Αντήνωρ Ικετάονος, μία μετριοπαθής φωνή στο στρατόπεδο των Τρώων

Raphael's inspired Homer on Mount Parnassus.

Ο πόλεμος μεταξύ Αχαιών και Τρώων, ο τρωικός πόλεμος, διαρκεί δέκα ολόκληρα χρόνια. Αρχίζει με την εγκατάσταση των Αχαιών στην παράκτια περιοχή της Τρωάδας και τελειώνει με το θάνατο και την ταφή του Έκτορα, αφού η άλωση της Τροίας θα συμβεί λίγο αργότερα και την φηγείται ο Αρκτίνος ο Μιλήσιος στο έπος του "Αιθιοπίς".
Ο δεκαετής φονικός πόλεμος αναστατώνει την περιοχή της Τρωάδας, επιφέρει
ανυπολόγιστες υλικές καταστροφές και στέλνει χιλιάδες ψυχές ανθρώπων στον Άδη. Προξενεί πολλή θλίψη και απογοήτευση αλλά ταυτόχρονα και δικαιολογημένη οργή εναντίον του επιπόλαιουπριγκιπόπουλο, του Πάρη, που, καταπατώντας το θεσμό της φιλοξενίας, αρπάζει την Ελένη, τη βασίλισσα της Σπάρτης και την οδηγεί στην Τροία. Η όλως αψυχολόγητη πράξη του γίνεται αιτία πολέμου και ξεσηκώνει ένα πλήθος ελληνικών πόλεων εναντίον των Τρώων, για να λάβουν εκδίκηση για την προσβολή που τους έγινε.
Ο σημερινός αναγνώστης του έπους της Ιλιάδας είναι φυσικό να μένει έκπληκτος με τις διαστάσεις που έλαβε μια αρπαγή γυναίκας, της Ελένης, αφού ήταν ένα ζήτημα που δε δικαιολογούσε πολεμική σύρραξη και το δίχως άλλο θα μπορούσε να λυθεί με διαπραγματεύσεις. Και όμως, ένα τόσο απλό ζήτημα έμεινε άλυτο και κατέληξε σε πόλεμο.
Τι τέλος πάντων συνέβη και οι δύο λαοί έφτασαν στον αλληλοσπαραγμό;
Μήπως έλειπε η διάθεση από τους δύο λαούς για συνεννόηση;
Μήπως απουσίαζαν οι συνετές φωνές από τα δύο στρατόπεδα, που με τη μεσολάβηση και το κύρος τους θα μπορούσε να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση και να αποφευχθεί ο φονικός πόλεμος;
Η αλήθεια είναι πως ο ποιητής έχει λάβει υπόψη του πριν από μας τα τέτοιου είδους ερωτήματα και φρόντισε να δώσει μέσα από τις σελίδες του έπους τη δική του απάντηση.
Δύσκολα μπορεί να πιστέψει κανείς πως οι δύο λαοί φτάνουν στον πόλεμο, γιατί λείπουν οι συνετές φωνές από τα δύο αντίπαλα στρατόπεδα. Ο ποιητής, αρνείται κι αυτός την άποψη αυτή, γι' αυτό και φροντίζει να δώσει τη δική του απάντηση στο ζήτημα αυτό.
Δεν είναι μόνο λίγες οι τέτοιου είδους φωνές στα δύο αντίπαλαστρατόπεδα, αλλά, δυστυχώς, σε καιρό πολέμου οι τέτοιου είδους φωνές δεν ακούγονται, γιατί πνίγονται στον ορυμαγδό των όπλων, στο κλίμα του φανατισμού και του μίσους.
Το πιο παράξενο όμως απ' όλα είναι πως και οι θεοί δε φαίνεται να δείχνουν διάθεση να βοηθήσουν στην αποφυγή του πολέμου. Αντίθετα μάλιστα είναι χωρισμένοι κι αυτοί σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα και κατεβαίνουν από τον Όλυμπο με ορμή και πάθος, κονταροχτυπιούνται με αντίπαλους θεούς ακόμη και με θνητούς! ( Υ 20 και εξής).
Θα ισχυριζόταν κανείς πως ενεργούν έτσι, γιατί αυτοί, ως αθάνατοι που είναι, δε γεύονται τον τρόμο του θανάτου, ασφαλώς όμως δε συμβαίνει το ίδιο και με τον αν νιώθουν τον πόνο του τραυματισμού, αφού τραυματισμένος Άρης από το δόρυ της Αθηνάς βγάζει κραυγή πόνου και, ανεβαίνοντας στον Όλυμπο, διαμαρτύρεται στον πατέρα του, Δία. (Ε 850-901).
Παρόλα αυτά, συνετούς ανθρώπους διαθέτουν και τα δύο στρατόπεδα, γεγονός που καταδεικνύει την ύπαρξη μιας, έστω και μικρής μειοψηφίας, που αντιδρά στον πόλεμο και τη φιλοσοφία του.
Μια τέτοια ισχυρή ξεχωριστή και θαρραλέα φωνή στο στρατόπεδο των Τρώων είναι και η φωνή του συνετού Αντήνορα, ενός συμπαθούς ανθρώπου με άσπρα μαλλιά, με πείρα ζωής και μεγάλη επιρροή στους συμπατριώτες του. Είναι γιος του Ικετάονα και της Κλεομήστορας.Μετέχει στον πόλεμο μαζί με τα έξι παιδιά του, που έχει αποκτήσει από το γάμο του με τη Θεανώ, κόρη του Κισσέα, ιέρεια στο ναό της Αθηνάς στην ακρόπολη της Τροίας, και είναι περήφανος γι΄αυτά, γιατί το καθένα έχει τη δική του διαδρομή και προσφορά στον πόλεμο (Αρχέλοχος, Ακάμας, Ιφιδάμας, Κόων, Λαοδάμας, Δημολέων).
Ο Αντήνορας είναι συνετός και δίκαιος. Κατέχει ανάμεσα στους Τρώες τη θέση που κατέχει ο Νέστορας στους Αχαιούς. Διαφωνεί με το αιματοκύλισμα των δύο λαών για χάρη του Πάρη και το φωνάζει δυνατά σε κάθε περίσταση, πλην όμως μάταια. Τους περισσότερους από τους συμπατριώτες του διακατέχει το μίσος και το πάθος του πολέμου.
Ανάλογες συνετές φωνές όμως διαθέτει και το άλλο στρατόπεδο, των Αχαιών. Ζητούν κι αυτές να βρεθεί συμβιβαστική λύση, ώστε να αποφευχθεί η αιματοχυσία.
Η πρωτοβουλία όμως φαίνεται πως ανήκει στο Μενέλαο και στον Οδυσσέα, που μαζί αποφασίζουν και μεταβαίνουν στην Τροία, πριν ακόμη αρχίσουν οι εχθροπραξίες, για να βολιδοσκοπήσουν τους ηγέτες της Τροίας αν είναι διατεθειμένοι για μια συμβιβαστική λύση, γιατί κατανοούν τις οδυνηρές επιπτώσεις που θα έχει ένας πόλεμος για τους δύο λαούς. Οι δύο άνδρες, φτάνοντας στην Τροία, βρίσκουν εκεί θερμό υποστηρικτή τους το γερο- Αντήνορα, ο οποίος μάλιστα τους φιλοξενεί στο σπίτι του. Το ομολογεί ο ίδιος στο διάλογό του με την Ελένη, όταν εκείνη ανεβαίνει στα κάστρα της πόλης και παρουσιάζει στον Πρίαμο και στους άρχοντες της Τροίας, τους αρχηγούς των Αχαιών, που κινούνται κάτω στον κάμπο μπροστά από τις τάξεις του στρατού τους.
" Στις Πύλες πάνω κάθονταν ο Πρίαμος και μαζί του
ο Πάθοος, ο Θυμοίτης, ο Λάμπος, ο Κλυτίος
και ο γενναίος Ικετάονας, κι ακόμα ο Ουκαλέγων
κι ο Αντήνορας, κι οι δυο τους μυαλωμένοι, των Τρώων σύμβουλοι.
Απόμαχοι από τα γηρατειά, ωστόσο ρήτορες λαμπροί,
μοιάζανε με τζιτζίκια, που καθισμένα στου δρόμου τα δέντρα
σκορπούν τριγύρω τους το απαλό τραγούδι.
Τέτοιοι των Τρώων οι σύμβουλοι καθόντανε στον πύργο" (Γ 146-153).
Η Ελένη, σε όλους αυτούς και στον Πρίαμο, παρουσιάζοντας τους αρχηγούς των Αχαιών, μόλις φτάνει στον Οδυσσέα, τονίζει πως αυτός είναι ο πολυμήχανος Οδυσσέας, ο βασιλιάς της Ιθάκης.
" Ο πολυμήχανος γιος του Λαέρτη είναι αυτός, ο Οδυσσέας,
που μεγάλωσε στη χώρα της Ιθάκης, έναν πετρότοπο,
μα η σκέψη του είναι βαθιά κι οι πονηριές πολλές"(Γ 200-202).
Τότε ο Αντήνορας, που γνώριζε τον άνδρα από παλιά, επιβεβαιώνει τα λεγόμενα της Ελένης και λέει:
"Κοπέλα μου, σωστός, αλήθεια είναι ο λόγος σου!
Γιατί παλιά ήρθε κι εδώ ο θεϊκός Οδυσσέας,
φέρνοντας μήνυμα για σένα μαζί με το γενναίο Μενέλαο.
Κι εγώ τους φιλοξένησα, τους φίλεψα στο σπίτι,
και το παράστημά τους γνώρισα και τις βαθιές τους σκέψεις.
Όταν μια μέρα βρέθηκαν σε σύναξη των Τρώων,
καθώς οι δυο τους στέκονταν, τον ξεπερνούσε ο Μενέλαος
με τους φαρδιούς τους ώμους, μα όταν κάθονταν κι οι δυο,
πιο μεγαλόπρεπος φαινόταν ο Οδυσσέας" (Γ 204-223).
Ας μη μας εκπλήσσει η λέξη παλιά, γιατί τα γεγονότα της Ιλιάδας είναι γεγονότα του τελευταίου έτους του τρωικού πολέμου, του δέκατου.
Επομένως, η επίσκεψη του Οδυσσέα και του Μενέλαου έγινε πριν ξεσπάσει ο πόλεμος. Το επιβεβαιώνει και ο Αντήνορας, ο άνθρωπος που ήρθε σε επαφή μαζί τους, για να βρεθεί μια λύση στο ζήτημα της Ελένης, γεγονός που δείχνει το σοβαρό ενδιαφέρον από την πλευρά των επιδρομέων Αχαιών για έναν έντιμο συμβιβασμό.
Με τη λύση του συμβιβασμού και της αποφυγής του πολέμου φαίνεται πως συμφωνεί και ο Πρίαμος, γιατί αλλιώς πώς μπορεί να ερμηνευτεί η επικύρωση με όρκο από τον ίδιο των όρων της μονομαχίας, μιας μονομαχίας που αποφασίζεται και με την έγκριση του Έκτορα;
Γι' αυτό, όταν κατεβαίνει ο Πρίαμος στον κάμπο,για να επικυρώσει τη συμφωνία με όρκο, δε συνοδεύεται μόνο από τον Ιδαίο τον αμαξηλάτητου , αλλά τον συνοδεύει και ο συνετός Αντήνορας.
" Ανέβηκε ο Πρίαμος και τράβηξε τα χαλινάρια πίσω
πλάι του ανέβηκε ο Αντήνορας στο πανέμορφο αμάξι
και τα γοργά άτια κεντούν απ' τις Σκαιές πύλες προς τον κάμπο (Γ 261-263).
Μετά την επιβεβαίωση της συμφωνίας με όρκο, ο Πρίαμος αποχωρεί και επιστρέφει στην πόλη, προσποιούμενος ότι δεν μπορεί να βλέπει το γιο του να χτυπιέται με το Μενέλαο. Η επικύρωση και μόνο της συμφωνίας μας επιτρέπει να σκεφτούμε ότι στο βάθος συμφωνεί κι αυτός με την ιδέα του τερματισμού του πολέμου, έστω και με τον τρόπο αυτό, μια και η μονομαχία θα μπορούσε να προλάβει μια περαιτέρω αιματοχυσία.
Όταν όμως η μονομαχία μεταξύ τω δύο ανδρών δεν έδωσε νεκρό, όπως ήταν συμφωνημένο, παρά μόνο ήττα και τραυματισμό του Πάρη, ο Αγαμέμνων, όλως πέρα από τους όρους της συμφωνίας, απαιτεί να επιστρέψει ο Πάρης την Ελένη και τους θησαυρούς που άρπαξε από το παλάτι του Μενέλαου, πλην όμως εισπράττει αρχικά την άρνηση του Πάρη, αλλά στη συνέχεια, ύστερα από πιεστική επέμβαση του Αντήνορα, υποχωρεί και δέχεται να επιστρέψει μόνο τους θησαυρούς, όχι όμως και την Ελένη!
"Ακούστε με, Τρώες και Δάρδανοι και σύμμαχοι, να σας πω
όσα μου λέει μες στα στήθη μου η καρδιά:
ελάτε, ας δώσουμε στους γιους του Ατρέα την Αργίτισσα Ελένη
και τους θησαυρούς της, γιατί τους πολεμούμε, αφού αθετήσαμε
τους όρκους τους πιστούς. Καλό να δούμε μην το ελπίζετε, αν δεν ακούσετε τη συμβουλή μου αυτή"( Η 348-353).
Ο Πάρης, θέλοντας να είναι συνεπής προς την υπόσχεσή του, στέλνει τονΙδαίο στους Αχαιούς και μέσω αυτού ανακοινώνει την απόφαση του να επιστρέψει μόνον τους θησαυρούς.
Οι Αχαιοί, κυρίως όσοι δε θέλουν τη διευθέτηση του ζητήματος ειρηνικά, αντιδρούν δυναμικά. Η πρώτη αντίδραση εκδηλώνεται από το γενναίο Διομήδη, ο οποίος προτείνει να μη δεχτούν τις προτάσεις των Τρώων τώρα που η ώρα του ολέθρου για τους Τρώες είναι κοντά(Η 400-410).
Τελικά, η πρόταση του Πάρη απορρίπτεται και οι δύο θεές Ήρα και Αθηνά, που θέλουν τη συνέχιση του πολέμου και την καταστροφή της Τροίας, ενεργώντας υστερόβουλα, πείθουν τον Πάνδαρο και τοξεύει εν ψυχρώ το Μενέλαο, τον οποίο τραυματίζει.
Από τη στιγμή εκείνη το σκηνικό αλλάζει και φουντώνει ο πόλεμος. Τα θύματα πολλαπλασιάζονται από τα δύο μέρη, ώσπου ο Αχιλλέας σκοτώνει τον Έκτορα, το γενναίο υπερασπιστή της πόλης του, γεγονός που προδιαγράφει και το τέλος της Τροίας.
Μετά την άλωση του Ιλίου, λέγεται πως οι νικητές Αχαιοί, όταν άρχισαν να καίνε την πόλη του Πρίαμου, σεβάστηκαν τον Αντήνορα και την οικογένειά του, ενώ οι φιλοπόλεμοι Τρώες τον χαρακτήρισαν προδότη. Στον πόλεμο οι λέξεις, δυστυχώς, χάνουν το νόημά τους. Ο συνετόςΑντήνορας χαρακτηρίζεται από τον Πάρη άμυαλος γέρος, ο πατριώτης χαρακτηρίζεται προδότης, ο ηθικός ανήθικος, ο ειλικρινής ψεύτης κτλ.
Πάντως, από όσα έχουν εκτεθεί γίνεται φανερό πως συνετές φωνές υπήρχαν και στα δύο στρατόπεδα και επεσήμαιναν την αναγκαιότητα του συμβιβασμού και της ειρηνικής διευθέτησης ενός όχι και τόσου σοβαρού ζητήματος, πλην όμως τις έπνιξαν οι περισσότερες και ισχυρότερες φωνές των φιλοπόλεμων, η μισαλλοδοξία, η εκδικητικότητα και η απερισκεψία. Αλίμονο!

Δημήτρης Κ. Αραμπατζής

[Ομήρου Ιλιάδα. Μετάφραση: Γιάννης Κόραβος- Χρυσάνθη Δρόσου. Εκδόσεις Σοκόλη, Αθήνα 2008]

http://blogdhm.blogspot.gr/2009/10/blog-post_31.html