Ασκληπιός………Θεός ή ήρως;

γράφει ο Περικλής Δημ. Λιβάς

Στην Ιλιάδα, ο Όμηρος αναφέρει τον Ασκληπιό ως ταλαντούχο θεραπευτή και πατέρα των Μαχάονα και Ποδαλείριου – Ελλήνων ιατρών της Τρωάδος. Ωστόσο αργότερα, τιμήθηκε ως ήρωας και τελικώς λατρεύτηκε ως θεός. Γιός του Απόλλωνα –  θεού της ίασης, της αλήθειας και της προφητείας— και της θνητής πριγκίπισσας Κορωνίδος – κόρης του Θεσσαλού Φλεγύου –  έγινε θεός της ιατρικής για Έλληνες και Ρωμαίους.

Ο μύθος θέλει τον Κένταυρο Χείρωνα, φημισμένο για τη σοφία και τις ιατρικές του γνώσεις, να διδάσκει στον Ασκληπιό την θεραπευτική ιατρική. Ο Δίας, ο βασιλέας των Θεών, φοβούμενος μήπως ο Ασκληπιός κάνει τους άνδρες αθάνατους, τον κεραυνοβόλησε. Σε αντίποινα ο Απόλλωνας έσφαξε τους Κύκλωπες, κατασκευαστές των κεραυνών, αλλά στην συνέχεια εξαναγκάστηκε από τον Δία να υπηρετεί τον Άδμητο (βασιλέας των Φερών της Θεσσαλίας).

Η λατρεία του Ασκληπιού ξεκίνησε από την Θεσσαλία και εξαπλώθηκε σε πολλά μέρη της Ελλάδος. Συνήθιζαν να κοιμούνται στους ναούς του στην Επίδαυρο  – τα γνωστά σε πολλά ακόμη μέρη της Ελλάδος, Ασκληπιεία  – καθώς ήταν ευρέως διαδεδομένο ότι ο Ασκληπιός θεράπευε τους ασθενείς στον ύπνο τους. Η πρακτική αυτή συνήθως περιγράφεται ως τελετουργική επώαση ονείρων ή Ασκληπιεία επώαση. Το 293 π.Χ. συναντούμε τη λατρεία του Aesculapius (λατινική ονομασία) στην Ρώμη. Συνήθως απεικονίζεται να στέκεται όρθιος, ενδεδυμένος μακρύ μανδύα που άφηνε γυμνό το στήθος του. Χαρακτηριστικό του γνώρισμα ήταν ότι κρατούσε ράβδο η οποία έφερε φίδι, τυλιγμένο γύρω της και έμελλε να παραμείνει το μόνο αυθεντικό σύμβολο της ιατρικής. Παρόμοιο αλλά άσχετο έμβλημα, το κηρύκειο, με φτερωτή ράβδο και δύο περιελιγμένα φίδια, χρησιμοποιείται συχνά ως ιατρικό σύμβολο, το οποίο όμως δεν  συνάδει με την ιατρική καθώς αναπαριστά το μαγικό ραβδί του Ερμή, ή με κάποιες τροποποιήσεις, τον πλανήτη Ερμή, αγγελιαφόρου των Θεών και πατέρα του εμπορίου.

Τοιχογραφία του 1ου αι. μ.Χ. η οποία φυλάσσεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολι και απεικονίζει από αριστερά τους Απόλλωνα, Κένταυρο Χείρωνα και Ασκληπιό.

Ωστόσο, η ομοιότητά του με την ράβδο του Ασκληπιού, είχε ως αποτέλεσμα στις μέρες μας, την υιοθέτησή του ως ιατρικό σύμβολο και έμβλημα του ιατρικού σώματος του αμερικάνικου στρατού. Το γένος των φυτών Ασκληπιάς- Asclepias, περιλαμβάνει πολλά είδη με γαλακτώδη βλαστικό χυμό, εκ των οποίων αρκετά έχουν θεραπευτικές ιδιότητες.

Η γέννηση του Ασκληπιού

Το ερώτημα του τίτλου ίσως παραμείνει αναπάντητο στο διηνεκές. Αμφότερες οι απόψεις έχουν οπαδούς και ισχυρά επιχειρήματα. Βέβαιο πάντως είναι ότι κατά την αρχαιότητα ο Ασκληπιός εθεωρείτο απλώς ήρωας, ο οποίος πέθανε από τα πλήγματα του εξοργισμένου Δία.  Η ολοένα επεκτεινόμενη λατρεία της οποίας ο ίδιος ο Ασκληπιός έγινε αντικείμενο σε ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο, είναι κατά πολύ μεγαλύτερη των τιμών που απεδίδοντο γενικώς στους ήρωες και αυτό είναι που τον κατατάσσει στην τάξη των θεοτήτων. Οι σχετικοί με την γέννησή του μύθοι, λόγω της ασάφειας που δημιουργούν ως προς την τοποθεσία όπου έλαβε χώρα, δεν φαίνεται να μπορούν να διαλευκάνουν το ζήτημα, ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα της Ελληνικής Μυθολογίας.  Ο Πίνδαρος μας  αφηγείται :

«Ο Ασκληπιός γεννήθηκε από την κόρη του Φλεγύου. Χτυπημένη όμως από τα χρυσά βέλη της Αρτέμιδος, επειδή είχε εξοργίσει τον αδελφό της θεάς, τον Απόλλωνα, η ωραία νέα κατέβηκε από το νυφικό κρεβάτι, στο σκοτεινό βασίλειο του Άδη, προτού καν δεχθεί της υπηρεσίες της Ειλειθυίας. Τόσο φοβερή είναι η οργή των παιδιών του Διός.

Περιφρονώντας τον ξανθό θεό, με τον οποίο προηγουμένως είχε συνευρεθεί χωρίς να το ξέρει ο πατέρας της και παρασυρμένη από τα αισθήματά της, η τολμηρή Νύμφη έκαμε άλλους δεσμούς, παρόλο που είχε ήδη στα σπλάχνα της το καθαρό και ακηλίδωτο σπέρμα του αθανάτου, που την είχε αγαπήσει. Χωρίς να περιμένει ούτε το γαμήλιο συμπόσιο, ούτε τα άσματα του υμεναίου, που τραγουδούν το βράδυ ανάμεσα στις χαρές και στα παιχνίδια οι παρθένες που συντροφεύουν τις νεαρές συζύγους, παραδόθηκε σε ξένο έρωτα, από τύφλωση πολύ συνηθισμένη, αλλοίμονο! Γιατί τέτοια είναι η μωρία των ανθρώπων, ώστε πολλές φορές περιφρονούν αλόγιστα τα καλά που μπορούν να χαίρονται και επιθυμούν όσα δεν έχουν, μάταια ελπίζοντας χιμαιρικές απολαύσεις.

Έτσι, η ωραία Κορωνίς, με το να δεχτεί στο κρεβάτι της έναν ξένο, που είχε έλθει από την Αρκαδία, έκαμε να πέσουν επάνω της οι φοβερότερες δυστυχίες. Διότι το έγκλημά της δεν μπορούσε να περάσει απαρατήρητο από εκείνον που φωτίζει τον κόσμο. Από το βάθος του ιερού, όπου καίγονται ακατάπαυστα τα εντόσθια των θυμάτων, ο θεός που βασιλεύει στην Πυθώ, είδε την ασέβεια της Κορωνίδος.

Μόλις ο Φοίβος έμαθε την κατάχρηση της φιλοξενίας που είχε κάνει ο Ίσχυς, ο γιός του Ελάτου και την απιστία της νεαρής συνενόχου του, ανέθεσε στην αδελφή του να τον εκδικηθεί. Κι αυτή, αναμμένη από οργή, πέταξε στις όχθες της λίμνης Βοιβηίδος, όπου κατοικούσε η άπιστη. Άλλος θεός, κυρίαρχος του νού της, την παρέσυρε στην καταστροφή. Μαζί μ᾽ αυτήν και τους συμπολίτες της. Πέθαναν από μια σκληρή επιδημία.

Ήδη οι γονείς της Νύμφης είχαν ανάψει τη φωτιά, ήδη τα πυρά του Ηφαίστου τριγύριζαν το νεκρό κορμί της, όταν ο Απόλλων φώναξε: «Όχι, δεν θ᾽ αφήσω να χαθεί, μαζί με την ένοχη μητέρα, ο καρπός του έρωτά μου !…». Είπε και μ᾽ ένα βήμα έφθασε στη φωτιά. Ξαφνικά η φλόγα χωρίσθηκε στα δύο και ο θεός έβγαλε από τα νεκρά σπλάχνα της Κορωνίδος το γιό του, ζωντανό ακόμα. Τον πήγε στον Κένταυρο της Μαγνησίας, για να του μάθει την τέχνη να γιατρεύει τις άπειρες αρρώστιες που μαστίζουν τους ανθρώπους. Σε λίγο, πλήθος άρρωστοι συνέρρεαν στον περίφημο μαθητή. Όσοι είχαν έλκη, όσοι είχαν πληγές από πέτρα ή δόρυ, όσοι έλιωναν από την καυτή πνοή ή το θανάσιμο κρύο του πυρετού, πήγαιναν και του ζητούσαν να τους κάνει καλά. Κι εκείνος άλλους θεράπευε με την μαγεία, άλλους με καταπραϋντικά φάρμακα, πολλούς με σωτήρια βάλσαμα, με τα οποία άλειφε τις πληγές και μερικούς με οδυνηρές εγχειρήσεις.

Μα, αλλοίμονο, πόση δύναμη έχει το δόλωμα του κέρδους στην καρδιά ακόμη και των σοφών! Γοητευμένος από το χρυσάφι που του έταζαν, ο γιός της Κορωνίδος τόλμησε να πάρει από το θάνατο έναν ήρωα, που μόλις είχε πεθάνει. Την ίδια στιγμή, ο γιός του Κρόνου, με γρήγορο χέρι, χτύπησε με τον κεραυνό του και τους δύο στην καρδιά και τους έριξε στον Άδη».

Απόλλων του Μπελβεντέρε_μουσείο Βατικανού

Κατά την Μεσσηνιακή παράδοση, μητέρα του Ασκληπιού δεν ήταν η Κορωνίς, αλλά η Αρσινόη, κόρη του Λευκίππου, βασιλέα της Μεσσηνίας. Για να εξηγήσουν τη γέννηση του Ασκληπιού στην περιοχή τους, οι Επιδαύριοι έλεγαν ότι ο Φλεγύας είχε μεταβεί στην Πελοπόννησο μαζί με την κόρη του Κορωνίδα, έγκυο ήδη από τις σχέσεις της με τον Απόλλωνα.

Πρόσθεταν δε, ότι μετά τον τοκετό η νέα εξέθεσε το νεογνό στοΜύρτιο όρος. Εκεί, μια κατσίκα προσφέρθηκε να το θηλάζει κι ένας σκύλος να το φρουρεί. Ο κύριος του δευτέρου, βοσκός ονόματι Αρεσθάνας, ανακάλυψε μια ημέρα το έκθετο και θέλησε να το πάρει, αιφνιδίως όμως το κεφάλι του παιδιού φωτίστηκε από θεϊκή λάμψη, η οποία έκανε τον βοσκό να καταληφθεί από δέος.

Τα αίτια θανάτου του Ασκληπιού

Εκπαιδευμένος από τον Κένταυρο Χείρωνα, ο οποίος τον δίδαξε όχι μόνον την κυνηγετική αλλά και την ιατρική, ο Ασκληπιός, λέει ο Απολλόδωρος ο Αθηναίος, «είχε γίνει επιδέξιος στη χειρουργική, στην οποία είχε ασκηθεί για πολύ καιρό, τόσο που όχι μόνο έσωζε πολλούς από το θάνατο, αλλά ακόμα ανάσταινε και νεκρούς. Η Αθηνά του είχε δώσει το αίμα που έτρεξε από τις φλέβες της Γοργόνας (εννοεί την Μέδουσα) κι αυτός μεταχειριζόταν το αίμα των αριστερών φλεβών για να θανατώνει τους ανθρώπους και το αίμα των δεξιών για να τους θεραπεύει. Μ᾽ αυτό το μέσο ανάσταινε τους νεκρούς».

Ιδού τι λέει, για το θέμα, ο Σέξτος ο Εμπειρικός, ο οποίος έζησε τον 3ο μ.Χ. αιώνα:

«Οι ιστορικοί λέγουν ότι ο Ασκληπιός, ο ιδρυτής της τέχνης μας, κεραυνοβολήθηκε, δεν είναι όμως σύμφωνοι ως προς την αιτία του γεγονότος αυτού. Έτσι, ο Στησίχορος στην «Ἑριφύλη», αναφέρει ως αιτία την ανάσταση εκ μέρους του Ασκληπιού, μερικών από τους νεκρούς λίγο έξω από την Θήβα. Ο Πολυανθής, στο έργο του περί της προελεύσεως των Ασκληπιάδων, την θεραπεία των θυγατέρων του Προίτου, τις οποίες είχε καταστήσει παράφρονες η Ήρα. Ο Πανύασις, την απόδοση της ζωής στον Τυνδάρεω. ΟΣτάφυλος, στο έργο του «Αρκαδία», την θεραπεία του Ιππολύτου, που είχε πέσει από το άρμα του, όταν έφευγε από την Τροιζήνα, καθώς διηγούνται οι τραγικοί. Ο Φύλαρχος, στο ένατο βιβλίο του, την απόδοση της όρασης στους γιούς του Φινέως, τους οποίους είχε τυφλώσει ο πατέρας τους —ο Ασκληπιός έκανε αυτή την θεραπεία χάριν της μητέρας τους Κλεοπάτρας, κόρης τουΕρεχθέως. Ο Τηλέσαρχος, στην Ἱστορία του Άργους, την απόπειρα ν’ αναστήσει τον Ωρίωνα. Ο Φερεκύδης, όπως αναφέρει ο σχολιαστής του Ευριπίδη, την ανάσταση εκείνων που πέθαναν στους Δελφούς και τέλος, κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, ο Δίας κεραυνοβόλησε τον Ασκληπιό για να δώσει ικανοποίηση στον Άδη, ο οποίος διαμαρτυρόταν για τον γιό του Απόλλωνα, διότι δεν άφηνε τους ανθρώπους να πεθάνουν».

Οιαδήποτε κι  αν είναι η αιτία του θανάτου του, είναι σαφές ότι όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς δέχονται ότι ο Ασκληπιός πέθανε κεραυνοβολημένος από τον Δία.

Προσθέτουν δε ότι ο Απόλλων, οργισθείς για τον θάνατο του γιού του, σκότωσε τους Κύκλωπες, δώρο των οποίων προς τον Δία ήταν ο κεραυνός. Κατά τον Απολλόδωρο, ο Ασκληπιός τιμήθηκε με την αποθέωσή του συγχρόνως με τον Ηρακλή, πενήντα τρία χρόνια πριν τον Τρωικό πόλεμο.

Οι απόγονοι του Ασκληπιού

Στον Ασκληπιό δεν αποδίδεται κάποια από τις ερωτικές περιπέτειες τις τόσο συνηθισμένες στον κόσμο των Ελλήνων θεών και ηρώων. Οι αρχαίοι συγγραφείς μάλιστα διαφωνούν και ως προς το όνομα της συζύγου του. Συχνότερα αναφέρεται η Ηπιόνη, κόρη του Μέροπος. Αναφέρονται όμως και οι: Αγλαΐα, Ιππόνη,Λαμπετέα, Ξάνθη. Από τα παιδιά του Ασκληπιού γνωστότερα είναι η κόρη του, Υγεία και οι δύο γιοί του Μαχάων καιΠοδαλείριος. Άλλα όπως ο Αετός, η Ακεσώ, ο Αλεξήνωρ, οΙανίσκος, η Πανάκεια και ο Τελεσφόρος, άφησαν ασθενέστερα ίχνη στην παράδοση.

Μαχάων και Ποδαλείριος

Οι δύο γιοί του Ασκληπιού Μαχάων και Ποδαλείριος, είναι γνωστοί από την συμμετοχή τους στον Τρωικό πόλεμο. «Όσοι ήταν από την Τρίκκη – λέει η Ιλιάδα, – από την αυχμηρή Ιθώμη, από την Οιχαλία, όπου βασίλευε άλλοτε ο Εύρυτος, είχαν αρχηγούς τους δύο γιούς του Ασκληπιού, τον Μαχάονα και τον Ποδαλείριο, γιατρούς ονομαστούς. Τριάντα μεγάλα πλοία τους ακολουθούσαν».

Άγαλμα Ποδαλείριου

Σε άλλο χωρίο της Ιλιάδος, ο Όμηρος παρουσιάζει τον Αγαμέμνονα να ζητά το κάλεσμα του «πολεμιστή Μαχάονα, γιού του Ασκληπιού, γιατρού σπουδαίου, για να εξετάσει τον Μενέλαο που τον είχε τραυματίσει κάποιος επιδέξιος τοξότης από τις γραμμές των Τρώων ή των Λυκίων… Ο γιός του Ασκληπιού έβγαλε το βέλος από το ζωστήρα όπου είχε καρφωθεί. Με το τράβηγμα τα δόντια της αιχμής έσπασαν. Έπειτα έβγαλε το ζωστήρα, το θώρακα και τη ζώνη, έργα επιδέξιων σιδηρουργών. Όταν γύμνωσε το τραύμα, το εξέτασε, το καθάρισε από το αίμα και το άλειψε επιδέξια με καταπραϋντικά βάλσαμα, που άλλοτε ο καλός Χείρων είχε διδάξει στον πατέρα του το μυστικό της κατασκευής τους».

Τραυματισμένος και ο ίδιος στον ώμο από τον Πάρη, με βέλος το οποίο έφερε τρείς αιχμές, ο Μαχάονας μεταφέρθηκε από τον Νέστορα μακρυά από το πεδίο της μάχης, κατόπιν υποδείξεως τουΙδομενέα, στον οποίο ο ποιητής αποδίδει τους ακόλουθους λόγους:

«Νέστορα, γιέ του Νηλέως, δόξα της Ελλάδος, ανέβα στο άρμα σου, σύντομα και πάρε τον Μαχάονα από ᾽δώ. Πήγαινέ τον γρήγορα στο πλοίο. Ένας γιατρός αξίζει όσο πολλοί πολεμιστές μαζί. Ξέρει να βγάζει τα βέλη από τις πληγές και να λιγοστεύει τους πόνους με καταπραϋντικά βάλσαμα».

Λέγεται επίσης ότι ο Μαχάων συγκαταλεγόταν μεταξύ των Ελλήνων πολεμιστών που κλείσθηκαν στο ξύλινο άλογο, του οποίου η εισαγωγή στην Τροία επέφερε την πτώση της πόλης.

Ετρουσκικός καθρέπτης απεικονίζον τον Μαχάονα και τον Φιλοκτήτη

Μεταξύ άλλων ο Μαχάων θεράπευσε και τον Φιλοκτήτη από την φοβερή πληγή του. Έκοψε πρώτα τις σαπισμένες σάρκες, κατόπιν έπλυνε την πληγή με κρασί και τελικά την σκέπασε με βότανα, των οποίων τις ιδιότητες γνώριζε από τα μαθήματα του Χείρωνα.

Σύμφωνα με τον μύθο, ο Μαχάων σκοτώθηκε από τον Ευρύπυλοενώ τα οστά του ανακομίστηκαν στην Ελλάδα από τον Νέστορα. Από τον γάμο του με την Αντίκλεια, ο Μαχάων απέκτησε δύο γιούς, τον Γόργασο και τον Νικόμαχο. Από τον δεύτερο κατήγετο ο μέγας φιλόσοφος Αριστοτέλης, όπως τουλάχιστον έλεγε ο ίδιος.

Η φήμη του Ποδαλειρίου υπήρξε μικρότερη από αυτή του αδελφού του. Γνωρίζουμε μόνο ότι, όταν ο Μαχάων σκοτώθηκε, αυτός απασχολείτο με την περίθαλψη των τραυματιών. Η θλίψη του, για την απώλεια του αδελφού του, ήταν τόσο μεγάλη, ώστε μετά κόπου τον απέσπασαν από τον τάφο. Ακολούθως επεδίωξε να θέσει τέρμα στην ζωή του.

Ο Παυσανίας διηγείται ότι, κατά την επιστροφή του στην Ελλάδα, ενάντιοι άνεμοι έφεραν τον Ποδαλείριο στις ακτές της Καρίας, όπου και παρέμεινε εγκατασταθείς στην πόλη Σύρνα. Κατ᾽ άλλον μύθο, ο ήρωας, ναυαγός στις ακτές της Καρίας, διεσώθει από κάποιον βοσκό και οδηγήθηκε από αυτόν στον βασιλέα της χώραςΔάμαιθο, η κόρη του οποίου ήταν βαρειά τραυματισμένη λόγω πτώσεως από στέγη. Ο Ποδαλείριος την θεράπευσε και σε ανταμοιβή έλαβε την κόρη ως σύζυγο και μέρος του βασιλείου του Δαμαίθου ως προίκα.

Στη συνέχεια, ίδρυσε δύο πόλεις, τις οποίες ονόμασε την μίαΣύρνα, από το όνομα της συζύγου του και την άλλη Βύβασσο, από το όνομα του βοσκού που τον είχε σώσει.

Τέλος, οι κάτοικοι της Κώ, ισχυρίζονταν ότι οι δύο γιοί του Ασκληπιού είχαν εγκατασταθεί στο νησί τους, όπου υπήρχε καιιερό του Ποδαλειρίου στο ακρωτήριο Γάργανο.

Η Υγιεία

Από τις θυγατέρες του Ασκληπιού τον σπουδαιότερο ρόλο παίζει ηΥγιεία, η θεά της υγείας παρά το ότι μάλλον πρόκειται για απλή προσωποποίηση αφηρημένης ιδέας. Το γεγονός ότι, το όνομα της Υγιείας συναντάται ως συνοδευτικό ονομάτων άλλων θεοτήτων, ιδίως της Αθηνάς, επιτρέπει την υπόθεση ότι η θεά αυτή δεν είχε αρχικά προσωπική υπόσταση και ότι καθώς οι προσωνυμίες της εγκαταλείπονταν σταδιακά με το πέρασμα του χρόνου, έλαβε μορφή συγκεκριμένη.

Υγεία_Ρωμαϊκό αντίγραφο από το αρχικό Ελληνικό_3ος αιώνας π.Χ

Η λατρεία της, συνδεδεμένη με αυτήν του Ασκληπιού, διεδόθη ολοένα και περισσότερο ξεκινώντας, όπως πιστεύεται, από την Τιτάνη (περιοχή της Σικυώνας) γιγαντώθηκε στην Αθήνα τον 5ο αιώνα π.Χ., εξαπλώθηκε στις πόλεις Κόρινθος, Επίδαυρος, Τεγέα, Μεγαλόπολη, Μαντίνεια και άλλες, στα νησιά Κώς, Πάρος, στην Πέργαμο και στην Μεγάλη Ελλάδα. Θεωρούμενη οριστικά ως κόρη του Ασκληπιού, η Υγιεία απέκτησε, όπως εκείνος, ως βασικό σύμβολο το φίδι. Όπως θα δούμε στην συνέχεια, οι καλλιτεχνικές παραστάσεις της, ήταν πολλές και αρκετές από αυτές διεσώθησαν μέχρι τις ημέρες μας.

Η λατρεία του Ασκληπιού

Ίχνη από τριακόσια και πλέον Ασκληπιεία, ή ιερά του Ασκληπιού, ανευρέθησαν σε διάφορα σημεία του Ελληνικού κόσμου. Φαίνεται ορθή η διαπίστωση ότι προτού γίνει θεός της ιατρικής, ο γιός του Απόλλωνα θεωρείτο θεότης προικισμένη με μαντικές ικανότητες. Άλλωστε, με την μορφή χρησμών εξακολούθησε να δίνει ιατρικές συμβουλές προς τους πολυάριθμους πιστούς του, που τον ικέτευαν να τους θεραπεύσει από τις ασθένειές τους. Αξίζει να υπενθυμιστεί ότι ο Ιπποκράτης έγραφε: η ιατρική και η μαντική είναι αδελφές δίδυμες διότι και οι δύο έχουν τον ίδιο πατέρα, τον Απόλλωνα. Ορθώς λέγεται ότι, όπως ο Απόλλων είναι προφήτης του Δία, φωνή την οποία ο κυβερνήτης του κόσμου χρησιμοποιεί, για να εξαγγέλλει στους θνητούς τις αποφάσεις της μοίρας και τους κανόνες του καθήκοντος, έτσι ο Ασκληπιός είναι απεσταλμένος του Απόλλωνα, βοηθός του στο έργο της αποκαλύψεως. Ο γιός της Λητώς όμως, δεν του είχε εμπιστευθεί παρά το κατώτερο έργο, να θεραπεύει τις σωματικές ασθένειες.

Ποιές ήταν οι μέθοδοι της ιατρικής αποκαλύψεως που εφαρμόζονταν στους ναούς του Ασκληπιού; Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να διακρίνουμε την κύρια αποκαλούμενη ιατρική αποκάλυψη και εκείνου που θα μπορούσε να ονομασθεί ιατρική υπηρεσία, την οποία ασκούσε ειδική ομάδα ατόμων, οιΑσκληπιάδες, απόγονοι, όπως ισχυρίζονταν, του Ασκληπιού μέσω των γιών του, Μαχάονα και Ποδαλείριου.

Επρόκειτο για πραγματική συντεχνία, της οποίας τα μέλη αυτοαποκαλούνταν «κάτοχοι μιας κατά παράδοση επιστήμης, που αποτελούσε μέρος της οικογενειακής κληρονομιάς τους. Ορκίζονταν δε, να μην αποκαλύψουν ποτέ την επιστήμη αυτή στους αμύητους».

Με τον πολλαπλασιασμό όμως των Ασκληπιείων, όσο ο ρόλος της ιατρικής αποκαλύψεως μεγάλωνε, τόσο αυτός των Ασκληπιάδων μειωνόταν. Για να μην χάσουν την πελατεία τους και αντιμέτωποι με την κοινή γνώμη η οποία ζητούσε την άμεση επέμβαση του Ασκληπιού, με την μορφή είτε ονείρων είτε οπτασιών, στις οποίες ο θεός ο ίδιος θα εξέταζε και θα θεράπευε προσωπικά τους ασθενείς.

Πεντάγραμμο Υγείας_σύμβολο το οποίο χρησιμοποιείτο από τους Πυθαγόρειους

Οι μέθοδοι αυτοί, προκάλεσαν, όπως ήταν φυσικό, τα σκώμματα των σκεπτικιστών, τα οποία απηχούν στο ακόλουθο χωρίο του Αριστοφάνη: «Ο θεός έκανε το γύρο του ναού και εξέταζε με πολλή σοβαρότητα όλους τους αρρώστους. Έπειτα ένας δούλος έβαλε μπροστά του ένα γουδί, ένα γουδοχέρι κι ένα κουτί … Πρώτα – πρώτα, ο Ασκληπιός έφτιαξε μια αλοιφή για το Νεοκλείδη. Έριξε στο γουδί τρία κεφάλια σκόρδο της Τήνου, τα έλειωσε, έπειτα έριξε χυμό από σίλφιο και κρεμμύδια, τα διέλυσε με ξίδι και μ´ αυτή την αλοιφή έτριψε τα βλέφαρα του αρρώστου, τα γύριζε κιόλας, για να τον κάνει να υποφέρει ακόμη περισσότερο.

Εκείνος, ουρλιάζοντας από τον πόνο, όρμησε να φύγει, ο θεός όμως τον κράτησε και του είπε γελώντας: κάθισε εδώ με την αλοιφή σου, δεν έχω καμία όρεξη να πας να φωνάζεις μέσα στον κόσμο. Έπειτα από αυτό, κάθισε κοντά στον Πλούτο, άγγιξε το κεφάλι του με το χέρι του, ύστερα πήρε ένα καθαρό πανί και του σκούπισε γύρω – γύρω τα βλέφαρα και τέλος η Πανάκεια (η κόρη του Ασκληπιού) του σκέπασε το κεφάλι και το πρόσωπο μ᾽ ένα κόκκινο πανί.

Ακολούθως ο θεός σφύριξε και δυο φίδια πολύ μεγάλα βγήκαν από το βάθος του ναού, γλίστρησαν κάτω από το κόκκινο πανί και καθώς φαντάζομαι, έγλειψαν τα βλέφαρα του αρρώστου. Σε λιγότερη ώρα απ´ ότι χρειάζεται για να πιείς δέκα κοτύλες κρασί, ο Πλούτος σηκώθηκε κ᾽ έβλεπε πολύ καλά. Από την χαρά μου χτύπησα παλαμάκια και ξύπνησα το αφεντικό μου. Την ίδια στιγμή, ο θεός και τα φίδια χάθηκαν μέσα στο ναό».

Αν κι εφόσον ερμηνεύσουμε κατά γράμμα τις ειρωνείες του Αριστοφάνη, πρέπει να δεχθούμε ότι, οι Ασκληπιάδες ήσαν απατεώνες – αυτή είναι και η άποψη μερικών επιστημόνων.

Εν τούτοις, δεν είναι λιγότερο ορθό το λεγόμενο: «η ιατρική των Ελλήνων είχε θρησκευτική αφετηρία, οι ναοί του Ασκληπιού ήταν τα πρώτα νοσοκομεία και οι ιερείς του ήταν οι πρώτοι ιατροί».  Πολλά από τα ιερά του θεού ήταν χτισμένα σε τοποθεσίες υγιεινές, ψηλά σε κορυφές, μέσα σε δάσος, ενώ μερικά κοντά σε ιαματικές πηγές. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι ήταν κάτι ανάλογο με τα σημερινά σανατόρια.

Προτού εισέλθει κανείς στο Ασκληπιείο, έπρεπε να υποβληθεί σε κάθαρση μέσω λουτρού, το οποίο συνοδευόταν από εντριβές, επαλείψεις ή θυμιάσεις. Σημειωτέον ότι για την προφύλαξη των ασθενών από θλιβερά θεάματα, δεν γίνονταν δεκτοί στον ναό της Επιδαύρου οι ετοιμοθάνατοι και οι επίτοκοι. Στη συνέχεια προσέφεραν θυσία προς τιμή του Ασκληπιού. Συνήθως θυσίαζαν πετεινό, ενίοτε γουρούνι ή κατσίκα. Στην Αθήνα προσέφεραν στο θεό άρτους και ξηρά σύκα, έκαιγαν δε στο βωμό γλύκισμα από καθαρό σιτάρι. Κατά το διάστημα αυτό, οι ιερείς διάβαζαν ευχές, τις οποίες επαναλάμβαναν οι παριστάμενοι.

Μετά την θυσία, οι ασθενείς, οδηγούμενοι από ιερέα, επισκέπτονταν το ναό. Μερικά από τα ιερά αυτά, όπως για παράδειγμα της Επιδαύρου, ήταν γεμάτα από αναθήματα τα οποία παρίσταναν μέρη του ανθρωπίνου σώματος, που είχαν ιαθεί στο ιερό. Πολλά απ’ αυτά ήταν πολύτιμα μέταλλα. Τέλος, έπειτα από υποβολή σε δίαιτα, πιθανώς αυστηρή, ο ασθενής γινόταν δεκτός το βράδυ. Του επέτρεπαν δηλαδή να κοιμάται μέσα στο ιερό ή παραπλεύρως στο παρεκκλήσι.

Κατά την διάρκεια της προπαρασκευαστικής αυτής περιόδου ή οποία είχε τόσο μεγαλύτερη αξία όσο πλησιέστερα προς το άγαλμα του Ασκληπιού κοιμόταν ο ασθενής, αναμενόταν η αποστολή ονείρου από τον θεό στο οποίο θα καθοριζόταν η φύση του απαιτούμενου φαρμάκου. Μόλις έπεφτε η νύχτα, οι ιερείς έσβηναν όλα τα φώτα, συνιστούσαν δε στους ασθενείς να μη φοβηθούν από τίποτε και να μην εκστομίσουν ούτε λέξη, οιονδήποτε θόρυβο κι αν άκουγαν. Αν το αναμενόμενο όνειρο δεν εμφανιζόταν, το πείραμα επαναλαμβανόταν για πολλές νύχτες συνεχώς.

Από κάποια εποχή και μετά, η μέθοδος είχε απλοποιηθεί. Αντί των ασθενών, κοιμόνταν στο ναό ιερείς «ειδικώς εξουσιοδοτημένοι να βλέπουν όνειρα». Τα όνειρα των ιερέων αυτών ήταν εντελώς συμβατικά, συνιστούσαν δε φάρμακα, τα οποία είχαν καταδειχθεί από προηγούμενη εξέταση των ασθενών ως επιβαλλόμενα για την ασθένειά τους.

Το «μεγάλο παιχνίδι» ήταν η απ’ ευθείας επέμβαση του ίδιου του Ασκληπιού. Ένας ιερέας ντυμένος όπως ο θεός και κρατώντας τα σύμβολά του, συνοδευόμενος από διάφορα ζώα και ακολουθούμενος ενίοτε από πρόσωπα της οικογένειας του Ασκληπιού, διέτρεχε τον ναό, εξέταζε και ψηλαφούσε τους ασθενείς, έφθανε μάλιστα μέχρι του σημείου να τους απευθύνει και τον λόγο, καθορίζοντας το κατάλληλο φάρμακο. Εάν σε όλα αυτά υπήρχε απάτη, σκοπός της ήταν να κάνει τους ασθενείς να δουν όνειρα, η ιατρική όμως επιστήμη των Ασκληπιάδων βασιζόταν «στην προαιώνια παράδοση, προφορική και γραπτή».

Nαός Ασκληπιού_βίλα Μποργκέζε_Ρώμη

Όπως παρατηρήθηκε από κάποιους, οι ιερείς του Ασκληπιού είχαν κάθε συμφέρον να επιτυγχάνουν όσο το δυνατό περισσότερες ιάσεις, διέθεταν δε ολόκληρη σειρά φαρμακευτικών μεθόδων πλήρως απαλλαγμένων από οιονδήποτε τσαρλατανισμό. Ο ρόλος της υγιεινής ήταν μεγάλος σε αυτές. Ιδιαιτέρως συνίστατο η γυμναστική. Αναφέρεται το παράδειγμα ενός κατοίκου της Νικομάχειας, ο οποίος είχε γίνει τόσο παχύσαρκος, που δεν μπορούσε να μετακινείται. Ο Ασκληπιός του συνέστησε να κάνει νηστικός βίαιες γυμναστικές ασκήσεις και θεραπεύτηκε. Για τους πάσχοντες από ψυχικά νοσήματα, συνιστούσαν διασκεδάσεις και γι’ αυτό τον λόγο το Ασκληπιείο της Επιδαύρου διέθετε και θέατρο.

Οι Ασκληπιάδες απέφευγαν γενικώς τις εγχειρήσεις, περιορίζονταν δε να δίνουν συμβουλές σε τέτοιες περιπτώσεις. Δεν μπορεί, φυσικά, να πιστέψει κανείς την ακόλουθη διήγηση του Αιλιανού, Έλληνα συγγραφέα του 3ου αιώνα: «Μια γυναίκα που έπασχε από ταινία και που οι πιο επιδέξιοι γιατροί δεν μπόρεσαν να τη γιατρέψουν, πήγε στην Επίδαυρο για να συμβουλευθεί τον Ασκληπιό. Ο θεός απουσίαζε και οι ιερείς που ισχυρίζονταν ότι τον αντικαθιστούσαν, έβαλαν τη γυναίκα να ξαπλώσει στο ίδιο μέρος όπου ο Ασκληπιός συνήθιζε να εκτελεί τις θεραπείες του. Έπειτα της έκοψαν το κεφάλι και ένας από τους χειρούργους, βάζοντας το χέρι του μέσα στην κοιλιά της, έβγαλε την ταινία, που ήταν μάλιστα πολύ μεγάλη. Οι ιερείς όμως δεν μπόρεσαν να ξαναβάλουν το κεφάλι στη θέση του. Την ώρα εκείνη, γύρισε ο Ασκληπιός και κατακρίνοντας τη διαγωγή των ασυνέτων, ξανάβαλε το κεφάλι στη θέση του κι έστειλε πίσω στο σπίτι, την γυναίκα εντελώς καλά».

Εν ολίγοις, οι Ασκληπιάδες ασκούσαν μια ιατρική «σοβαρή και λογική, την περιέβαλλαν δε με το φωτοστέφανο του θαυμαστού, για να πετυχαίνει περισσότερο». Λέγεται ότι, μέσα στα ιατρεία αυτά, είχε διαμορφωθεί στην σκιά της θρησκείας μια ιατρική παράδοση.

Εκεί φυλάσσονταν τα φάρμακα που είχαν χρησιμοποιηθεί, η δε συνήθεια των πελατών να αφιερώνουν εικόνες από τα νοσούντα μέλη, είχε συντελέσει να διαμορφωθούν τα Ασκληπιεία σε παθολογικά μουσεία. Όσο για τις αποτυχίες, εγγράφονταν στον λογαριασμό της θρησκευτικής πίστεως.

Υγεία και Ασκληπιός_Η Υγιεία ταΐζει το φίδι του Ασκληπιού_μουσείο Thorvaldsen Κοπεγχάγη

Δύο εξηγήσεις προσφέρονταν στον πιστό και οι δύο εξαίρετες (για τις Ασκληπιάδες): υπήρχαν ασθένειες τις οποίες ο θεός δεν μπορούσε να θεραπεύσει και άλλες τις οποίες δεν ήθελε να θεραπεύσει. Από τον καιρό που ο κεραυνός του Δία τον ειδοποίησε ότι κανείς δεν είχε το δικαίωμα να διαταράσσει την καθιερωμένη τάξη, ο Ασκληπιός απέφευγε να σώζει ασθενείς των οποίων είχε σημάνει η ώρα, καθώς και ν´ ανασταίνει νεκρούς. Δεν ασχολείτο δε με εκείνους, των οποίων οι ασθένειες οφείλοντο σε συνήθειες και διαστροφές και οι οποίοι, συνεπώς, ήταν ανάξιοι συμπαθείας.

Ο Παυσανίας διηγείται ανέκδοτο που αποδεικνύει ότι, όταν η περίσταση το απαιτούσε, οι ιερείς του Ασκληπιού είχαν αρκετό πνεύμα. Κάποιος Φαλύσιος από την Ναύπακτο, άρρωστος από σοβαρή ασθένεια των ματιών, έστειλε στην Επίδαυρο την ποιήτριαΑνύτη να συμβουλευθεί, αντ’ αυτού, τον Ασκληπιό. Η ποιήτρια έλαβε από τον  θεό μια επιστολή προς τον εντολέα της. Εκείνος την άνοιξε και αίφνης ανάκτησε την πλήρη όρασή του για να διαβάσει ότι όφειλε να πληρώσει δυο χιλιάδες στατήρες χρυσού στην απεσταλμένη του. Πράγμα που έκανε χωρίς αντιρρήσεις.

Αυτό που τελικά έκανε να περιπέσουν οι Ασκληπιάδες στην ανυποληψία, είναι ότι προχώρησαν πέραν του δέοντος. Ο ισχυρισμός ότι έκαναν θαύματα, όπως για παράδειγμα, ότι απέδιδαν την όραση σε τυφλούς, προκάλεσε τα σκώμματα των ελευθέρων πνευμάτων και την αντικατάσταση της εμπιστοσύνης από τον σκεπτικισμό. Σε αυτό συνέβαλλε και ο ανταγωνισμός άλλων θεοτήτων οι οποίες και αυτές, άρχισαν να δίνουν ιατρικές συμβουλές. Όλα αυτά είχαν τελικώς ως αποτέλεσμα τον οριστικό θρίαμβο της λαϊκής ιατρικής έναντι της ιατρικής του ιερατείου.

Κυριότερα ιερά

Το περιφημότερο, όχι όμως και το παλαιότερο, από όλα τα Ασκληπιεία, ήταν της Επιδαύρου, οι μύθοι του οποίου αναφέρθηκαν ήδη. Για να τους προσδώσουν μεγαλύτερο κύρος, οι Επιδαύριοι ζήτησαν την υποστήριξη του μαντείου των Δελφών. Η Πυθία, λοιπόν, διαβεβαίωσε ότι ο Ασκληπιός ήταν Επιδαύριος από  την πλευρά της μητέρας του.

Ο ναός δεν βρισκόταν στην πόλη, αλλά σε απόσταση δύο ωρών πορείας, στους πρόποδες του όρους Αραχναίου. Οι δωρεές των θεραπευθέντων πιστών είχαν μεταβάλλει την κοιλάδα σε θαυμάσιο κήπο. Τα παρεκκλήσια, οι βωμοί, τα αγάλματα και οι αναθηματικές στήλες αντανακλούσαν τα τελεσθέντα θαύματα και επέτρεπαν οποιαδήποτε ελπίδα. Ο Πολύκλειτος έχτισε εκεί θέατρο. Στάδιο στις παρυφές του λόφου ήταν αφιερωμένο στις εορτές που τελούνταν προς τιμήν του Ασκληπιού. Μέσα στο ναό υπήρχε άγαλμα χρυσελεφάντινο του θεού, έργο του Παρίου Θρασυμήδους. Δίπλα στο ναό ήταν το μέρος όπου οι προσφεύγοντες στον Ασκληπιό κοιμόντουσαν περιμένοντας να τους σταλούν τα θεϊκά όνειρα».

Η Επίδαυρος είχε πολλά υποκαταστήματα, από τα οποία τα κυριότερα ήταν των Αθηνών, της Κώ και της Περγάμου. Η ακριβής χρονολογία, κατά την οποία η λατρεία του Ασκληπιού έφθασε στην Αθήνα ήταν το 421 π.Χ. Ο Foucart  αναφέρει ότι «Μέχρι το τέλος του 5ου αιώνα, οι Αθηναίοι δεν είχαν ειδική θεότητα για την ιατρική. Σε περίπτωση ανάγκης απευθύνονταν σε άλλους θεούς, οι οποίοι φυσικά είχαν και αυτοί ικανότητες θεραπευτικές, ή σε θεότητες δεύτερης τάξης όπως ο Ήρως Ιατρός, ακαθόριστη μορφή που δεν είχε ούτε ιστορία ούτε καν δικό του όνομα ή όπως ένας μαθητής του Χείρωνα, ο Άλκων, του οποίου ιερέας ήταν ο Σοφοκλής.

Για πολύ καιρό οι Αθηναίοι αρκούνταν σε αυτούς τους δευτέρας τάξεως προστάτες. Αλλά η πανώλη του 431 π.Χ. ανέδειξε την ανεπάρκεια της προστασίας τους και ευθύς αμέσως μετά την ειρήνη του Νικία που άνοιξε ξανά τον δρόμο προς την Πελοπόννησο, η δημοκρατία απευθύνθηκε στον θεό της Επιδαύρου. Τα θαύματα που είχε επιτελέσει, η εξιστόρηση των οποίων ήταν αναγραφόταν στο ναό του, είχαν διαδώσει ευρύτατα την φήμη του, ήδη δε, από όλα τα μέρη του ελληνικού κόσμου, προσέρχονταν ασθενείς ικετεύοντες να τους θεραπεύσει. Ο Ασκληπιός δεν απέρριψε την αίτηση των Αθηναίων και επισκέφθηκε την πόλη τους, μη έχων όμως ακόμη ιερό στην Αθήνα, φιλοξενήθηκε στο σπίτι του Σοφοκλή. Προς τιμή του θεού ο ποιητής κατασκεύασε βωμό, αργότερα δε συνέθεσε παιάνα, τον οποίο έψαλλαν ακόμη στα χρόνια του Φιλοστράτου».

Επιγραφές που βρέθηκαν στο Ασκληπιείο των Αθηνών αποκαλύπτουν ότι την τιμή της ανεγέρσεως του πρώτου ναού και της αφιερώσεως του πρώτου βωμού διεκδικούσε κάποιοςΤηλέμαχος από τις Αχαρνές.

«Από την αφήγηση μάρτυρος, μαθαίνουμε ότι ο Ασκληπιός πήγε στην Αθήνα το 421 π.Χ., έφερε από την Επίδαυρο την οικογένειά του, σε προϋπάντηση της οποίας βγήκε ο Τηλἐμαχος, ότι το κτίσιμο του ιερού τελείωσε το 420 π.Χ. και ανά έτος όλα τα σχετικά με τον ναό γεγονότα: την δίκη με τους Κήρυκες για την ιδιοκτησία του οικοπέδου, τα διακοσμητικά της κατοικίας του θεού έργα, τέλος, το 413, τον εξωραϊσμό του τεμένους μέσω δενδροφύτευσης».

Η εισαγωγή της λατρείας του Ασκληπιού στην Αθήνα, εορταζόταν με ειδική εορτή, τα Επιδαύρια, τα οποία αργότερα ενσωματώθηκαν στα Ελευσίνια Μυστήρια. Το Ασκληπιείο της Κώ βρισκόταν σε προάστιο της πόλεως, φημιζόταν δε για την μεγαλοπρέπειά του και περιείχε περίφημα έργα τέχνης, μεταξύ των οποίων και την αναδυομένη Αφροδίτη του ζωγράφου Απελλού. Είναι εξ᾽ άλλου γνωστό ότι ο μεγαλύτερος ιατρός της αρχαιότητος, ο Ιπποκράτης, γεννήθηκε στην Κώ και ότι ανήκε στην οικογένεια των Ασκληπιάδων. Το ανέκδοτο κατά το οποίο αφού αντέγραψε τις αναθηματικές πινακίδες του ναού του Ασκληπιού, τον πυρπόλησε κι έφυγε, δεν υποστηρίζεται επαρκώς.

Γαληνός και Ιπποκράτης_Ιταλική τοιχογραφία_wikipedia

Εκτός της Ελλάδος, το σπουδαιότερο Ασκληπιείο βρισκόταν στηνΠέργαμο. Ιδρύθηκε σε αρκετά νεότερη εποχή από κάποιον Αρχία, ο οποίος είχε θεραπευθεί στην Επίδαυρο. Στην Πέργαμο γεννήθηκε ένας άλλος μεγάλος ιατρός της αρχαιότητος, ο Γαληνός, τον 2οαιώνα μ.Χ.

Προς τιμή του Ασκληπιού γίνονταν γιορτές, τα Ασκληπιεία εκ των οποίων περιφημότερα ήταν αυτά της Επιδαύρου που διοργανώνονταν κάθε πέντε χρόνια. Το μόνο που γνωρίζουμε γι’ αυτά είναι ότι στη συνέχεια μιας πομπής γίνονταν μουσικοί και γυμναστικοί αγώνες. Παρόμοιες τελετές τελούνταν και στηνΑθήνα, Κώ, Πέργαμο, Λάμψακο κλπ. Οι Αθηναίοι γιατροί προσέφεραν θυσία δύο φορές το χρόνο, ενώ μια φορά το έκανε όλος ο Αθηναϊκός λαός.

Σύμβολα του Ασκληπιού

Χάρη στις πολλές καλλιτεχνικές παραστάσεις του Ασκληπιού που διασώθηκαν μέχρι τις μέρες μας, μπορούμε να έχουμε άποψη για τα σύμβολά του. Από τα δέντρα που ήταν αφιερωμένα σε αυτόνξεχωρίζουν το κυπαρίσσι, το πεύκο και η ελιά. Ζώα αφιερωμένα σε αυτόν ήταν ο σκύλος, η κατσίκα, ο πετεινός και κυρίως τοφίδι, το οποίο σύμφωνα με τον μύθο, ο ίδιος ο Ασκληπιός είχε εκθρέψει στο Πήλιο.

Οι ιερείς εξέτρεφαν επιμελώς φίδια στους ναούς του θεού. Τα φίδια της Επιδαύρου ήταν ακίνδυνα, αλλά σε άλλα μέρη και ιδίως την μεταγενέστερη εποχή είχαν φέρει στους ναούς κάποια είδη φιδιών αρκετά επικίνδυνα. Στην τέχνη επικράτησε η συνήθεια να εικονίζουν το φίδι τυλιγμένο γύρω από την ράβδο του Ασκληπιού. Αυτό ήταν το κυρίως σύμβολο του ιατρού θεού, ο οποίος εικονιζόταν ενίοτε κρατώντας πινακίδα ή κύλινδρο βιβλίου.

Καλλιτεχνικές παραστάσεις

Κατά τον Παυσανία, το αρχαιότερο καλλιτεχνικό  μνημείο από τα αφιερωμένα στον Ασκληπιό, ήταν είδος ειδώλου που έφερε ενδυμασία και βρισκόταν στο ναό της Τιτάνης.  Χάλκινο σύμπλεγμα, έργο του Διονύσου από το Άργος, αφιερωμένο στην Ολυμπία, κατά το πρώτο μισό του 5ου π.Χ. αιώνα από τον Ρήγιο Σμίκυθο, εικόνιζε τον Ασκληπιό και την κόρη του Υγιεία.

Τους κλασσικούς χρόνους, πολλοί μεγάλοι καλλιτέχνες επιδόθηκαν στην αναπαράσταση του Ασκληπιού. Στο ιερό της Σικυώνας βρισκόταν χρυσελεφάντινο άγαλμα του θεού, έργο του Καλάμιδος. Ο Ασκληπιός εικονιζόταν να κρατά στο ένα χέρι σκήπτρο και στο άλλο, καρπό πεύκου. Επίσης χρυσελεφάντινο ήταν το προαναφερθέν άγαλμα του Ασκληπιού, έργο του Θρασυμήδη, το οποίο βρισκόταν στο ναό της Επιδαύρου. Ο θεός γενειοφόρος, εικονιζόταν καθισμένος σε θρόνο να κρατά ράβδο στο ένα χέρι και φίδι στο άλλο. Δεν γνωρίζουμε κάτι για τα προς τιμή του Ασκληπιού έργα των Μύρωνα, Φειδία, Πολύκλειτου, Σκόπα,Αλκαμένη και Κηφισόδοτου.

Ασκληπιός_Ρωμαϊκό αντίγραφο εκ του αρχικού το οποίο είχε φιλοτεχνηθεί από τον Τιμόθεο τον 4ο αι. π.Χ_μουσείο Λούβρου

Από τα διασωθέντα μνημεία πρέπει να διακρίνουμε τα αγάλματα, τις προτομές και τα ανάγλυφα. Ο Ασκληπιός εικονίζεται γενικώς με την μορφή ώριμου άνδρα, γενειοφόρου, με άφθονα μαλλιά, γλυκιά και σοβαρή έκφραση, φορώντας φαρδύ ρούχο το οποίο αφήνει το στήθος ακάλυπτο. Ενίοτε εικονίζεται στηριζόμενος με το δεξί του χέρι πάνω σε ράβδο, ενώ το αριστερό σκεπάζεται από το ρούχο. Τέτοια είναι τα αγάλματα του μουσείου της Νεαπόλεως, τουΛατερανού και άλλα.

Διαφορετικού είδους αγάλματα παρουσιάζουν τον Ασκληπιό να κρατά στο δεξί του χέρι κοντή ράβδο. Σε άλλα, ο θεός στηρίζεται σε μακριά ράβδο μέσω της αριστερής του μασχάλης. Τέλος, χάλκινο αγαλματίδιο που βρίσκεται στο μουσείο του Βερολίνου, παρουσιάζει τον Ασκληπιό σκεπτικό, στηριζόμενο με το αριστερό χέρι σε ράβδο, γύρω από την οποία είναι τυλιγμένο ένα φίδι.

Από τις προτομές του, στην πρώτη γραμμή πρέπει να αναφέρουμε την αποικημένη στο Λούβρο και στην συνέχεια τις προτομές τωνμουσείων του Παλατίνου και της Μήλου. Τέλος, σε πολλά αναθηματικά ανάγλυφα, ο Ασκληπιός εμφανίζεται άλλοτε όρθιος, άλλοτε στηριζόμενος σε ανάκλιντρο, περιστοιχισμένος από διάφορα πρόσωπα, το κυριότερο των οποίων είναι η Υγιεία.

Εξ᾽ άλλου η Υγεία εικονίζεται πολύ συχνά με τον πατέρα της, όχι μόνον σε ανάγλυφα αλλά και στα κυριότερα γλυπτικά συμπλέγματα, τα οποία έχουν ήδη αναφερθεί: στο είδωλο της Τιτάνης και στα συμπλέγματα της Ολυμπίας, της Τεγέας και των Μεγάρων.

Στα αναθηματικά ανάγλυφα, τα περισσότερα των οποίων βρέθηκαν προσφάτως, η Υγίεια εικονίζεται γενικώς όρθια, με την μορφή νεαρής κοπέλας, με το κεφάλι να κλίνει πότε δεξιά, πότε αριστερά. Σε μερικά αγάλματα εικονίζεται με το φίδι τυλιγμένο γύρω από το σώμα της.

Πολύτιμη είναι η συμβολή της νομισματολογίας στην μελέτη των παραστάσεων του Ασκληπιού, καθώς μας επιτρέπει να σχηματίσουμε κάποια ιδέα για μερικά από τα σπουδαιότερα μνημεία τα οποία εξαφανίστηκαν για πάντα.

Βιβλιογραφία

Encyclopaedia Britannica Guide to the world’s most influential people

Jean Richepin Ελληνική Μυθολογία τόμος Β’: Θεοί της γής, ημίθεοι ήρωες – Εκδόσεις Δαρεμά 1953

http://chilonas.com/