφεται ρεαλιστικά, γιατί έχει έδαφος, ποταμό, λαούς, βασιλιά, όρια και είναι και γεωγραφική και διοικητική οντότητα, λέγεται Φθία. Το γεγονός ότι αποτέλεσε μια γεωγραφική ενότητα, λόγω της κοιλάδας του Σπερχειού, γιατί γύρω υπάρχουν βουνά, δε σημαίνει απαραίτητα ότι η διοικητική της έκταση περιοριζόταν εκεί μόνο. Είναι όμως βέβαιο πως, αρκετό γειτονικό έδαφος, που περιλαμβάνει λαούς, πόλεις και βασίλεια, ότι καλύπτεται από το ίδιο τοπωνύμιο «Φθία», που ο Όμηρος χειρίζεται αινιγματικά. Η Φθία του Πρωτεσίλαου, του οποίου οι στρατιώτες ονομάζονταν Φθίοι, είχε τις ακόλουθες πόλεις: Πύρασος, Ίτων, Φυλάκη, Αντρών και Πτελεός. ( Β 695-697) Η Φθία του Φιλοκτήτη είχε τις ακόλουθες πόλεις- περιοχές: Μηθώνη, Θαυμακία, Μελίβοια, Ολιζώνα.

Ο Στράβων μας πληροφορεί ότι Φθίοι λέγονταν οι υπήκοοι του Αχιλλέα, του Πρωτεσίλαου και του Φιλοκτήτη και ίσως του Ευρύπυλου, που ήταν και γείτονες, και ότι η Φθία απλωνόταν από τη Δολοπία και την Πίνδο ως τη θάλασσα της Μαγνησίας. Σχετικά με τη σύγχυση που επικρατούσε, από την αρχαιότητα ακόμη, αν η Φθία ήταν πόλη ή περιοχή, ο Στράβων επισημαίνει: «Για τη Φθία, μερικοί νομίζουν ότι είναι η ίδια χώρα με την Ελλάδα και την Αχαϊα. Αυτές αποτελούν το νότο από τα δύο μέρη που ήταν χωρισμένη η Θεσσαλία. Φαίνεται, πάντως, ότι ο ποιητής (Όμηρος) θεωρούσε δυο χώρες, τη Φθία και την Ελλάδα…,όμως δεν είναι ξεκάθαρο αν εννοεί πόλεις ή χώρες».

Το βασίλειο του Πηλέα, όπως όλα δείχνουν, είχε σύντομη διάρκεια ζωής και πολλά γεωγραφικά δεδομένα (πόλεις, έδρα, έκταση, όρια) αναδιαμορφώθηκαν, είτε επί βασιλείας εκείνου, είτε στη βασιλεία του γιου του και του εγγονού του. Η Φθία του Πηλέα ήταν «εριβώλαξ» (παχιοχώματη), «βωτιάνειρα» (ανδροθρέπτρα), «καρποφόρα» και «ευάμπελος», συνεπώς εύφορη περιοχή. Η έδρα, δηλαδή το κέντρο διοίκησης του βασιλείου, όπως μνημονεύεται σε ποικίλες αναφορές, είναι η πόλη Φθία και όπως συμπεραίνουμε από τα λεγόμενα του Στράβωνα, υπήρχε κάποια πόλη, που διατηρούσε αυτό το όνομα, ίσως να διατηρούσε και μνήμες χίλια χρόνια μετά.

Ας δούμε τις πόλεις που μνημονεύονται στον κατάλογο των πλοίων: Το Πελασγικόν Άργος είναι μια ονομασία που μπορεί να υπονοεί πολλά, γιατί η λέξη «άργος» συνδέθηκε από την αρχαιότητα με την έννοια πεδιάδα. Συνεπώς είναι η πελασγική πεδινή περιοχή. Μπορεί όμως να περιγράφει τοπωνύμιο περιοχής, που σχετίζεται με Πελασγούς κατοίκους και να περιλαμβάνει πολλές πόλεις ή να εννοεί  ένωση πόλεων. Ο Στράβων, σχολιάζοντας την ομηρική αναφορά, υποθέτει πως η ονομασία αφορά γενικότερα τη Θεσσαλία. Συνεπώς ένα κομμάτι του βασιλείου των Πηλέα- Αχιλλέα ήταν θεσσαλικό, χωρίς όμως να προσδιορίσουμε τα όριά του, αφού οι άλλες πόλεις μας μεταφέρουν άλλοτε στο Μαλιακό και άλλοτε στον Παγασητικό κόλπο. Γιατί πόλη Άλος υπήρχε μία στο Μαλιακό ,αλλά και μία άλλη στον Παγασητικό κόλπο, ενώ η Τραχίνα μας μετακινεί, επίσης, προς το νότο στο μυχό του Μαλιακού και η ονομασία της επιβιώνει και σε άλλους μύθους, π.Χ. σε μια εκστρατεία του ο Ηρακλής κατέκτησε την πόλη, δημιουργώντας, κατόπιν, την πόλη Ηράκλεια. Μάλιστα ο Στράβων μας πληροφορεί ότι η αρχαία Τραχίνα απείχε από την πόλη Ηράκλεια έξι στάδια και επίσης ότι η Αλόπη ήταν παραλιακή πόλη, κοντά στην Άλο.

Συνεπώς, το βασίλειο του Αχιλλέα, τυπικά, εκτείνεται από βορρά (θεσσαλικές περιοχές), που υπάρχει το Πελασγικό Άργος προς τις νότιες ακτές του Μαλιακού κόλπου, όπου υπήρχε η Τραχίνα, που ως πόλη και περιοχή συνδέεται με τους μύθους του Ηρακλή, ο οποίος δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι πεθαίνει στην Οίτη, από το δηλητηριασμένο χιτώνα της Διηάνειρας και ότι την πυρά άναψε ο Ποίαντας, πατέρας του Φιλοκτήτη, το βασίλειο του οποίου βρισκόταν στον βραχίονα του Πηλίου. Εάν λοιπόν ο Μαλιακός κόλπος είναι το ανατολικό σύνορο του βασιλείου, το βάθος του μπορεί να υπολογισθεί καλύτερα από την αναφορά του Φοίνικα ότι οι Δόλοπες κατοικούσαν στα δυτικά σύνορα, όπου τους βρίσκουμε μέχρι τους ιστορικούς χρόνους.

Τα δυο άλλα τοπωνύμια, η Ελλάς και η Φθία, εμφανίζονται άλλοτε ως περιοχές και άλλοτε ως πόλεις

Ο συνδυασμός των ονομασιών: Ελλάς-Φθία

Ο Όμηρος χρησιμοποιεί 17 φορές τους όρους Ελλάς- Φθία και ο τρόπος που αυτοί μνημονεύονται ή συνδυάζονται μαζί, φανερώνει ότι το βασίλειο του Αχιλλέα είχε δύο επαρχίες, που η μια αποτελούσε την έδρα του βασιλείου, όπου υπήρχε το ανάκτορο και λεγόταν Φθία και η άλλη ονομαζόταν Ελλάδα. Παρακολουθώντας τη συνολική εμφάνισή τους στην Ιλιάδα, θα διαπιστώσουμε ότι, παρά τη στενή σύνδεσή τους, δεν αποτελούν διπλή ονομασία της ίδιας περιοχής, αφού ο όρος «Ελλάς» δεν φαίνεται ότι μπορεί να υποκαταστήσει τον όρο «Φθία». Στην Ι (395-396)  ραψωδία ο Αχιλλέας λέει πως «Αχαϊδες πάμπολλες έχει η Ελλάς και η Φθία, κόρες προκρίτων δυνατών, όπου δεσπόζουν χώρες». Στην Οδύσσεια, (Λ 493), ο νεκρός Αχιλλέας ρωτάει τον Οδυσσέα για τον πατέρα του «αν ακόμη τον υπολογίζουν μέσα στην Ελλάδα και τη Φθία». Ο σταθερός συνδυασμός των δύο τοπωνυμίων βεβαιώνει την κοντινή τους θέση και πιθανόν τη γειτνίαση. Η θέση τους μέσα στο βασίλειο παραμένει ένα ερωτηματικό.

Στην Ι 363 ο Αχιλλέας, απαντώντας στον Οδυσσέα, λέει ότι με καλό καιρό, φεύγοντας από την Τροία «την τρίτη ημέρα φθάνω στη Φθία», όπου εκεί « πλούτη έχω αφήσει πολλά». Επίσης στην Π 13, ο Αχιλλέας ρωτάει τον Πάτροκλο αν πήρε «μήνυμα κρυφό από τη Φθία». Στην Τ 295, η Βρισηίδα θυμάται την υπόσχεση του Πατρόκλου, ότι «θα την πάντρευε  στη Φθία». Ο Φοίνικας στην Ι 432 θα πει στον Αχιλλέα ότι ο πατέρας του νεαρό «τον έστειλε στον Αγαμέμνονα από τη Φθία».

Η Ελλάς (πόλη ή χώρα)

Ο Όμηρος γνωρίζει τους όρους: Ελλάς-τοπωνύμιο, Έλληνες- όνομα λαού και Πανέλληνες- ένα ευρύτερο σύνολο ανθρώπων. Το τι περιγράφει ο όρος Ελλάδα, κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους, και πού τελικά βρισκόταν, αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους γρίφους του Ομήρου. Τρία δεδομένα γίνονται ξεκάθαρα:

1.    Στον κατάλογο των πλοίων της Β ραψωδίας, ακολουθεί μετά τη Φθία, είτε ως πόλη, είτε ως περιοχή, που έστειλε δυνάμεις στον Τρωικό πόλεμο.

2.    Εάν όλες αυτές οι ονομασίες καταγράφουν πόλεις, τότε ο ποιητής την αναφέρει πρώτη φορά ως σημαντικό πόλισμα στην επικράτεια του Αχιλλέα.

3.    Η γεωγραφική της θέση ( είναι κοντά στη Φθία) και η πολιτική της σημασία φαίνονται από τη στενή της σύνδεση με την έδρα του βασιλείου τη Φθία και από την προτίμηση του βασιλιά να επιλέξει σύζυγο και από αυτή, η οποία διαθέτει αρκετούς ισχυρούς άνδρες (αριστοκράτες), ενώ  η ισχύς της δηλώνεται από το γεγονός ότι δίνει στο στρατό του Αχιλλέα και στο λαό του, τη δεύτερη ισοδύναμη ονομασία του «Έλληνες».

Κάποια στοιχεία για την Ελλάδα, υπάρχουν στην ομιλία του Φοίνικα, ο οποίος, αναφέροντας την προσωπική του ιστορία, μας πληροφορεί ότι έφυγε από την Ελλάδα την καλλιγύναικα και το σπίτι του πατέρα του (Ι 447) και κατόπιν περιγράφοντας την πορεία της φυγής του, θα πει χαρακτηριστικά: «περνώντας μέσα από την Ελλάδα, έφτασα στην καλόσβωλη, την αρνοθρέπτρα τη Φθία». (Ι 478-479) Η συγκεκριμένη αναφορά δημιουργεί κάποια ερωτηματικά για τη θέση της Ελλάδας. Όμως με δεδομένο ότι η πατρίδα του, σύμφωνα με τον Όμηρο, ήταν ο Ελεώνας της Βοιωτίας, διατυπώνουμε τον εξής συλλογισμό: Ο φυγάς Φοίνικας ξεκίνησε από ένα χώρο, που ήδη ονομαζόταν Ελλάδα και ακολουθώντας μια κατεύθυνση βόρεια, διέσχισε μια περιοχή που επίσης λεγόταν Ελλάδα, που ήταν μέρος του βασιλείου Πηλέα, φθάνοντας στο άλλο άκρο που ονομαζόταν Φθία, όπου εκεί συναντάει τον Πηλέα, που τον υποδέχεται φιλικά και τον τοποθετεί άρχοντα, στα βορειοδυτικά σύνορα του βασιλείου του, στην περιοχή που κατοικούσαν οι Δόλοπες. Η Ελλάδα, κατά πάσα πιθανότητα, είναι λοιπόν, μια περιοχή νότια του βασιλείου του Πηλέα, που έχει δικό της κέντρο αναφοράς, μια ομώνυμη πόλη και κατά τον ποιητή βρίσκεται πολύ κοντά στο διοικητικό κέντρο του βασιλείου, τη Φθία. Η υπόθεση αυτή, ότι υπήρξε πόλη Ελλάς στο βασίλειο του Αχιλλέα, στηρίζεται στο γεγονός ότι οι μεταγενέστεροι Έλληνες, της εποχής του Στράβωνα, έδειχναν συγκεκριμένη τοποθεσία, δηλαδή μια πόλη που αυτή θεωρούσαν ότι ήταν η ομηρική Ελλάς, κοντά στη Φάρσαλο, ενώ θεωρούσαν τη Φάρσαλο ως την πόλη Φθία. Την πόλη Ελλάδα διεκδικούσαν και οι Μελιταιείς, υποστηρίζοντας ότι η πόλη βρισκόταν κοντά στον ποταμό Ενιπέα. Ο Δικαίαρχος, ο Παυσανίας, ο Θεαγένης, αλλά και νεότεροι Έλληνες και ξένοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η Ελλάδα ήταν πόλη.

Ο Σπερχειός και η σημασία του για το βασίλειο του Αχιλλέα

Επειδή η θεωρητική προσέγγιση του ζητήματος αφήνει περιθώρια για ποικίλες απόψεις, τίθεται ένα βασικό ερώτημα, που πρέπει να απαντηθεί: «Πού, λοιπόν, και με ποια επιχειρήματα θα μπορούσαμε να ορίσουμε το βασίλειο του Πηλέα;»

Η θέση του βασιλείου μπορεί να προσδιορισθεί σε σχέση με το μοναδικό σταθερό του στοιχείο, που αναφέρεται στην Ιλιάδα και αυτό είναι ο ποταμός Σπερχειός. Ο Σπερχειός αναφέρεται με πολύ χαρακτηριστικό τρόπο στο μύθο της Πολυδώρης, της κόρης του Πηλέα, που τη γονιμοποιεί ο ίδιος ο Θεός- ποταμός, που ρέει και ζωογονεί το βασίλειο. Το έκγονο από αυτή τη συνεύρεση, ο Μενέσθιος, γιος του θεού, είναι μαχητής στον κοινό αγώνα της Τροίας, συντροφιά με το νόμιμο βασιλιά (ή διάδοχο) του τόπου, που προστατεύει ο θεός- ποταμός.

Το σημείο όμως που πρέπει να προσέξουμε είναι τα λόγια του Αχιλλέα, μπροστά στη νεκρική κλίνη του αγαπημένου φίλου του Πατρόκλου, που προαναφέρθηκαν και που περιέχονται στη ραψωδία Ψ 142-147. Ο         διάδοχος βασιλιάς, μπροστά στο λαό που προέρχεται από τη Φθία και λατρεύει τον «επιχώριο» ποταμό, νιώθει το ιερό χρέος ν΄ απευθυνθεί ενώπιόν τους στον τοπικό προστάτη (θεό-ποταμό), και με παράπονο και μεγάλη λύπη να πει δημόσια ότι θα αθετήσει το καθιερωμένο αφιερωματικό «δώρο» προς τιμήν του. Δηλαδή, υπενθυμίζοντας την ευχή του Πηλέα, «να του αποθέσει στις πηγές την κόμη του γιου του», μαζί με «ιερή εκατόμβη», πλούσια θυσία, γνωστοποιεί σε όλους ότι η τελετή προσφοράς δε θα εκτελεστεί, γιατί το τιμητικό δώρο θα προσφερθεί στο νεκρό ήρωα Πάτροκλο.

Η συνήθεια αυτή φαίνεται ότι είχε μεγάλη σημασία στα πρώτα λατρευτικά έθιμα των ελληνικών φύλων. Η εκδήλωση τιμής και λατρείας από τον πατέρα ενός νέου στους ντόπιους ποταμούς, ήταν πράξη «επιβεβλημένη», που σήμαινε μια τελετουργία, πολύ αρχαία, κοντά στο νερό, την πηγή ζωής και πλούτου, που γινόταν όχι μόνο στους ποταμούς, αλλά γενικά, στις πηγές, στην αρχή των υδάτων (και της ζωής), που άρδευαν και ζωογονούσαν ολόκληρες περιοχές. Ένας αξιόλογος επιστήμονας, ο w. Burkert,αναφερόμενος στην αρχαία ελληνική θρησκεία, σχολιάζει: « Η ιδέα ότι οι ποταμοί είναι θεοί και οι πηγές νύμφες είναι βαθιά ριζωμένη, όχι μόνο στην ποίηση, αλλά στην πίστη και στην τελετουργία. Η λατρεία αυτών περιορίζεται μόνο από το γεγονός ότι συνδέονται αναπόσπαστα με έναν ιδιαίτερο τόπο. Κάθε πόλη τιμά το δικό της θεό ποταμό, τη δική της πηγή. Για τον ποταμό ιδρύεται τέμενος και σε ορισμένες περιπτώσεις ακόμα και ναός. Αγόρια και κορίτσια, κατά την ενηλικίωσή τους, προσφέρουν τα μαλλιά τους, αναθήματα αφιερώνονται σε οικίσκους πηγών, ζώα σφαγιάζονται μέσα στους ποταμούς και στις πηγές».

Το γεγονός ότι στο κείμενο  αναφέρονται οι λέξεις τέμενος, βωμός και πηγές του ποταμού, αυτό σημαίνει ότι, όχι μόνο η τελετουργία, που έχει τους απαραίτητους τελετουργικούς χώρους ελέγχεται από τον Πηλέα, αλλά και ότι οι πηγές, η ροή και χρήση των υδάτων του Σπερχειού ανήκουν στον ίδιο. Όλα δείχνουν τη στενή σχέση ποταμού-βασιλιά και τη δικαιοδοσία του Πηλέα σε όλη την κοιλάδα εκατέρωθεν της ροής του ποταμού. Επίσης ο θεός δικαιούται  να γονιμοποιήσει την κόρη του βασιλιά Πηλέα, την Πολυδώρη (εύφορη γη), ώστε ο γιος του Σπερχειού, ο Μενέσθιος, να μεταφέρει τη θεϊκή δύναμη στο βασιλικό γένος και ο οποίος δικαιωματικά, ως απόγονος του θρόνου, διοικεί ένα από τα πέντε στρατιωτικά σώματα του Αχιλλέα.

Αυτά τα δύο νευραλγικά σημεία (επίκληση-γονιμοποίηση) είναι κατά τη γνώμη μας ατράνταχτα στοιχεία που τεκμηριώνουν την άποψη ότι ο λαός, που ήρωές τους ήταν ο Πηλέας και ο Αχιλλέας, κατείχε την κοιλάδα του Σπερχειού. Είναι αδιανόητο ο Σπερχειός ποταμός να λατρεύεται σε άλλη περιοχή ως θεός, τη στιγμή που ούτε τα νερά του προσφέρει εκεί, ούτε κάνει εύφορη τη γη, για να ανταμείβεται τιμητικά και ο ντόπιος βασιλιάς να προσφέρει την κόμη του διαδόχου του. Άλλωστε και η μεταφορά εκατό βοδιών ή πενήντα κριαριών από ένα μακρινό τόπο στις πηγές άλλου ποταμού φαντάζει αρκετά χρονοβόρα και επίπονη.

Μια άλλη απορία που πιθανόν να δημιουργείται αφορά τη σταθερότητα της ονομασίας του Σπερχειού και η ταύτισή του με την κοιλάδα του Μαλιακού κόλπου. Τόσο ο Ηρόδοτος, όσο και άλλοι ιστορικοί ποιητές και συγγραφείς, συντήρησαν το όνομά του, συνδέοντάς το πάντα με την περιοχή της νυν Φθιώτιδας. Είναι λοιπόν γεγονός ότι ο ποταμός διαφύλαξε, όχι μόνο το όνομά του, αλλά και μια σταθερή  γεωγραφική ταύτιση με τη συγκεκριμένη κοιλάδα, που, όπως φαίνεται, για εκατοντάδες χρόνια κράτησε ζωντανές μνήμες και λαούς, που, είτε κοντά σ΄ αυτόν ή απομακρυσμένοι, συντήρησαν τους μύθους. Εκείνο όμως που προκαλεί ιδιαίτερη εντύπωση είναι ότι ο Σπερχειός ποταμός , αποδεδειγμένα, από το 14ο αιώνα μ.Χ. και μετά, καταγράφεται με την ονομασία Ελλάδα. Μια ονομασία που αναβιώνει, ανεξήγητα, τη σχέση ανάμεσα σ΄ αυτόν και στο όνομα «Ελλάς», που ο Όμηρος δύο χιλιάδες περίπου χρόνια νωρίτερα αποδίδει στον αρχαίο λαό της περιοχής, τους Μυρμηδόνες, τους οποίους πρωτοσυναντάμε στην Τροία,  ενώ υποπτευόμαστε από τα κείμενά του, ότι εκεί, κοντά στις όχθες του ποταμού, θα υπήρχε είτε η περιοχή, είτε η πόλη Ελλάς. Η εντυπωσιακή αυτή σύνδεση της ονομασίας «Ελλάς», πότε με το Σπερχειό και πότε με την κοιλάδα του, δείχνει να μην είναι, ούτε αυθαίρετη αλλά ούτε και τυχαία, όταν μάλιστα, αποδεικνύεται μακροβιότατη και επίμονη.

Συμπερασματικά, η πατρίδα του Αχιλλέα βρίσκεται κοντά στον ποταμό Σπερχειό και την κοιλάδα του και αυτή η περιοχή, που πολλοί αποκαλούν «βασική Φθία», και που όπως υποστηρίζουν, συνδέεται πολιτικά με ένα είδος χαλαρής ομοσπονδίας με τα γύρω βασίλεια. Για να κατανοήσουμε τη χρήση της λέξης «Φθία» και στην ευρύτερη θεσσαλική ζώνη πρέπει να τονίσουμε ότι στα βόρεια σύνορα της «Βασικής Φθίας» απλώνεται μια ευρύτερη Φθία, που μερικοί την αποκαλούν «Μείζονα Φθία», που περιλαμβάνει τα άλλα οχτώ «θεσσαλικά βασίλεια», ίσως όχι όλα. Τη Φθία του Αχιλλέα την προσδιορίζουν ο Σπερχειός, η Άλος, η Αλόπη, η Τραχίνα, η Ελλάς και η Φθία.

ΠΗΓΗ : https://www.bkanellos.com/