Η Πρόσφατη τυχαία ανακάλυψη των αρχαϊκών Κούρων στην περιοχή της
Αταλάντης ίσως γίνει η αφορμή να δοθεί περισσότερη προσοχή σε μια
ξεχασμένη και λίγο πολύ άγνωστη αρχαιολογική περιοχή :
Την Αρχαία Λοκρίδα.
Οι κούροι της Αταλάντης και η Αρχαία Λοκρίδα
Τέσσερα επιτύμβια αρχαϊκά αγάλματα σε φυσικό μέγεθος, οι «κούροι της Αταλάντης» ήρθαν πρόσφατα στο φως κατά τη διάρκεια ανασκαφικής έρευνας της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας, στην ευρύτερη περιοχή της Αταλάντης στη Φθιώτιδα, από τα μέσα Οκτωβρίου. Συγκεκριμένα βρέθηκαν τέσσερις κορμοί πώρινων αγαλμάτων φυσικού μεγέθους και ένα τμήμα τριεδρικής βάσης αγάλματος.
Η αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε με αφορμή την υπόδειξη νέας αρχαιολογικής θέσης από ιδιοκτήτη αγροτεμαχίου της κτηματικής περιφέρειας Αταλάντης, όταν κατά τη διάρκεια άροσης, εντόπισε πώρινο κορμό γυμνού ανδρικού αγάλματος αρχαϊκών χρόνων στον τύπο του κούρου (σωζ. ύψους 0.86μ) και ειδοποίησε άμεσα την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Μετά την παράδοση και μεταφορά του γλυπτού στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αταλάντης, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας κ. Ε. Καράτζαλη ανέθεσε στην αρχαιολόγο κ. Μαρία Παπαγεωργίου τη διεξαγωγή δοκιμαστικών τομών στον αγρό, κατά τη διάρκεια των οποίων αποκαλύφθηκαν κατά χώρα άλλα τρία πώρινα γλυπτά αρχαϊκών χρόνων και τμήμα τριεδρικής βάσης αγάλματος.
Στην πρώτη δοκιμαστική τομή στο βόρειο τμήμα του αγροτεμαχίου βρέθηκε πώρινο γλυπτό φυσικού μεγέθους αρχαϊκών χρόνων (σωζ. ύψους 1.22μ.), που σώζεται από την κεφαλή ως το ύψος των μηρών και παριστάνει όρθια, γενειοφόρο μορφή νεαρού άνδρα με προτεταμένο το αριστερό σκέλος.
Το παραπάνω γλυπτό βρέθηκε μαζί με τμήμα κάτω κορμού μικρότερου πώρινου αναγλύφου που απεικονίζει ιστάμενη γυμνή ανδρική μορφή από την οσφυϊκή χώρα ως τις κνήμες (σωζ. ύψους 0.82μ.), το οποίο επίσης φέρει συμφυή πλίνθο στην οπίσθια επιφάνεια.
Κατά τη διάρκεια της χθεσινής ανασκαφικής έρευνας (2/11/18) εντοπίσθηκε ένας ακόμη κούρος σε φυσικό μέγεθος (σωζ. ύψους 0.95μ. εικ.6-7) που σώζεται από το ύψος του λαιμού ως τους μηρούς, απεικονίζει γυμνό νέο με ελαφρά προτεταμένο το αριστερό σκέλος και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Η τριεδρική πλίνθος που βρέθηκε ακριβώς δίπλα του πιθανόν ανήκει στο ίδιο γλυπτό.
Η πρόσφατη ολιγοήμερη ανασκαφική έρευνα που έχει διενεργηθεί σε μικρό μόνον τμήμα του αγρού, αποκάλυψε σε βαθύτερα στρώματα από αυτό της ανεύρεσης των αρχαϊκών γλυπτών, οργανωμένο νεκροταφείο στο οποίο μέχρι στιγμής διερευνήθηκαν επτά τάφοι που έχουν χρησιμοποιηθεί από τον 5ο αι.π.Χ. ως τον 2ο αι.π.Χ. με αξιόλογα ευρήματα.
Η ύπαρξη του αρχαίου νεκροταφείου σε εγγύτητα με τη σύγχρονη πόλη της Αταλάντης υποδηλώνει ότι πιθανότατα έχει εντοπισθεί τμήμα του οργανωμένου νεκροταφείου του αρχαίου Οπούντα.
Η Αρχαία Λοκρίδα - Οζολία Λοκρίδα και Οπουντία Λοκρίδα
Η Λοκρίδα (Λοκρίς) είναι περιοχή της Στερεάς Ελλάδας η οποία στην αρχαιότητα χωριζόταν σε δύο περιοχές. Σύμφωνα με τον Στράβωνα, στα δυτικά ήταν η Οζολία ή Εσπερία Λοκρίδα, που εκτεινόταν στους σημερινούς νομούς Φωκίδας και Αιτωλοακαρνανίας κατά μήκος του Κορινθιακού κόλπου. Στα ανατολικά βρισκόταν η Οπουντία Λοκρίδα, στη σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας του νομού Φθιώτιδας, απέναντι από την Εύβοια. Γεωγραφικά οι δύο λοκρικές επικράτειες χωρίζονταν από τη Φωκίδα και τη Δωρίδα.
Κάτοικοί της Λοκρίδας ήταν οι Λοκροί, αρχαίο ελληνικό φύλο. Η ονομασία προήλθε από τον Λοκρό που θεωρείται ο γενάρχης της Λοκρικής φυλής, και ήταν γιος του Φύσκου (Ηροδ. 2, 947), ή του Αμφικτίονος (Σχολ. Πινδ. 09, 96 C). Μερικά από τα ονόματα των πόλεων των Λοκρών, προέρχονται από μυθολογικά πρόσωπα που είχαν σχέση με τον Λοκρό (Οπούς, Κύνος, Φύσκος).
Οι δυτικοί Λοκροί ανήκαν στην ίδια εθνική και πολιτισμική ομάδα με τους ανατολικούς Λοκρούς. Σύμφωνα με τις ανασκαφικές μαρτυρίες, ο εποικισμός της Λοκρίδας, άρχισε την Πρωτοελλαδική Εποχή, κορυφώθηκε στους κλασικούς χρόνους, ενώ υποχώρησε σταδιακά τη ρωμαϊκή περίοδο.
Επιφανής ήρωας των Λοκρών τους υπήρξε ο Αίας ο Λοκρός , που έλαβε μέρος στον Τρωικό πόλεμο ως επικεφαλής των Λοκρών.
 |
| Ο Αίας ο Λοκρός σε παράσταση Αγγείου |
Οι Λοκροί μιλούσαν την λοκρική διάλεκτο, μια δωρική-βορειοδυτική διάλεκτο, σε αντίθεση με τα γύρω φύλα της κεντρικής Ελλάδας, όπως οι Βοιωτοί και οι Θεσσαλοί οι οποίοι μιλούσαν την αιολική διάλεκτο.
Η Οζολία Λοκρίδα βρισκόταν δυτικά των Δελφών και χωριζόταν από την Οπουντία Λοκρίδα με την Δωρίδα και το όρος Παρνασσός, όπου υπήρχαν οι Φωκείς. Δυτικά εκτεινόταν μέχρι το ακρωτήριο του Αντιρρίου και ανατολικά μέχρι τον κόλπο της Κίρρας. Βόρεια συνόρευε με την Δωρίδα, ανατολικά με την Φωκίδα και δυτικά με την Αιτωλία. Ήταν ορεινή περιοχή, με τα βουνά Παρνασσό, Κόραξ (Βαρδούσια), Ασέληνον όρος (Γκιώνα) και τον ποταμό Ύλαιθο (Μόρνος).
Οι κάτοικοι της λέγονταν Οζολοί Λοκροί, ή Οζόλες, αλλά συχνά αναφέρονται και ως Εσπέριοι (Δυτικοί). Η ονομασία φαίνεται ότι προήλθε από την ανάγκη να γίνει διάκριση (Στράβων, C-425) σε σχέση με τους ονομαζόμενους Οπουντίους και Επικνημίδιους Λοκρούς, που κατοικούσαν στα ανατολικά παράλια της Βοιωτίας.
Όσον αφορά την προέλευση της επωνυμίας «Οζολοί», ο Παυσανίας παραθέτει τρεις εκδοχές (Παυσ. Φωκ.-38), εκ των οποίων οι δύο πρώτες έχουν μάλλον μυθολογική προέλευση, ενώ η τελευταία φαίνεται περισσότερο πειστική, καθώς το όνομα προέρχεται από το ρήμα όζω = μυρίζω άσχημα, καθώς οι πρώτοι κάτοικοι αγνοούσαν την υφαντική και φορούσαν ακατέργαστα δέρματα ζώων με έντονη δυσάρεστη μυρωδιά.
Πόλεις
Η περιοχή των Οζολών Λοκρών ήταν κατά ένα μεγάλο μέρος τραχιά, δύσβατη και φτωχή, γι’ αυτό και οι πόλεις τους ήταν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μικρές κώμες και φτωχά πολίσματα. Πρωτεύουσά της ήταν η Άμφισσα που καταστράφηκε το 338 π.Χ. από τον Φίλιππο Β’ της Μακεδονίας. Σύμφωνα με τις αρχαίες πηγές, οι πόλεις και οι κώμες των Οζολών Λοκρών με τις αντίστοιχες θέσεις τους (επιβεβαιωμένες, πιθανονογούμενες ή άγνωστες), είναι οι εξής:
Οι πιο σημαντικές πόλεις ήταν η Ναύπακτος (σημερινή πόλη), η Μυωνία (σημερινή Αγία Ευθυμία), η Οιάνθεια (άγνωστη θέση, ίσως στην Παραλία Τολοφώνος ή Ερατεινή ή κάστρο Γλυφάδας) και ο Φύσκος (σημερινό Μαλανδρίνο), που διετέλεσε έδρα του κοινού των Εσπερίων Λοκρών. Άλλες πόλεις ήταν: Χάλειον (σημερινό Γαλαξείδι), Τολοφώνα (οι σημερινοί Αγ. Πάντες-Βίδαβη), Φαιστός ή Φαιστίνος (Πάνορμος-Κίσσελη), Ευπάλιο (πιθανά το σημερινό Ευπάλιο), Τριταία (πιθανά η περιοχή Πεντεορίων), Υπνία (πιθανά η σημερινή Τριταία), Αντίκυρα (άγνωστη θέση, ίσως το κάστρο της Γλύφας), Ερυθραί (πιθανόν κοντά στο Μοναστηράκι, στην περιοχή του ακρωτηρίου «Κόκκινο»), Οινεών (πιθανόν κοντά στο χωριό Κλήμα), (άγνωστη θέση), Μεσσάπια (άγνωστη θέση, εικάζεται ότι συμπίπτει με το Φύσκο), Άξια, Άλπα ή Αλόπη (άγνωστη θέση), Απολλωνία, Μακυνία (πιθανότατα στη σημερινή Μακύνεια), Μολύκρειο (πιθανόν Ελληνικό Βελβίνας κοντά στο Αντίρριο), Βούττος (πιθανόν κοντά στο χωριό Σκάλα της Ναυπάκτου), Πόλη (άγνωστη θέση), Ησσία ή Ησσός (άγνωστη θέση), Αξία (άγνωστη θέση), Απολλωνία (ίσως κοντά στον Κάμπο).
Οι πόλεις Ποτειδάνια (σημερινό χωριό Κάμπος), Τείχιο (ίσως στο σημερινό ομώνυμο χωριό) και Κροκύλειο (ίσως στο σημερινό χωριό Φιλοθέη), την εποχή του πελοποννησιακού πολέμου ήταν Αιτωλικές, αλλά επειδή βρίσκονταν πολύ κοντά στα σύνορα Αιτωλίας – Δυτικής Λοκρίδας, ίσως παλαιότερα να υπήρξαν Λοκρικές. Επίσης και οι πόλεις Μακυνία, Μολύκρειο και Ναύπακτος, στα δυτικά, για μεγάλα χρονικά διαστήματα υπήρξαν Αιτωλικές.
Η Ναύπακτος ήταν το κυριότερο λιμάνι, όπου οι Οζολοί Λοκροί έφτιαχναν τα πλοία τους. Η πόλη Ερυθραί κατά τον Τίτο Λίβιο ήταν επίνειο του αρχαίου Ευπαλίου. Η πόλη φέρεται να καταποντίστηκε αργότερα στη θάλασσα εξαιτίας δυνατού σεισμού.
Στη Δυτική Λοκρίδα σώζονται σήμερα τείχη ακροπόλεων και οχυρώσεων στις εξής θέσεις από τα δυτικά προς τα ανατολικά: Ευπάλιο, Γλύφα, Παραλία Τλοφώνας, Μαλανδρίνο, Άγιοι Πάντες (Βίδαβη), Πεντεόρια, Γαλαξείδι, Αγία Ευθυμία, Άμφισσα.
 |
| Αργυρό νόμισμα των Οπουντίων Λοκρών -4ος αιώνας π.Χ |
Η Οπουντία Λοκρίδα βρισκόταν βόρεια της Φωκίδας και βορειοδυτικά της Βοιωτίας, κατά μήκος του βόρειου Ευβοϊκού κόλπου, από τις Θερμοπύλες κοντά στον Μαλιακό κόλπο μέχρι την πόλη Αλαί (σημερινός Θεολόγος) που αποτελούσε το σύνορο με την Βοιωτία. Η περιοχή αυτή, αντιστοιχεί περίπου με τη σημερινή περιοχή της επαρχίας Λοκρίδας του Νομού Φθιώτιδας.
Πρωτεύουσά της ήταν ο Οπούς (πιθανόν η σημερινή Αταλάντη, άλλοι θεωρούν την σημερινή Τραγάνα), που ήκμασε κατά τον 5ο αι. π.Χ. Από αυτήν οι κάτοικοι ολόκληρης της Ανατολικής Λοκρίδας ονομάζονταν Οπούντιοι Λοκροί, ή Εώες (Ανατολικοί) Λοκροί. Κατά τον Όμηρο, από τον Οπούντα ήταν ο Πάτροκλος. Στο δυτικό μέρος, προς τον Μαλιακό κόλπο, υπήρχε το όρος Κνημίς, όπου οι κάτοικοι ονομάζονταν Επικνημίδιοι Λοκροί, αλλά γενικά δεν διακρίνονταν από τους Οπουντίους. Κυριότερη πόλη της περιοχής ήταν το Θρόνιο, που κατά τον Στράβωνα ήταν κοντά στον Βοάγριο ποταμό, ο οποίος πήγαζε από το όρος Κνημίς και κατέληγε στον Ευβοϊκό. Οι Επικνημίδιοι υποδιαιρούνταν στους Επικνημίδιους (ορεινούς) και Υποκνημίδιους (πεδινούς) Λοκρούς.
Πόλεις
Εκτός από τον Οπούντα και το Θρόνιο, οι σημαντικότερες πόλεις ήταν η Νίκαια (στις εκβολές του Σπερχειού), η Σκάρφεια (σημερινή Σκάρφεια) και ο Κύνος (σημερινές Λιβανάτες). Ο Κύνος ήταν επίνειο του Οπούντα, στον ομώνυμο κόλπο. Σύμφωνα με τον μύθο, εκεί έζησε ο Δευκαλίων και υπάρχει ο τάφος της γυναίκας του Πύρρας. Μεταξύ της Σκάρφειας και του Θρονίου ήταν οι εκβολές του ποταμού Βοάγριου ή Μάνη που πήγαζε από το όρος Κνημίς και και κατέληγε στον Ευβοϊκό.
 |
| Στήλη (580 π.Χ.) από την περιοχή της Μαλεσίνας στα σύνορα με την Βοιωτία (Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι, Γαλλία ) |
Κοντά στον Μαλιακό κόλπο ήταν η Αλωπή, συνώνυμη με αυτή της Οζολίας Λοκρίδας (κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο) και η Δαφνούς που αργότερα κατεδαφίστηκε (πιθανόν ο σημερινός Άγιος Κωνσταντίνος). Βορειότερα, προς το όρος Οίτη, ήταν οι πόλεις Νίκαια και η πόλη Ηράκλεια των Μαλιαίων.
Άλλες πόλεις ήταν η Λάρυμνα (η ομώνυμη πόλη), η Τάρφη (κοντά στην Νίκαια), η Νάρυξ ή Νάρυκη, πατρίδα του Αίαντα του Λοκρού (πιθανόν ο σημερινός Προσκυνάς), η Κορσεία (πιθανόν κοντά στην Μαλεσίνα), η Κνημίς (κοντά στο σημερινό Ασπρονέρι), οι Αλπηνοί ή Αλπηνός (κοντά στις Θερμοπύλες, πιθανόν η Ανθήλη), οι Αβαί (πιθανόν ο σημερινός Έξαρχος), η Κάλιαρος, η Βήσσα (άγνωστη θέση), οι Αιγειαί ή Αίγεια (άγνωστη θέση), οι Φάρυγαι (δυτικά του της Νίκαιας, πιθανόν η σημερινή Μενδενίτσα), η Βουμελιταία και η Κυρτώνη (πιθανόν η σημερινή Κυρτώνη).
Διοικητικά, οι Οπούντιοι Λοκροί ήταν ενωμένοι σε κοινό με πρωτεύουσα τον Οπούντα, αλλά με την κάθε πόλη να είναι ανεξάρτητη. Εξίσου χαλαροί σύνδεσμοι υπήρχαν και στην Οζολία Λοκρίδα, όπου κάθε πόλη ήταν ανεξάρτητη, αλλά οι πόλεις είχαν μία χαλαρή κεντρική ένωση (κοινό) από τον 4ο π.Χ. αιώνα, με κέντρο την πόλη Φύσκος. Το πολίτευμα που κυρίως επικρατούσε ήταν η ολιγαρχία ή η αριστοκρατία.
Προέλευση
Πριν από την 2η χιλιετία π.Χ. (όψιμη χάλκινη εποχή), η περιοχή της Δυτικής Λοκρίδας κατοικείτο από τους Ύαντες, οι οποίοι ήταν ένα από τα πρώτοελληνικά φύλα της οικογένειας των Πελασγών . Γύρω στο 1900 π.Χ. έγινε μεγάλη μετακίνηση από τα βόρεια και βορειοδυτικά, δηλαδή από την σημερινή Ήπειρο και Θεσσαλία προς την Στερεά Ελλάδα. Ένα από τα φύλα αυτά, κινήθηκε νότια και ακολουθώντας την οροσειρά της Πίνδου, ένα μέρος πέρασε τις Θερμοπύλες και εγκαταστάθηκε στα ανατολικά παράλια της Στερεάς, απέναντι από την Εύβοια, και ένα άλλο εγκαταστάθηκε στα νότια παράλια του Κορινθιακού. Εκεί, αναμείχθηκε με τους παλαιούς κατοίκους. Έτσι, στα ανατολικά προέκυψαν οι Λέλεγες, ενώ στα παράλια του Κορινθιακού οι Ύαντες. To όνομα Λοκροί οι κάτοικοι το πήραν αργότερα, από τον βασιλιά Λοκρό (Στράβων Γεωγραφία 4 κεφ. VII,2), αφού είχαν ήδη εγκατασταθεί στις παραπάνω περιοχές και αφού αφομοιώθηκαν με τους παλαιούς κατοίκους.
Κατά μια άλλη εκδοχή, οι Λοκροί ίσως να ήταν από τα πρώτα δωρικά – βορειοδυτικά φύλα που έφτασαν στη νότια Ελλάδα.
Σύμφωνα με τον Στράβωνα (64 π.Χ – 24 μ.Χ) οι Λοκροί είναι Έλληνες (Στρ. C-427) και ο Λοκρός ήταν ηγέτης των Λελέγων (Στρ.C-451). Αναφέρει επίσης ότι ο Αριστοτέλης αποκαλεί τους Λοκρούς Λέλεγες (Στρ. C-460). Τέλος θεωρεί ότι οι Εσπέριοι Λοκροί πρέπει να κατοικούσαν στην Ναύπακτο πριν από την κάθοδο των Δωριέων, περίπου το 1125 π.Χ., και ότι το όνομα της πόλης οφείλεται στο ότι εκεί κατασκεύασαν τα πλοία τους οι Ηρακλειδείς (Δωριείς), ή οι Λοκροί πριν από αυτούς (Στράβων C-247).
Συντάκτες:
Αθ. Παπαδημητρίου, Χ. Α. Αλεξόπουλος
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Έργο Ε.Ε. «Δρόμοι του Παυσανία», Πανεπιστήμιο Πατρών
Πηγές:
- Αθανάσιος Παπαδημητρίου, «Αρχαία Δυτική Λοκρίδα», 2013
- L. Lerat, «Οι Εσπέριοι Λοκροί», 1952
- W. Oldfather, “Lokris”, Γερμανική Εγκυκλοπαίδεια «Real Encyclopadie», 1926
- Λοκροί, Βικιπαίδεια
- Αρχαία Λοκρίδα, Βικιπαίδεια
- Forum Ancient Coins
ΠΗΓΗ : http://fonografos.net/
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.