Πώς απεικόνισαν την Επανάσταση του 1821 οι Φιλέλληνες ζωγράφοι

Auguste Vinchon, After the massacre of Samothraki, 1827

                                                                                                                           Της Βασιλίκας Σαριλάκη

Τί ξέρουμε για τους φιλέλληνες καλλιτέχνες της Επανάστασης του 1821; Ελάχιστα πράγματα.. Με έκπληξή μου διαπίστωσα, μετά από την έρευνα που έκανα πως όχι μόνον ήρθαν τότε στην Ελλάδα πολλοί σημαντικοί Ευρωπαίοι καλλιτέχνες, που απεικόνισαν τις μάχες και τους ήρωες, αλλά πολέμησαν κιόλας στο πλευρό των Ελλήνων ακολουθώντας το παράδειγμα του λόρδου Βύρωνα που πέθανε στο Μεσολόγγι!Μάλιστα, η  ιστορική μας μνήμη, βασίζεται κατά πλειοψηφία στους φιλέλληνες ζωγράφους καθώς στηρίζεταιστις εικόνες αυτών των καλλιτεχνών, που απεικονίζουν την επαναστατημένη Ελλάδα ! Χωρίς αυτούς δεν θα είχαμε καθαρή εικόνα, γιατί τότε δεν υπήρχε η φωτογραφία. Επίσης οι οπτικές αυτές μαρτυρίες, έπαιξαν και τον ρόλο της πολεμικής ανταπόκρισης, επηρεάζοντας έντονα την κοινή γνώμη και τις κυβερνήσεις της Ευρώπης.Έχει ενδιαφέρον λοιπόν, να δούμε ποιοί ακριβώς ήταν οι καλλιτέχνες αυτοί, πόσο σημαντικά ήταν τα έργα τους, πως είδαν τον αγώνα για Ελευθερία και πόση σημασία μπορεί να έχει η θαυμάσια αυτή λέξη, η Αλληλεγγύη..

                                 Travellers Crossing the Pindus, by Louis Dupré

Ο ελληνικός αγώνας εναντίον της οθωμανικής κυριαρχίας έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο τόσο στην Ιστορία και την πολιτική του δέκατου ένατου αιώνα στην Ευρώπη. Είχε ισχυρό αντίκτυπο στην πολιτική και πολιτιστική ζωή τόσο της Γερμανίας όσο και της Γαλλίας (κατά τη διάρκεια της παλινόρθωσης των Βουρβώνων), όπου χρησιμοποιήθηκε ως η συμβολική αιχμή του δόρατος των φιλελεύθερων ιδεών. Ήδη από το 1824 δημιουργούνται στην Γαλλία φιλελληνικές επιτροπές και η  τέχνη πολιτικοποιείται έντονα. Πολιτικοί και  επιχειρηματίες, καλλιτέχνες, διανοούμενοι, αστοί, φιλελεύθεροι, αριστοκράτες - συμπεριλαμβανομένου του Louis-Philippe - παθιάζονται με το έργο του Byron στο Μεσολόγγι, ο Chateaubriand αλλά και ο Βίκτωρ Ουγκώ, υποστηρίζουν τους κληρονόμους της αρχαίας Ελλάδα εναντίον των βαρβάρων, οι Χριστιανοί τίθενται επίσης εναντίον των Μουσουλμάνων. Οι Φιλελεύθεροι, αντίθετοι σε κάθε δεσποτισμό, προτρέπουν τις κυβερνήσεις που διστάζουν να παρέμβουν επιτέλους, ενώ πρόσφυγες καταφθάνουν στη Γαλλία.
Το 1826, η Αγγλία και η Ρωσία παρεμβαίνουν πριν την επανένωση με τη Γαλλία το 1827: Στις 27 Οκτωβρίου, η συμμαχία των τριών δυνάμεων  με την Ελλάδα προκαλεί στο τουρκο-αιγυπτιακό στόλο μια σοβαρή ήττα στο Ναυαρίνο. Το 1830, η ελληνική ανεξαρτησία αναγνωρίζεται.
                                        Delacroix, Mounted Greek  Warrior    
                                                      .

Πολλοί διάσημοι εκφραστές του κινήματος του Ρομαντισμού, όπως ο Delacroix, ο Gericault, ο Horace Vernet, o Ary Scheffer, και o David d' Angers είναι ξεκάθαρο πλέον, ότι έβλεπαν τον αγώνα των Ελλήνων ως μια μάχη ανάμεσα στις αντίθετες δυνάμεις του συντηρητισμού και του φιλελευθερισμού. Δεν απεικόνιζαν απλώς τα συγκεκριμένα επεισόδια του πολέμου, όπως την σφαγή στη Χίο ή την πτώση του Μεσολογγίου. Αλλά οι εικόνες από τις σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων αντανακλούσαν στην ουσία τα συνθήματα και τα επιχειρήματα της Γαλλικής φιλελεύθερης ιδέας και είχαν απήχηση στις εφημερίδες, τις κοινοβουλευτικές συζητήσεις, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Η Ελληνική Επανάσταση ήταν το πρώτο μεγάλο πολιτικό γεγονός του 19ου αιώνα που δημιούργησε ένα εκτεταμένο καλλιτεχνικό ενδιαφέρον  σε όλη την Ευρώπη και ενέπνευσε τη δημιουργία μεγάλων έργων ζωγραφικής.                                 Ary Scheffer, Greek boy defending his wounded father, 1827

Ο Φιλελληνισμός, βοήθησε σημαντικά τους Έλληνες με ποικίλους τρόπους, τόσο με την αποστολή χρημάτων και εθελοντών αλλά και με την πίεση που άσκησε στις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις υπέρ των Ελλήνων. Ο ξένος Τύπος υποστήριζε μετά από ένα διάστημα ανοιχτά τον αγώνα. Σε πολλές Ευρωπαϊκές πόλεις ιδρύθηκαν  τα Ελληνικά Κομιτάτα, που διοργάνωναν εράνους υπέρ της χώρας. Πολλοί Φιλέλληνες ήρθαν επίσης οι ίδιοι στην Ελλάδα και πήραν μέρος στην Επανάσταση (Φαβιέρος, Σαντόρε ντι Σανταρόζα, Κάρολος Νόρμαν, Τόμας Γκόρντον κ.α.).  Κι ο Ρομαντισμός βρήκε στην επανάσταση του υπόδουλου Ελληνικού έθνους μια άξια πηγή έμπνευσης για να εκφράσει, το δράμα, το θάρρος και τον αγώνα των Ελλήνων για Ελευθερία... Η Ελλάδα ξαναζούσε κάτι από την αρχαία της δόξα..

Ο Friedrich Schiller, 1759-1805, Γερμανός συγγραφέας και ποιητής είχε γράψει τους παρακάτω στίχους:

"Καταραμένε Έλληνα.
Όπου να γυρίσω την σκέψη μου, όπου και να... στρέψω την ψυχή μου, μπροστά μου σε βλέπω, σε βρίσκω.
Τέχνη λαχταρώ, Ποίηση, Θέατρο, Αρχιτεκτονική, εσύ μπροστά, πρώτος και αξεπέραστος.
Επιστήμη αναζητώ, Μαθηματικά, Φιλοσοφία, Ιατρική, κορυφαίος και ανυπέρβλητος.
Για Δημοκρατία διψώ, Ισονομία και Ισότητα, εσύ μπροστά μου, ασυναγώνιστος κι ανεπισκίαστος.
Καταραμένε Έλληνα, καταραμένη Γνώση...
Γιατί να σε αγγίξω;
Για να αισθανθώ πόσο μικρός είμαι, ασήμαντος, μηδαμινός;
Γιατί δεν με αφήνεις στην δυστυχία μου και στην ανεμελιά μου;”

Είναι προφανές πως αναφέρεται στην αρχαιοελληνική αίγλη και υπο την πρίσμα αυτό βλέπει την μεταγενέστερη Ελλάδα. Επίσης ο Schiller είχε πει:  "It is not flesh and blood but the heart which makes us fathers and sons." Δηλαδή πως δεν είναι η σάρκα και το αίμα που μας κάνει πατέρα με γιό αλλά η καρδιά.. Αυτή νομίζω είναι η ασύλληπτη για σήμερα ιδέα της ανθρωπιστικής αλληλεγγύης που υπήρχε την εποχή του Ρομαντισμού κατά την οποία άνθησε ο Φιλελληνισμός..

                      Thoman Phillips, Πορτραίτο του Λόρδου Βύρωνα

Ο λόρδος Βύρων, η πλέον γνωστή μορφή Φιλέλληνα, παρότι ήρθε το 1823 στην Ελλάδα, αποφασισμένος να δώσει ακόμη και το αίμα του για την Ελληνική Επανάσταση κάνει στην ουσία έναν διαχωρισμό αρχαίας Ελλάδας και νεότερης που φαίνεται ξεκάθαρα στο υπέροχο ποίημά του “Η κατάρα της Αθήνας” όπου λέει..
Ωραία Ελλάδα, έρμο στοιχειό,/ μιας δόξας πούχει σβήσει../ Νεκρή, κι όμως αθάνατη/ πεσμένη μα τρανή… Τα σκορπισμένα σου παιδιά/ ποιος τώρα θα οδηγήσει;/ ποιος θα συντρίψει την σκλαβιά/ που αιώνια έχει γίνει;/
Τι παλληκάρια αλλιώτικα/ πούχες θρεμμένα πρώτα../απελπισμένα στήνανε καρτέρι στην θανή../ στο κρύο των Θερμοπυλών, ταφόσπαρτο ακρογιάλι../ Ώ,  ποιός απ’ τα ακροπότια ξανά θα πεταχτεί του Ευρώτα;/ Ποιός στων παιδιών σου τις καρδιές φωτιά θ’ ανάψει πάλι;
Ο λόρδος Βύρων πίστευε, πως μόνο μια πνευματική αναγέννηση θα μπορούσε να φέρει μια πολιτική αναγέννηση στην Ελλάδα, κάτι που μάλλον ισχύει και για σήμερα.Ο ίδιος, όπως έγραψε σε ένα βασικό δοκίμιό του για την ποίηση χρειάζεται ένας Προμηθέας, για να απελευθερώσει το ανθρώπινο γένος κι εμπνεόμενος από τον Προμηθέα του Αισχύλου προσπάθησε να ενσαρκώσει ένα τέτοιο όραμα.

                                                                       Eugene  Delacroix (1798-1865)

                                                                                                                                    Delacroix, self-portrait

Ο Delacroix όπως ξέρουμε αποτέλεσε ηγετική μορφή του  Γαλλικού ρομαντισμού του 19ου αιώνα. Ασφαλώς το πιο διάσημο έργο του είναι αυτό που απεικονίζει συμβολικά την Γαλλική Επανάσταση.

Η Ελληνική  Επανάσταση ωστόσο είναι αυτή που τον επηρέασε πολύ αφού έκανε διάφορα έργα  εμπνευσμένα από τον Ελληνικό Αγώνα, όπως την Σφαγή της Χίου, το 1824, τον Έφιππο Έλληνα Αγωνιστή, την Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου την Μάχη του Γκιαούρη με τον Πασά κλπ.. Η Σφαγή της Χίου ήταν το πρώτο γνωστό έργο που έκανε για την Ελλάδα.

                                                                                                                                            

                                         Η Σφαγή της Χίου, 1824, Λούβρο

To δεύτερο έργο το έκανε για τη στήριξη των Ελλήνων στον πόλεμο που έκαναν για την  ανεξαρτησία τους, και αναφερόταν στην άλωση του Μεσολογγίου από τις Τουρκικές δυνάμεις το 1825. Με μια συγκρατημένη  παλέτα σε σκοτεινούς τόνους του καφέ, κατάλληλους για την αλληγορία, ο Delacroix δείχνει την Ελλάδα να ξεψυχά στα ερείπια του Μεσολογγίου διαμέσου της εικόνας μιας γυναίκας με ελληνική φορεσιά και γυμνό στήθος, που δείχνει αποφασισμένη να πεθάνει. Η φρικτή σκηνή υποδηλώνει την εσκεμμένη αυτοκτονία των Ελλήνων, που επέλεξαν να σκοτωθούν και να καταστρέψουν την πόλη τους παρά να παραδοθούν στους Τούρκους. Ένα χέρι που διακρίνεται στο κάτω μέρος, δείχνει ένα σώμα που έχει συνθλιβεί από μπάζα. Η όλη εικόνα λειτουργεί ως μνημείο για τους ανθρώπους του Μεσολογγίου και ως μια χοή στην ιδέα της ελευθερίας ενάντια στον τυραννικό κατακτητή. Ένα άλλο γεγονός φυσικά, που έκανε τον Delacroix να κάνει αυτό το έργο-αφιέρωμα στο Μεσολόγγι, ήταν ο ποιητής λόρδος Βύρων, τον οποίο θαύμαζε πολύ, και που είχε πεθάνει εκεί, αφοσιωμένος στον αγώνα των Ελλήνων επίσης...

                                                                                 Ary Scheffer (1795-1858)

Πολύ σημαντικός Γάλλος ζωγράφος, που ανέπτυξε το δικό του, ιδιαίτερο στυλ, διαφοροποιούμενος από την εποχή του Ρομαντισμού. Εμπνεύστηκε και ζωγράφισε θέματα από τη λογοτεχνία ( έργα του Δάντη, του Γκαίτε, και του Λόρδου Βύρωνα) αλλά και από θρησκευτικά θέματα. Ήταν επίσης, ένας καταξιωμένος ζωγράφος πορτραίτων. Είχε κάνει τα πορτραίτα του Σοπέν, του Λίστ και πολλών άλλων διάσημων της εποχής. Η δεξιοτεχνία του φαίνεται και στην αυτοπροσωπογραφία του. Εμπνεύστηκε κι αυτός από την Ελληνική Επανάσταση κι έκανε το έργο "Σουλιώτισσες Γυναίκες".

  Ary Scheffer, self-portrait.

                                                                                  Karl Krazeisen (1794-1878)

Ο Karl Krazeisen, ήταν ένας Γερμανός αξιωματικός του στρατού, ένας φιλέλληνας και ερασιτέχνης ζωγράφος.. Πήρε μέρος σε Γερμανικές μάχες κατά του Nαπολέοντα (1813-1814) και το 1826, ακολουθώντας τον ρομαντισμό και τον φιλελληνισμό εκείνης της εποχής, ήρθε στην Eλλάδα προκειμένου να πολεμήσει υπέρ της ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Πολέμησε ως εθελοντής στην Ελληνική Επανάσταση και φιλοτέχνησε τα πορτρέτα σπουδαίων προσωπικοτήτων του αγώνα χάρις στα οποία έγιναν γνωστά τα πρόσωπα των αγωνιστών. Πήρε μέρος σε σημαντικές μάχες όπως η πολιορκία της Αθήνας (1826). Ήταν ένας εξαίρετος, αυτοδίδακτος ζωγράφος και χαράκτης, που φιλοτέχνησε εκτός από πορτρέτα και Ελληνικά τοπία. Όσο παρέμεινε στην Ελλάδα, ζωγράφισε πολλά πορτραίτα και έργα, ανάμεσά τους υδατογραφίες, τοπία, αρχαιότητες, πολεμικές συνθέσεις και βέβαια τις προσωπογραφίες των πρωταγωνιστών του 1821. Τα περισσότερα έργα του έγιναν με μολυβί πάνω σε χαρτί. Δημιούργησε συνολικά, 19 πορτρέτα μορφών της επανάστασης, ενώ το σύνολο του έργου από την Ελλάδα είναι 91 πίνακες. Όταν επέστρεψε στο Mόναχο το 1827 προχώρησε σε λιθογράφηση των σχεδίων του και τα εξέδωσε σε 7 λευκώματα με τίτλο: "Προσωπογραφίες των διασημότερων Ελλήνων και Φιλελλήνων, μαζί με μερικές απόψεις και ενδυμασίες σχεδιασμένες εκ του Karl Kraizeisen". Τα λευκώματα αυτά, έγιναν πολύ δημοφιλή. Το 1926 η Εθνική Πινακοθήκη, με διευθυντή τον Ζαχαρία Παπαντωνίου, αγόρασε τις λιθογραφίες 200.000 δραχμές..

                                             Πρόσφυγες του Αγώνα στην Αίγινα. Λιθογραφία του Karl Krazeisen.

Ο λοχαγός και αυτοδίδακτος ζωγράφος Καρλ Κρατσάιζεν, που έλαβε ενεργά μέρος στον αγώνα, ήταν ο άνθρωπος χάρη στον οποίο γνωρίζουμε σήμερα πώς ήταν η μορφή δεκάδων αγωνιστών της εθνεγερσίας.
                                                                                        Θόδωρος Κολοκοτρώνης
Σημειώνουμε ότι οι προσωπογραφίες των αγωνιστών, είναι σχεδιασμένες εκ του φυσικού, με ιδιόχειρες υπογραφές των απεικονισθέντων προσώπων. .

          

  Κίτσος Τζαβέλας

                                                                                                                                  Κωνσταντίνος Κανάρης
                                                                                               Μακρυγιάννης                           

Peter Von Hess (1792-1871)

Η περίπτωση του Βαυαρού  Peter Von Hess είναι ιδιαίτερη. Εξαιρετικός ζωγράφος, με ζωντανή σύνθεση, καλός κολορίστας, με εκφραστικότητα στις μορφές και “κινηματογραφική” απόδοση της δράσης των ηρώων....Έφθασε στο Ναύπλιο, συνοδεύοντας τον νεαρό Βασιλιά Όθωνα, το 1834 μετά από εντολή του βασιλιά Λουδοβίκου Α΄ της Βαυαρίας, πατέρα του Όθωνα, και είχε την τύχη να γνωρίσει τους πρωταγωνιστές της Επανάστασης και να ζωγραφίσει μέσα στα ερείπια. Εδώ βλέπουμε μια λεπτομέρεια του έργου που έκανε απεικονίζοντας την είσοδο του Όθωνα στο Ναύπλιο. Σημειώνουμε ότι το κεφάλι του αλόγου, αποτελεί σχεδόν αντίγραφο του γνωστου κεφαλιού αλόγου της ζωφόρου του Παρθενώνα..

 Ο Peter von Hess, φιλοτέχνησε 39 σκηνές σχετικές με τον αγώνα, καθώς και προσχέδια τοιχογραφιών τα οποία επρόκειτο να διακοσμήσουν  τις στοές των κήπων του παλατιού στο Μόναχο αλλά και τους τοίχους των ανακτόρων του τσάρου Νικολάου Α΄ στην Αγία Πετρούπολη.. Έχει αφήσει πάρα πολλά και σημαντικά έργα που περιγράφουν σκηνές του αγώνα απο διάφορες περιοχές της Ελλάδας..

               

                                                  Auguste Vinchon (Paris 1789 - Ems 1855)

O Auguste Vinchon, ήταν ένας σημαντικός Γάλλος ζωγράφος, βραβευμένος με σημαντικά βραβεία της εποχής που εξέθετε τακτικά στα επίσημα γαλλικά Salon από το 1822 μέχρι το 1855. Επίσης ήταν ένας καλλιτέχνης που είχε εκτελέσει πολλές ζωγραφικές παραγγελίες για την ιστορική πινακοθήκη του château de Versailles, κάτι που αποδεικνύει από μόνο του την αξία του καλλιτέχνη. Ειδικευόταν στις ιστορικές απεικονίσεις.

                                                                                        

                                        Auguste Vinchon, self-portrait


Auguste Vinchon, After the massacre of Samothraki, 1827 

                                  Adam Friedel (1766-1836)                                                    

Ο Δανός Adam Friedel έζησε στην Ελλάδα από το 1821 έως το 1824. Αγαπούσε την τέχνη και παρά τον τίτλο του αντισυνταγματάρχη δεν είχε καμία σχέση με τον στρατό. Γνώρισε από κοντά τον Κολοκοτρώνη, τον Μακρυγιάννη, τον Μπότσαρη κι άλλους ήρωες. Άρχισε να σχεδιάζει τις μορφές τους...Όταν επέστρεψε στην Αγγλία, κυκλοφόρησε 241 λιθογραφίες-πορτρέτα αγωνιστών.. Χάρις σε αυτά τα πολυάριθμα έργα πολλοί Ευρωπαίοι πολίτες έμαθαν τα πρόσωπα των αγωνιστών- ηρώων.

                                                                    

                                                                   Portrait of Bouboulina

                                                                                                                              

Portrait of Theodoros Kolokotronis, 1828, coloured lithography

                                                                  

        Francois-Emile de Lansac (1803-1890)

Ο Lansac  συνεργάστηκε με τον Scheffer. Τελειώνοντας την μαθητεία του δίπλα στον Scheffer, εξειδικεύτηκε στα πορτρέτα, τις στρατιωτικές σκηνές και τις ιστορικές απεικονίσεις. Γνωστό του έργο εμπνευσμένο από την Ελληνική Επανάσταση είναι "Η Έξοδος του Μεσολογγίου".

                                                                                         Louis Dupré (1789-1837)
Ήταν Γάλλος ζωγράφος, φιλέλληνας και αρχαιολάτρης. Τον Φεβρουάριο του 1819 ήρθε στην Ελλάδα μαζί με τρεις Άγγλους περιηγητές (Heyet, Hay και Viwian). Εκείνοι θα αναλάμβαναν τα έξοδα, αυτός θα τους παρέδιδε ως αντάλλαγμα, εικόνες των μνημείων και των τόπων της χώρας. Οι τέσσερις ταξιδιώτες πήγαν στην Κέρκυρα, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία, τη Στερεά Ελλάδα, τα περίχωρα της Αττικής και τα νησιά του Σαρωνικού.Το 1821 απεικόνισε την πρώτη πράξη της Επανάστασης..                    Louis Dupre, Ο Νικολάκης Μητρόπουλος υψώνει τη σημαία στο φρούριο των Σαλώνων, 1821
                                                                    Ambroise Louis Garneray, (1783-1857)
O Louis Garneray ήταν ένας Γάλλος ζωγράφος, που ειδικευόταν στις θαλασσογραφίες, καθώς έγινε ναυτικός σε ηλικία μόλις 13 ετών, ενώ αργότερα έγινε κουρσάρος..Μετά από φυλάκιση 8 ετών στην Βρεττανία αποφυλακίστηκε κι αποφάσισε να αφοσιωθεί στην ζωγραφική. Ήταν γιός του ζωγράφου Jean-François Garneray (1755–1837), που ήταν ζωγράφος του Βασιλιά της Γαλλίας, ως μαθητής του Jacques-Louis David.Το 1827 ο Garneray ήρθε στην Ελλάδα προκειμένου να ζωγραφίσει την Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Το έργο του αυτό είναι από τα πλέον γνωστά. Ήταν ένας πολύ καλός ζωγράφος και συγγραφέας και διετέλεσε και διευθυντής του μουσείου της Rouen. Ο  Herman Melville,τον αναφέρει μάλιστα στο πασίγνωστο μυθιστόρημά του Moby-Dick, λέγοντας πως ο Garneray έχει κάνει τις πιο πιστές απεικονίσεις φάλαινας που έχει δει.
                                                                       Garrneray, Naval fight in Navarino

                                                          Ludovico Lipparini, ( 1800 - 1856)

O Ludovico Lipparini, ήταν φιλέλληνας Ιταλός ζωγράφος. Διάσημα έργα του που έχουν σχέση με την επανάσταση είναι Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ανεξαρτησίας,ο Όρκος του Λόρδου Βύρωνα κι ο θάνατος του Μάρκου Μπότσαρη, που είναι ένα εξαιρετικό έργο. Θα κλείσουμε αυτό το αφιέρωμα με ένα έργο του λιγότερο γνωστό, τον “Κλέφτη”, ως σπονδή στον μεγάλο, άγνωστο ήρωα που πολέμησε στα βουνά για την Ελευθερία..
  

 ΠΗΓΗ : http://theartnoise.blogspot.com/2012/03/1821.html