Τον ευχαριστούμε και αξίζει να το διαβάσουμε.
======
(ο τονισμός και υπογράμμιση των λέξεων είναι δικά μου)
Η προσέγγιση του Εμπεδότιμου με αφετηρία τον μυστηριακό απο-συμβολισμό τουψηφιδωτού έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Ωστόσο, πριν επιχειρήσουμε τον απο-συμβολισμό, ίσως είναι χρήσιμο να κατανοήσουμε καλύτερα και πολύπλευρα τον όποιοσυμβολισμό.
Συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά προς την ανάλυση του Εμπεδότιμου, οφείλουμε να μελετήσουμε το ψηφιδωτό και από άλλη αφετηρία, εκείνη που σχετίζεταιμε την τέχνη των πρωτο-ελληνιστικών χρόνων.
Η αρχαιοελληνική τέχνη στο μεταίχμιο της μετάβασης από την υστερο-κλασικήπερίοδο στην ελληνιστική, ακριβώς δηλαδή στο χρονικό σημείο του θανάτου τουΑλεξάνδρου το 323 π.Χ., χαρακτηρίζεται από μια σαφή και εντυπωσιακή στροφή από τα θεϊκά στα εγκόσμια. Απομακρύνεται σταδιακά από την ωραιοποίηση και τηνεξιδανίκευση των κλασικών χρόνων και αναζητά τα πρότυπά της σε υπαρκτά πρόσωπα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Η ανθρώπινη μορφή δεν έχει απλάεξατομικευτεί, αλλά απομακρύνεται σταδιακά από το ιδανικό και απόκοσμο κάλλοςτης εικόνας των θεών, αποκτώντας εφήμερα και ρεαλιστικά στοιχεία. Όπως μάλιστα σημειώνει ο Νίκος Γιαλούρης στον τόμο για τα Αρχαία Γλυπτά της σειράς Ελληνική Τέχνη (Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1995) είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ στην αρχαϊκήκαι κλασική περίοδο δύσκολα διακρίνει κανείς τη μορφή των θεών από εκείνη τωνανθρώπων, στα ελληνιστικά χρόνια, τα αγάλματα των θεών διαφοροποιούνταιεντελώς από τους ανδριάντες των θνητών.
Επιπλέον, την περίοδο αυτή, χάρη στη συσσώρευση πλούτου, η βασιλική αυλή τηςΜακεδονίας προσελκύει τους καλύτερους καλλιτέχνες προκειμένου να επενδύσει μεαίγλη και κάλλος την οικουμενική εξουσία της. Φιλοτεχνούνται μνημειακοί υπερμεγέθεις ανδριάντες και προσωπογραφίες, χτίζονται πολυτελείς επαύλεις καιιδιωτικά μαυσωλεία. Πρόκειται για μνημειώδη έργα τέχνης, συνήθως πάνω και πέρααπό το σοφό μέτρο της κλασικής Αθήνας, που αξιοποιούνται για την ανύψωση τωνπλούσιων θνητών και των επιφανών ηγεμόνων στη σφαίρα των ημίθεων.
Αν προσεγγίσουμε υπό αυτό το πρίσμα το ψηφιδωτό της Αμφίπολης, μπορούμε να εστιάσουμε σε κάποια ενδιαφέροντα ζητήματα που εγείρονται εύλογα και λειτουργούνσυμπληρωματικά στον μυστηριακό από-συμβολισμό του Εμπεδότιμου. Παραθέτω λοιπόν μερικές σκέψεις που θεωρώ χρήσιμες για τη συ-ζήτηση.
1. Εφόσον η ελληνιστική τέχνη είχει στραφεί στη νατουραλιστική απεικόνιση, είναι απολύτως εύλογο, αν όχι και αναμενόμενο, τα χαρακτηριστικά των μορφών του ψηφιδωτού να παραπέμπουν σε υπαρκτές μορφές της εποχής, δηλαδή στα γνωστά διάσημα πρόσωπα της μακεδονικής αυλής. Ωστόσο, αυτό το συμπέρασμα λειτουργεί με επάρκεια ως προς την τεχνοτροπία, αλλά υστερεί σε συμβολικό επίπεδο.
2. Στο συμβολικό επίπεδο, το ζήτημα αρχίζει να προβληματίζει. Όπως προαναφέραμε, κατά την περίοδο που μας ενδιαφέρει εδώ και συμπίπτει όπως φαίνεται με τηνκατασκευή του μνημείου, της μετάβασης δηλαδή από την ύστερη κλασική στηνελληνιστική περίοδο, η εικόνα των θεών είχε σταδιακά διαφοροποιηθεί από εκείνητων θνητών. Οι καλλιτέχνες της περιόδου είχαν πλέον την επίγνωση ότι απεικονίζουντο θεϊκό διακριτά από το ανθρώπινο. Επομένως, γιατί στην εν λόγω θεϊκή αναπαράσταση επιλέχθηκαν ως πρότυπα υπαρκτά πρόσωπα; Το θέμα του ψηφιδωτού «Η αρπαγή της Περσεφόνης» είναι πράγματι η αιτία δημιουργίας τουέργου ή μήπως πρόκειται απλά για μια αφορμή, με ιερή νομιμοποίηση, για τηναναπαράσταση των διάσημων και λαοπρόβλητων μορφών των Φιλίππου καιΑλεξάνδρου;
3. Αν είναι όντως έτσι, αυτό δεν σημαίνει υποχρεωτικά (και δεν το αποκλείει, βέβαια) ότι ο τάφος περιέχει με κάποιον τρόπο τον Αλέξανδρο. Όπως είπαμε, οΑλέξανδρος, κυρίως, αλλά και ο Φίλιππος, αποτελούν τα πιο ισχυρά και διάσημα“μοντέλα” της περιόδου. Η διαφαινόμενη εικονογραφική παρουσία τους στο ψηφιδωτό, είναι συνθήκη αναγκαία αλλά όχι ικανή για την φυσική παρουσία των λειψάνων στον τάφο…
4. Υπάρχει ένα ζήτημα με τις προσωπογραφίες του Αλεξάνδρου. Η απεικόνιση τουΜεγίστου των Ελλήνων, ιδιαίτερα κατά την περίοδο που ήταν εν ζωή, ήταν σοβαρότατο ζήτημα. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος δεν επέτρεπε την απεικόνισή του χωρίς την άδειά τουκαι επέλεγε με αξιοκρατική αυστηρότητα τους καλλιτέχνες με τους οποίους συνεργαζόταν. Όπως γνωρίζουμε καλά από τα Ηθικά του Πλουτάρχου, είχε δώσει στον διάσημο γλύπτη Λύσιππο το αποκλειστικό δικαίωμα να φιλοτεχνεί τις προσωπογραφίες του. Επομένως, είναι χρήσιμο να θυμόμαστε ότι ο καλλιτέχνης τουψηφιδωτού της Αμφίπολης, εφόσον είχε την πρόθεση να απεικονίσει στο έργο τον ίδιο τον Αλέξανδρο, θα πρέπει να το έκανε με υψηλότατες οδηγίες και τεράστιο δέος.
Στο σημείο αυτό, και προς επίρρωση των εκτιμήσεων του Εμπεδότιμου, αξίζει να αναφερθεί ότι πράγματι το πρόσωπο της Περσεφόνης του ψηφιδωτού σχεδόν ταυτίζεται μορφολογικά και υφολογικά με τη διάσημη κεφαλή του Αλεξάνδρου που φιλοτέχνησε ο “προσωπικός” του γλύπτης Λύσιππος το 330 π.Χ. για χάλκινο εικονιστικό ανδριάντα (μας είναι γνωστή από μαρμάρινο ελληνιστικό αντίγραφο του100 π.Χ. που βρέθηκε στην περιοχή της Πέλλας).
Κλείνοντας, επιθυμώ να επαναλάβω παλαιότερο σχόλιό μου σε ανάρτηση τουΕμπεδότιμου:
Ας προσπαθήσουμε να απεγκλωβιστούμε για λίγο από την δικαιολογημένη ανυπομονησία και την αγωνιώδη αναζήτηση πρόωρων συμπερασμάτων, κι ας αφεθούμε στην απόλαυση των ευρημάτων. Ας μην ξεχνάμε πως, αν ισχύουν οι θεωρίες που θέλουν το μνημείο να σφραγίστηκε σχετικά κοντά με τη δημιουργία του, είμαστε από τους πρώτους που αντικρίζουν αυτή τη μεγαλειώδη ομορφιά!
http://empedotimos.blogspot.gr/2014/10/blog-post_20.html
Διαβάστε επίσης:
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.