To σύμπλεγμα Αγαλμάτων Διογένη και Αλεξάνδρου στην Κόρινθο

Το συγκεκριμένο σύμπλεγμα αγαλμάτων αναπαριστά ένα πασίγνωστο γεγονός της ιστορίας: Την συνάντηση του Μ. Αλεξάνδρου με τον κυνικό φιλόσοφο Διογένη τον Σινωπέα (που αποκαλείται έτσι επειδή γεννήθηκε στη Σινώπη το 421πΧ, την Άνοιξη του 336πΧ). Βέβαια, δεν ήταν σπάνιες οι συναντήσεις φιλοσόφων με Ηγεμόνες την Αρχαία Εποχή. Αυτή όμως η συνάντηση είχε μια τόσο μεγάλη ιδιαιτερότητα και γι’ αυτό έμεινε χαραγμένη όχι μόνο στην επίσημη ιστορία, αλλά και στην λαϊκή μνήμη και είναι ένα από τα λίγα ιστορικά στιγμιότυπα που είναι τόσο πολύ γνωστά σε απλούς, χωρίς ιδιαίτερη ενασχόληση με την ιστορία ανθρώπους.
Η ιδιαιτερότητα της συνάντησης αυτής έγκειται στο γεγονός ότι στα πλαίσια της έγινε μία συνάντηση των δύο άκρων της τότε εποχής: Από την μία η απόλυτη εξουσία, ο πλούτος συνοδευόμενα από υψηλό μορφωτικό επίπεδο και διάθεση κατάκτησης,

που προσωποποιούνταν στον Μ. Αλέξανδρο και από την άλλη η απόλυτη, συνειδητή, άρνηση της εξουσίας με διάθεση επιστροφής των ανθρώπων στις αρχέγονες φυσικές τους ρίζες, την λιτότητα και την αυτάρκεια, που προσωποποιούνταν στον Διογένη.

Και δεν είναι τυχαίο ότι η συνάντηση αυτή έγινε στην Κόρινθο, καθώς και εκείνη την ιστορική περίοδο, η πόλη διατηρούσε την εξέχουσα θέση της ανάμεσα στις ελληνικές πόλεις – κράτη και διέθετε μία ξεχωριστή ανεκτικότητα απέναντι στα διάφορα επαναστατικά ρεύματα που διέτρεχαν την ελληνική κοινωνία.

Η συνάντηση λοιπόν του Μ. Αλεξάνδρου με τον Διογένη έγινε περίπου την Άνοιξη του 336πΧ, χρονιά που ο Αλέξανδρος, εξ’ ονόματος του πατέρα του Φιλίππου Β΄, Βασιλιά της Μακεδονίας, συγκαλεί στην Κόρινθο αντιπροσώπους όλων των ελληνικών πόλεων για να πάρουν αποφάσεις για την εκστρατεία εναντίον των Περσών. Ο Αλέξανδρος ανακηρύσσεται στρατηγός-αυτοκράτορας και όλες οι πόλεις, εκτός από την Σπάρτη που δεν παραβρέθηκε, αποφασίζουν να δώσουν στρατό για την επιτυχή έκβαση στην εκστρατεία, ενώ τα ναυπηγεία της Κορίνθου αρχίζουν να κατασκευάζουν 160 τριήρεις που θα ισχυροποιήσουν στο έπακρο τον στόλο του Αλεξάνδρου (Κατά πάσα πιθανότητα, οι κορινθιακές τριήρεις αποτελούσαν το 70% του στόλου) και θα του επιτρέψουν ν’ αποκτήσει υπεροχή και στο ναυτικό σκέλος της εκστρατείας.

Την ίδια περίοδο, ο Διογένης, ήδη γνωστός στο Πανελλήνιο ως ο κυριότερος εκπρόσωπος της Κυνικής Φιλοσοφίας (ιδρυτής της οποίας ήταν ο Αντισθένης), βρισκόταν στην Κόρινθο και για κατοικία του είχε επιλέξει ένα πιθάρι, δηλ. έναν από τα τεράστια αγγεία μεταφοράς προϊόντων που αφθονούσαν στο αχανές εμπορικό κέντρο της Κορίνθου.

Ο Διογένης, ήταν το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα κυνικού φιλοσόφου, δηλ. μιας φιλοσοφίας με ισχυρότατα ερείσματα στα χαμηλά, φτωχά στρώματα των Ελλήνων, η οποία αντιδρούσε στην αχαλίνωτη προσπάθεια της άρχουσας πάμπλουτης τάξης να σωρεύσει με κάθε τρόπο ολοένα και περισσότερα πλούτη, βυθίζοντας ακόμα περισσότερο την πλειοψηφία στην φτώχεια. Πάμπτωχος, αλλά προικισμένος εκ φύσεως με αστείρευτο χιούμορ και ικανότητα λογοπαιγνίων, απετέλεσε μια προσωπικότητα που μαγνήτιζε, καθώς ουδέποτε υποχώρησε από τις αρχές του και προσπάθησε να θίξει αποκλειστικά κοινωνικά και ηθικά προβλήματα. Η διδασκαλία του ήταν ουσιαστικά επαναστατική και ανατρεπτική για την τάξη που επικρατούσε τότε.

Ο Μ. Αλέξανδρος ήταν μεν η ενσάρκωση της απόλυτης εξουσίας, αλλά ταυτόχρονα ήταν προικισμένος με σπάνιο πνεύμα και μεγάλη αγάπη για την ιστορία και την ποίηση και ο Ηγέτης που μπόρεσε να κατευθύνει τον δυναμισμό αλλά και την απελπισία των Ελλήνων σε μια εξόρμηση που γιγάντωσε τον Ελληνισμό και του έδωσε την απαραίτητη δύναμη να επιζήσει έως σήμερα και κατάφερε το όνομα του να σημαίνει το τέλος μιας Παγκόσμιας Εποχής και την αρχή μιας Νεώτερης. Ο Αλέξανδρος επηρέασε περισσότερο από τους αρχαίους, τους Έλληνες των νεότερων Εποχών. Κανένας αρχαίος πρόγονός μας -εκτός ίσως του Λεωνίδα που έπεσε στις Θερμοπύλες– δεν διατηρείται τόσο ζωντανός στην ψυχή του λαού μας – όσο ο Αλέξανδρος. Και κανείς άλλος δεν επηρέασε τόσο πολύ, την λαϊκή και την προσωπική τέχνη.

Ο Αλέξανδρος ήταν πολύ στενά συνδεδεμένος με την Κόρινθο, κάτι που δεν είναι και τόσο γνωστό. Γνωρίζοντας την τεράστια γνώση και ικανότητα των Κορίνθιων Ναυπηγών και Μηχανικών, θα πάρει μαζί του έως τα βάθη της Ασίας έναν μεγάλο αριθμό τους, που θα του επιτρέψει την επίτευξη των στόχων του. Ο Αλέξανδρος, όμως χρωστά την ζωή του και σ’ έναν Κορίνθιο, τον Δημάρατο, ο οποίος στη μάχη του Γρανικού (την 1η και κρισιμότερη μάχη) θα του δώσει το δόρυ με το οποίο θα προστατευτεί από τους Πέρσες αξιωματούχους που προσπάθησαν να τον σκοτώσουν.

Ο Διογένης βρισκόταν στην Κόρινθο καθώς ήταν παιδαγωγός για τα παιδιά του πάμπλουτου Κορίνθιου Αριστοκράτη Ξενιάδη. Όταν ο Ξενιάδης τον απελευθέρωσε, Ο Διογένης παρέμεινε στην Κόρινθο και η φήμη του έγινε γνωστή στον Αλέξανδρο από τον παιδαγωγό του τον Λεωνίδα που ήταν μυημένος στην κυνική φιλοσοφία. Μόλις ο Αλέξανδρος βρέθηκε στην Κόρινθο, θέλησε να τον γνωρίσει και έστειλε έναν υπασπιστή του να βρει τον Διογένη και να του τον παρουσιάσει. Αφού ο υπασπιστής τον εντόπισε στο Κράνειο (την αριστοκρατικότερη συνοικία της πόλης) κοντά στο σπίτι της Λαΐδας, του είπε: "Σε ζητεί ο Βασιλεύς Αλέξανδρος να σε δει". Ο Διογένης απάντησε "Εγώ δεν θέλω να τον δω. Εάν θέλει αυτός ας έρθει να με δει". Πράγματι, ο Αλέξανδρος, πήγε να συναντήσει τον Διογένη, καθώς μια τέτοια άρνηση, τη στιγμή που είχε χιλιάδες παρακλητικά αιτήματα από ανθρώπους κάθε τάξης,τον εντυπωσίασε. Ο Αλέξανδρος πλησιάζει και του λέγει «Είμαι ο Άρχων Αλέξανδρος». Ο Διογένης ατάραχος απαντά «Και ΄γώ είμαι ο Διογένης ο Κύων». Ο Μ. Αλέξανδρος απορεί για την συμπεριφορά του και του λέγει «Δεν με φοβάσαι;» Ο Διογένης απαντάει «Και τί είσαι; Καλό ή κακό;» Ο Αλέξανδρος μένει σκεπτικός. Δεν μπορεί ένας βασιλεύς να πεί ότι είναι κακό, και άμα είναι καλό, γιατί κάποιος να φοβάται το καλό; Αντί να απαντήσει ο Αλέξανδρος ξεφεύγει και τον ρωτά εκ νέου «Τί χάρη θές να σου κάνω;» Και ο Διογένης ξανά με λογοπαίγνιο απαντά «Αποσκότησων με». Βγάλε με δηλαδή από το σκότος, την λήθη και δείξε μου την αλήθεια. Με το έξυπνο λογοπαίγνιο του Διογένη, που η απάντηση του μπορεί και να εννοηθεί «Σταμάτα να μου κρύβεις τον ήλιο», αναδύεται η βάση της κυνικής φιλοσοφίας, καθώς οι κυνικοί πίστευαν πώς η ευτυχία του ανθρώπου βρίσκεται στη λιτότητα, στη ζεστασιά του ήλιου και δεν πρέπει να ζητά τίποτα από τα υλικά πλούτη. Ο Αλέξανδρος καταλαβαίνει την σημασία της απάντησης και εντυπωσιάζεται ακόμα περισσότερο. Ξεκινά μία μακρά συζήτηση με τον Διογένη που σώθηκε από τον Δίονα τον Πλουσαραίο, η οποία είναι πραγματική διάλεξη πολιτικής κοινωνιολογίας. Ο Διογένης συμφωνεί με την Σωκρατική αντίληψη περί γνώσεως. Δηλαδή δεν μπορεί να ασχοληθεί κάποιος επιτυχώς και επωφελώς με κάτι αν το αγνοεί. «Νομίζεις, λέει στον Μ. Αλέξανδρο πως μπορεί να οδηγεί άρμα εκείνος που δεν μπορεί να κρατήσει τα ηνία; Ή εκείνος που δεν ξέρει να κυβερνήσει είναι κυβερνήτης;» Ο Αλέξανδρος τότε, ανήσυχος μήπως θεωρηθεί ότι δεν γνωρίζει να βασιλεύει, ρωτά πολύ εύστοχα: «Ποιος διδάσκει την βασιλική τέχνη που πρέπει να μεταβεί κανείς για να την μάθει;» Στο ερώτημα ο Διογένης απαντά, πως η μόρφωση είναι δυο ειδών: Εκείνη που διαθέτει ο άνθρωπος από την φύση, την «θεία», και εκείνη που αποκτά από τους ανθρώπους την «ανθρώπινη». Δηλαδή η έμφυτη και η επίκτητη. Για να γίνει όμως κάποιος σωστά μορφωμένος, είναι απαραίτητο να προστεθεί η ανθρώπινη στην θεια. Δηλαδή ο κυβερνήτης, ο ιατρός πρέπει να έχει το ταλέντο, την έμφυτο κλίση να κυβερνήσει , να ιατρεύει κλπ. Η άποψη αυτή του Διογένους επικρατεί σήμερα στην παιδαγωγική επιστήμη και αποτελεί την βάση του επαγγελματικού προσανατολισμού. Ο Διογένης βεβαιώνει τον Αλέξανδρο, ότι όποιος έχει την θεϊκή-έμφυτη μόρφωση, εύκολα αποκτά και την άλλη, την ανθρώπινη, αφού ακούσει λίγα και λίγες φορές. Ταυτόχρονα, εξηγεί στον Αλέξανδρο πότε ένας βασιλέας είναι ωφέλιμος. Ο Διογένης αποδίδει την ωφελιμότητα ενός βασιλιά στο Εάν είναι ωφέλιμος στο λαό. Για να δώσει ένταση σε αυτόν τον ισχυρισμό του λέει: "Εάν κατακτήσεις όλη την Ευρώπη και δεν ωφελήσεις τον λαό, τότε δεν είσαι ωφέλιμος. Εάν κατακτήσεις όλη την Αφρική και την Ασία και δεν ωφελήσεις τον λαό, πάλι δεν είσαι ωφέλιμος. Ακόμα και εάν περάσεις τις στήλες του Ηρακλέους και διανύσεις όλο τον ωκεανό και κατακτήσεις αυτή την ήπειρο που είναι μεγαλύτερη της Ασίας και δεν ωφελήσεις τον λαό, πάλι δεν είσαι ωφέλιμος γιατί δεν ωφελείς το σύνολο". Στο τέλος αυτής της συζήτησης, εκφέρει ο Αλέξανδρος το περίφημο: «Αν δεν ήμουν Αλέξανδρος θα ήθελα να ήμουν Διογένης».

Τελειώνοντας, θα πρέπει ν’ αναφέρω ότι η εκτίμηση του Αλέξανδρου για τον Διογένη ήταν τόσο μεγάλη που αναφέρεται ότι την ημέρα του θανάτου του Μ. Αλεξάνδρου στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ, πέθανε και ο Διογένης στην Κόρινθο. Εξαιτίας της απόστασης, και εξαιτίας του γεγονότος ότι η ημερομηνία θανάτου του Διογένη δεν είναι ακριβώς γνωστή, ο Διογένης Λαέρτιος που κάνει την σχετική αναφορά, πιθανώς παραθέτει κάποιον θρύλο. Ένας άλλος θρύλος αναφέρει ότι ο Σωκράτης πέθανε την ημέρα της γέννησης του Διογένη. Όλα αυτά βέβαια δείχνουν την μεγάλη επιρροή που άσκησε ο Διογένης στα πρόσωπα και πράγματα της εποχής του.

Εν κατακλείδι, λοιπόν έγινε μία εξαιρετική προσπάθεια ώστε ν’ αποθανατιστεί το ιστορικό αυτό γεγονός σε ένα αγαλματικό σύμπλεγμα που ν’ αποδίδει την ατμόσφαιρα της συνάντησης και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των δύο πρωταγωνιστών του: Του Διογένη και του Αλέξανδρου. Και πραγματικά η καλλιτεχνική αυτή προσπάθεια πέτυχε και είναι σίγουρο ότι θ’ αποτελέσει όχι μόνο ένα σημείο αναφοράς για την Κόρινθο, αλλά και ένα εφαλτήριο για την δημιουργία και άλλων αγαλματικών συμπλεγμάτων που θ’ αναπαριστούν γεγονότα και στιγμιότυπα από το παρελθόν μας.

Και είναι ανάγκη να βλέπουμε και ν’ ανατρέχουμε στο παρελθόν μας, όχι για να προσκολληθούμε σ’ αυτό, αλλά για να πάρουμε δύναμη και να προχωρήσουμε στο μέλλον.

ΠΗΓΗ