 |
| Εικόνα 1: Αττική λήκυθος λευκού βάθους του 5ου αι. π.Χ. Ερμής Ψυχοπομπός και Χάρων στη βάρκα του. Ο Χάρων φορά καπέλλο «εργασίας» και κοντό χιτώνα των χειρωνάκτων με ελεύθερο τον ένα ώμο (εξωμίδα), για να μην εμποδίζονται οι κινήσεις του στην κωπηλασία. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα. Βλ. Ν. Καλτσάς, Το Εθνικό Αρχαιολ. Μουσείο, (e-book Iδρύματος Λάτση), 2007, σελ. 298-9. http://www.latsis-foundation.org/ell/electronic-library/the-museum-cycle/to-ethniko-arxaiologiko-mouseio |
Από ένα αφιέρωμα στο θάνατο δεν μπορούν να απουσιάζουν οι «Νεκρικοί Διάλογοι» του Λουκιανού (1).
της Βασιλικής Χριστοπούλου, Αρχαιολόγος
Πρόκειται για τριάντα διαλόγους νεκρών που βρίσκονται στον Άδη. Ανάμεσά τους είναι ομηρικοί ήρωες, ο Μ. Αλέξανδρος και ο φιλόσοφος Μένιππος (2). Κεντρικό θέμα των διαλόγων είναι ο πρόσκαιρος ανθρώπινος βίος, η φευγαλέα ευτυχία του, η ματαιότητα των ανθρώπινων πραγμάτων και ο θάνατος που προσφέρει μια πιο ισότιμη ζωή στον Κάτω κόσμο.
Ο διάλογος που ακολουθεί διεξάγεται ανάμεσα στον Χάρωνα και τον κυνικό φιλόσοφο Μένιππο, ενώ συμμετέχει και ο Ερμής. Ο Μένιππος πιστός στις απόψεις του για μια λιτή ζωή, ακόμα και την ώρα του περάσματός του στον Κάτω Κόσμο, πένης ων, δεν έχει να πληρώσει στον πορθμέα Χάρωνα τον οβολό (3) για τη νεκρική διαδρομή. Μάλιστα, διακωμωδεί και το θέσφατο αυτό. Το πρόβλημα που δημιουργείται είναι σοβαρό. Τι θα κάνει ο Χάρων;
 |
| Εικόνα 2: Αττική λήκυθος λευκού βάθους του ζωγράφου του Sabouroff, Metropolitan Museum of Art, New York, αρ. ευρ. 21.88.17 (Beazley Archive no. 212345). O Eρμής Ψυχοπομπός με κηρύκειο (το σύμβολό του) οδηγεί τη σκιά ενός νέου στη βάρκα του Χάρωνα. |
 |
| Εικόνα 3: Πορτραίτο του Λουκιανού του 17ου αι. (υποθετική απεικόνιση) |
Λουκιανός 231. Νεκρικοί διάλογοι
ΧΑΡΩΝΟΣ ΚΑΙ ΜΕΝΙΠΠΟΥ (αρχαίο κείμενο)
[2.1] ΧΑΡΩΝ
ἀπόδος, ὦ κατάρατε, τὰ πορθμεῖα.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
βόα, εἰ τοῦτό σοι, ὦ Χάρων, ἥδιον.
ΧΑΡΩΝ
ἀπόδος, φημί, ἀνθ᾽ ὧν σε διεπορθμευσάμην.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος (4).
ΧΑΡΩΝ
ἔστι δέ τις ὀβολὸν μὴ ἔχων;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
εἰ μὲν καὶ ἄλλος τις οὐκ οἶδα, ἐγὼ δ᾽ οὐκ ἔχω.
ΧΑΡΩΝ
καὶ μὴν ἄγξω σε νὴ τὸν Πλούτωνα, ὦ μιαρέ, ἢν μὴ ἀποδῷς.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
καὶ μὴν τῷ ξύλῳ σου πατάξας διαλύσω τὸ κρανίον.
ΧΑΡΩΝ
μάτην οὖν ἔσῃ πεπλευκὼς τοσοῦτον πλοῦν;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
ὁ Ἑρμῆς ὑπὲρ ἐμοῦ σοι ἀποδότω, ὅς με παρέδωκέ σοι (5).
[2.2] ΕΡΜΗΣ
νὴ Δί᾽ ὀναίμην, εἰ μέλλω γε καὶ ὑπερεκτίνειν τῶν νεκρῶν.
ΧΑΡΩΝ
οὐκ ἀποστήσομαί σου.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
τούτου γε ἕνεκα νεωλκήσας τὸ πορθμεῖον παράμενε· πλὴν ἀλλ᾽ ὅ γε μὴ ἔχω, πῶς ἂν λάβοις;
ΧΑΡΩΝ
σὺ δ᾽ οὐκ ᾔδεις κομίζειν δέον;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
ᾔδειν μέν, οὐκ εἶχον δέ. τί οὖν; ἐχρῆν διὰ τοῦτο μὴ ἀποθανεῖν;
ΧΑΡΩΝ
μόνος οὖν αὐχήσεις προῖκα πεπλευκέναι;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
οὐ προῖκα, ὦ βέλτιστε· καὶ γὰρ ἤντλησα καὶ τῆς κώπης συνεπελαβόμην καὶ οὐκ ἔκλαον μόνος τῶν ἄλλων ἐπιβατῶν.
ΧΑΡΩΝ
οὐδὲν ταῦτα πρὸς τὰ πορθμεῖα· τὸν ὀβολὸν ἀποδοῦναί σε δεῖ· οὐ γὰρ θέμις ἄλλως γενέσθαι.
[2.3] ΜΕΝΙΠΠΟΣ
οὐκοῦν ἄπαγέ με αὖθις εἰς τὸν βίον.
ΧΑΡΩΝ
χάριέν γε λέγεις, ἵνα καὶ πληγὰς ἐπὶ τούτῳ παρὰ τοῦ Αἰακοῦ προσλάβω (6).
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
μὴ ἐνόχλει οὖν.
ΧΑΡΩΝ
δεῖξον τί ἐν τῇ πήρᾳ ἔχεις.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
θέρμους, εἰ θέλεις, καὶ τῆς Ἑκάτης τὸ δεῖπνον (7).
ΧΑΡΩΝ
πόθεν τοῦτον ἡμῖν, ὦ Ἑρμῆ, τὸν κύνα ἤγαγες; οἷα δὲ καὶ ἐλάλει παρὰ τὸν πλοῦν τῶν ἐπιβατῶν ἁπάντων καταγελῶν καὶ ἐπισκώπτων καὶ μόνος ᾄδων οἰμωζόντων ἐκείνων.
ΕΡΜΗΣ
ἀγνοεῖς, ὦ Χάρων, ὅντινα ἄνδρα διεπόρθμευσας; ἐλεύθερον ἀκριβῶς. οὐδενὸς αὐτῷ μέλει. οὗτός ἐστιν ὁ Μένιππος.
ΧΑΡΩΝ
καὶ μὴν ἄν σε λάβω ποτέ—
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
ἂν λάβῃς, ὦ βέλτιστε· δὶς δὲ οὐκ ἂν λάβοις.
 |
| Εικόνα 4: Λήκυθος λευκού βάθους, περ. 450 π.Χ., του ζωγράφου του Θανάτου, στο Εθνικό Αρχαιολ. Μουσείο, Αθήνα. Ερμής Ψυχοπομπός με πέτασο (καπέλλο με φτερά) οδηγεί τη νεκρή στη βάρκα του Χάρωνα που περιμένει να την πάρει. |
Μετάφραση Π. Μουλλά
ΧΑΡΩΝ
[1] Παλιοτόμαρο, πλήρωσέ μου τα ναύλα σου!
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Φώναζε όσο θέλεις, αν σ᾽ αρέσει!
ΧΑΡΩΝ
Πλήρωσε, σου λέω, που σε πέρασα από τη λίμνη!
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Δεν μπορείς να πάρεις από όποιον δεν έχει (4).
ΧΑΡΩΝ
Υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει έστω και οβολό;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Αν υπάρχει κι άλλος, δεν ξέρω. Εγώ πάντως δεν έχω.
ΧΑΡΩΝ
Μα τον Πλούτωνα, θα σε πνίξω, κάθαρμα, αν δεν πληρώσεις!
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Κι εγώ με τη μαγκούρα θα σου σπάσω το κεφάλι!
ΧΑΡΩΝ
Άδικα λοιπόν σου έχω κάνει τέτοιο ταξίδι;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Να σε πληρώσει για λογαριασμό μου ο Ερμής! Αυτός με παράδωσε σε σένα (5).
ΕΡΜΗΣ
[2] Τώρα μάλιστα, σώθηκα! Να πληρώνω και για τους νεκρούς!
ΧΑΡΩΝ
Εγώ πάντως δεν σ᾽ αφήνω.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Ωραία. Τράβα και τη βάρκα σου στη στεριά, και περίμενε όσο θέλεις!
Τι να σου δώσω, αφού δεν έχω πεντάρα;
ΧΑΡΩΝ
Δεν ήξερες ότι έπρεπε να φέρεις τα ναύλα σου μαζί σου;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Το ήξερα, αλλά δεν είχα. Κι ύστερα; Έπρεπε γι᾽ αυτό να μην πεθάνω;
ΧΑΡΩΝ
Εσύ μόνο λοιπόν θα καυχιέσαι πώς πέρασες τζάμπα;
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Καθόλου τζάμπα, φίλε μου. Και νερό από τη βάρκα έβγαλα, και κουπί τράβηξα και, στο κάτω κάτω, ήμουν ο μόνος από τους επιβάτες που δεν έκλαιγα!
ΧΑΡΩΝ
Αυτά δεν είναι πληρωμή. Πρέπει να δώσεις τον οβολό, είναι νόμος.
Δεν γίνεται αλλιώς.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
[3] Τότε ξαναγύρισέ με στη ζωή.
ΧΑΡΩΝ
Αστείος που είσαι! Για να με ταράξει στο ξύλο ο Αιακός (6);
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Άσε με ήσυχο λοιπόν!
ΧΑΡΩΝ
Δείξε μου τι έχεις στο σακούλι.
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Λούπινα, αν θέλεις, και δείπνο της Εκάτης (7).
ΧΑΡΩΝ
Βρε Ερμή, από πού μας τον έφερες αυτόν τον σκύλο; Τι λόγια έλεγε στο ταξίδι! Κορόιδευε και περιγελούσε όλους τους επιβάτες, κι ήταν ο μόνος που τραγουδούσε, όταν εκείνοι έκλαιγαν!
ΕΡΜΗΣ
Μα δεν ξέρεις, Χάρων, ποιον κουβάλησες με τη βάρκα σου; Έναν άνθρωπο αληθινά ελεύθερο. Αυτός δεν νοιάζεται για τίποτε. Είναι ο Μένιππος!
ΧΑΡΩΝ
Αχ, αν σε ξανάβρω κάποτε...
ΜΕΝΙΠΠΟΣ
Αν με ξανάβρεις!... Μα δεν πρόκειται να με πετύχεις για δεύτερη φορά!
 |
| Εικόνα 5: Αττική λήκυθος λευκού βάθους στο Ashmolean Museum, Oxford, αρ. ευρ. Oxford V547 (Beazley Archive no. 209342). Αποδίδεται στο ζωγράφο του Τύμβου, περ. 500-450 π.Χ. Ο Χάρων έχει προσαράξει τη βάρκα του στις καλαμιές του Αχέροντα. Η σκιά ενός νέου στην όχθη (δε φαίνεται) περιμένει να επιβιβαστεί. |
 |
| Εικόνα 6: Aποδίδεται στο ζωγράφο των Καλαμιών (Reed Painter, floruit, δηλαδή καλλιτεχνική ακμή του περ. ανάμεσα 420 π.Χ.-390 π.Χ.). Αττική λήκυθος (αγγείο για πολύτιμα έλαια) λευκού βάθους, του 420-400 π.Χ. Απεικονίζει νεκρή και Χάρωνα με καπέλλο, που περιμένει να την πάρει στη βάρκα του. RIDS museum- New York, αρ. ευρ. 25.082. |
 |
| Εικόνα 7: Ρωμαϊκή επιτύμβια στήλη του 160-180 μ.Χ. στο Βρετ. Μουσείο. Σύμφωνα με την επιγραφή, ένας Ρωμαίος στρατιώτης, ο Άρης (αριστερά), πέθανε 29 ετών. Αφιέρωσε την πολεμική εξάρτυσή του στο θεό τού πολέμου, Άρη. Αφήνοντάς τα όλα πίσω, πήγε σε έναν κόσμο που δεν υπάρχει άλλο από σκοτάδι. |
----------------------------------------------------
(1) Λουκιανός = Ρήτορας και σατιρικός συγγραφέας, από τους σπουδαιότερους εκπροσώπους της Β’ σοφιστικής (περ. 125 - 180 μ.Χ.) Γεννήθηκε στα Σαμόσατα της Συρίας και παρότι καταγόταν από μη εύπορη οικογένεια, ταξίδεψε αρκετά και έλαβε καλή μόρφωση. Επηρεάστηκε από την πλατωνική, την επικούρεια και την κυνική φιλοσοφία. Έγραψε κυρίως σατιρικούς διαλόγους, αναμειγνύοντας πεζό με ποιητικό λόγο.
(2) Μένιππος = Έζησε τον 3ο αι. π.Χ. Γεννήθηκε στα Γάδαρα της Συρίας. Γνωρίζουμε ελάχιστα για τη ζωή του. Λέγεται ότι ήταν απελεύθερος, απέκτησε περιουσία, την έχασε και κατόπιν αυτοκτόνησε. Ήταν κυνικός φιλόσοφος, δηλαδή πρέσβευε την εγκράτεια χωρίς παρεκκλίσεις, την απλή ζωή στη φύση χωρίς βαρίδια, όπως τα πλούτη και το κυνήγι της δόξας, και σατιρικός συγγραφέας. Τα έργα του, τα οποία δεν σώζονται, επηρέασαν σημαντικά το Λουκιανό.
(3) οβολός = διαδεδομένο ταφικό έθιμο στην αρχαιότητα ήταν η τοποθέτηση ενός οβολού στο στόμα του νεκρού ως αμοιβή του Χάρωνα για το πέρασμα της Αχερουσίας λίμνης μέχρι το βασίλειο του Άδη. Ο οβολός είχε πολύ μικρή αξία. Οι πιο πλούσιοι οικείοι και συγγενείς απέθεταν στα στόματα των νεκρών τους χρυσές δανάκες αντί οβολού για τον εξευμενισμό του Χάρωνα.
(4) οὐκ ἂν λάβοις παρὰ τοῦ μὴ ἔχοντος = γνωστότατη φράση, τη χρησιμοποιούμε ακόμη και σήμερα.
(5) Ερμής = είχε και την ιδιότητα του Ψυχοπομπού. Παρέδιδε τις ψυχές στο Χάρωνα.
(6) Αιακός = μαζί με τους Μίνωα και Ραδάμανθυ ήταν ένας από τους κριτές του Κάτω Κόσμου. Κρατούσε τα κλειδιά του Άδη.
(7) δείπνο της Εκάτης = τροφές και υπολείμματα θυσιών που αφήνονταν στο τέλος κάθε μήνα ως αναθήματα στα τρίστρατα, εκεί που υπήρχαν παρόδια αγάλματα και ιερά της Εκάτης, για το καλό του σπιτιού. Οι φτωχοί και οι επαίτες έτρωγαν τις τροφές αυτές, που ονομάζονταν Εκαταία δείπνα. Τα χριστιανικά βάρβαρα πιθανώς έλκουν την καταγωγή τους από τα Εκαταία δείπνα.
___________________________
Πηγές - πρόσθετες πληροφορίες:
- ΛΟΥΚΙΑΝΟΣ - Νεκρικοί Διάλογοι
- Λουκιανός Σαμοσάτων
- Χάρων
- Β. Παπαϊωάννου, Λουκιανός «Ο μεγαλύτερος σατιρικός της αρχαιότητας», Θεσσαλονίκη 1976.
Βασιλική Χριστοπούλου, Αρχαιολόγος
ΠΗΓΗ :
http://anaskafi.blogspot.com/
Καταπληκτικος διαλογος
ΑπάντησηΔιαγραφή