Η Ελληνίδα γυναίκα στον ωκεανό των αιώνων

Της Ειρήνης Λεριού

Η γυναίκα, μέσα στον ωκεανό των αιώνων της ανθρωπότητας, άλλοτε εξυμνήθηκε τυλιγμένη στο λαμπερό φως της αποδοχής, της αγάπης, της εκτίμησης και του θαυμασμού, άλλοτε καταδικάστηκε να μένει εγκλωβισμένη στο παγερό και σκοτεινό μπουντρούμι της αμφισβήτησης, του μίσους, της αδικίας, της απαξίωσης, ακόμα και του βασανιστηρίου θανάτου, και άλλοτε πάλεψε, με

ψυχή σφυρηλατημένη από αξίες και ιδανικά που της τα καταπάτησαν, για να δραπετεύσει από το παγωμένο σκοτάδι της απαξίωσης και να ντυθεί το ζεστό φως της αποδοχής - ακόμα και της δόξας.

Το κουβάρι των διακυμάνσεων της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία ξετυλίγεται ήδη από τα αρχαία χρόνια. Ποια ήταν όμως η θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα; Σχετικά με αυτό το ερώτημα κυριαρχούν τρεις διαφορετικές μεταξύ τους απόψεις:

Η πρώτη άποψη, που είναι και η επικρατέστερη, θέλει τη γυναίκα στην αρχαία Ελλάδα να θεωρείται ον υποδεέστερο από τον άντρα και επιπλέον να μην μορφώνεται. Σύμφωνα με αυτήν τη θέση, η γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι απλά όμορφη, υγιής και σεμνή, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας ανδροκρατικής κοινωνίας.

Η κατάστασή της περιγράφεται ως τραγική, καθώς οι γυναίκες ήταν φυλακισμένες στα απομονωμένα γυναικεία διαμερίσματα των οίκων, χωρίς να μορφώνονται, ενώ οι άντρες διατηρούσαν όλες τις ελευθερίες τους.

Αν και έχει γίνει αποδεκτή ευρέως, εντούτοις αυτή η προσέγγιση αφήνει τεράστια κενά και εγείρει ερωτηματικά στα οποία δεν μπορεί να απαντήσει.

Η δεύτερη άποψη θέλει η θέση της γυναίκας στην πόλη της Αθήνας να είναι ακριβώς αυτή που περιγράφηκε στην προηγούμενη προσέγγιση, αλλά τα πράγματα να είναι ελαφρώς καλύτερα σε άλλες πόλεις της αρχαίας Ελλάδας.

Τέλος, η τρίτη άποψη θέλει η θέση της γυναίκας να είναι ισότιμη με αυτήν του άντρα. Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, η ισότητα φαίνεται ακόμα και στο πώς παρουσιάζονται οι Θεοί των αρχαίων Ελλήνων - έξι άντρες και έξι γυναίκες.

Το κυριότερο χαρακτηριστικό το οποίο διέπει τον αρχαίο ελληνικό κόσμο είναι η αρμονία ή αλλιώς το μέτρο. Κατά συνέπεια, η αρμονία δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τις αντιλήψεις των Ελλήνων για την άριστη κοινωνία. Σύμφωνα λοιπόν με την τρίτη άποψη, η αρμονία αυτή επισφραγίζεται και με την προαγωγή της ισότητας των δύο φύλων.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας κοινωνίας αποτελεί η Υπατία. Η Υπατία ήταν αστρονόμος, μαθηματικός, φιλόσοφος, και Πρόεδρος της Νεοπλατωνικής Σχολής της Αλεξάνδρειας.

Επειδή η ιστορία ασχολείται κυρίως με τους πολέμους οι οποίοι είναι υπόθεση αντρική, με εξαίρεση τις μάχες των Αμαζόνων, δεν έχουν διασωθεί τα ονόματα όλων των γυναικών που διέπρεψαν εξίσου με τους άντρες.

Σώζονται μερικά μόνο από τα ονόματα των πολλών Ελληνίδων επιστημόνων της αρχαιότητας, αλλά και αυτά αρκούν για να αναιρεθεί η επικρατούσα άποψη για τη θέση της γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα. Παραθέτουμε ενδεικτικά τα εξής:

• Θεανώ, Θεόκλεια, Ασκλιπιγένεια, Περικτυόνη, Φιλτύς, Μεγίσσα, Τιμύχα, Μιλλία, Χειλωνίς, Κρατησόκλεια, Βοιώ και Θεάδουσα, οι οποίες διέπρεψαν στην Ανωτάτη Φιλοσοφική και Μαθηματική Σχολή του Πυθαγόρα. Γυναίκα ήταν επίσης και η Διδάσκαλος των «Ηθικών Αρχών» του Πυθαγόρα, ονόματι Θεμιστόκλεια, η οποία διετέλεσε και Ιέρεια των Δελφών.
• Άνθεια, Λεόντιον, Ερώτιον, στη Σχολή του Επίκουρου.
• Λασθεινεία και Αξιοθέα από την Ακαδημία του Πλάτωνα.
• Ανδρονίκη, Δεινομάχη, Ερμιόνη, Ευτυχία, Κλεοπάτρα, Ολυμπία και Σάλπη, από τις Ανώτατες Σχολές Ιατρικής.

Επίσης, οι γυναίκες στην αρχαία Ελλάδα κατείχαν ιερατικά δικαιώματα, ενώ αναμφισβήτητο ήταν το δικαίωμα συμμετοχής τους στην κοινωνική και λατρευτική ζωή της πόλης - δηλαδή κατείχαν κοινωνικά και αστικά δικαιώματα. Αξίζει, τέλος, να σημειωθεί ότι πλήθος Ανώτατων Σχολών δέχονταν εξίσου γυναίκες και άντρες.

Η τρίτη αυτή άποψη στηρίζεται, μεταξύ άλλων, και στα ευρήματα της έρευνας που έκανε ο (καθηγητής Ανθρωπιστικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Manchester) Τέρι Μπράουν στην περιοχή της ακρόπολης των Αρχαίων Μυκηνών.

Άλλα ευρήματα που συνηγορούν με την άποψη αυτή είναι οι επιτύμβιες στήλες νέων κοριτσιών, όπως, για παράδειγμα, κάποια που αναγράφει επάνω της για μια εικοσάχρονη κοπέλα τα εξής:

«…όλος ο κόσμος της Αθήνας για εμένα έκλαψε, για τα νιάτα, τη σωφροσύνη, μα πιο πολύ γιατί φρόντιζα τη μόρφωσή μου και τη σοφία μου…».

Η ιστορικός M. Katz επισημαίνει χαρακτηριστικά ότι τίποτα δεν είναι περισσότερο ανακριβές από την ιδέα της φυλακισμένης γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα. Το ίδιο υποστηρίζουν επίσης οι καθηγητές και ερευνητές D. Harvey, R. Garland, S.Cole, καθώς και πολλοί άλλοι.

Σύμφωνα με τους εκφραστές της άποψης αυτής, η εικόνα της αμόρφωτης και καταπιεσμένης γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα δημιουργήθηκε σκόπιμα την εποχή του Μεσαίωνα, εξαιτίας της προκατάληψης του κλήρου προς το γυναικείο φύλο, και την επανέφεραν αργότερα στο προσκήνιο οι υποστηρικτές του γυναικείου κινήματος, καθώς τους εξυπηρετούσε στην επίτευξη των στόχων τους.

Με την άνοδο και την εξάπλωση του χριστιανισμού, ήρθε και το τέλος του αρχαίου κόσμου. Πώς αυτό επηρέασε τη θέση της γυναίκας τη μεταβατική εκείνη περίοδο;

Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο χριστιανισμός απαξιώνει τη γυναίκα. Στον Κανόνα Θ’ του Μεγάλου Βασιλείου («Πηδάλιον» σελ. 596) αναφέρονται τα εξής:

«Η γυναίκα δεν έχει την άδεια να αφήνει τον άνδρα της, αλλά κι αν δέρνει αυτήν εκείνος, πρέπει να υπομένει κι όχι να χωρίζεται, κι αν την προίκα της ξοδεύει, κι αν σε άλλες γυναίκες πορνεύει, αυτή πρέπει να καρτερεί. Ώστε η μεν γυναίκα, η αφήσασα τον άνδρα της, μοιχαλίς είναι αν πάρει άλλον, ο δε αφεθείς αυτός άνδρας, αν πάρει άλλη, συγχωρείται».

Σύμφωνα με αυτό το χωρίο, πρέπει να καταδικάζεται αβασάνιστα κάθε δίκαιη γυναίκα και να επαινούνται οι σκληροί και οι «περπατημένοι» άντρες.

Στην Αλεξάνδρεια, η Υπατία γδάρθηκε με όστρακα μέχρι θανάτου, επειδή ήταν νέα, όμορφη, έξυπνη και δίδασκε την επιστήμη των μαθηματικών και της αστρονομίας σε Ανώτατη Σχολή, στην οποία και προήδρευε - κάτι που ήταν φυσικά ασυγχώρητο για μια γυναίκα στην τότε νεοσύστατη χριστιανική κοινωνία.

Επιπλέον, η Υπατία ηρνείτο να υιοθετήσει τη νέα θρησκεία, η οποία την εποχή εκείνη απαξίωνε και τη γυναίκα και την Επιστήμη.

Παρόλο που ήταν δίκαιη και δίδασκε τόσο σε χριστιανούς όσο και στους ελάχιστους που εξακολουθούσαν να πιστεύουν στην παλιά θρησκεία, εντούτοις βασανίστηκε φριχτά μέχρι θανάτου από τους χριστιανούς, επειδή δεν δέχτηκε ούτε να σταματήσει να διδάσκει ούτε να απαρνηθεί την Επιστήμη της, τις ανώτερες αξίες και τα ιδανικά, με τα οποία είχε γαλουχηθεί και τα οποία, εκείνη την εποχή, ισοπέδωνε η νέα θρησκεία που προσπαθούσαν με τη βία να της επιβάλλουν.

Στα λίγα χρόνια που της επέτρεψαν να ζήσει, ερεύνησε τους κώνους του Απόλλωνα (που θεωρούνται από τα πιο δύσκολα προβλήματα), ενώ πολλές από τις ανακαλύψεις της και τα θεωρήματά της, σχετικά με την κίνηση της Γης και των πλανητών, τα οικειοποιήθηκαν ως δικά τους κάποιοι γνωστοί αστρονόμοι της εποχής που σηματοδοτεί το τέλος του Μεσαίωνα, χωρίς να αναφέρουν πουθενά το όνομα της Υπατίας.

Έτσι, ενώ στα αρχαία χρόνια έχουμε ονόματα γυναικών που ξεχώρισαν στον χώρο κυρίως της Επιστήμης, την περίοδο του Μεσαίωνα κυριαρχεί μια μυστηριώδης σιωπή, καθότι σε καμία γυναίκα δεν επετράπη να διαπρέψει.

Η αλήθεια είναι ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του Μεσαίωνα κυριαρχεί ένας πνευματικός παγετός. Κάποιοι ονομάζουν την περίοδο αυτήν ως «Περίοδο αναστολής χιλίων ετών», γιατί αναστέλλει την εξέλιξη της ανθρωπότητας και καταστέλλει τις καθολικές ανθρώπινες αξίες που άνθησαν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Η ελεύθερη φιλοσοφική σκέψη υποχωρεί, υπό την ισχύ ενός αυταρχικού θεοκρατικού συστήματος. Η ανθρωπότητα οπισθοδρόμησε σε όλα τα επίπεδα και οι επιστήμες και η τεχνολογική επανάσταση άργησαν να βγάλουν τον άνθρωπο από αυτό το τέλμα.

Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι, κατά τον χριστιανικό μεσαίωνα, ένα εκατομμύριο γυναίκες κάηκαν ως μάγισσες. Είναι ενδιαφέρον να δούμε τι ήταν αυτές οι μάγισσες.

Ήταν, λοιπόν, έξυπνες γυναίκες, οι οποίες είχαν λόγο και είτε κατείχαν κάποια μόρφωση, είτε εξακολουθούσαν να πιστεύουν σε αρχαίες θρησκείες. Στα αγγλικά, ο όρος μάγισσα εννοιολογικά αποδίδεται ως «η σοφή γυναίκα». Δηλ. ο όρος witch προήλθε από τη φράση wise woman.

Ευτυχώς τον 15ο αιώνα στη Δύση γεννήθηκαν το ανθρωπιστικό κίνημα και η Αναγέννηση. Έχοντας την αρχαία ελληνική φιλοσοφία στις αποσκευές τους, οι άνθρωποι εκείνοι επιχείρησαν να βγάλουν την ανθρωπότητα από το πυκνό σκοτάδι στο οποίο την είχαν πρωτύτερα καταχνιάσει οι κληρικοί και οι θεολόγοι του μεσαίωνα.

Έτσι, οδηγηθήκαμε στον Διαφωτισμό.

Προάγγελος του Διαφωτισμού ήταν ο Ουμανισμός, ο οποίος εκδήλωνε την επιθυμία του ανθρώπου να γνωρίσει τη φύση και να προσδιορίσει τη σχέση του μαζί της. Ο Ουμανισμός αποδείχτηκε αναγκαίος, ώστε να ξεφύγει ο άνθρωπος από τον μηδενισμό στον οποίο είχε υποπέσει εκείνη την περίοδο.

Μέσα σε αυτά τα χίλια έτη του Μεσαίωνα, η θέση της γυναίκας καταγράφεται ως η χειρότερη ιστορικά, καθότι το  θεοκρατικό σύστημα, το οποίο είχε μόλις επιβληθεί, αντιμετώπιζε τη γυναίκα ως κάτι κακό, σκοτεινό και πέρα για πέρα κατώτερο.

Ωστόσο, υπάρχει και ο αντίποδας της απαξίωσης του γυναικείου φύλου από τον χριστιανισμό, καθώς πολλοί Πατέρες υποστηρίζουν ότι τα εδάφια, τα οποία αναφέρονται στη γυναίκα με υποτιμητικό τρόπο, εννοούν κάτι διαφορετικό από αυτό που εμείς εκλαμβάνουμε.

Μέσα σε αυτό το συνονθύλευμα των εποχών, που θέτει σε τροχιά διαφοροποίησης τη θέση της γυναίκας μέσα στον χρόνο, αξίζει να σταθούμε στην Ελληνίδα Σμυρνιά και Μικρασιάτισσα.

Οι Ελληνίδες της Μικράς Ασίας και κυρίως της Σμύρνης μεγάλωναν διαφορετικά από τις γυναίκες που κατοικούσαν στον κύριο κορμό του ελληνικού κράτους.

Την περίοδο εκείνη, στην περιοχή που ορίζουμε ως Ελλάδα σήμερα, λίγες γυναίκες μορφώνονταν και αυτό αφορούσε κυρίως τη μόρφωση του δημοτικού, ενώ οι περισσότερες δούλευαν σε χωράφια.

Φυσικά, πάντα υπάρχουν οι εξαιρέσεις, όμως οι γυναίκες στην Ελλάδα εκείνη την εποχή ήταν στην πλειονότητά τους καταπιεσμένες και μοναδικό προορισμό τους είχαν τον γάμο. Γι’ αυτό η γυναίκα έπρεπε να είναι σεμνή, καλή νοικοκυρά και να υπομένει οτιδήποτε από τον σύζυγό της.

Οι Έλληνες στην κοσμοπολίτικη Σμύρνη αποτελούσαν μέλη μιας εμπορικής, διοικητικής και βιομηχανικής ελίτ. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, δημιουργήθηκαν σχολεία που προσέφεραν στις μαθήτριές τους παιδεία η οποία ανταποκρινόταν στον ρόλο που εκαλείτο να παίξει η Ελληνίδα Σμυρνιά μέσα στην ελληνική κοινότητα.

Στα σχολεία ήταν υποχρεωτική για τις κοπέλες, μαζί με την άριστη εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, και η εκμάθηση δύο ξένων γλωσσών (των γαλλικών και των αγγλικών), εξαιτίας των επαγγελματικών καθηκόντων που ενδεχομένως θα αναλάμβαναν στο μέλλον - καθώς οι Σμυρνιοί έμποροι συχνά συνεργάζονταν με ξένες εταιρίες.

Ταυτόχρονα, λάμβαναν επαρκείς γνώσεις υγιεινής, μαγειρικής, ραπτικής κ.λπ., ώστε να προετοιμαστούν ως μέλλουσες μητέρες και σύζυγοι. Είναι άλλωστε γνωστή η σημασία που έδιναν οι Σμυρνιές στην υγιεινή και στην περιποιημένη εμφάνισή τους.

Υποχρεωτική ήταν, επίσης, η εκμάθηση φωνητικής, μουσικής, χορού και γυμναστικής, ενώ πολλές κοπέλες συνέχιζαν τις σπουδές τους και σε Ανώτατες Σχολές.

Η γυναίκα στη Σμύρνη και στην ευρύτερη περιοχή της Μικράς Ασίας (Αγία Παρασκευή, Κορδελιό κ.α.) ήταν ανεξάρτητη, έξυπνη, πολύ μορφωμένη, πάντα όμορφη και περιποιημένη και μια μητέρα και σύζυγος ικανή να στηρίξει την οικογένειά της, με τους καλούς και προσεγμένους τρόπους της, και έτοιμη να μεταλαμπαδεύσει τις αξίες και τα ιδανικά της στα παιδιά της.

Είναι ενδιαφέρον ότι κάποιοι υποστηρίζουν πως η θέση της γυναίκας στη Σμύρνη ήταν καλύτερη και από τη θέση της γυναίκας στη σημερινή ελληνική κοινωνία. Και αυτό το στηρίζουν στο γεγονός ότι οι Σμυρνιές έχαιραν από το άλλο φύλο μεγαλύτερο σεβασμό και εκτίμηση από ό,τι οι Ελληνίδες σήμερα.

Όταν, μετά τον διωγμό, οι γυναίκες αυτές χρειάστηκε να μεταναστεύσουν σε μια αφιλόξενη για τη γυναίκα κοινωνία, τα πράγματα δυσκόλεψαν. Στον ελληνικό χώρο, η γυναίκα αντιμετωπιζόταν πολύ διαφορετικά.

Πώς μπορούσε μια φιλελεύθερη και ανεξάρτητη Σμυρνιά να ανεχτεί και να συμβαδίσει με μια κοινωνία που ήθελε τη γυναίκα αμόρφωτη και καταπιεσμένη, υπό τη σκιά του άντρα;

Οι υπόλοιπες γυναίκες, που ήταν μόνιμες κάτοικοι στην Ελλάδα, φθονούσαν τις Σμυρνιές και αυτό χειροτέρευε ακόμα περισσότερο την κατάσταση. Για παράδειγμα, τις αποκαλούσαν υποτιμητικά “παστρικές” επειδή έδιναν έμφαση στην υγιεινή και την περιποιημένη εμφάνιση.

Ωστόσο, εκείνες υπέμειναν αυτήν την κατάσταση και, λίγα χρόνια αργότερα, έδωσαν μεγάλον αγώνα δίπλα στις ντόπιες, προκειμένου να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους - μεταξύ των οποίων και τα πολιτικά.

Ύστερα από αυτό το συναρπαστικό ταξίδι στις απέραντες θάλασσες των αιώνων της ελληνικής πραγματικότητας για τη γυναικεία υπόσταση, ήρθε η ώρα να αγκυροβολήσουμε στο λιμάνι της σύγχρονης Ελληνίδας.

Δυστυχώς, η θέση της γυναίκας στην Ελλάδα δεν είναι η καλύτερη - ή, τουλάχιστον, έχει πολλά περιθώρια βελτίωσης. Φυσικά, πολλά πράγματα έχουν βελτιωθεί συγκριτικά με το πώς ήταν οι γυναίκες στην Ελλάδα πριν 100 χρόνια, αλλά όχι εντελώς.

Πιο συγκεκριμένα, στον χώρο εργασίας της, όταν μια γυναίκα διεκδικεί την ίδια θέση με έναν άντρα, εκείνη θα πρέπει να διαθέτει περισσότερα προσόντα από τον άντρα για να γίνει αποδεκτή, συχνά με χαμηλότερο μισθό. Ωστόσο, είναι γεγονός ότι υπάρχουν κάποιες θέσεις - κυρίως ανώτερες διοικητικές - στις οποίες οι γυναίκες προτιμώνται.

Επιπλέον, μέσα στη σχέση τους ή τον γάμο τους, πολλές Ελληνίδες πέφτουν θύματα ταπείνωσης ή βίας από τον σύντροφό τους. Είναι γεγονός ότι μέσα σε λίγα χρόνια η Ελλάδα έχει καταγράψει, αναλογικά με τον πληθυσμό της, ένα πρωτοφανές και ανησυχητικό για τα ευρωπαϊκά δεδομένα νούμερο γυναικών που δολοφονήθηκαν από τους ίδιους τους συντρόφους τους.

Επίσης, μια όμορφη γυναίκα μέσα στην ελληνική κοινωνία συχνά αντιμετωπίζεται από το άλλο φύλο ως σεξιστικό σύμβολο ηδονής. Πού οφείλονται όμως αυτά;

Κατά ένα μέρος οφείλονται στο γεγονός ότι πολλές ελληνικές οικογένειες δεν παρέχουν στα αγόρια τους τα απαραίτητα πρότυπα του σεβασμού και της εκτίμησης απέναντι στο γυναικείο φύλο.

Βέβαια, οι Ελληνίδες σήμερα απολαμβάνουν περισσότερα προνόμια και αγαθά από τις γυναίκες του παρελθόντος και εκτιμώνται πλέον όλο και περισσότερο από τους άντρες - και στην επιστήμη και στον χώρο εργασίας τους, αλλά και στις σχέσεις τους.

Τέλος, σε πολλά μέχρι πρότινος ανδροκρατούμενα επαγγέλματα, οι γυναίκες έχουν αρχίσει να εκτοπίζουν τους άντρες και να γίνονται περισσότερο απαραίτητες από εκείνους. Την Ελληνίδα γυναίκα σήμερα τη συναντάμε να είναι ταυτόχρονα μια πετυχημένη μητέρα, καταξιωμένη επιστήμων, επαγγελματίας ή εργαζόμενη, όμορφη και ζεστή σύντροφος.

Κάπου εδώ, το ταξίδι μας τελείωσε! Η γυναικεία υπόσταση, μέσα στο πέρασμα των χρόνων, άλλοτε έλαμψε, άλλοτε τραυματίστηκε και άλλοτε αναδύθηκε από τις στάχτες της για να λάμψει ξανά.

Όπως και να έχει όμως, η γυναίκα παραμένει αυτό το γλυκό και μαγευτικό θαύμα της φύσης που φέρνει την καινούργια ζωή στον κόσμο (κυριολεκτικά ή μεταφορικά).

Για τον λόγο αυτόν, φίλοι άντρες, αξίζει τον αμέριστο σεβασμό, τον θαυμασμό και την αγάπη σας - και εκείνη σίγουρα θα βρει έναν υπέροχο τρόπο για να σας το ανταποδώσει!

- See more at: http://www.egriechen.info/2015/03/ellinida-gynaika.html#sthash.jfkPxJWz.dpuf