Το χρονικό της υποταγής: Ποιοί, πως και γιατί κάλεσαν το ΔΝΤ

Οι προφάσεις της κυβέρνησης ότι αναγκάστηκε να αποδεχτεί το Μνημόνιο κάτω από την πίεση των πραγμάτων, ότι ήταν αναγκαίο προκειμένου να εξασφαλίσει η χώρα τα δανεικά που χρειαζόταν και ότι για όλα φταίνε οι άλλοι πάσχει ολοένα και πιο σοβαρά. Η τελευταία Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής επισημαίνει ξεκάθαρα τις ευθύνες του σημερινού οικονομικού επιτελείου και δικαιώνει απόλυτα τις επισημάνσεις ότι η κυβέρνηση παρέλαβε ένα πρόβλημα ελλείμματος κοινό σε όλη την Ευρώπη και το μετέτρεψε σε κρίση δανεισμού, μοναδική, την ώρα εκείνη, σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Η αλήθεια –και η κυβέρνηση την ξέρει πολύ καλά– είναι πως μπορούσε να δανειστεί –και μάλιστα με χαμηλά επιτόκια– και τον Οκτώβριο και το Νοέμβριο και το Δεκέμβριο του 2009. Μπορούσε με άνεση να δανειστεί και στους πρώτους μήνες του 2010, όταν τα επιτόκια βρίσκονταν στην αρχή της ανηφόρας. Μπορούσε να βρει διεξόδους, αλλά είχε πάρει τις αποφάσεις της από την πρώτη στιγμή που συγκροτήθηκε. Και πάνω σε εκείνες τις αποφάσεις πορευόταν, χωρίς κανένα άλλο σχέδιο. Το ομολόγησε και αυτό, αλλά πολύ αργότερα.

Τα γεγονότα από τη συγκρότηση της κυβέρνησης μέχρι την υποταγή στο Μνημόνιο μιλούν από μόνα τους. Είναι, μάλιστα, εξόχως διδακτικά για όλα όσα συμβαίνουν την ώρα αυτή, αλλά και για όλα όσα εκκολάπτονται. Το ιστορικό του εγκλήματος δεν μπορεί πλέον ούτε να αμφισβητείται ούτε να αγνοείται ούτε να λησμονείται.

Αποκλείουν προσφυγή στο ΔΝΤ
Οκτώβριος 2009: Η νέα κυβέρνηση παίρνει το τιμόνι της διακυβέρνησης του τόπου με τη διαβεβαίωση ότι «λεφτά υπάρχουν», ότι θα ρίξει χρήμα στην αγορά και ότι θα δώσει έμφαση στην ανάπτυξη. Κυρίως, όμως, ότι δεν πρόκειται να προσφύγει ποτέ στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, καθώς μια τέτοια επιλογή όχι μόνο δεν θα έδινε λύση σε κανένα από τα προβλήματα του τόπου, αλλά θα επέφερε και πολύ σοβαρές αρνητικές επιπτώσεις στην αναπτυξιακή διαδικασία και την κοινωνική συνοχή.

Πέρα, όμως, από τις ρητές διαβεβαιώσεις του πρωθυπουργού, το ενδεχόμενο προσφυγής στο ΔΝΤ αποκλειόταν και από τα πραγματικά δεδομένα, αφού η χώρα –παρά τη διεύρυνση του ελλείμματος– μπορούσε άνετα να δανειστεί από τις αγορές. Άλλωστε, ανάλογα προβλήματα ως προς το δημόσιο έλλειμμα αντιμετώπιζαν πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν όλες είχαν πέσει έξω στις προβλέψεις τους, τόσο για την ύφεση, όσο για το μέγεθος των ελλειμμάτων. Ακόμη και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε αναθεωρήσει τρεις φορές έως τότε τις προβλέψεις που έκανε για ολόκληρη την Ευρώπη.

Αποφασίζουν προσφυγή στο ΔΝΤ
Παρ’ όλα αυτά, η ηγεσία της κυβέρνησης –κόντρα στους προεκλογικούς της όρκους, κόντρα στα δεδομένα και τη διεθνή εμπειρία– καταλήγει σε μια ανεξήγητη επιλογή. Αποφασίζει –και μάλιστα από την πρώτη στιγμή– να καταφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Στην αρχή, ωστόσο, δεν το λέει ούτε καν στα βασικότερα από τα μέλη της. Το αποκαλύπτει, όμως, λίγο αργότερα ρητά και ξεκάθαρα ο αρμόδιος υφυπουργός Οικονομικών Φίλιππος Σαχινίδης. Σε συνέντευξή του στην κρατική τηλεόραση, στις 5 Μαΐου 2010, ανάμεσα στα άλλα αναφέρει:

«Όταν ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ τη διακυβέρνηση της χώρας, διαπίστωσε ότι η μόνη εναλλακτική επιλογή που είχε ήταν να προσφύγει στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο». Για να μην αφήσει, μάλιστα, καμιά αμφιβολία σε ό,τι αφορά το χρόνο διαμόρφωσης και οριστικοποίησης της κυβερνητικής απόφασης, ο αρμόδιος υφυπουργός διευκρινίζει, χωρίς περιστροφές, ότι το ΔΝΤ αντιμετωπίστηκε «ως η πρώτη επιλογή και η μόνη που υπήρχε από τις 5 Οκτωβρίου».

Φουσκώνουν το έλλειμμα
Οι μεθοδεύσεις για το προαποφασισμένο έγκλημα ξεκινούν λίγο μόλις καιρό μετά τη συγκρότηση της κυβέρνησης. Ενώ η χώρα χρειάζεται, χωρίς καμιά άλλη καθυστέρηση, αυστηρά μέτρα για να προλάβει την περαιτέρω διόγκωση του ελλείμματος, αλλά –και προπάντων μάλιστα– για να πείσει τις αγορές ότι ξέρει το πρόβλημα και είναι αποφασισμένη να το αντιμετωπίσει, η κυβέρνηση παίρνει τον ακριβώς αντίθετο δρόμο. Προβάλλει το υπέρογκο δημόσιο χρέος, προαναγγέλλει ότι το έλλειμμα του 2009 θα ξεπεράσει το 12% και αφήνει να διαφανεί πως δεν πρόκειται να πάρει κανένα από τα μέτρα που απαιτούνται για να αποτρέψει το αρνητικό αυτό ενδεχόμενο. Όχι μόνο δεν κάνει οτιδήποτε για να συγκρατήσει τη διόγκωση του ελλείμματος, αλλά διαπράττει και τα εντελώς αντίθετα.

Με τις πρώτες αποφάσεις της, η κυβέρνηση καταργεί σοβαρές πηγές είσπραξης πρόσθετων πόρων που είχε δρομολογήσει η προηγούμενη και αυξάνει τα έξοδα του τελευταίου τριμήνου. Ακυρώνει την έκτακτη εισφορά των ιδιοκτητών σκαφών αναψυχής και τις ρυθμίσεις για την τακτοποίηση ημιυπαίθριων χώρων. Αυξάνει τις δαπάνες του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων. Μοιράζει επιδόματα, αλλά αφήνει την είσπραξη των αντίστοιχων πόρων για την επόμενη χρονιά. Εγκαταλείπει ακέφαλους τους εισπρακτικούς μηχανισμούς και προκαλεί πλήρη κατάρρευση των κρατικών εσόδων. Με τις πράξεις και τις παραλείψεις της, αντί να συγκρατήσει το έλλειμμα, το φουσκώνει τουλάχιστον κατά 2 με 3 ποσοστιαίες μονάδες.

Διασύρουν την εικόνα της χώρας
Στην προσπάθειά του να εκθέσει την προηγούμενη κυβέρνηση, το οικονομικό επιτελείο παρουσιάζει τις εκτιμήσεις του για το έλλειμμα του 2009 σαν πλασματικά στοιχεία, γεγονός που πλήττει άδικα τη χώρα. Τόσο γιατί δεν επρόκειτο για παραποιημένα στοιχεία, αλλά για εκτιμήσεις, όσο και γιατί είχαν ήδη πέσει έξω όλες οι εκτιμήσεις όλων των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.

Σχεδόν ταυτόχρονα, ο πρωθυπουργός ελεεινολογεί την κατάσταση της οικονομίας, αλλά και την εικόνα της χώρας γενικότερα. Μιλά για «εκτεταμένη διαφθορά που έχει προσλάβει δια στάσεις πανδημίας», για σοβαρούς κινδύνους «χρεοκοπίας», για μια χώρα που «βρίσκεται στην Εντατική». Οι δηλώσεις του, σε συνδυασμό με την άρνηση της κυβέρνησης να πάρει μέτρα εξυγίανσης και ακόμη περισσότερο με τις αποφάσεις που φουσκώνουν, αντί να περιορίζουν το έλλειμμα, προκαλούν έντονη ανησυχία στις διεθνείς αγορές. Η κρίση ελλείμματος –κρίση κοινή για ολόκληρη την Ευρώπη– μετατρέπεται σε κρίση εμπιστοσύνης, μοναδική στην Ευρώπη. Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, ο ένας μετά τον άλλο, υποβαθμίζουν την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας και τα επιτόκια δανεισμού παίρνουν την ανηφόρα. Μέσα σε δύο μήνες, τα spreads ξεπερνούν τις 250 μονάδες βάσης.

Διαπραγματεύονται παρασκηνιακά
Σε όλο αυτό το διάστημα, μέχρι και τους πρώτους μήνες του 2010, η κυβέρνηση έχει μπροστά της μια ρεαλιστική και δοκιμασμένη συνταγή: Να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές σε ανεκτά επιτόκια, να καλύψει τις ανάγκες της χώρας για ολόκληρο το 2010 και να ανακόψει τις ορέξεις των κερδοσκόπων. Αυτό, άλλωστε, είχε κάνει και η προηγούμενη, ένα χρόνο πρωτύτερα, παρόλο που οι καταστάσεις δεν ήταν το ίδιο πιεστικές.

Παρά την έγκαιρη επισήμανση, αλλά και την εξέταση της δυνατότητας αυτής, η κυβέρνηση κλοτσά τη δυνατότητα που έχει μπροστά της για μια επαρκή δανειοδότηση. Αντί να καλύψει τις δανειακές ανάγκες της χώρας για το μέγιστο που μπορεί και να αποκτήσει άνεση χρόνου για τα επόμενα βήματά της, στρέφεται αμέσως προς το ΔΝΤ.

Τα σχέδια της κυβέρνησης αρχίζουν να διακρίνονται στα τέλη Νοεμβρίου, όταν γίνεται γνωστό ότι αρμόδια κυβερνητικά στελέχη ξεκινούν προπαρασκευαστικές συζητήσεις με παράγοντες της Κομισιόν και του ΔΝΤ για το ενδεχόμενο που η Ελλάδα δεν θα μπορεί να δανειστεί από τις αγορές.

Λίγο αργότερα, στη Σύνοδο Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο πρωθυπουργός αφήνει έκπληκτους τους ομολόγους του, καθώς δηλώνει πως κυβερνά μια διεφθαρμένη χώρα. Διαψεύδει, πάντως, τα σενάρια που αναφέρονται σε πιθανή προσφυγή στο ΔΝΤ και υποστηρίζει ότι «η χώρα μπορεί να τα βγάλει πέρα μόνη της».

Στις αρχές του χρόνου, η κυβέρνηση αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον προϋπολογισμό που μόλις είχε ψηφίσει και να ανακοινώσει μέτρα λιτότητας. Λίγο αργότερα, στα μέσα Φεβρουαρίου, ο πρωθυπουργός δηλώνει ότι «έτσι όπως χειριστήκαμε τα οικονομικά μάς αφαιρέθηκε ένα κομμάτι της κυριαρχίας μας». Σχεδόν ταυτόχρονα, ο υπουργός Οικονομικών παρομοιάζει με την ελληνική οικονομία με «Τιτανικό» που βουλιάζει. Οι αρνητικές εικόνες που εκπέμπει η ίδια η κυβέρνηση, σε συνδυασμό με τις συζητήσεις για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης και τις γερμανικές αντιδράσεις, ανεβάζουν ακόμη περισσότερο τα spreads.

Βάζουν στο τραπέζι το «πιστόλι» του ΔΝΤ
Στις αρχές Μαρτίου –υποκύπτοντας σε νέο τελεσίγραφο των Βρυξελλών– η κυβέρνηση ανακοινώνει νέα εισπρακτικά και περιοριστικά μέτρα. Δεν φαίνεται, ωστόσο, να πείθει κανέναν και το κόστος του δανεισμού συνεχίζει τη δραματική ανηφόρα. Τα σενάρια χρεοκοπίας πανικοβάλλουν τον κόσμο, χιλιάδες καταθέτες αναζητούν τραπεζικά καταφύγια στο εξωτερικό και η κατάσταση επιδεινώνεται ραγδαία.

Στο μεταξύ, η προσπάθεια δημιουργίας Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Στήριξης εξακολουθεί να προσκρούει σε γερμανικές αντιρρήσεις και ο πρωθυπουργός αρχίζει να περιφέρει ανάμεσα στους εταίρους μας το «πιστόλι» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Υποστηρίζει, καταρχάς, ότι «δεν ζητούμε από την ΕΕ χρήματα, αλλά πολιτική στήριξη». Θέτει, ωστόσο, σε αμφισβήτηση ο ίδιος τις διαβεβαιώσεις του, καθώς –στα μέσα Μαρτίου– αποκαλύπτει πως η κυβέρνηση είχε ήδη ξεκινήσει σχετικές συζητήσεις με το ΔΝΤ. «Συζητήσαμε», λέει, «με το ΔΝΤ και μας είπαν πως δεν θα μας ζητούσαν παραπάνω μέτρα από όσα πήραμε».

Λίγο αργότερα κάνει ένα ακόμη βήμα, υπογραμμίζοντας –στο Υπουργικό Συμβούλιο– ότι το σενάριο της προσφυγής στο ΔΝΤ ενισχύεται εξαιτίας «εσωτερικών αντιθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης». Τελικά, στις 25 Μαρτίου, η ΕΕ αποφασίζει να προχωρήσει στη συγκρότηση Μηχανισμού για τη Στήριξη της Ελλάδας, αλλά το ΔΝΤ ανακοινώνει πως, εάν δεχτεί αίτημα βοήθειας, θα θέσει τους δικούς του όρους. Τα spreads συνεχίζουν την ανηφόρα.

Υποτάσσουν τη χώρα στο Μνημόνιο
Στις αρχές Απριλίου (9/4), ύστερα από κινητοποίηση Ευρωπαίων ηγετών, στελεχών της ΕΚΤ και παραγόντων του ΔΝΤ, οριστικοποιούνται οι λεπτομέρειες για το Μηχανισμό Στήριξης προς την Ελλάδα και το ύψος της βοήθειας. Ο πρωθυπουργός δηλώνει ότι «έχουμε πια ένα δίχτυ ασφαλείας» και ότι «το όπλο στο τραπέζι είναι πλέον γεμάτο».

Περίπου δέκα ημέρες αργότερα, η κυβέρνηση ξεκινά τις τελικές διαβουλεύσεις με την Ευρωπαϊ κή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το ΔΝΤ, για την προσφυγή στον «Ευρωπαϊκό Μηχανισμό» (!). Ο υπουργός Οικονομικών διαβεβαιώνει ότι η έναρξη διαπραγμάτευσης δεν σημαίνει προσφυγή, αλλά ο πρωθυπουργός τονίζει προς το Υπουργικό Συμβούλιο πως, «αν το συμφέρον της χώρας επιτάσσει να χρησιμοποιήσουμε το Μηχανισμό, θα το κάνουμε χωρίς δισταγμό».

Λίγες ημέρες αργότερα, στις 23 Απριλίου, ο πρωθυπουργός ανακοινώνει από το Καστελόριζο την απόφασή του να προσφύγει στο Μηχανισμό Στήριξης, χωρίς να κάνει καμιά αναφορά στο ΔΝΤ. Παρουσιάζει την απόφασή του σαν απολύτως αναγκαία και τονίζει: «Βρισκόμαστε σε μια δύσκολη πορεία, μια νέα Οδύσσεια για τον Ελληνισμό». 

ΠΗΓΗ: Ας μιλήσουμε επιτέλους!