Η χαμένη... δεξιά παλάμη του Μεγάλου Αλεξάνδρου

Τελευταία ημέρα της ανασκαφής που διενεργούσε η αρχαιολόγος Καλλιόπη Λιμναίου - Παπακώστα το 2009 στην Αίγυπτο και, απογοητευμένη καθώς ήταν, αποφάσισε να σταματήσει την έρευνα. Τότε το χώμα υποχώρησε και φάνηκε ένα μικρό άσπρο κομμάτι μαρμάρου. 

«Ήταν η 4η Μαίου 2009, η τελευταία ημέρα της ανασκαφής και η ημέρα που είχα πάρει την απόφαση να σταματήσω πλέον την έρευνα στην Αλεξάνδρεια, όταν ξαφνικά, προς το τέλος της ημέρας, το χώμα στην παρειά της τομής, στα 8 μ. βάθος ,υποχώρησε και ένα μικρό άσπρο κομμάτι μαρμάρου εμφανίστηκε» είπε. «Αυτή η στιγμή δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια, παρά μόνο με συναισθήματα... Σιγά-σιγά, βγάλαμε από τη γη της Αλεξάνδρειας στο φώς, ένα μοναδικό μαρμάρινο άγαλμα περίπου 0,80 μ., ένα σπουδαίο  έργο τέχνης ελληνιστικής εποχής».

Το εντυπωσιακό μαρμάρινο άγαλμα (περίπου 0,80 μ.) της ελληνιστικής εποχής δέσποζε στις εφημερίδες της Αιγύπτου που έγραφαν για «μία από τις πιο σπουδαίες ανακαλύψεις που έγιναν στους κήπους του Sallalat τα τελευταία 100 χρόνια». Ήταν σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο με τεχνοτροπία που παραπέμπει στη σχολή του Λυσίππου (προσωπικός γλύπτης του Μεγάλου Αλεξάνδρου), μας είχε πει πέρυσι η ανασκαφέας, χαρακτηρίζοντας «ευλογία» την εμπειρία των 20 χρόνων έρευνας που διεξάγει στην Αίγυπτο.

Η χαμένη παλάμη

Στο Μουσείο της Ακρόπολης η ανασκαφέας έδωσε την απάντηση. Το άγαλμα που βρήκε τότε και τώρα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Αλεξάνδρειας δεν είναι ο Αλέξανδρος. «Είναι ο Αλέξανδρος Δορυφόρος!». Η χαμένη δεξιά παλάμη του αγάλματος, με ένα τμήμα από το δόρυ σε αυτήν που ήρθε στο φως τον περασμένο Νοέμβριο, ενίσχυσε την ερμηνεία της. «Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνει τη γνώμη μου ότι η Αλεξάνδρεια έχει στο Μουσείο της ένα από τα πιο σημαντικά αγάλματα της σχολής του Λυσίππου των ελληνιστικών χρόνων».

Το μικρό χέρι θα προσαρμοστεί στο άγαλμα του Αλεξάνδρου στο οποίο ανήκει.

Αν οι συζητήσεις με τον Δημήτρη Παντερμαλή και τον υπουργό Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου, Khaled El Enany, έχουν αίσιο τέλος, τον Ιούνιο του 2019 θα το δούμε στο Μουσείο της Ακρόπολης σε μια έκθεση για την Αλεξάνδρεια, η οποία θα μεταφερθεί στη Θεσσαλονίκη κι έπειτα στην Πέλλα. Θα είναι μια δικαίωση της Ελληνίδας αρχαιολόγου που ανασκάπτει εδώ και δύο δεκαετίες στην Αίγυπτο χωρίς καμία βοήθεια από το ελληνικό κράτος.

Για το εύρημα που έφερε στο φως και παριστά γυμνό νέο άνδρα σε στάση κλασικού contraposto, με το δεξί πόδι ανασηκωμένο (πιθανώς στηριζόταν κάπου), η κ. Παπακώστα μίλησε αναλυτικά στη διάλεξη με τίτλο «Μέγας Αλέξανδρος – Ελληνικές ανασκαφές στην Αλεξάνδρεια Αιγύπτου. Η σημασία τους για τον Ελληνισμό» που διοργάνωσε η AHEPA (ύπατος πρόεδρος, ο κ. Andrew C. Zachariades). Ο τύπος του αγάλματος και τα χαρακτηριστικά του, οι αναλογίες, η κίνηση και η στροφή του λαιμού είναι στοιχεία που υποδηλώνουν τη σχέση του με την εικονογραφία του Μ. Αλεξάνδρου. «Η κατασκευή του αγάλματος είναι εξαιρετικής ποιότητας. Υπάρχει ένας συγκρατημένος ρεαλισμός σε συνδυασμό με έναν μεταπραξιτελικό αισθησιασμό. Αυτό το έργο τέχνης συνδυάζει την ομορφιά των γλυπτών της κλασικής εποχής με το πάθος των ελληνιστικών αγαλμάτων. Οι όρθιες γυμνές μορφές ήταν ο πιο συνηθισμένος τύπος για βασιλικά αγάλματα των ελληνιστικών χρόνων. Μερικές λογοτεχνικές πηγές μας δίνουν την πληροφορία ότι ο τύπος αυτός αγάλματος χρησιμοποιήθηκε για την απεικόνιση του Αλεξάνδρου, κατά τη διάρκεια της ζωής του και μετά τον θάνατό του. Ο Πλούταρχος αναφέρει μια ιστορία: ότι ο Λύσιππος κατέκρινε τον ζωγράφο Απελλή, που παρουσίαζε τον Αλέξανδρο κρατώντας κεραυνό, ενώ ο ίδιος τον παρίστανε πάντα να κρατά δόρυ. Το άγαλμα του Λυσίππου, “ο Αλέξανδρος δορυφόρος”, ή είχε χαθεί ή δεν υπήρξε ποτέ. Όμως, συγκρίνοντας το άγαλμα με δύο από τα πιο σημαντικά αγαλματίδια που αντιγράφουν πιθανώς αυτό το χαμένο άγαλμα του Λυσίππου, ιδιαίτερα το μαρμάρινο αγαλματίδιο στο μουσείο Getty του Malibu και ένα χάλκινο στο Λούβρο, παρατηρούμε ότι υπάρχουν πολλές ομοιότητες».

Η αρχαιολόγος και διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού, τέτοια εποχή πέρυσι, ξεπερνώντας τα προβλήματα με το νερό και τη λάσπη στην ανασκαφή, ανακάλυψε μέρος της θεμελίωσης ενός υπερμεγέθους κτιρίου που χρονολογείται στην πρώιμη πτολεμαϊκή περίοδο, σύμφωνα με την κεραμική και την τεχνοτροπία των δόμων. Οι έρευνες έφτασαν στο φυσικό έδαφος που αποτελείται από άμμο και ψαμμίτη. «Αυτό σημαίνει ότι βρήκαμε το πρώτο στρώμα θεμελίωσης της αρχαίας Αλεξάνδρειας». Το μέγεθος των δόμων της θεμελίωσης καθώς και το μέγεθος των δόμων του τοίχου δείχνουν ότι αποκάλυψαν μέρος ενός δημόσιου κτιρίου της πτολεμαϊκής εποχής κι αυτό σε συνδυασμό με την περιοχή «ανήκει στη Βασιλική συνοικία, καθιστά το εύρημα σημαντικό για τη γνώση της τοπογραφίας της πτολεμαϊκής πόλης». Στις έρευνες που συνεχίστηκαν το φθινόπωρο αποκαλύφθηκε μια πρώιμη βυζαντινή κατασκευή, ένα εργαστήριο. Καθώς και η συνέχεια της κατασκευής προς νότον σε μήκος περίπου 11 μ. «Οι δόμοι του μεγάλου τοίχου που βρήκαμε την άνοιξη στέκονται δίπλα σ’ αυτή τη σειρά των λίθων». Τότε βρέθηκε και το χέρι με τμήμα από δόρυ που ανήκει στο άγαλμα του Αλεξάνδρου.

Ερμηνεία και σύγκριση

Η κ. Παπακώστα κάνει συγκρίσεις και με το χάλκινο άγαλμα που αναπαριστά τον Μέγα Αλέξανδρο και αποδίδεται στον Λύσιππο, το οποίο πρόσφατα κατασχέθηκε σε επιχείρηση της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης και τώρα είναι αποθηκευμένο στο Μουσείο Θεσσαλονίκης. «Ο τύπος και τα βασικά χαρακτηριστικά είναι ακριβώς όμοια με το άγαλμα της Αλεξάνδρειας. Τέλος, το άγαλμα βρέθηκε και πιθανώς στεκόταν μέσα στο Βασιλικό τετράγωνο και σίγουρα δεν μπορεί να έχει δημιουργηθεί από έναν απλό γλύπτη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τα στυλιστικά του χαρακτηριστικά που παραπέμπουν στη σχολή του Λυσίππου, μας κάνουν να πιστεύουμε ότι πρόκειται για έργο της συγκεκριμένης σχολής που λειτούργησε στην Αλεξάνδρεια. Το άγαλμα το χρονολογούμε την πρώιμη ελληνιστική περίοδο (325-300 π.Χ.)».

Η αντίληψη που έχουμε για την μορφή του Αλεξάνδρου, «προέρχεται από μεταγενέστερα έργα Ελλήνων και Ρωμαίων, που σίγουρα έχουν επηρεαστεί από την καταλυτική, ιστορική του παρουσία, τη θεοποίηση και την εξιδανίκευσή του. Τα έργα αυτά δεν ήταν σύγχρονά του και δεν μπορούμε να επιμένουμε ότι όλα είναι αντίγραφα σπουδαίων πρωτοτύπων, αφού ελάχιστα τέτοια έχουν διασωθεί ανά τους αιώνες. Ίσως λοιπόν το εξαίρετο αυτό δείγμα της πρώιμης ελληνιστικής τέχνης να είναι πιο κοντά στο “αληθινό πρόσωπο” του Μ. Αλεξάνδρου».

Εδώ και 12 ημέρες οι έρευνες ξεκίνησαν πάλι στην περιοχή του πάρκου Shallalat. «Ευελπιστώ ότι αυτή την ανασκαφική περίοδο θα ολοκληρωθεί η έρευνα στο σημείο που σκάβω τόσα χρόνια. Τον Οκτώβριο θα πραγματοποιηθεί γεωφυσική έρευνα σε όλο το πάρκο από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας του Πανεπιστημίου της Κρήτης (διευθυντής ο δρ Απόστολος Σαρρής) με χρηματοδότηση του National Geographic, το οποίο τον Μάιο ξεκινά τα γυρίσματα ενός ντοκιμαντέρ για την ανασκαφή στο Βασιλικό Τετράγωνο της πτολεμαϊκής Αλεξάνδρειας», λέει η ανασκαφέας στην «Κ».Η τεράστια θεμελίωση από ασβεστόλιθο που αποκάλυψε της δίνει το δικαίωμα να σκέφτεται ότι «θα μπορούσε να είναι ένα από τα φημισμένα οικοδομήματα του Βασιλικού Τετραγώνου, όπως περιγράφονται από τους αρχαίους συγγραφείς και κυρίως τον Στράβωνα».

Η ελληνίδα αρχαιολόγος αναζητά τον Μέγα Αλέξανδρο στην Αίγυπτο

Ο Μέγας Αλέξανδρος κυρίευσε εκατοντάδες πόλεις και λαούς, διέσχισε νικητής την Ασία, εκδικήθηκε τους νεκρούς των Θερμοπυλών, του Μαραθώνα και της Σαλαμίνας, την καταστροφή των Αθηνών, τις ταπεινώσεις αιώνων. Διέδωσε τον ελληνικό πολιτισμό μέχρι τα Ιμαλάια, ίδρυσε Αλεξάνδρειες από την Αίγυπτο μέχρι την Ινδία, έκτισε πόλεις ελληνικές στα πέρατα της οικουμένης. Πόλεις με Αγορά, Θέατρο και Ελληνες κατοίκους που διατηρούν την γλώσσα και τα έθιμα για τουλάχιστον έξι αιώνες ακόμη. Ο Αλέξανδρος μετέβαλε εντελώς την μορφή της παγκόσμιας ιστορίας, συλλαμβάνοντας την έννοια της ανθρωπότητας, διηύρυνε το κράτος του σε κράτος πολιτών του κόσμου και κατέστησε τα αγαθά του πολιτισμού όλων των χωρών, κοινό κτήμα όλων των ανθρώπων. Κι όμως, σήμερα κανείς δεν ξέρει πού είναι ο τάφος του.

«Όλοι οι αρχαίοι συγγραφείς συμφωνούν ότι το σώμα του ταριχεύθηκε και μετά από προετοιμασίες 2 χρόνων, η σωρός του μεταφέρθηκε με μία μνημειώδη αρμάμαξα και πομπή που άρμοζε στο μεγαλείο του, από τη Βαβυλώνα μέχρι την Συρία, όπου ο Πτολεμαίος, διοικητής τότε της Αιγύπτου, κινούμενος με τον στρατό του, πέτυχε να υφαρπάξει και μεταφέρει στην Αίγυπτο» είπε η αρχαιολόγος Πέπη Λιμναίου- Παπακώστα στην ομιλία της στο Μουσείο της Ακρόπολης, για τις αρχαίες πηγές και τις αναφορές τους σε αυτό το θέμα.

«Γνωρίζουμε  ότι ο Πτολεμαίος  τον έθαψε καταρχάς στην Μέμφιδα (η Αλεξάνδρεια κτιζόταν ακόμη) και μετά από 10 χρόνια τον μετέφερε στην πόλη που ίδρυσε, την Αλεξάνδρεια, ‘όπου νυν έτι κείται’,όπως αναφέρει ο Στράβων (67-23 μ.Χ.) που επισκέφθηκε την Αλεξάνδρεια το 25 μ.Χ. και έμεινε εκεί τέσσερα χρόνια» είπε η ελληνίδα ερευνήτρια.

«Ο Στράβων, περιγράφοντας την Αλεξάνδρεια, αναφέρεται στο Σήμα, δηλαδή στο βασιλικό νεκροταφείο, και το τοποθετεί στο Βασιλικό Τετράγωνο». Εκεί τοποθετεί και ο Ζηνόβιος το μαυσωλείο που ανήγειρε ο Πτολεμαίος Δ’ ο Φιλοπάτωρ και στο οποίο μετέφερε το Σώμα του Αλέξανδρου και όσους Πτολεμαίους είχαν αποβιώσει μετά από αυτόν. Τέλος, ο Αχιλλέας Τάτιος, που έζησε τον 3ο αι. μ.Χ., στο μυθιστόρημά του «Τα κατά Λευκίππην και Κλιτοφώντα» περιγράφει την πόλη και αναφέρεται στον ‘επώνυμον του Αλεξάνδρου τόπον’ κοντά στην διασταύρωση των 2 μεγάλων κεντρικών οδών της Αλεξάνδρειας,που ονομάζει της πόλεως το πεδίον».

Τα ίχνη του χάθηκαν κατά τον 4ο αι. μ.Χ. «Τελικά ,όχι μόνο η ζωή του και το έργο του,αλλά και ο θάνατός του και η ταφή του πέρασαν στο χώρο του θρύλου» τόνισε η κα Παπακώστα.

Κατόπιν αναφέρθηκε στις δοξασίες ότι ο Αλέξανδρος είναι θαμμένος κάτω από το Τζαμί του Προφήτη Δανιήλ η την εκκλησία του Αγίου Αθανασίου, επίσης, κάτω από το τζαμί του Ατταρίν, όπου βρισκόταν μία γρανιτένια σαρκοφάγος του Φαραώ Νεκτανεβώ κ.α. Στις αρχές του 20ού αιώνα, υποστηρίχθηκε από τον μεγάλο Ιταλό αρχαιολόγο Αντριάννι, ότι ένας προθάλαμος μακεδονικού τάφου, κατασκευασμένος από μονόλιθους όγκους αλαβάστρου, που βρέθηκε τυχαία στο Λατινικό Κοιμητήριο, αποτελούσε τμήμα του χαμένου Τάφου.

To Ελληνικό Ινστιτούτο Έρευνας Αλεξανδρινού Πολιτισμού είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που το 1998 , σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Αλεξάνδρειας, διεξήγαγε ανασκαφές γύρω από τον περίφημο Τάφο του Αλαβάστρου, χωρίς όμως θετικά αποτελέσματα. Ο θάλαμος αυτός πρέπει λογικά να έχει μεταφερθεί στο σημείο που βρίσκεται τώρα, από άλλο χώρο, βέβαια, λόγω του όγκου του, από κάπου κοντά, είπε η αρχαιολόγος.

Το 2000,ξεκίνησε μία μεγάλη γεωφυσική έρευνα στο πιο απίθανο και δύσκολο σημείο της Αλεξάνδρειας, το Εβραϊκό Νεκροταφείο! Το αποτέλεσμα ήταν να εντοπισθεί στο κέντρο του χώρου, υπόγεια ανθρώπινη κατασκευή διαστάσεων 20χ50 μ.,  δηλ. 1000 μ2! Δυστυχώς για πολιτικούς λόγους, δεν επετράπη να γίνει ανασκαφή.

Το Μάρτιο του 2007 ,απέκτησε άδεια  από το Ανώτατο Αρχαιολογικό Συμβούλιο της Αιγύπτου για αρχαιολογική έρευνα και ανασκαφή στους Κήπους Σαλλαλάτ της Αλεξάνδρειας, χώρο όπου η κα Παπακώστα πιστεύει πως ήταν τα Βασιλικά Τετράγωνα. Η περιοχή ήταν μεταξύ των Ανακτόρων των Πτολεμαίων ,στην παραλία και της Κανωπικής οδού, που αποτελούσε την κεντρική Λεωφόρο της Αλεξάνδρειας που χώριζε οριζοντίως την πόλη στα δύο. Σε αυτή την περιοχή τοποθετεί και ο Στράβων το Σήμα του Αλέξανδρου.

Εκεί, από πέρσι, φέρνει στο φως δημόσιο κτήριο, το στρώμα θεμελίωσης του οποίου «χρονολογείται στην πρώιμη Πτολεμαϊκή περίοδο, σύμφωνα με την κεραμεική και την τεχνοτροπία των δόμων. Κάτω από τη θεμελίωση σε βάθος 10,70μ., φτάσαμε στο φυσικό έδαφος που αποτελείται από άμμο και ψαμμίτη. Αυτό σημαίνει ότι βρήκαμε το πρώτο στρώμα θεμελίωσης της αρχαίας Αλεξάνδρειας».

Εκεί ανακάλυψε και ένα μοναδικό άγαλμα, ίσως τον «Δορυφόρο Αλέξανδρο», ένα θρυλικό έργο του Λυσίππου, που μέχρι τώρα δεν γνωρίζαμε καν αν υπήρχε.

Πηγή: Γ. Συκκά, Καθημερινή, Αντ. Καρατάσου, Liberal

ΠΗΓΗ : http://anaskafi.blogspot.com/2017/04/blog-post_80.html#ixzz4fAcBIa5m