Η Προελευση ο Εορτασμός και τα έθιμα Πρωτομαγιάς.

 

Η Πρωτομαγιά έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα. Είναι η πρώτη ημέρα του Μαΐου και η γιορτή της Άνοιξης. Ο Μάιος, σύμφωνα με την παράδοση, πήρε το όνομά του από τη ρωμαϊκή θεότητα Maia (Μάγια), η οποία ονομάστηκε έτσι από την ελληνική λέξη Μαία που σημαίνει τροφός και μητέρα. Η Μάγια ταυτίστηκε με την Ατλαντίδα νύμφη Μαία, τη μητέρα του Ερμή στον οποίο αφιερώθηκε ο μήνας Μάιος.

Ο Μάιος είναι ο 5ος μήνας του χρόνου, ο οποίος αντιστοιχεί στον αρχαίο μήνα Θαργηλίωνα που γιορταζόταν με τα περίφημα Ανθεοφόρια. Ήταν αφιερωμένος στη θεά της γεωργίας Δήμητρα και την κόρη της Περσεφόνη, που τον μήνα αυτόν βγαίνει από τον Άδη κι έρχεται στη γη. Γιορτές γίνονταν και στην αρχαία Ρώμη που τις έλεγαν “ροσύλλια” τις οποίες διατήρησαν και οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες. Για τη λαϊκή αντίληψη, στο μήνα Μάιο συνυπάρχουν οι ιδιότητες του καλού και του κακού, της αναγέννησης και του θανάτου και συγκεντρώνονται την πρώτη του ημέρα, την Πρωτομαγιά.

Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς σηματοδοτεί την τελική νίκη του καλοκαιριού απέναντι στον χειμώνα, την κατίσχυση της ζωής επί του θανάτου και έχει ρίζες που ανάγονται σε προχριστιανικές αγροτικές λατρευτικές τελετές για τη γονιμότητα των αγρών και, κατ’ επέκταση, και των ζώων και των ανθρώπων. Η αρχαιότατη γιορτή της Πρωτομαγιάς συνεχίστηκε στο διάβα των αιώνων με επισημότητα και με διάφορες μορφές και εκδηλώσεις. Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.

Τα Ανθεστήρια, κατά τη διάρκεια των οποίων πομπές με κανηφόρες που έφερναν άνθη βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά, ιδρύθηκαν πρώτα στην Αθήνα και έπειτα πήραν πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκαν και σ άλλες πόλεις της Ελλάδος. Σύμφωνα με το μύθο, στα Ανθεστήρια «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.
Όταν οι Ρωμαίοι κατάκτησαν την Ελλάδα, η γιορτή της Πρωτομαγιάς, δεν έπαψε να υπάρχει αλλά εμπλουτίστηκε γιατί και οι δύο λαοί πίστευαν, ότι τα λουλούδια αντιπροσωπεύουν την ομορφιά των θεών και φέρνουν δύναμη, δόξα , ευτυχία και υγεία.

Με το πέρασμα των αιώνων, η αρχική έννοια της Πρωτομαγιάς αλλοιώθηκε και επιβίωσαν έθιμα ως απλές λαϊκές γιορτές ( περιφορά δέντρων, πράσινων κλαδιών ή στεφάνων με λουλούδια, ανακήρυξη του βασιλιά ή της βασίλισσας του Μάη, χορός γύρω από ένα δέντρο ή ένα στολισμένο κοντάρι-γαϊτανάκι).Η Πρωτομαγιά είναι μία από τις ελάχιστες γιορτές, χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο, με εκδηλώσεις που απαντώνται στον λαϊκό πολιτισμό πολλών ευρωπαϊκών λαών, οι οποίες έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.
ΕΘΙΜΑ ΠΡΩΤΟΜΑΓΙΑΣ
Το πρωτομαγιάτικο στεφάνι

Ένα από τα πιο γνωστά έθιμα που εξακολουθεί να μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης με πανάρχαιες ρίζες, είναι το πρωτομαγιάτικο στεφάνι.Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συνδέεται με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη και τη βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι που φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.
Το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει στη σημερινή εποχή τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων.
Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου.
Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε “ανοιχτομάτη” και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.
Το αμίλητο νερό

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.
Η Πρωτομαγιά των αγροτών
Οι αγρότες φτιάχνουν το Μάη τους με πρασινάδες, καρπούς, σκόρδο για τη βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό.
Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πήγαιναν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.
Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα “δαιμοναριά”, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.
Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

Το Μαγιόξυλο

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.
Το Πήδημα της φωτιάς

Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά.Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.

Το Μαγιόπουλο

Τα έθιμα της Πρωτομαγιάς περιλαμβάνουν μιμικές πράξεις για άμεση και παραστατική αναπαράσταση της αναγέννησης της φύσης.
Η ανάσταση του Μαγιόπουλου (που το ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη).
Ένας έφηβος στολισμένος με λουλούδια εμιμείτο στους αγρούς τον πεθαμένο τάχατες Διόνυσο. Χορός από προσωπιδοφόρους τον συνοδεύει τραγουδώντας.
Οι κόρες του χωριού, οι «Ευανθίες», (ως μυροφόρες) του τραγουδούσαν τον «Κομμό»: το θρήνο και τον οδυρμό, όσο να αναστηθεί και μαζί με αυτόν όλη η φύση.

Κομμός:

«Ποιος σόκοψε τις ρίζες σου και στέγνωσε η κορφή σου.
Τι μόκαμες λεβέντη μου, τι μόκαμες ψυχή μου.
Ξεσφάλισε τα μάτια σου».

Σύμφωνα με τους λαογράφους, το έθιμο αυτό έχει την αρχή του στα Αδώνια των αρχαίων.

«Τον Ζαφείρη τον παρίσταναν και διά μικρού ξύλινου ειδώλου νέου ανδρός, που το επήγαινον εις την εκκλησίαν να λειτουργηθεί.
Έπειτα το μετέφεραν εις το λιβάδι όπου ετελείτο το δρώμενον».

Το έθιμο του Κλήδωνα

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα (είδος λουλουδιού) και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα.
Στη συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας:

“Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα.

Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα…”.

Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με τη στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν τη φορά:

“Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα.

Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα…”.

Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια.

Το Πρωτομαγιάτικο έθιμο της “πιπεριάς”

Aπό τα χαράματα της Πρωτομαγιάς, ντύνουν έναν άνθρωπο του χωριού «πιπεριά».
Τον βάζουν σε όλο το σώμα του φτέρες, τόσες πολλές που τον σκεπάζουν ολόκληρο. Του κρεμάνε ένα κουδούνι και αυτός είναι ο «πιπεριάς». Ακολουθεί ένας άλλος συγχωριανός, που βαστάει ένα τσαπί, ακουμπισμένο στην πλάτη του.
Αυτός είναι ο «γεωργός». Πίσω τους ακολουθεί μια μεγάλη ομάδα.
Μπροστά ο «πιπεριάς» με το «γεωργό» και πίσω οι άλλοι,
γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι σε όλο το χωριό και τραγουδάνε:

«Πιπεριά γλυκιά ροδιά

γλήγορα στον Αη-Λια

κι Αη-Λιάς στον ουρανό

για να βρέξει θιος νερό

για τα στάρια, για τα κθάρια

για τ’ φτωχού τα παρασπόρια

κάθε στάχυ και πινάκι

και χειρόβολο δεμάτι

Γούρνες γούρνες το κρασί

αυλάκια αυλάκια το νερό

κι ο γιωργός με το τσαπί

να στουμών’ καλά τη γη».

Μόλις λένε το τραγούδι, ο νοικοκύρης του σπιτιού τους ραντίζει με νερό.
Ο «γεωργός» τότε με το τσαπί βαράει δύο τσαπιές στο χώμα έξω από το σπίτι.
Ο νοικοκύρης ύστερα τους φίλευε και φεύγουν. Με τα χρήματα που θα μαζέψουν κάνουν γλέντι το μεσημέρι στην πλατεία του χωριού και μαζεύονται όλοι οι χωριανοί για να φάνε και να πιούνε.
Στις Ροβιές ο «πιπεριάς» φοράει κι αδιάβροχο, γιατί τον καταβρέχουν με τις μάνικες. Εκτός από φτέρες, τον σκεπάζουν με στάρια, κριθάρια και κλωνάρια από φοινικιές. Του φοράνε πολλά κουδούνια και το σχοινί που τα δένουν είναι αρκετά μακρύ, για να τον τραβάνε όσοι τον ακολουθούν. Το τραγούδι που τραγουδούν είναι:

“Πιπεριά πιπεριά
πιπεριά στον Αη-Λια
και ο Αη-Λιάς στον Ουρανό
για να ρίξ’ ο θιός νερό
για τα στάρια, για κθάρια
του θεού τα παραγάδια
κι ο Ψαρός με το τσαπί
να χαλάει την αυλή»

Στην Ιστιαία «πιπεριά» ντύνεται μια γυναίκα λυγερόκορμη.

Το τραγούδι που λένε μοιάζει με του Αρτεμισίου, με τη διαφορά ότι δεν ακούγονται οι στίχοι
«κάθε στάχυ και πινάκι / και χειρόβολο δεμάτι»,
ενώ οι δύο τελευταίοι στίχοι είναι
«πιπερός με το τσαπί / να στομώσει το νερό».

Τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς

Ενήλικες και παιδιά για να προστατεύονται όλο το χρόνο
από τα φίδια, τη Πρωτομαγιά δεν έμπαιναν για δουλειές
στα χωράφια και ευκαιρίας δοθείσας έλεγαν το ξόρκι εναντίον των φιδιών:

Σήμερα Πρωτομαγιά
Βγαίνουν τα φίδια απ΄ τη φωλιά
Ούτε ήλιος να τα δει
Ούτε μπροστά μου να φανεί

Μάγια

Δοξασίες σχετικές με τα μάγια, εξαιτίας της παρετυμολογίας του ονόματός του μήνα, συνδέονταν στην παράδοση του λαού με τον Μάιο και τη βλαπτική του ιδιότητα. Αυτό οφείλεται στο ότι κατά τα ρωμαϊκά χρόνια τελούνταν γιορτές προς τιμήν των νεκρών. Ήταν ο μήνας των νεκρών και οι θνητοί δεν έπρεπε να τους προσβάλλουν. Σε πολλά μέρη δε γίνονται γάμοι το μήνα Μάιο.
Παλιότερα, που η πίστη διατηρούσε στοιχεία δεισιδαιμονίας, μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης φυλαγόταν στο εικονοστάσι για να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά, για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Πολλοί πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι ο Μάιος είναι ο μήνας που πιάνουν τα μάγια και οι μάγισσες. Πιστεύουν ότι τη νύχτα της Πρωτομαγιάς, μπορούν να κλέψουν τη σοδειά, όπως το γάλα των ζώων τους.

πηγή: agelioforos.gr και paidika.gr

https://stilida.com/politistika/i8i-e8ima/eortasmos-e8ima-prwtomagias/