Ακαδημία Αθηνών
Ηκριτική έκδοση έργου κλασικής φιλολογίας «Αρχαία σχόλια στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή» του δρα Γεώργιου Ξενή, αναπληρωτή καθηγητή Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κύπρου τιμήθηκε φέτος από την Ακαδημία Αθηνών ως η καλύτερη ερμηνευτική μονογραφία. Το ερώτημα που τίθεται καίριο: Πώς μπορεί να προσδιορίσει κανείς τη μορφή της Ηλέκτρας από την πλευρά του μύθου, μέσα στο σύγχρονο κόσμο;
Η μορφή της Ηλέκτρας, σημειώνει ο δρ Ξενής στη συνέντευξη που ακολουθεί, δρα σωφρονιστικώς και ελεγκτικώς για όσους από μας σήμερα χάνουμε τον προσανατολισμό μας και πολύ εύκολα συμβιβαζόμαστε με πράγματα που αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις του δικαίου και που μειώνουν την προσωπική, κρατική, εθνική μας αξιοπρέπεια. Σε γενικότερες γραμμές, η μελέτη της κλασικής φιλολογίας σήμερα πιο επιτακτική καθώς οι αλήθειες, εγγίζουν όλους τους ανθρώπους όλων των εποχών όλων των γεωγραφικών περιοχών της γης.
Ο δρ Γεώργιος Ξενής, αν και λάτρης των μαθηματικών με πολλές διακρίσεις όταν ήταν ακόμα μαθητής, επέλεξε να ακολουθήσει την κλασική φιλολογία για τους λόγους που εξηγεί πιο κάτω, συνειδητοποιώντας την ίδια στιγμή ότι «τα μαθηματικά και η γραμματική, δηλαδή ο μηχανισμός με τον οποίο λειτουργεί μια γλώσσα, κατανοούνται και αναλύονται με το ίδιο είδος διανοητικών δεξιοτήτων».
Πώς απαντά ένας κλασικός φιλόλογος σε ερωτήματα που τίθενται σήμερα και αφορούν καίρια ζητήματα, γλώσσας, εκπαίδευσης των νέων, αξιών και αρχών; Οι απαντήσεις άκρως ενδιαφέρουσες που χρήζουν επεξεργασίας και κυρίως κίνητρο ριζικών αλλαγών στον τρόπο που η Πολιτεία επιδιώκει να πορευτεί με τα νέα δεδομένα.
- Η βράβευση της μελέτης σας από την Ακαδημία Αθηνών έχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό για έναν κλασικό φιλόλογο όπως εσείς; Η μελέτη μου, η οποία ως προς τον τύπο της είναι κριτική έκδοση, χρειάστηκε για την ολοκλήρωσή της πάνω από δέκα χρόνια. Την άρχισα το 1998 και την ολοκλήρωσα το 2010. Υπήρξε, αντιλαμβάνεσθε, καρπός σημαντικού ερευνητικού μόχθου. Το ότι αναγνωρίστηκε η αξία της όχι από μιαν ιδιωτική εταιρεία, αλλά από το κορυφαίο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδας, το ίδρυμα εκείνο που κόσμησαν και κοσμούν εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνισμού από τον χώρο των επιστημών, των γραμμάτων, των τεχνών, περιποιεί σε εμένα όλως ιδιαίτερη τιμή για την οποία αισθάνομαι ειλικρινώς ευγνώμων. Το βραβείο αυτό σηματοδοτεί όχι μόνο μια ακαδημαϊκή υψηλή διάκριση για μένα προσωπικώς, αλλά και ευρύτερα αποδεικνύει ότι η Ακαδημία Αθηνών περιβάλλει με μεγάλο ενδιαφέρον και την πνευματική δημιουργία του ελληνισμού της Κύπρου μας.
- Τι ακριβώς κάλυψε η μελέτη και πώς προσεγγίσατε το θέμα; Ο τίτλος της μελέτης είναι Scholia vetera in SophoclisΕlectram, ο οποίος μεταφράζεται ως «Αρχαία σχόλια στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή». Στη μελέτη αυτή προσπάθησα εν πρώτοις να συγκεντρώσω όλα τα σχόλια που έγραψαν οι φιλόλογοι της ελληνικής Αρχαιότητας, προκειμένου να ερμηνεύσουν και να αναλύσουν την τραγωδία Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Στη συνέχεια προσπάθησα να αποκαταστήσω τα σχόλια αυτά στην κατά το δυνατόν αυθεντικότερη μορφή τους. Αυτό το δεύτερο είναι απαραίτητο, διότι τα σχόλια αυτά, όπως και όλα τα άλλα αρχαία κείμενα, υπέστησαν στην πορεία των αντιγραφών μέσα στους αιώνες μεγάλες αλλοιώσεις και παραποιήσεις.
- Πώς μπορεί να προσδιορίσει κανείς τη μορφή της Ηλέκτρας από την πλευρά του μύθου, μέσα στον σύγχρονο κόσμο, πάντα μέσα από τον λόγο του Σοφοκλή; Πολλά μπορεί να πει κανείς ως απάντηση στο ερώτημά σας. Ας περιοριστώ στη βασική διάσταση της σοφόκλειας Ηλέκτρας. Η σημειολογία της είναι ασφαλώς το άτομο που δεν εξαγοράζεται, που δεν αναγνωρίζει στον εαυτό του το δικαίωμα της σιωπής ενώπιον της αδικίας, που δεν φιμώνεται, που είναι ταγμένο να κρατεί ζωντανή την ιερά μνήμη του καθήκοντος, που μάχεται ακατάπαυστα υπέρ της αποκαταστάσεως του δικαίου. Οπωσδήποτε η συνείδηση της Ηλέκτρας δεν αλώνεται. Η μορφή της δρα σωφρονιστικώς και ελεγκτικώς για όσους από μας σήμερα χάνουμε τον προσανατολισμό μας και πολύ εύκολα συμβιβαζόμαστε με πράγματα που αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις του δικαίου και που μειώνουν την προσωπική, κρατική, εθνική μας αξιοπρέπεια.
- Μας αφορούν σήμερα όλες αυτές οι μορφές της αρχαίας Ελλάδας; Δηλαδή ο σημερινός αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί με τους ήρωες της Ιλιάδας, της Οδύσσειας, των τραγωδιών, ή η διαφορά κοσμοαντίληψης είναι τεράστια; Η λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας είναι κλασική. Αυτό σημαίνει ότι η αξία της είναι διαχρονική και δεν αναγνωρίζεται μόνο από τους ανθρώπους μιας μόνον ιστορικής περιόδου. Όσο και αν η διαφορά κοσμοαντίληψης είναι πολύ μεγάλη από εποχή σε εποχή, υπάρχουν αλήθειες της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης κατάστασης που παραμένουν αμετάβλητες στην εξέλιξη του χρόνου. Ακριβώς επειδή οι αρχαίοι Έλληνες λογοτέχνες παρουσίασαν αριστοτεχνικά αυτές τις αλήθειες, εγγίζουν όλους τους ανθρώπους όλων των εποχών όλων των γεωγραφικών περιοχών της γης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Σοφοκλή και τη συνήθη δραματική τεχνική του, την περίφημη «τραγική ειρωνεία». Οι μορφές που δημιουργεί (και σκέπτομαι τη στιγμή αυτή τον Οιδίποδα Τύραννο) συχνά αγνοούν την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων ή στην καλύτερη περίπτωση διαθέτουν έναν περιορισμένο γνωστικό ορίζοντα. Ενεργούν με βάση τα φαινόμενα και αποδεικνύεται ότι τα φαινόμενα είναι σε διάσταση με τα όντα. Αυτή η ανεπαρκής πληροφόρηση του ήρωα γίνεται αιτία για λανθασμένες ενέργειες ή επιλογές, αν και ο ήρωας έχει τη σιδηρά βεβαιότητα ότι είναι παντογνώστης και έχει την κατάσταση υπό τον πλήρη έλεγχό του. Αυτό οδηγεί συχνά στην καταστροφή του, επιτρέποντας στον θεατή, που αφήνεται από τον δραματουργό να έχει πιο ευρύ γνωστικό ορίζοντα σε σχέση με τον ήρωα, να συνειδητοποιήσει ότι ως άνθρωποι έχουμε σοβαρούς περιορισμούς και επομένως η μετριοπάθεια είναι η κατάλληλη στάση για μας. Πόσοι δεν έχουμε ταυτιστεί με τον Οιδίποδα ενθυμούμενοι ότι και εμείς κάποτε παρανοήσαμε τα δεδομένα και έτσι διαπράξαμε σοβαρά σφάλματα, κάποτε μάλιστα και οικτρότατα.
- Περνώντας στο έργο σας, τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να αφιερώσετε τον εαυτό σας στην κλασική φιλολογία;
Κλασική φιλολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και γενικά τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης. Όταν ήμουν μαθητής του γυμνασίου είχα συνειδητοποιήσει ότι τα δύο πιο αγαπημένα μου μαθήματα ήταν τα μαθηματικά και η γραμματική της νέας ελληνικής (αρχαία ελληνικά τότε δεν διδασκόμασταν στο γυμνάσιο, σε αντίθεση με αυτό που γίνεται σήμερα). Μάλιστα, όσον αφορά στα μαθηματικά, είχα λάβει μέρος σε διαγωνισμό της Μαθηματικής Εταιρείας Κύπρου και είχα έλθει τρίτος παγκυπρίως. Όλοι βέβαια απορούσαν πώς ήταν δυνατό μαζί με τα μαθηματικά να θεωρώ ελκυστική και τη γραμματική. Δεν το γνωρίζουν πολλοί, αλλά είναι αλήθεια ότι τα μαθηματικά και η γραμματική, δηλαδή ο μηχανισμός με τον οποίο λειτουργεί μια γλώσσα, κατανοούνται και αναλύονται με το ίδιο είδος διανοητικών δεξιοτήτων. Και αυτό συμβαίνει, επειδή η γλώσσα είναι ένα λογικό κατασκεύασμα. Καθώς τέλειωνα λοιπόν το γυμνάσιο, όφειλα να αποφασίσω αν στο Λύκειο θα εντασσόμουν στην κλασική ή την πρακτική κατεύθυνση. Το δίλημμα ήταν δύσκολο, αλλά τελικά η συμβιβαστική λύση ήταν στο μεν σχολείο να ακολουθήσω την κλασική κατεύθυνση, ώστε να μελετήσω τα θέματα γλώσσας σε μεγαλύτερο βάθος, αλλά παράλληλα, σε επίπεδο φροντιστηρίου τα απογεύματα, να παρακολουθήσω GCΕΑ-levelΡure Μathematics, ώστε να μπορώ να καλλιεργώ το ενδιαφέρον μου για τα μαθηματικά. Στην κλασική κατεύθυνση του λυκείου γνώρισα για πρώτη φορά στη ζωή μου την αρχαία ελληνική γλώσσα και ομολογώ ότι μαγεύτηκα. Τι λογική άρθρωση! Πόση πειθαρχία στη σύνταξη της πρότασης! Από εκείνη τη στιγμή βεβαιώθηκα ότι θέλω να γίνω κλασικός φιλόλογος…
- Ποια η άποψή σας για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σήμερα και ποια η θέση που κατέχουν τα αρχαία ελληνικά στην εκπαίδευση του τόπου μας; Τα αρχαία ελληνικά είναι ένα συναρπαστικό μάθημα, τόσο διότι η ανάλυση της αρχαίας γλώσσας αποτελεί ένα θαυμάσιο διανοητικό γύμνασμα, όσο και διότι μέσω τούτου έρχεσαι σε επαφή με μια από τις τρεις πιο βασικές συνιστώσες του ευρωπαϊκού πνεύματος. Για μας δε τους Έλληνες όλως ιδιαιτέρως το μάθημα συνιστά και μια πορεία αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης των ιστορικών μας ριζών. Δυστυχώς όμως βλέπουμε ότι οι σημερινοί μαθητές απομακρύνονται όλο και περισσότερο από το μάθημα αυτό και δεν φαίνονται να έχουν καν υποψιαστεί την τεράστια αξία του. Και το χειρότερο: η συντριπτική πλειονότητα των φοιτητών που έρχονται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου να σπουδάσουν ελληνική φιλολογία, παρακαλώ, έχουν φοβερότατα κενά! Είναι απίστευτη η αμάθειά τους.
Για να αντιληφθείτε το μέγεθος του προβλήματος, σας πληροφορώ ότι από το τρέχον εξάμηνο έχουμε εισαγάγει μάθημα αρχαίων ελληνικών για αρχαρίους το οποίο είναι υποχρεωτικό για όλους τους πρωτοετείς. Το Υπουργείο Παιδείας πρέπει με μεγάλη σοβαρότητα να εξετάσει επιτέλους τι γίνεται με τα αρχαία ελληνικά στη Μέση Εκπαίδευση. Οι δικές μου σκέψεις είναι ότι βέβαια θα ήταν άδικο να αποδώσουμε τις ευθύνες στα παιδιά. Από συζητήσεις που κάνω χρόνια τώρα με τους φοιτητές μου προκύπτει ότι πολλοί φιλόλογοί μας στα σχολεία ενώ δεν έχουν την κατάλληλη κατάρτιση στα αρχαία ελληνικά, διότι μπορεί να ειδικεύτηκαν λ.χ. στην Ιστορία, εντούτοις τα διδάσκουν. Και αυτό έχει τις επιπτώσεις που ανέφερα. Θα παρακαλέσω τους αγαπητούς διευθυντές της Μέσης Εκπαίδευσης να μην αναθέτουν τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ει μη μόνον σε άτομα με ειδική κατάρτιση στο θέμα. Αλλά και αυτά τα άτομα ακόμη θα πρέπει το κράτος να τα επιμορφώσει, διότι η διδακτική μεθοδολογία έχει προχωρήσει πολύ από τότε που πήραν το πτυχίο τους. Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο αποτυγχάνει το μάθημα είναι τα ακατάλληλα διδακτικά συγγράμματα. Τρίτον, η ακατάλληλη διδακτική μέθοδος, η οποία στηρίζεται σε πληθώρα αφηρημένων εννοιών και μιας αχρείαστα μεγάλης μεταγλώσσας. Τέταρτον, το λανθασμένο μαθητικό κοινό προς το οποίο στρέφουμε τα αρχαία ελληνικά.
- Υπάρχει η άποψη ότι δεν χρειάζεται η γνώση της αρχαίας ελληνικής, αφού τα κείμενα των αρχαίων μπορούν να γίνουν κτήμα στον καθένα, εύκολα, μέσα από τη μετάφραση. Εν ολίγοις, γιατί θα πρέπει ένας μαθητής να ταλαιπωρείται κάνοντας ο ίδιος τη μετάφραση; Στο σημείο αυτό ενστερνίζομαι απόλυτα τις επιφυλάξεις του Γιώργου Σεφέρη απέναντι στη δυνατότητα του μεταφράσματος να προσεγγίσει το πρωτότυπο έργο. Στην εισαγωγή που προτάσσει λοιπόν της μετάφρασης της Έρημης Χώρας του Τ.S. Εliot, ο Σεφέρης εν έτει 1973 σημειώνει: «εκείνο που έχουμε στις μεταφράσεις ποιημάτων δεν είναι διόλου μια προσέγγιση προς το έργο όπως γράφτηκε, αλλά ο καρπός της επιμειξίας δυο φυσιογνωμιών, που μοιάζει θλιβερά κάποτε με την οικογένεια του μεταφραστή». Είναι πολλοί οι λόγοι για το οποίο ισχύει αυτό, και δεν θα πρέπει ποτέ να στερήσουμε από τους μαθητές μας τη δυνατότητα της προνομιούχου πρόσβασης στον αυθεντικό πρωτότυπο λόγο των αρχαίων συγγραφέων μας, ποιητών και πεζογράφων. Είναι μια απολαυστική εμπειρία.
- Ως κλασικός φιλόλογος τί θεωρείτε ότι λείπει σήμερα από την εκπαίδευσή μας; Ως κλασικός φιλόλογος θεωρώ ότι η εκπαίδευσή μας θα πρέπει να αξιοποιήσει περισσότερο τον αρχαίο κόσμο και να φέρει τους νέους μας σε στενότερη επαφή με τις διαχρονικές του αξίες. Σκέπτομαι λ.χ. τώρα τις εξής αξίες: τη γλώσσα ως αξία, την κριτική στάση απέναντι στα πράγματα, η οποία εκδηλώνεται μέσω ορθολογικής συζήτησης, και ασφαλώς την πολιτικοποίηση του ανθρώπου, η μετατροπή δηλαδή του ατόμου σε ενεργό πολίτη, με έντονη συμμετοχή στα κοινά πράγματα. Είναι και οι τρεις αξίες άκρως επίκαιρες στην Κύπρο του σήμερα.
Η μορφή της Ηλέκτρας, σημειώνει ο δρ Ξενής στη συνέντευξη που ακολουθεί, δρα σωφρονιστικώς και ελεγκτικώς για όσους από μας σήμερα χάνουμε τον προσανατολισμό μας και πολύ εύκολα συμβιβαζόμαστε με πράγματα που αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις του δικαίου και που μειώνουν την προσωπική, κρατική, εθνική μας αξιοπρέπεια. Σε γενικότερες γραμμές, η μελέτη της κλασικής φιλολογίας σήμερα πιο επιτακτική καθώς οι αλήθειες, εγγίζουν όλους τους ανθρώπους όλων των εποχών όλων των γεωγραφικών περιοχών της γης.
Ο δρ Γεώργιος Ξενής, αν και λάτρης των μαθηματικών με πολλές διακρίσεις όταν ήταν ακόμα μαθητής, επέλεξε να ακολουθήσει την κλασική φιλολογία για τους λόγους που εξηγεί πιο κάτω, συνειδητοποιώντας την ίδια στιγμή ότι «τα μαθηματικά και η γραμματική, δηλαδή ο μηχανισμός με τον οποίο λειτουργεί μια γλώσσα, κατανοούνται και αναλύονται με το ίδιο είδος διανοητικών δεξιοτήτων».
Πώς απαντά ένας κλασικός φιλόλογος σε ερωτήματα που τίθενται σήμερα και αφορούν καίρια ζητήματα, γλώσσας, εκπαίδευσης των νέων, αξιών και αρχών; Οι απαντήσεις άκρως ενδιαφέρουσες που χρήζουν επεξεργασίας και κυρίως κίνητρο ριζικών αλλαγών στον τρόπο που η Πολιτεία επιδιώκει να πορευτεί με τα νέα δεδομένα.
- Η βράβευση της μελέτης σας από την Ακαδημία Αθηνών έχει έναν ιδιαίτερο συμβολισμό για έναν κλασικό φιλόλογο όπως εσείς; Η μελέτη μου, η οποία ως προς τον τύπο της είναι κριτική έκδοση, χρειάστηκε για την ολοκλήρωσή της πάνω από δέκα χρόνια. Την άρχισα το 1998 και την ολοκλήρωσα το 2010. Υπήρξε, αντιλαμβάνεσθε, καρπός σημαντικού ερευνητικού μόχθου. Το ότι αναγνωρίστηκε η αξία της όχι από μιαν ιδιωτική εταιρεία, αλλά από το κορυφαίο πνευματικό ίδρυμα της Ελλάδας, το ίδρυμα εκείνο που κόσμησαν και κοσμούν εξέχουσες προσωπικότητες του ελληνισμού από τον χώρο των επιστημών, των γραμμάτων, των τεχνών, περιποιεί σε εμένα όλως ιδιαίτερη τιμή για την οποία αισθάνομαι ειλικρινώς ευγνώμων. Το βραβείο αυτό σηματοδοτεί όχι μόνο μια ακαδημαϊκή υψηλή διάκριση για μένα προσωπικώς, αλλά και ευρύτερα αποδεικνύει ότι η Ακαδημία Αθηνών περιβάλλει με μεγάλο ενδιαφέρον και την πνευματική δημιουργία του ελληνισμού της Κύπρου μας.
- Τι ακριβώς κάλυψε η μελέτη και πώς προσεγγίσατε το θέμα; Ο τίτλος της μελέτης είναι Scholia vetera in SophoclisΕlectram, ο οποίος μεταφράζεται ως «Αρχαία σχόλια στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή». Στη μελέτη αυτή προσπάθησα εν πρώτοις να συγκεντρώσω όλα τα σχόλια που έγραψαν οι φιλόλογοι της ελληνικής Αρχαιότητας, προκειμένου να ερμηνεύσουν και να αναλύσουν την τραγωδία Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Στη συνέχεια προσπάθησα να αποκαταστήσω τα σχόλια αυτά στην κατά το δυνατόν αυθεντικότερη μορφή τους. Αυτό το δεύτερο είναι απαραίτητο, διότι τα σχόλια αυτά, όπως και όλα τα άλλα αρχαία κείμενα, υπέστησαν στην πορεία των αντιγραφών μέσα στους αιώνες μεγάλες αλλοιώσεις και παραποιήσεις.
- Πώς μπορεί να προσδιορίσει κανείς τη μορφή της Ηλέκτρας από την πλευρά του μύθου, μέσα στον σύγχρονο κόσμο, πάντα μέσα από τον λόγο του Σοφοκλή; Πολλά μπορεί να πει κανείς ως απάντηση στο ερώτημά σας. Ας περιοριστώ στη βασική διάσταση της σοφόκλειας Ηλέκτρας. Η σημειολογία της είναι ασφαλώς το άτομο που δεν εξαγοράζεται, που δεν αναγνωρίζει στον εαυτό του το δικαίωμα της σιωπής ενώπιον της αδικίας, που δεν φιμώνεται, που είναι ταγμένο να κρατεί ζωντανή την ιερά μνήμη του καθήκοντος, που μάχεται ακατάπαυστα υπέρ της αποκαταστάσεως του δικαίου. Οπωσδήποτε η συνείδηση της Ηλέκτρας δεν αλώνεται. Η μορφή της δρα σωφρονιστικώς και ελεγκτικώς για όσους από μας σήμερα χάνουμε τον προσανατολισμό μας και πολύ εύκολα συμβιβαζόμαστε με πράγματα που αποτελούν κατάφωρες παραβιάσεις του δικαίου και που μειώνουν την προσωπική, κρατική, εθνική μας αξιοπρέπεια.
- Μας αφορούν σήμερα όλες αυτές οι μορφές της αρχαίας Ελλάδας; Δηλαδή ο σημερινός αναγνώστης μπορεί να ταυτιστεί με τους ήρωες της Ιλιάδας, της Οδύσσειας, των τραγωδιών, ή η διαφορά κοσμοαντίληψης είναι τεράστια; Η λογοτεχνία της αρχαίας Ελλάδας είναι κλασική. Αυτό σημαίνει ότι η αξία της είναι διαχρονική και δεν αναγνωρίζεται μόνο από τους ανθρώπους μιας μόνον ιστορικής περιόδου. Όσο και αν η διαφορά κοσμοαντίληψης είναι πολύ μεγάλη από εποχή σε εποχή, υπάρχουν αλήθειες της ανθρώπινης ζωής και της ανθρώπινης κατάστασης που παραμένουν αμετάβλητες στην εξέλιξη του χρόνου. Ακριβώς επειδή οι αρχαίοι Έλληνες λογοτέχνες παρουσίασαν αριστοτεχνικά αυτές τις αλήθειες, εγγίζουν όλους τους ανθρώπους όλων των εποχών όλων των γεωγραφικών περιοχών της γης. Ας πάρουμε για παράδειγμα τον Σοφοκλή και τη συνήθη δραματική τεχνική του, την περίφημη «τραγική ειρωνεία». Οι μορφές που δημιουργεί (και σκέπτομαι τη στιγμή αυτή τον Οιδίποδα Τύραννο) συχνά αγνοούν την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων ή στην καλύτερη περίπτωση διαθέτουν έναν περιορισμένο γνωστικό ορίζοντα. Ενεργούν με βάση τα φαινόμενα και αποδεικνύεται ότι τα φαινόμενα είναι σε διάσταση με τα όντα. Αυτή η ανεπαρκής πληροφόρηση του ήρωα γίνεται αιτία για λανθασμένες ενέργειες ή επιλογές, αν και ο ήρωας έχει τη σιδηρά βεβαιότητα ότι είναι παντογνώστης και έχει την κατάσταση υπό τον πλήρη έλεγχό του. Αυτό οδηγεί συχνά στην καταστροφή του, επιτρέποντας στον θεατή, που αφήνεται από τον δραματουργό να έχει πιο ευρύ γνωστικό ορίζοντα σε σχέση με τον ήρωα, να συνειδητοποιήσει ότι ως άνθρωποι έχουμε σοβαρούς περιορισμούς και επομένως η μετριοπάθεια είναι η κατάλληλη στάση για μας. Πόσοι δεν έχουμε ταυτιστεί με τον Οιδίποδα ενθυμούμενοι ότι και εμείς κάποτε παρανοήσαμε τα δεδομένα και έτσι διαπράξαμε σοβαρά σφάλματα, κάποτε μάλιστα και οικτρότατα.
- Περνώντας στο έργο σας, τι ήταν εκείνο που σας ώθησε να αφιερώσετε τον εαυτό σας στην κλασική φιλολογία;
Κλασική φιλολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη γλώσσα και τη λογοτεχνία και γενικά τον πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας και της αρχαίας Ρώμης. Όταν ήμουν μαθητής του γυμνασίου είχα συνειδητοποιήσει ότι τα δύο πιο αγαπημένα μου μαθήματα ήταν τα μαθηματικά και η γραμματική της νέας ελληνικής (αρχαία ελληνικά τότε δεν διδασκόμασταν στο γυμνάσιο, σε αντίθεση με αυτό που γίνεται σήμερα). Μάλιστα, όσον αφορά στα μαθηματικά, είχα λάβει μέρος σε διαγωνισμό της Μαθηματικής Εταιρείας Κύπρου και είχα έλθει τρίτος παγκυπρίως. Όλοι βέβαια απορούσαν πώς ήταν δυνατό μαζί με τα μαθηματικά να θεωρώ ελκυστική και τη γραμματική. Δεν το γνωρίζουν πολλοί, αλλά είναι αλήθεια ότι τα μαθηματικά και η γραμματική, δηλαδή ο μηχανισμός με τον οποίο λειτουργεί μια γλώσσα, κατανοούνται και αναλύονται με το ίδιο είδος διανοητικών δεξιοτήτων. Και αυτό συμβαίνει, επειδή η γλώσσα είναι ένα λογικό κατασκεύασμα. Καθώς τέλειωνα λοιπόν το γυμνάσιο, όφειλα να αποφασίσω αν στο Λύκειο θα εντασσόμουν στην κλασική ή την πρακτική κατεύθυνση. Το δίλημμα ήταν δύσκολο, αλλά τελικά η συμβιβαστική λύση ήταν στο μεν σχολείο να ακολουθήσω την κλασική κατεύθυνση, ώστε να μελετήσω τα θέματα γλώσσας σε μεγαλύτερο βάθος, αλλά παράλληλα, σε επίπεδο φροντιστηρίου τα απογεύματα, να παρακολουθήσω GCΕΑ-levelΡure Μathematics, ώστε να μπορώ να καλλιεργώ το ενδιαφέρον μου για τα μαθηματικά. Στην κλασική κατεύθυνση του λυκείου γνώρισα για πρώτη φορά στη ζωή μου την αρχαία ελληνική γλώσσα και ομολογώ ότι μαγεύτηκα. Τι λογική άρθρωση! Πόση πειθαρχία στη σύνταξη της πρότασης! Από εκείνη τη στιγμή βεβαιώθηκα ότι θέλω να γίνω κλασικός φιλόλογος…
- Ποια η άποψή σας για τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών σήμερα και ποια η θέση που κατέχουν τα αρχαία ελληνικά στην εκπαίδευση του τόπου μας; Τα αρχαία ελληνικά είναι ένα συναρπαστικό μάθημα, τόσο διότι η ανάλυση της αρχαίας γλώσσας αποτελεί ένα θαυμάσιο διανοητικό γύμνασμα, όσο και διότι μέσω τούτου έρχεσαι σε επαφή με μια από τις τρεις πιο βασικές συνιστώσες του ευρωπαϊκού πνεύματος. Για μας δε τους Έλληνες όλως ιδιαιτέρως το μάθημα συνιστά και μια πορεία αυτογνωσίας και συνειδητοποίησης των ιστορικών μας ριζών. Δυστυχώς όμως βλέπουμε ότι οι σημερινοί μαθητές απομακρύνονται όλο και περισσότερο από το μάθημα αυτό και δεν φαίνονται να έχουν καν υποψιαστεί την τεράστια αξία του. Και το χειρότερο: η συντριπτική πλειονότητα των φοιτητών που έρχονται στο Πανεπιστήμιο Κύπρου να σπουδάσουν ελληνική φιλολογία, παρακαλώ, έχουν φοβερότατα κενά! Είναι απίστευτη η αμάθειά τους.
Για να αντιληφθείτε το μέγεθος του προβλήματος, σας πληροφορώ ότι από το τρέχον εξάμηνο έχουμε εισαγάγει μάθημα αρχαίων ελληνικών για αρχαρίους το οποίο είναι υποχρεωτικό για όλους τους πρωτοετείς. Το Υπουργείο Παιδείας πρέπει με μεγάλη σοβαρότητα να εξετάσει επιτέλους τι γίνεται με τα αρχαία ελληνικά στη Μέση Εκπαίδευση. Οι δικές μου σκέψεις είναι ότι βέβαια θα ήταν άδικο να αποδώσουμε τις ευθύνες στα παιδιά. Από συζητήσεις που κάνω χρόνια τώρα με τους φοιτητές μου προκύπτει ότι πολλοί φιλόλογοί μας στα σχολεία ενώ δεν έχουν την κατάλληλη κατάρτιση στα αρχαία ελληνικά, διότι μπορεί να ειδικεύτηκαν λ.χ. στην Ιστορία, εντούτοις τα διδάσκουν. Και αυτό έχει τις επιπτώσεις που ανέφερα. Θα παρακαλέσω τους αγαπητούς διευθυντές της Μέσης Εκπαίδευσης να μην αναθέτουν τη διδασκαλία των αρχαίων ελληνικών ει μη μόνον σε άτομα με ειδική κατάρτιση στο θέμα. Αλλά και αυτά τα άτομα ακόμη θα πρέπει το κράτος να τα επιμορφώσει, διότι η διδακτική μεθοδολογία έχει προχωρήσει πολύ από τότε που πήραν το πτυχίο τους. Ο δεύτερος λόγος για τον οποίο αποτυγχάνει το μάθημα είναι τα ακατάλληλα διδακτικά συγγράμματα. Τρίτον, η ακατάλληλη διδακτική μέθοδος, η οποία στηρίζεται σε πληθώρα αφηρημένων εννοιών και μιας αχρείαστα μεγάλης μεταγλώσσας. Τέταρτον, το λανθασμένο μαθητικό κοινό προς το οποίο στρέφουμε τα αρχαία ελληνικά.
- Υπάρχει η άποψη ότι δεν χρειάζεται η γνώση της αρχαίας ελληνικής, αφού τα κείμενα των αρχαίων μπορούν να γίνουν κτήμα στον καθένα, εύκολα, μέσα από τη μετάφραση. Εν ολίγοις, γιατί θα πρέπει ένας μαθητής να ταλαιπωρείται κάνοντας ο ίδιος τη μετάφραση; Στο σημείο αυτό ενστερνίζομαι απόλυτα τις επιφυλάξεις του Γιώργου Σεφέρη απέναντι στη δυνατότητα του μεταφράσματος να προσεγγίσει το πρωτότυπο έργο. Στην εισαγωγή που προτάσσει λοιπόν της μετάφρασης της Έρημης Χώρας του Τ.S. Εliot, ο Σεφέρης εν έτει 1973 σημειώνει: «εκείνο που έχουμε στις μεταφράσεις ποιημάτων δεν είναι διόλου μια προσέγγιση προς το έργο όπως γράφτηκε, αλλά ο καρπός της επιμειξίας δυο φυσιογνωμιών, που μοιάζει θλιβερά κάποτε με την οικογένεια του μεταφραστή». Είναι πολλοί οι λόγοι για το οποίο ισχύει αυτό, και δεν θα πρέπει ποτέ να στερήσουμε από τους μαθητές μας τη δυνατότητα της προνομιούχου πρόσβασης στον αυθεντικό πρωτότυπο λόγο των αρχαίων συγγραφέων μας, ποιητών και πεζογράφων. Είναι μια απολαυστική εμπειρία.
- Ως κλασικός φιλόλογος τί θεωρείτε ότι λείπει σήμερα από την εκπαίδευσή μας; Ως κλασικός φιλόλογος θεωρώ ότι η εκπαίδευσή μας θα πρέπει να αξιοποιήσει περισσότερο τον αρχαίο κόσμο και να φέρει τους νέους μας σε στενότερη επαφή με τις διαχρονικές του αξίες. Σκέπτομαι λ.χ. τώρα τις εξής αξίες: τη γλώσσα ως αξία, την κριτική στάση απέναντι στα πράγματα, η οποία εκδηλώνεται μέσω ορθολογικής συζήτησης, και ασφαλώς την πολιτικοποίηση του ανθρώπου, η μετατροπή δηλαδή του ατόμου σε ενεργό πολίτη, με έντονη συμμετοχή στα κοινά πράγματα. Είναι και οι τρεις αξίες άκρως επίκαιρες στην Κύπρο του σήμερα.
Προσπάθεια ιδεολογικοποίησης της κυπριακής διαλέκτου
- Γίνεται πολύς λόγος σήμερα για την κυπριακή διάλεκτο με μια τάση επανεκτίμησής της. Πώς το σχολιάζετε; Η επιστημονική μελέτη της κυπριακής κατέδειξε σαφώς ότι πρόκειται για μια διάλεκτο της ελληνικής γλώσσας η οποία ως προς την αρχαϊκότητα των χαρακτηριστικών της είναι εφάμιλλη λ.χ. της ποντιακής διαλέκτου. Πολύ καλή γλωσσολογική παρουσίαση του θέματος παρέχει ο καθηγητής Χαράλαμπος Συμεωνίδης σε πρόσφατο σύγγραμμά του. Η ελληνικότητα της κυπριακής όμως προκύπτει και από την ιστορία. Την κυπριακή διάλεκτο την έφεραν μαζί τους οι πρόγονοί μας Έλληνες που έφθασαν τον 12ο αι. π.Χ., μετά την κατάρρευση των μυκηναϊκών ανακτόρων, για μόνιμη εγκατάσταση στην Κύπρο. Και επειδή οι πρώτοι Έλληνες της Κύπρου κατήγοντο από την περιοχή της Αρκαδίας της κεντρικής Πελοποννήσου, η αρχαία κυπριακή διάλεκτος έχει στενότατες ομοιότητες και συγγένειες με την αρχαία αρκαδική διάλεκτο: και οι δύο διάλεκτοι, κυπριακή και αρκαδική, συνανήκουν μαζί με την παμφυλιακή στη λεγόμενη αχαϊκή ομάδα των ελληνικών διαλέκτων.
Η αρχαία κυπριακή ομιλήθηκε για κάπου 1000 χρόνια στην Κύπρο, αλλά την εποχή των ελληνιστικών χρόνων, όπως συνέβη και με τις υπόλοιπες ελληνικές διαλέκτους, υπεχώρησε στην επεκτατική προέλαση της λεγόμενης ελληνιστικής Κοινής, η οποία ήταν ένα κοινό εκφραστικό όργανο που κάλυπτε όλους τους Έλληνες. Αργότερα κατά τον 7ο αι. μ.Χ. άρχισε δειλά-δειλά, όπως πάλι οι άλλες ελληνικές διάλεκτοι, να επανεμφανίζεται ως μεσαιωνική κυπριακή. Η φάση αυτή κάλυψε και την περίοδο της φραγκοκρατίας και ενετοκρατίας. Το 1571 μ.Χ. με την κατάκτηση της νήσου από τους Οθωμανούς άρχεται η νεώτερη και σύγχρονη φάση της Κυπριακής. Πρέπει να πούμε ότι καθ’ όλη την πορεία της η Κυπριακή συμπορεύτηκε και με άλλες ελληνικές διαλέκτους. Η στενή της σχέση με αυτές είναι πολύ ορατή. Αυτό που ονομάσατε επανεκτίμηση της Κυπριακής δεν είναι μια προσπάθεια μελέτης βασιζόμενη σε νέα επιστημονικά δεδομένα. Επιστημονικώς τα πράγματα έχουν όπως σας τα είπα. Αυτό που γίνεται είναι μια προσπάθεια ιδεολογικοποίησης της κυπριακής διαλέκτου. Δηλαδή κάποιοι κύκλοι, συνήθως τους λέμε Νεοκυπρίους, επειδή έπαψαν να αισθάνονται οι ίδιοι Έλληνες κατά παραβίαση των ιστορικών δεδομένων, θεωρούν ότι μπορούν να αποκόψουν την κυπριακή από τον ελληνικό κορμό και να την παρουσιάσουν ως αυτόνομη γλώσσα. Ακολουθούν μεθοδικά μια ορισμένη διαδικασία (τυποποίηση κυπριακής, εισαγωγή της στην εκπαίδευση κ.τ.λ.). Όμως η εκτίμησή μου είναι ότι το ιδεολογικό, αντιεπιστημονικό και ανιστόρητο αυτό πείραμα δεν έχει προοπτική επιτυχίας για πολλούς λόγους.
http://infognomonpolitics.blogspot.com/
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.