Ο Σωκράτης δίνει ερμηνεία στα ονόματα των Θεών (Πλάτωνος Κρατύλος)

Σωκράτης. Μα τον Δία, Ερμογένη μου, εάν έχωμεν νουν, ένας είναι ο καλλίτερος τρόπος, ότι δηλαδή περί των θεών τίποτε δεν γνωρίζομεν, ούτε περί των ιδίων ούτε περί των ονομάτων, τα οποίαοι ίδιοι αποδίδουν εις τον εαυτόν των. Και βεβαίως είναι φανερόνότι εκείνοι μεταχειρίζονται τα αληθή ονόματα. Αλλά δεύτερος πάλιντρόπος της ορθότητος είναι, καθώς συνηθίζομεν να ευχώμεθα εις τας προσευχάς, δηλαδή, όπως εκείνοι ευχαριστούνται να ονομάζωνται,έτσι και ημείς να τους ονομάζωμεν, αφού τίποτε άλλο δεν γνωρίζομεν· διότι εγώ φρονώ ότι είναι καλαί αι συνήθειαι των προσευχών. Λοιπόν, εάν θέλης, ας εξετάσωμεν, αλλά αφού δηλώσωμεν προηγουμένως εις τους θεούς, ότι ημείς τίποτε δεν θα εξετάσωμεν περί αυτών των ιδίων — διότι δεν έχομεν την αξίωσιν ότι είμεθα ικανοί δι' αυτό — αλλά μόνον περί των ανθρώπων: ποίαν άραγεδοξασίαν είχαν όταν έθεταν εις αυτούς τα ονόματα, διότι αυτό δενείναι βλασφημία. Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ ΜΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΕΙ ΠΟΥ ΠΙΣΤΕΥΑΝ ΟΙ ΠΡΩΤΟΙ ΠΟΥ ΖΟΥΣΑΝ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΜΕΡΗ ΚΑΙ ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΘΕΟΣ !!!

Σωκράτης.Τότε λοιπόν δεν είναι δίκαιον από τους θεούς να αρχίσωμεν να εξετάζωμεν, άραγε ωνομάσθησαν ορθώς με αυτό το όνομα οι θεοί;

Ερμογένης.Βέβαια, πρέπει.

Σωκράτης. Εγώ λοιπόν υποθέτω κάτι τι τοιούτον. Μου φαίνονται ότι οι πρώτοι άνθρωποι που ήσαν εις τα Ελληνικά μέρη επίστευαν μόνον εκείνους τους θεούς, τους οποίους σήμερον πιστεύουν πολλοί βάρβαροι, δηλαδή τον ήλιον και την σελήνην και την γην και τα άστρα και τον ουρανόν. Και επειδή έβλεπαν ότι όλα αυτά κινούνται με ταχύτητα και τρέχουν, από αυτήν την φύσιν του τρέχω, το οποίον τότε ελέγετο &θέω&, ονόμασαν αυτούς θεούς. Αργότερα δε το ενόησαν και όλοι οι άλλοι και με αυτό πλέον το όνομα τους ονομάζουν. Φαίνεται ωσάν αλήθεια αυτό το οποίον λέγω ή όχι;

Ερμογένης.Πολύ μάλιστα φαίνεται. Φαίνεται δε ότι και εις τον Δία ο οποίος λέγεται ότι είναι πατήρτου πολύ ωραία είναι βαλμένον το όνομά του, όμως δεν είναι εύκολον να το εννοήση κανείς. Διότι πραγματικώς το όνομα του Διός ομοιάζει ως να είναι ακέραιος λόγος. Και μοιράζοντες αυτό εις δύοάλλοι μεν μεταχειριζόμεθα το έν, άλλοι δε το άλλο. Δηλαδή άλλοιμεν Ζήνα, άλλοι δε Δία τον ονομάζουν. Εάν όμως ενωθούν εις ένεξηγούν την φύσιν αυτού του θεού, καθώς είπαμεν ότι πρέπει να έχει την ικανότητα να κάμνη παν όνομα. Διότι είναι αδύνατον εις ημάς και εις όλα τα άλλα όντα άλλος να είναι μάλλον ο αίτιος της ζωής παρά ο άρχων και ο βασιλεύς των πάντων, ώστε συμπίπτει ορθώς να ονομάζεται αυτός ο θεός, εξ αιτίας του οποίου υπάρχει το &ζην&εις όλα τα ζώντα. Διηρέθη όμως, καθώς είπα, εις δύο το όνομά του,ενώ είναι έν, δηλαδή εις τον Δία και τον Ζήνα. Ότι δε αυτός είναι υιός του Κρόνου θα φανή υβριστικόν αν το ακούση κανείς έξαφνα,όμως είναι εύλογον ο Ζευς να είναι απόγονος κανενός μεγάλουπνεύματος. Διότι &κόρος& δεν σημαίνει υιός, αλλά το καθαρόν και&ακήρατον& του &νου& (5). Αυτός δε είναι υιός του Ουρανού, καθώς λέγεται. Και τόρα πάλιν είναι ορθόν να λέγεται με το όνομα τούτοη &ουρανία,& διότι βλέπει επάνω (&ορά άνω&), και ωρισμένως,Ερμογένη μου, από τούτο προέρχεται ο καθαρός νους, καθώς λέγουνοι μετεωρολόγοι, και εις τον ουρανόν ορθώς εδόθη το όνομά του.Σωκράτης.Λέγει κάπου ο Ηράκλειτος ότι τα πάντα προχωρούν και τίποτε δεν μένει στάσιμον, και παρομοιάζων τα όντα προς ρεύμα ποταμού λέγει ότι δύο φοράς δεν είναι δυνατόν να εμβής εις τον ίδιον ποταμόν.

Ερμογένης.Έτσι είναι.

Σωκράτης.Και λοιπόν; νομίζεις ότι σκέπτεται διαφορετικά από τον Ηράκλειτον εκείνος ο οποίος προγόνους των άλλων θεών τους ωνόμασε Ρέαν και Κρόνον; Άραγε νομίζεις ότι κατά τύχην αυτός έδωκε και εις τους δύο ονόματα ρευμάτων; Καθώς πάλιν και ο Όμηρος λέγει ότι ο Ωκεανός είναι των θεών η γέννησις και η μήτηρ Τηθύς. Νομίζω όμως και ο Ησίοδος. Λέγει δε κάπου και ο Ορφεύς ότι:Ο καλλίρροος Ωκεανός έκαμε πρώτος αρχήν του γάμου, ο οποίος ενυμφεύθη την ομομήτριον αδελφήν του Τηθύν. Παρατήρησε λοιπόν ότι αυτά και μεταξύ των συμφωνούν και όλα συμφωνούν προς την θεωρίαν του Ηρακλείτου.

Ερμογένης.Μου φαίνεται, Σωκράτη μου, ότι λέγεις κάτι τι σπουδαίον. Όμως τοόνομα της Τηθύος δεν εννοώ τι θέλει να ειπή. 

Σωκράτης.Και όμως σχεδόν λέγει το ίδιον πράγμα, δηλαδή είναι όνομα πηγής ολίγον μεταμορφωμένον· διότι το &διαττώμενον& και το&διηθούμενον& είναι παρομοίωσις της πηγής. Από δε τα δύο αυτάονόματα έγινε το όνομα Τηθύς.Και λοιπόν το όνομα του Ποσειδώνος μου φαίνεται ότι εδόθη απόεκείνον ο οποίος το ωνόμασε πρώτος, διότι αυτόν, ενώ εβάδιζε, τονεσταμάτησε η φύσις της θαλάσσης, και δεν τον άφησε να προχωρήση,παρά έγινε δι' αυτόν ωσάν &δεσμός& των &ποδών& του. Λοιπόν τοναρχηγόν θεόν αυτής της δυνάμεως τον ωνόμασε Ποσειδώνα, ωσάν ναείναι & ποσίδεσμος&. Το δε _ε_ παρενεβλήθη ίσως χάριν ευπρεπείας.Ίσως δε να μη εσήμαινε τούτο, αλλ' αντί του _σ_ να ελέγοντο ειςτην αρχήν δύο _λ_ και να εσήμαινε ότι πολλά γνωρίζει αυτός οθεός. Ίσως πάλιν από το σείω ωνομάσθη &ο σείων&, και προσετέθη το πι και το δέλτα.Το δε όνομα του Πλούτωνος εδόθη από την δωρεάντου Πλούτου, διότι κάτω από την γην ανακαλύπτεται ο πλούτος. Τοδε άλλο όνομά του, ο Άδης, οι περισσότεροι φαίνεται ότι τοεξηγούν από το &αειδής& (αόρατος) και επειδή αποτροπιάζονται αυτότο όνομα τον ονομάζουν Πλούτωνα. Τότε λοιπόν και το όνομα Άδης πολύ απέχει να ωνομάσθη από το&αειδής&, αλλά πολύ μάλλον από το ότι γνωρίζει όλα τα ωραίαωνομάσθη υπό του νομοθέτου Άδης. Η Δημήτηρ μου φαίνεται ότι ωνομάσθη από την δόσιν της τροφής,διότι την &δίδει& ως &μήτηρ&, η δε Ήρα ότι είναι κάπως  ερασμία , καθώς μάλιστα λέγεται ότι ο Ζευς ηράσθη αυτήν και την έλαβε σύζυγον. Ίσως δε ως μετεωρολόγος ο νομοθέτης ωνόμασε τον  αέρα Ήραν& κατά μετατροπήν, αφού έθεσε το πρώτον γράμμα τελευταίον. Τούτο δε είναι εύκολον να το εννοήσης, αν προφέρης πολλάκις το όνομα της Ήρας. Όσον δε διά την Φερέφατταν, πολλοί φοβούνται και τούτο το όνομα καθώς και τον Απόλλωνα ένεκα αμαθείας περί της  ορθότητος των ονομάτων, καθώς φαίνεται. Διότι το μεταβάλλουν καιαντικρύζουν την Φερσερόνην(7) και τούτο φαίνεται εις αυτούςτρομερόν. Και όμως τούτο μας πληροφορεί ότι η θεά αυτή είναισοφή, διότι, αφού τα πράγματα φέρονται, εκείνο το οποίονεφάπτεται με επαφήν και δύναται να παρακολουθή είναι η σοφία.Ώστε ορθώς καλείται η θεά αυτή Φερέπαφα ένεκα της σοφίας και της&επαφής& του &φερομένου& ή διά κάτι τι παρόμοιον. Διά τούτο καιζη με αυτήν ο Άδης, ο οποίος είναι σοφός, διότι είναι τοιαύτη.Τόρα όμως μετατρέπουν το όνομά της φροντίζοντες περισσότερον διάτην ευφωνίαν παρά διά την αλήθειαν, και ονομάζουν αυτήνΦερρέφατταν. Επίσης δε και διά τον Απόλλωνα, καθώς είπα, πολλοί τρομάζουν το όνομα αυτού του θεού, ως να σημαίνη κάτι τιτρομερόν. Ή μήπως δεν το αντελήφθης αυτό; Εγώ θα προσπαθήσω να σου το εξηγήσω πώς μου φαίνεται. Δηλαδήκανέν άλλο όνομα δεν υπάρχει που να αρμόζη και εις τας τέσσαρας δυνάμεις του θεού, αν και είναι έν, ώστε όλας να τας περιλαμβάνη και να σημαίνη οπωσδήποτε και την μουσικήν και την μαντικήν καιτην ιατρικήν και την τοξικήν. Απ' εναντίας μάλιστα αρμονικόν, αφού είναι και μουσικός ο θεόςαυτός. Διότι πρώτον μεν η καθαρειότης και οι καθαρμοί και υπόέποψιν ιατρικήν και υπό έποψιν μαντικήν και τα θειαφίσματα μειατρικά φάρμακα και μαντικά μέσα και τα λουτρά και οι ραντισμοίεις τοιαύτας περιστάσεις, όλα αυτά μίαν δύναμιν έχουν, δηλαδή νακάμνουν τον άνθρωπον καθαρόν και κατά το σώμα και κατά την ψυχήν.Ή όχι;

Ερμογένης.Πολύ σωστά. 

Σωκράτης.Λοιπόν δεν είναι αυτός ο θεός ο οποίος καθαρίζει και &απολούει&και &απολύει& από αυτά τα κακά;

Ερμογένης.Πολύ σωστά.

Σωκράτης.Λοιπόν όσον διά τας απολύσεις και απολούσεις, επειδή είναι ιατρόςτων τοιούτων πραγμάτων, θα ήτο ορθόν να ονομάζεται &απολούων&·όσον δε διά την μαντικήν και το &αληθές& και το &απλούν& - διότιαυτά τα δύο σημαίνουν το ίδιον — θα ήτο πολύ ορθόν να τονονομάζωμεν, καθώς τον ονομάζουν οι Θεσσαλοί. Διότι όλοι οι Θεσσαλοί ονομάζουν &Άπλουν& τούτον τον θεόν. Επειδή δε &αείποτε&είναι έμπειρος των &βολών& εις την τοξικήν, πρέπει να θεωρηθή ως&Αεί-βάλλων&. Ως προς την μουσικήν δε πρέπει να υποθέσωμεν ότι τοάλφα είναι αθροιστικόν καθώς εις το &ακόλουθος& και &άκοιτις&,οπού σημαίνει το ομού, και ότι και εδώ σημαίνει την &ομούπεριπολίαν& εις τον ουρανόν, ο οποίος ακριβώς έχει &πόλους& καιεις την αρμονίαν των ασμάτων, η οποία είναι η καθαυτό αρμονία,και ότι όλα αυτά &ομού περιπολεί& με κάποιαν αρμονίαν, καθώςλέγουν οι τελειοποιημένοι εις την μουσικήν και την αστρονομίαν. Καθώς λοιπόν τον &ομοκέλευθον& και &ομόκοιτιν& τον ωνομάσαμεν&ακόλουθον& και &άκοιτιν& διά της μεταβολής του &ομο& εις άλφα,ομοίως ωνομάσαμεν και τον Απόλλωνα, ο οποίος ήτο &ομοπολών&, διάπαρεμβολής ενός ακόμη λάβδα, διά να μη γίνη ομόηχον με το κακόνόνομα. Τούτο όμως και τόρα πάλιν το φοβούνται μερικοί, επειδή δεν εννοούν καλά την δύναμιν αυτού του ονόματος και νομίζουν ότισημαίνει φθοράν. Αλλά, καθώς ελέγαμεν προ ολίγου, αυτό το όνομαπερικλείει όλας τας δυνάμεις του θεού, δηλαδή το &απλούν,αειβάλλον, απολούον, ομοπολούν&. Εις δε τας Μούσας και εν γένειεις την μουσικήν, καθώς φαίνεται, έδωκε το όνομα τούτο από τοαρχαίον &μώσθαι&, δηλαδή από την έρευναν και την φιλοσοφίαν. Η δε Άρτεμις φαίνεται ότι σημαίνει το &αρτεμές& (ακεραιότητα) και τοαξιοπρεπές, διότι αγαπά την παρθενίαν. Ίσως όμως αυτήν την θεάνη θέλησε να την παραστήση ο νομοθέτης ως της &αρετής ιστορικήν&και έμπειρον, ή και διότι την &αροτρίασιν μισεί& του ανδρός εις την γυναίκα. Και ή δι' έν από όλα αυτά, ή δι' όλα ομού της έδωκεαυτό το όνομα ο νομοθέτης.ο Διόνυσος φαίνεται ότι είναι ο &δίδων& τον &οίνον& καιονομάζεται με αστειότητα &Διδοίνυσος&, και ο &οίνος& ότι κάμνειπολλούς από τους πίνοντας να νομίζουν ότι έχουν νουν, ενώ δενέχουν, και πολύ δικαίως έπρεπε να ονομασθή &οιόνους&.Διά δε τηνΑφροδίτην δεν αρμόζει να αντιτείνωμεν προς τον Ησίοδον, αλλά νασυμφωνήσωμεν με την γνώμην του, ότι ωνομάσθη Αφροδίτη, διότι εγεννήθη από τον &αφρόν&. 

Σωκράτης.Γνωρίζεις ότι την ονομάζομεν Παλλάδα.

Ερμογένης.Και πώς όχι; 

Σωκράτης.Λοιπόν είναι ορθόν να υποθέσωμεν ότι τούτο της εδόθη από τονένοπλον χορόν, καθώς εγώ νομίζω. Διότι, όταν υψώνη κανείς ή τονεαυτόν του ή κανέν άλλο πράγμα ή υπό την γην, ή μέσα εις ταςχείρας του, λέγομεν ότι &πάλλει& και &πάλλεται& και το χορεύει ήχορεύει ο ίδιος.

Ερμογένης.Πολύ σωστά. 

Σωκράτης. Αι λοιπόν δι' αυτόν τον λόγον την ονομάζομεν Παλλάδα.Ερμογένης.Και πολύ ορθά. Αλλά τόρα το δεύτερον όνομα πώς το εννοείς;Ερμογένης.Το όνομα Αθηνά;

Ερμογένης.Ναι.

Σωκράτης.Αυτό, αγαπητέ μου, είναι δυσκολώτερον. Εδώ φαίνεται ότι οιπαλαιοί εθεώρουν την Αθηνάν, καθώς τόρα την θεωρούν οι εμβριθείςεις τον Όμηρον. Διότι οι περισσότεροι από αυτούς εξηγούντες αυτόντον ποιητήν λέγουν, ότι αυτός παρέστησε την Αθηνάν ως νουν καιδιάνοιαν. Και εκείνος λοιπόν, ο οποίος κατεσκεύασε τα ονόματαφαίνεται ότι κάτι τι παρόμοιον εσκέφθη περί αυτής, και τηνωνόμασε με περισσότερον μεγαλείον &θεού νόησιν&, ως να έλεγε ότιαυτή είναι &α Θεονόα&, μεταχειριζόμενος επαρχιακώς (δωρικώς) τοάλφα αντί του ήτα και αφαιρών το ιώτα και το σίγμα. Ίσως όμωςουδέ δι' αυτόν τον λόγον, αλλά διότι αυτή τα &θεία νοεί&, τηνωνόμαζε χωριστά από όλους τους θεούς &Θεονόην&. Δεν είναι δε πολύδιαφορετικόν και το να ήθελε να την ονομάση &των ηθών νόησιν&,και να εννοή ότι αυτή η θεά είναι &Ηθονόη&. Κατόπιν όμως ή οίδιος ή άλλοι οποιοιδήποτε το ετροποποίησαν χάριν κομψότητος,καθώς αυτοί ενόμιζαν, και την ονόμασαν Αθηνάαν. 

Ερμογένης.Το δε όνομα του Ηφαίστου πώς το εξηγείς;Σωκράτης.Μήπως ερωτάς διά τον ανδρείον του &φωτός πολυίστορα&.Ερμογένης.Μάλιστα.

Σωκράτης.Λοιπόν αυτός δεν είναι εις τον καθένα φανερόν, ότι είναι&Φαίστος& και προσέλαβε το ήτα;

Ερμογένης.Σχεδόν είναι, εκτός εάν τυχόν έχης και καμίαν άλλην γνώμην. 

Σωκράτης.Αν θέλης να μην έχω άλλην γνώμην, ερώτησέ με διά τον Άρη.

Ερμογένης.Σε ερωτώ.

Σωκράτης.Λοιπόν, αν μεν προτιμάς το πρώτον, θα σου έλεγα ότι ωνομάσθη&Άρης& από το &άρρεν& και το &ανδρείον&. Αν δε πάλιν παραδέχεσαιαπό το σκληρόν και αμετάτρεπτον, το οποίον ακριβώς λέγεταιαρχαϊκώς &άρρατον&, και από όλα αυτά πάλιν αρμόζει εις τον θεόντου πολέμου να λέγεται Άρης.

Ερμογένης.Πολύ ορθά.

Σωκράτης.Αλλά το όνομα αυτό δεικνύει, ότι ο Ερμής καταγίνεται εις τηνρητορείαν, διότι και το ότι είναι διερμηνεύς και άγγελος, και ότιαγαπά την κλοπήν και την απάτην διά λόγου και το εμπορικόν τουπνεύμα, όλα αυτά είναι μία ρητορική ικανότης. Καθώς λοιπόνείπαμεν και προηγουμένως το &είρειν& είναι χρήσις του λόγου, τοδε ομηρικόν ρήμα &εμήσατο& σημαίνει μηχανώμαι. Από τα δύο λοιπόναυτά, δηλαδή το &είρειν& και το &εμήσατο&, σχεδόν μας επέβαλεν ονομοθέτης να ονομάσωμεν αυτόν τον θεόν, ως να μας έλεγε: ωάνθρωποι, εκείνος όστις το &είρειν εμήσατο& είναι ορθόν να ονομάζεται από υμάς

Ειρέμης. Αλλά τόρα ημείς, νομίζω,ετορνεύσαμεν αυτό το όνομα και τον ονομάζομεν Ερμήν.

Σωκράτης.Και ότι ακόμη ο Παν ο υιός του Ερμού είναι διφυής έχει τον λόγοντου, φίλτατέ μου.

Ερμογένης.Πώς δηλαδή;Σωκράτης.Γνωρίζεις ότι ο λόγος το παν εκφράζει και περιστρέφεται διαρκώς,και είναι δύο ειδών, αληθής και ψευδής.

Ερμογένης.Βεβαιότατα.

Σωκράτης.Λοιπόν το μεν αληθές μέρος του είναι &λείον& και &θείον& και κατοικεί επάνω εις την κατοικίαν των θεών, το δε ψευδές μένει κάτω μεταξύ του πλήθους και είναι τραχύ και τραγοειδές (&τραγικόν&). Διότι εις τούτο το ζήτημα περιστρέφονται οι περισσότεροι μύθοι και τα ψεύδη, δηλαδή εις τον τραγικόν βίον.

Ερμογένης.Πολύ ορθά.

Σωκράτης.Ορθώς λοιπόν ο Παν ο οποίος μηνύει τα πάντα και πάντοτε&περιπολεί&, ονομάζεται &αιπόλος& (αιγοβοσκός), και είναι διφυήςυιός του Ερμού, εις μεν τα άνω μέρη λείος (άτριχος), εις δε τα κάτω τριχωτός και τραγοειδής. Και είναι ο Παν ή λόγος, ή αδελφός του λόγου, αφού είναι υιός του Ερμού. Και δεν είναι διόλου παράδοξον ο αδελφός να ομοιάζη τον αδελφόν. Αλλά καθώς σου είπα,ευλογημένε, ας αφήσωμεν πλέον τους θεούς.

http://www.eleysis-ellinwn.gr