Φ Χαίλντερλιν, "Μούσα μου η Ελλάδα..."

Γιόχαν Κρίστιαν Φρήντριχ Χαίλντερλιν

"Μα δεν ήθελα να εγκαταλείψω τη χώρα μου
Είναι απλώς, για να σας προσκαλέσω, που ήρθα εδώ.
Ναι ω Χάριτες της Ελλάδας, Θυγατέρες του Ουρανού, 
για να σας εκλιπαρήσω ήρθα εδώ! 
Ας έλθετε, κοντά μας, μεγαλόθυμες, 
αν το ταξίδι δεν είναι μακρινό!"
______________________________________________
από το βιβλίο του Βασίλη Ι. Λαζανά "Friedrich Hoelderlin" - Aθήναι, 1984) 
    
         Στους νέους ποιητές

Φίλοι καλοί, μπορεί κ' η τέχνη μας
να ωριμάζει για καιρό όπως κ' η νιότη
πριν υψωθεί στην ηρεμία της ομορφιάς.
Μόνο να είστε ευσεβείς, όπως οι Έλληνες.

Να αγαπάτε λέω τους θεούς

Και με συμπόνια τους θνητούς να συλλογιέστε.

Το θόρυβο αποφύγετε, όπως την παγωνιά.
Περιγραφές,
διδάγματα ηθικά, μην κάνετε.
Κι αν σας φοβίζει ο δάσκαλος, ζητήστε
απ' τη Μεγάλη Φύση συμβουλή.


        Άρτος και Οίνος

Μακάρια Ελλάδα. Σπίτι εσύ των Ουρανίων. Είν' αλήθεια
αυτό που ακούσαμε λοιπόν σ' άλλους καιρούς, στα πρώτα νιάτα μας;
Δώμα γιορτής: Πάτωμα ή θάλασσα. τραπέζια τα βουνά,
αληθινά χτισμένο για μια χρήση μόνο πριν από το χρόνο.

Μά που 'ναι οι θρόνοι; Οι ναοί; Που 'ναι οι κούπες με το νέκταρ;
Πού το τραγούδι για την τέρψη των θεών; Που λάμπουν πια
τα λόγια του θεού, όταν κοιμούνται οι Δελφοί; και που ηχεί
το μέγα πεπρωμένο; Που λοιπόν;

Το αστραπιαίο πεπρωμένο που ξεσπά
γεμάτο πανταχού παρούσα τύχη
μέσα απ' τον ευφρόσυνον αγέρα, μπρος στα μάτια
βροντώντας: 

"Ω Πατέρα
Αιθέρα" κράζαν κ' η κραυγή 
από τη μια γλώσσα στην άλλη εκυμάτιζε
πολλαπλασιασμένη. Και κανείς
δεν άντεχε μονάχος τη ζωή. Τέτοιο αγαθό
ευφραίνει μόνο με τους άλλους μοιρασμένο,
τότε μονάχα γίνεται γιορτή. 

                                 ***

Μα φίλε μου αργήσαμε πολύ. Να οι θεοί,
ζουν, όμως πάνω από μας, σ' άλλονε κόσμο.
Ατελείωτα ενεργούν εκεί και μοιάζουν πως
ελάχιστα προσέχουν τις υπάρξεις μας.

Κι αυτό το κάνουν από ευσπλάχνιση για μας
να τους χωρέσουν τόσο αδύνατα δοχεία
όπως οι άνθρωποι. Ελάχιστες φορές
μπορεί ν' αντέξει ο άνθρωπος τη θεία αφθονία.

Ναι...
Βροντώντας θα επιστρέψουν...
Μα ως τότε,
καμμιά φορά μου φαίνεται πως είναι
πιο λογικό να κοιμηθώ, παρά να είμαι,
έτσι δίχως συντρόφους, περιμένοντας.

Κι ως τότε τι να κάνω ή τι να πω;

Και άλλωστε προς τι
να είμαι ποιητής σε τόσο μίζερο καιρό;
____________________________
Μετάφραση: Γιάννης Υφαντής
"Ο κήπος της Ποίησης"   Εκδόσεις: Πατάκη

       Η αποδημία

Εκεί πέρα στις όχθες, κάτω απ' τα δέντρα
της Ιωνίας, στις πεδιάδες του Καΰστρου,
όπου γερανοί αγάλλονται εις τον αιθέρα
Και περικλείονται από βουνά που θαμποφέγγουν μακριά.

Για τα νησιά, που είναι στεφανωμένα με αμπέλια,
Και αντηχούν ολόκληρα απ' το τραγούδι και άλλοι κατοικούσαν
Στον Ταΰγετο, στον δοξασμένο Υμηττό,
Που ανθίσαν τελευταίοι. ωστόσο από
Την πηγή του Παρνασσού μέχρι του Τμώλου
Τα ρυάκια τα χρυσοστεφανωμένα αντήχησε
Αιώνιο τραγούδι. έτσι εθρόισαν
Τότε τα δάση κι όλες μαζί
Οι μουσικές των εγχόρδων
Γιατί τις άγγιζε η ουρανία γλυκύτης.

Ω χώρα του Ομήρου!
Κάτω από την πορφυρένια κερασιά ή όταν
Σταλμένα από σένα στο αμπέλι προς χάριν μου
Τα νεαρά ροδάκινα ωριμάζουν,
Και το χελιδόνι φτάνει από μακρυά και πλειστά όσα αφηγείται
Χτίζοντας το σπίτι του στους τοίχους μου, 
Τις μέρες του Μαΐου, και κάτω από τ' άστρα
Εσένα ενθυμούμαι  Ω, Ιωνία!  όμως για τους ανθρώπους
Είναι παρόν ευχάριστο. Γι' αυτό ήρθα
Να σας δω, εσάς νησιά, κι εσάς
Ω, εκβολές των ποταμών, Ω,  δώματα της Θέτιδος,
κι ακόμη εσάς Ω, δάση, κι  Ω, σύννεφα της Ίδης!

Κι όμως δεν σκέφτομαι να μείνω.
Άφιλη κι ακατάδεχτη
Είναι η κλειστή μητέρα που της ξέφυγα.
Από τους γιούς της ένας, ο Ρήνος,
θέλησε με βία να ορμήσει στην καρδιά της κι εξαφανίστηκε
Μακριά, κανείς δεν ξέρει που, ριγμένος.
Όμως εγώ δεν θα 'θελα να φύγω από κοντά της,
Και μόνο για να σας προσκαλέσω
Ήρθα σ' εσάς, Χάριτες της Ελλάδος,
Σ' εσάς, Ω, κόρες τ' ουρανού,
Για να 'ρθετε, αν το ταξίδι δεν είναι τόσο μακρινό,
Σ' εμάς,  Ω, αγαπημένες!

       Το Αρχιπέλαγος    (αποσπάσματα)

Γυρίζουν άραγε οι γερανοί πάλι σ' εσένα, κι αναζητούν

Πάλι το δρόμο για τις όχθες σου τα πλοία; άραγε περιβάλλουν περιπόθητοι

Άνεμοι για σε με την πνοή τους την ήσυχη παλίρροια, και λιάζει το δελφίνι,

Από τα βάθη ξεπηδώντας, τη ράχη του στο νέο φως;

Ανθίζει μήπως η Ιωνία; μήπως ήρθε η ώρα; γιατί πάντα την άνοιξη,

Όταν των ζωντανών ανανεώνεται η καρδιά κι η πρώτη

Αγάπη τον άνθρωπο αφυπνίζει κι η μνήμη εποχών χρυσών,

Τότε έρχομαι σε σένα και χαιρετώ σε μέσα στη σιωπή σου, ω γέρων !

Πάντα κραταιός! εσύ ακόμη υπάρχεις και αναπαύεσαι στον ίσκιο

Των βουνών σου, όπως και άλλοτε.  

                                                 με μπράτσα νεανικά ακόμη αγκαλιάζεις

Τη θελκτική σου χώρα, κι από τις θυγατέρες σου, ω πατέρα!

Τις νήσους σου, τις ανθισμένες, καμία ακόμη δεν εχάθη.
Η Κρήτη στέκεται κι η Σαλαμίς χλοάζει, μέσα στη θαμπή λάμψη της δάφνης,

Και περιβεβλημένη ακτινοβόλο στέφανο, υψώνει την ώρα της ανατολής
Η Δήλος την ενθουσιώδη κεφαλή, και η Τήνος και η Χίος
Από τους πορφυρούς καρπούς διαθέτουν αρκετούς, από τους μεθυσμένους λόφους

Αναβλύζει το κύπριο ποτό κι από την Καλαβρία χύνονται 
Όπως και τότε, ρυάκια αργυρά, στα αρχαία ύδατα του πατέρα.
Όλες ακόμα ζουν, οι των ηρώων μητέρες, οι νήσοι,
Ανθίζοντας από χρόνο σε χρόνο, κι όταν κάποιες στιγμές, από την άβυσσο.

[........]

Πες, που είναι η Αθήνα; μήπως πάνω απ' τις τεφροδόχους των δασκάλων
Η πόλη σου, η αγαπημένη, εδώ στις ιερές σου όχθες,
Ω περίλυπε θεέ! βούλιαξε ολόκληρη μέσα στις στάχτες,
Ή μήπως υπάρχει ακόμη κάποιο σημάδι απ' αυτήν, έτσι που ο ναύτης
Από κει περαστικός τη μνημονεύει και την ενθυμείται;
Άραγε δεν ορθώνονταν εκεί στα ύψη οι στήλες, δεν άστραφταν
Άλλοτε εκεί ψηλά από τη στέγη της ακρόπολης των ουρανίων οι μορφές;

[.....]

Διότι του Δαιμονίου ο εχθρός, ο Πέρσης, που πολλά εξουσιάζει,

Επί έτη πολλά ήδη μετρούσε των όπλων του το πλήθος και των στρατιωτών,

Περιγελώντας την ελληνίδα χώρα με τα λίγοστά νησιά της,

Και στον εξουσιαστή φαινόταν σαν παιχνίδι, κι ακόμη έμοιαζε σαν όνειρο

Γι αυτόν ο αλληλέγγυος λαός, ο οπλισμένος από των θεών το πνεύμα.

[....]

Και μελέτησα τους μύθους σας, για να 'ναι η ψυχή μου πάντα λυπημένη

Και να γλιστρήσει πριν την ώρα της κάτω εκεί, όπου υπάρχουν οι σκιές σας;

Όμως πλησιέστερα σε σας, εκεί που τα ιερά σας άλση ακόμη πρασινίζουν,

[....]

Θέλω εγώ, με άσμα ευσεβές να σας πραΰνω, ω ιερές σκιές!

Μέχρι να συνηθίσει ολότελα ολότελα η ψυχή μου μ' εσάς μαζί να συνυπάρχει.

Και τότε ο πλέον μυημένος πολλά θα σας ρωτήσει, ώ νεκροί εσείς!

Κι εσάς, ω ζωντανοί, εσάς, των ουρανών ω υψηλές δυνάμεις,

Όταν εσείς πάνω απ' τα επείπια με τα χρόνια θα διαβαίνετε,

Εσείς σε δρόμο ασφαλή! γιατί συχνά μια παραζάλη το στήθος μου Κάτω απ' τ' αστέρια κυριεύει, σαν άνεμος μακάβριος,

Έτσι που να γυρεύω συμβουλή, κι είναι πολύς καιρός που 

της Δωδώνης τα άλση τα προφητικά πλέον δεν ομιλούν σε όσους αναζητούν παρηγοριά,

Σώπασε ο δελφικός θεός, έρημα και μοναχικά κείνται

Από καιρό τα μονοπάτια....
______________________

Frierich Holderlin  

Μετάφραση: Στέλλα Νικολούδη  

"Ελεγείες, Ύμνοι κι άλλα ποιήματα" εκδόσεις Άγρα

        Ελλάδα

Ας  σε είχα στη σκιά των πλατάνων
Εκεί που μεσ’ τα φιόρα ανέβρυζε ο Ιλισός,
Εκεί που οι μαθητές λαχταρούσαν δόξα
Εκεί που τις καρδιές κέρδιζε ο Σωκράτης,
Εκεί που η Ασπασία μεσ’ από μυρτιές προσκύναγε,
Εκεί που το αναφωνητό αδελφικής χαρμονής
Από τη θορυβώδη αγορά ηχολογούσε,
Εκεί που ο Πλάτων πλαστουργούσε παραδείσους.

Εκεί που οι μελωδίες νοστίμευαν την άνοιξη,
Εκεί που οι χείμαρροι του οίστρου
Από της Αθηνάς τον ιερό βράχο μ’ ορμή χιμούσαν –
της σεβάσμιας προστάτιδας –
εκεί που σε χιλιάδες ηδύτητας ώρες ποιητικές
σαν θείο όνειρο ολιγόστεψε η ηλικία.
Ας σε είχα βρει εδώ, Αγαπημένη!
Όπως σε βρήκε πριν χρόνια η καρδιά ετούτη.

-Αχ πόσο διαφορετικά θα σ’ είχα σφιχταγκαλιάσει!
Θα μου υμνολογούσες τους ήρωες του Μαραθώνα,
Και η μέθη των ενθουσιασμών
Με μάτι βακχικό θα σου γελούσε,
Στον κόρφο σου θα ξανάνιωνε αίσθημα νίκης
Και το κεφάλι σου δαφνοστεφανωμένο,
Δε θα ένιωθε της ζωής το πνιγηρό αγκομαχητό
Που τόσο φειδωλά δροσίζει της χαράς την ανάσα.

Πού σου κρύφτηκε τ’ αστέρι της αγάπης;
Και το χαρίεν της νιότης ροδόφως;
Αχ! Στροβιλισμούς από τις χρυσές της Ελλάδας ώρες
Δεν θα ένιωθες πως έφυγαν τα χρόνια!
Αιώνια, όπως έλαμπε η φλόγα της Εστίας
Αναθάρρηση και αγάπη εκεί σε κάθε αγκάλη.
Όπως ανθούσαν τα χρυσά των Εσπερίδων μήλα
Αιώνια εκεί η γλυκιά χαρά της νιότης.

Αχ! Μήπως ας είχε σε κείνες τις καλύτερες μέρες
Όχι μάταια τόσο αδελφικά και πολύ
για έναν λαό χτυπήσει η αγαπημένη σου καρδιά,
Γι’ αυτόν ευχάριστα έρεε δάκρυ ευγνωμοσύνης!-
Ανάμενε τώρα! Έρχεται σίγουρα η ώρα
Που το θείο τη σκόνη αποδιώχνει!
Πέθανε! Ψάχνεις στη γη ετούτη,
Πνεύμα ευγενικό! Μάταια τη μερίδα σου!

Η Αττική, η ηρωίδα έπεσε∙
Εκεί που κοιμούνται οι θείοι των αρχαίων γιοί,
Ερείπια γκρεμισμένα μαρμαρένια ενδιαιτήματα
Επωάζει τώρα αιώνια του θανάτου ακινησία∙
Χαμογελώντας η γλυκιά άνοιξη προβάλλει,
Όμως τα αδέρφια της ποτέ δεν ανταμώνει
Στην ιερή του Ιλισού κοιλάδα,
Κάτω από χαλάσματα κι αγκάθια γλυκοκοιμούνται.

Αναζητώ πέρα να πάω στην καλύτερη τη χώρα,
Στον Αλκαίο και τον Ανακρέοντα,
Να κοιμηθώ καλύτερα σε σπίτι μικρό
κοντά στους ήρωες του Μαραθώνα!
Αχ! Ας είναι το τελευταίο δάκρυ μου
Που έτρεξε για την Ελλάδα την ιερή.
Αφήσατε, Μοίρες, να ακουστεί η άμαξά μου!
Γιατί η καρδιά μου ανήκει στους νεκρούς. 
______________________________
Μετάφραση: Νικολίτσα Γεωργοπούλου-Λιαντίνη  

                                               

          Ύμνοι, ελεγεία και αποσπάσματα

 «Ζεις πάντα, Ισχυρέ, 
και στον ίσκιο γαληνεύεις των βουνών σου
Όπως παλιά μ’ αγκάλιασμα εφηβικό 
κλείνεις στην αγκαλιά σου την αγαπημένη γη 
κι απ’ τις κόρες σου, ω Πατέρα! 

Τα νησιά σου τ’ ανθισμένα 
δεν χάθηκε κανένα. 
Στέκει ακόμα η Κρήτη 
κι η Σαλαμίνα πρασινίζει 
και δάφνες Τη σκιάζουν πολλές 
κι απ’ αχτίδες ανθίζει φως ολόγυρα 
την ώρα που χαράζει 
κι ένθεη σηκώνει την κεφαλή της 
η Δήλος και η Τήνος 

Και η Χίος πορφυρούς 
έχουν καρπούς αρκετούς 
Κι από λόφους μεθυσμένους 
το ποτό της Κύπρου κυλά

Και στην Καλαβρία από ψηλά 
χύνονται ρυάκια ασημένια, 
Όπως παλιά, 
στα αρχαία νερά του Πατέρα.

Όλα ζουν ακόμα, 
οι μητέρες των ηρώων, 
τα νησιά, ανθίζοντας χρόνο Το χρόνο [...]

Πες, η Αθήνα που πήγε; 
Μήπως πάνω απ’ τις τεφροδόχες 
αυτών Που σε δόξασαν, 
η πόλη σου, η πιότερο αγαπημένη, 
στις ιερές αμμουδιές, Λυπημένε θεέ!»
______________________________________________________
«Ύμνοι, ελεγεία και αποσπάσματα».  
Μετάφραση - σχόλια: Θανάσης Λάμπρου.  
                                                      

        Ο μοναδικός (απόσπασμα)

Τι είναι αυτό που
Στις αρχαίες μακάριες ακτές
Με δένει έτσι που πιότερο
Τις αγαπώ κι' απ' την πατρίδα μου ;
Γιατί σαν σε ουράνια
Δουλεία πουλημένος
Βρίσκομαι εκεί όπου βάδιζε ο Απόλλων
Με μορφή βασιλέως,
Και σε αγνά παλληκάρια
Κατέβαινε ο Ζεύς κ' έσπερνε
Γυιούς με άγιο τρόπο και κόρες
Ο Υψηλός ανάμεσα στους ανθρώπους.

Υψηλές σκέψεις
Πολλές
Ξεπήδησαν απ' του Πατέρα το κεφάλι
Και μεγάλες ψυχές
Ήρθαν απ' αυτόν στους ανθρώπους.
Άκουσα
Για την Ήλιδα και την Ολυμπία, στάθηκα
Ψηλά στον Παρνασσό
Και διάβηκα βουνά του Ισθμού
Και πήγα πέρα
Κοντά στη Σμύρνη
Και κάτω στην Έφεσο.
___________________________
Μετάφραση: Δημήτριος Καπετανάκης
       

   * Γιόχαν Κρίστιαν Φρήντριχ Χαίλντερλιν  (Johann Christian Friedrich Hölderlin, 20 Μαρτίου 1770 - 7 Ιουνίου 1843) ήταν Γερμανός λυρικός ποιητής. 
   Το έργο του γεφυρώνει την κλασική σχολή  στη λογοτεχνία  με τη ρομαντική. Αγάπησε την ποίηση της ελληνικότητας σε όλες τις δυνατές εκφάνσεις της.  Τα περιώνυμα ποιήματά του, όπως είναι το «Αρχιπέλαγος», το «Άρτος και Οίνος», ο «Ρήνος» και η «Πάτμος», μεταφέρονται πρώτη φορά στη γλώσσα μας.

Scholeio.com