Ο ΧΑΜΕΝΟΣ ΟΜΦΑΛΟΣ ΤΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

Δεν ωφελεί να επαναλάβω πράγματα για τον ομφαλό των Δελφών (στην πραγματικότητα δεν υπήρχε μόνο ένας) γιατί έχουν γραφεί πολλά και διάφορα.

Ίσως ακόμη, παρά τα όσα λέγονται και γράφονται από την αρχαιότητα έως σήμερα, σε μια παραφιλολογία που έχει στην εποχή μας ξεφύγει, να μην γνωρίζουμε την ακριβή «χρήση» ή συμβολισμό αυτού του αντικειμένου.

Όμως, το θέμα  του κειμένου είναι ένας συγκεκριμένος ομφαλός που ανακαλύφθηκε στους Δελφούς κατά τα πρώτα χρόνια των ανασκαφών, που σήμερα δεν βρίσκεται πουθενά και που αγνοείται από την σύγχρονη αρχαιολογία σε σημείο που η ύπαρξή του τείνει να αποτελέσει μύθο.

Ο ομφαλός αυτός, ευτυχώς για όλους μας, φωτογραφήθηκε κατά την εύρεσή του από τους  αρχαιολόγους που από το 1893 έσκαβαν συστηματικά την Δελφική γή.

Και γιατί λέω «ευτυχώς φωτογραφήθηκε»; Γιατί επάνω του υπάρχει μια επιγραφή με πολύ αρχαίους χαρακτήρες που επιβεβαιώνει  στοιχεία της τοπικής λατρείας σε δύο κατευθύνσεις.

Η πρώτη κατεύθυνση μπορεί να μας οδηγεί στο Δελφικό Ε ως ιερό σύμβολο ενώ η δεύτερη στην προ του Απόλλωνα λατρεία της Γαίας στον ίδιο χώρο.

Και αφού για το Δελφικό Ε έχουν επίσης γραφεί πολλά από την αρχαιότητα έως την σύγχρονη εποχή (ακόμη και ο Πλούταρχος στην διατριβή περί του εν Δελφοίς ΕΙ  δίνει ψήγματα ερμηνείας χωρίς να λέει ξεκάθαρα τι και πως λόγω της θέσης που κατείχε στο ιερό) για την λατρεία της Γαίας έρχεται, κατά την γνώμη μου, μια μεγάλη επιβεβαίωση.

Όχι ως προς την λατρεία αυτή καθ’ αυτή αλλά ως προς την αντίληψη των προγόνων μας ή οποία οδήγησε σε αυτή την λατρεία και για τους Δελφούς πιο συγκεκριμένα στην Μαντική λατρεία, αν μου επιτρέπεται ο όρος.

Οι χαρακτήρες  της επιγραφής αντιστοιχούν σε αρχαϊκά στοιχεία αλλά βλέποντας τον τρόπο χάραξης δίνεται η εντύπωση πως πιθανόν η χρόνολόγησή της να πάει πολύ πιο πίσω από την αρχαϊκή εποχή η οποία προσδιορίζεται  από το 750πχ. έως το 480πχ.

Η επιγραφή αποτελείται από τέσσερεις χαρακτήρες. Ο πρώτος μόνος και οι επόμενοι τρείς μαζί σχηματίζουν μια λέξη.

Στον ομφαλό αναγράφεται :  Ε ΓΑΣ (δείτε φωτογραφία).

On the block are engraved four archaic letters, referable to the seventh century B.C. of which the last three give us in the genitive case the name of the earth-goddess Ga (or Gas, respectively Gaz) and the first appears to be the mystic symbol E. ( από  περιγραφή του Arthur Bernard Cook, σε έκδοση του 1925 –). Σημείωση :  Οι λίγες πηγές που έχουμε σήμερα για τον ομφαλό και την επιγραφή προέρχονται από το εξωτερικό αλλά είναι οι μοναδικές και είναι πολύτιμες. 

Αν λοιπόν το Ε έχει θέση ενός ιερού συμβόλου, έχουμε εδώ το Ε της Γαίας, ανερμήνευτο ή ερμηνεύσιμο κατά τις πεποιθήσεις και τις γνώσεις καθενός.

Ένα Ε που θα διατηρήθηκε και μετέπειτα, κατά την περίοδο της Απολλώνιας λατρείας στους Δελφούς, ως ιερό σύμβολο.

Αν το Ε έχει θέση απλού γράμματος τότε προσδιορίζει τα όσα λαμβάνονται από την Γαία (Εκ Γαίας) παίρνοντας σαν παράδειγμα την σημασία του Ε σε άλλες αρχαίες επιγραφές όπου έχει χρήση  ίδια με την πρόθεση «εκ».

Π.χ σε επιγραφή από το αρχαίο –και κοντινό στους Δελφούς-  Χάλειον (το σημερινό Γαλαξίδι) το Ε έχει την χρήση του ΕΚ :  «ΤΟΝ ΞΕΝΟΝ ΜΕΝ ΑΓΕΝ ΕΚ ΤΑΣ (ΕΤΑΣ) ΧΑΛΕΪΔΟΣ..». (δείτε τμήμα της επιγραφής)

Τι μπορεί να σημαίνει αυτό το «Εκ Γαίας» συνδυάζοντας τον ομφαλό, την χρήση του ή τον συμβολισμό του στην μαντική (ο Ευριπίδης ονομάζει το μαντείο «θεσπιωδόν ομφαλόν»), την επάνω του επιγραφή και την πανάρχαιη λατρεία της Γαίας;  -όλα αυτά μαζί στους Δελφούς.

Πιθανόν όχι μόνο το τι δίνει η Γαία ως μεγάλη μητέρα θεά (φυσικός οργανισμός που λατρεύεται) στα παιδιά της, τους ανθρώπους αλλά μπορεί να εννοούνται και οι ιδιαίτερες εκείνες ενέργειες (φυσικές- γαιομαγνητικές) που ευνοούν την εφαρμογή της μαντικής τέχνης στον συγκεκριμένο τόπο.

Και καθώς περιγράφεται ως ενας από τους πρωταρχικούς τρόπους χρησμοδοσίας στους Δελφούς η εγκοίμηση (ονειρομαντεία), δεν μπορούμε να παραβλέψουμε την πληροφορία που δίνει πάλι ο Ευριπίδης στην Ιφιγένεια ονομάζοντας την Γαία μητέρα των ονείρων : «Ω πότνια χθών, Μελανοπτερύγων μήτερ ονείρων» προκαλώντας και τους ανάλογους συνειρμούς.

Αλλωστε η κοινή πεποίθηση  πως η Γαία είναι αυτή που από τα βάθη της στέλνει τις μαντείες αποτυπώνεται τόσο στο όνομα της ιέρειας-μάντισσας του Απόλλωνα, της Πυθίας (=Βυθία) όσο και στον μήνα Βύσσιο (= Βύθιο) όπου δίνονταν αρχικά οι χρησμοί (ανάλυση του ονόματος εδώ).

Ούτε ακόμα  μπορούμε να παραβλέψουμε τα όχι επιστημονικά μεν αλλά με πάμπολλους αυτόπτες μάρτυρες μεταφυσικά φαινόμενα  που περιγράφονται από την αρχαιότητα έως την σύγχρονη εποχή και που επιβεβαιώνουν τις ιδιαίτερες «ενέργειες» της γης των Δελφών.

Για τον συγκεκριμένο ομφαλό υπάρχει μια σύγκρουση απόψεων, από τις πληροφορίες, γραπτές και προφορικές,  που κατόρθωσα να συγκεντρώσω.

Χωρίς να αμφισβητείται η ύπαρξη του αντικειμένου, έχει ειπωθεί πως δεν είναι κάποιος ομφαλός αλλά ένας απλός λίθος, αρχαίος μεν αλλά από αυτούς που οι ντόπιοι χωρικοί είχαν βρεί  κάτω από τα πόδια τους και χρησιμοποιούσαν στην καθημερινότητά τους, ίσως και ως ορόσημα στις περιουσίες τους ( λόγω και του μικρότερου από τους άλλους ομφαλούς μεγέθους του, Υ 28,7εκ, ΔΒ 38,5εκ).Τα δε χαράγματα είναι τυχαία σκαλίσματα (!!).

Στην κατακόρυφη κεντρική οπή σε τετράγωνο σχήμα βρέθηκε να περνά μεταλλικός άξονας (η κορυφή του είναι ορατή στην πρώτη φωτογραφία), που εκτιμάται πως  συγκρατούσε ξύλινη διακόσμηση πάνω από τον ομφαλό. Δείτε επίσης στο παράρτημα του κειμένου σχετικά με τις στήλες της Αρτέμιδος και την διακόσμησή τους)

Εχει ειπωθεί επίσης πως ο ομφαλός έπεσε κι έσπασε λίγο μετά την ανεύρεσή του και καθώς δεν συνέφερε κανέναν εμπλεκόμενο στις ανασκαφές να κάνει λόγο για αυτό το «επιστημονικό σφάλμα»  μιλάμε σήμερα για ένα χαμένο ομφαλό.

Τέλος, μια ανεπιβεβαίωτη ιστορία για την «εξαφάνιση» του συγκεκριμένου ομφαλού λέει :

Όταν βρέθηκε, η περιγραφή του από τους αρχαιολόγους ως ιερού αντικειμένου της αρχαίας θρησκείας και της μαντικής μεταφέρθηκε από τους ντόπιους εργάτες στον ιερέα του  χωριού που αυτός με την σειρά του ενημέρωσε τον δεσπότη.

Ο δεσπότης τότε ζήτησε από τους  αρχαιολόγους να του δώσουν τον ομφαλό ώστε να κάνει μια τελετή εξορκισμού από τα δαιμόνια που πίστευε πως κατοικούσαν εντός του και μετά θα τον επέστρεφε.

Το τι πίστευαν οι χριστιανοί ιερείς γενικά για την μαντική τέχνη-ιερουργία προέρχεται από περιγραφές σαν του Ωριγένη  στο έργο του «Κατά Κέλσου» :  «Ην δε η Πυθία γυνή, ήτις, ως φασίν, επικαθημένη τω τρίποδι του Απόλλωνος και διαιρούσα τα σκέλη πονηρόν κάτωθεν αναδιδόμενον πνεύμα δια των γεννητικών εδέχετο μορίων, και ούτως μανίας πληρουμένη και τας τρίχας λύουσα και αφρόν εκ του στόματος αποπέμπουσα και τ’άλλα πάντα ποιούσα, όσα οι μαινόμενοι ποιείν ειώθασι, τα της μαντείας, ή μάλλον μανίας, εφθέγγετο ρήματα, η και δαίμων τις ην ούτω καλούμενος Πύθων αφ’ ού  η Πυθία παρωνομάζετο ».

Οι αρχαιολόγοι, θέλοντας να διατηρήσουν καλές σχέσεις με τους ιερείς που επηρέαζαν τις τοπικές αρχές αλλά και τους εργάτες που χρησιμοποιούνταν στις ανασκαφές , δεν αρνήθηκαν.

Εικάζεται πως ο εξορκισμός περιελάμβανε και τον αυθαίρετο θρυμματισμό του ομφαλού που φυσικά ποτέ δεν επεστράφη.

Ελπίζω να μην αληθεύει το γεγονός και ο ομφαλός να βρίσκεται έστω σε κάποια ιδιωτική συλλογή απ’ όπου θα μπορούσε μια ημέρα να επιστρέψει εκεί όπου ανήκει.

Γιάννης Χριστόπουλος-Δελφικός, 2014

              

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Συνδέσεις σχετικά με τον Ομφαλό των Δελφών

Λεπτομέρεια από ερυθρόμορφο αμφορέα παρουσιάζει την δολοφονία του Νεοπτόλεμου στους Δελφούς. Ο Ορέστης με το ξίφος στο χέρι τον πλησιάζει κρυφά, καλυπτόμενος πίσω από έναν ομφαλό.

       

                  

Ενδιαφέρων είναι ο τρόπος που ο ζωγράφος παρουσιάζει τον ομφαλό. Θυμίζει αυγό που βγαίνει σαν άνθος από έναν κάλυκα και παραπέμπει  στην ορφική διδασκαλία για την προέλευση του κόσμου από ένα αυγό  που περιβάλλεται από ένα φίδι (το δημιουργικό πνεύμα). Εδώ δεν υπάρχει φίδι αλλά κάτι που προσομοιάζει στην αγρηνό που βλέπουμε στον ομφαλό που εκτίθεται σήμερα στο μουσείο Δελφών.

Ο κάλυκας άνθους παραπέμπει στις ανεγεννητικές λειτουργίες της φύσης και όλα αυτά μαζί στην αρχική δημιουργία του κόσμου όπως τη δίδαξε ο Ορφέας.

(Λέγεται πως ο Ορφέας εγκατέστησε την λατρεία του Απόλλωνα στους Δελφούς όπως παράλληλα και του Δία στην Θράκη).

Σύνδεση : Ομφαλός=Κοσμικό αυγό &  Δημιουργικό πνεύμα (φίδι)=Πύθωνας των Δελφών.

Αν αναλογιστούμε πως και στη Ιταλία υπήρχαν οι «Στήλες» της Αρτέμιδος ( Diana pillars) που έχουν την μορφή οβελίσκου (ένας πιο επιμήκης ομφαλός ) και που ο χαρακτήρας τους παραπέμπει επίσης στις φυσικές αναγεννητικές λειτουργίες μπορούμε να κάνουμε ακόμη ενδιαφέρουσες «συνδέσεις» με πρώτη και πιο φανερή την σχέση Απόλλωνα και Αρτέμιδος..

Στήλη της Αρτέμιδος  σε φρέσκο από τον οίκο της Λιβίας στη Ρώμη.

Προσέξτε επίσης το διπλό Ε πάνω στην στήλη.

Άλλη στήλη της Αρτέμιδος από το Ερκολάνο (Ηράκλεια) κοντά στην Πομπηία.

Βλέπουμε πως βρίσκεται τοποθετημένη σε δικό της ιδιαίτερο χώρο σαν ιερό αντικείμενο.

Και κάτι τελευταίο  : Οι Δελφικός Ομφαλός σχετίζεται με την λατρεία του Απόλλωνα ενώ οι Στήλες της Ιταλίας με την Αρτέμιδα. Πέρα από την συγγενική σχέση των δύο θεοτήτων, έχουμε στην Ελλάδα (Δελφούς) εκδήλωση αρσενικής ενέργειας και στην Ιταλία εκδήλωση θηλυκής με ο,τι μπορεί αυτό να σημαίνει για τους μύστες απόκρυφων γνώσεων.

Πληροφορίες-Φωτογραφίες από  σκέψεις  του Arthur Bernard Cook που εκδόθηκαν το 1925

(Η επιγραφή Ε στον ομφαλό των Δελφών)