Ας ταξιδέψουμε στ' άστρα με έναν Κύκνο....
Με οδηγό πάλι την Μεγάλη Άρκτο, προεκτείνοντας το τμήμα της γδ, από το γ προς το δ, και προσπερνώντας τη Μικρή Άρκτο, θα πέσουμε πάνω σε δυο λαμπερά άστρα, τον οποίων η απόσταση διχοτομεί, αυτή η νοητή μας προέκταση της Μεγάλης Άρκτου. Είναι τα αστέρια Deneb και Βέγας, το πρώτο μέρος του αστερισμού του Κύκνου, και το δεύτερο, της Λύρας. Αυτά τα δυο αστέρια, μαζί με τον Πολικό αστέρα σχηματίζουν το Βόρειο Τρίγωνο.
Ο Κύκνος ξεχωρίζει από το αεροδυναμικό του σχήμα, με τα πόδια του στον α αστέρα του ή πιο γνωστός ως «Deneb», το κεφάλι του στον β αστέρα του ή «Albireo» και τα φτερά του ανοιχτά στους μ, ξ, γ, δ και θ. Είναι σαν ένας μεγάλος σταυρός, γι’ αυτό είναι επίσης γνωστός και ως «Βόρειος Σταυρός».
Ο Πτολεμαίος κατέτασσε εδώ 17 άστρα, ο Argelander 146 και ο Heis 197. Τα αστέρια του είναι ορατά -τα περισσότερα τουλάχιστον- όλο το χρόνο από τη Βόρεια Ελλάδα. Ο Deneb μάλιστα, φαίνεται όλο το χρόνο από περιοχές βόρεια των 45 μοιρών και ο αστερισμός όλος, μεσουρανεί στα μέρη μας το καλοκαίρι, από Αύγουστο μέχρι Σεπτέμβριο.
Ο α, είναι ένας λευκο-γάλαζος γίγαντας, γνωστός με το όνομα Deneb, (από το αραβικό «Αλ Ντανάμπ αλ Ντεζέζα», που σημαίνει «η ουρά της όρνιθας»), με τεράστιο μέγεθος.
Ο β, γνωστός ως Albireo, είναι ένας από τους ωραιότερους διπλούς αστέρες του ουρανού, ορατός ακόμη και με μικρό μικροσκόπιο, καθώς αποτελείται από έναν κιτρινοκόκκινο και από έναν μπλε αστέρα. Απέχει από τη Γη μας, περίπου 400 έτη φωτός.
Ο γ, είναι ένας παράξενος διπλός αστέρας και με τα δυο μέλη του να εκπέμπουν στο λευκό-μπλε.
Στην περιοχή αυτή του αστερισμού, δεν είναι καθόλου απίθανο να υπάρχουν πολλοί κόκκινοι γίγαντες. Ο Ιρλανδός αστρονόμος Birmingham έγραψε μάλιστα τον περασμένο αιώνα, ότι η περιοχή ανάμεσα στον Αετό, τη Λύρα και τον Κύκνο έχει τόσα πολλά κόκκινα και πορτοκαλί αστέρια που θα έπρεπε να ονομαστεί η «Κόκκινη Περιοχή». Και όπου υπάρχουν πολλοί κόκκινοι γίγαντες, υπάρχουν και εκρήξεις νόβα ή σουπερνόβα.
Εδώ για παράδειγμα, υπάρχει ένας νάνος νόβα, ο SS του Κύκνου, που βρέθηκε το 1974. Είναι ιδιαίτερος νόβα, καθώς κάθε 51 μέρες περίπου αυξάνει τη λαμπρότητά του κατά 4 μεγέθη και εκπέμπει μεγάλη ακτινοβολία ακτίνων Χ, ενώ είναι γνωστό πλέον σήμερα ότι είναι ένας διπλός αστέρας ακτίνων Χ.
Ένας άλλος επίσης εντυπωσιακός νόβα, παρατηρήθηκε από έναν ερασιτέχνη Ιάπωνα αστρονόμο τον Αύγουστο του 1975: ένα αμυδρό αστέρι 20ου μεγέθους έλαμψε σαν αστέρι 2ου μεγέθους, δηλαδή η λαμπρότητά του έγινε 1 εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από αυτή του ηλίου. Η λαμπρότητά του μειώθηκε βαθμιαία και έγινε τελικά ένα αστέρι 11ου μεγέθους ύστερα από 3 μήνες. Έμεινε τελικά με το όνομα Nova Cygni 1975.
Εδώ, επίσης υπάρχει και ένα από τα πιο όμορφα απομεινάρια έκρηξης σουπερνόβα: είναι το όμορφο Νεφέλωμα της Δαντέλας (Veil Nebula), που ονομάστηκε έτσι γιατί μοιάζει σαν δαντέλα που αιωρείται στο Σύμπαν! Είναι ό,τι απέμεινε από την έκρηξη ενός σουπερνόβα πριν από 30.000 χρόνια περίπου. Απέχει από εμάς περίπου 25.000 έτη φωτός.
Το τελικό προϊόν ενός αστέρα γίγαντα όμως, μπορεί να είναι και μια μαύρη τρύπα. Και στον αστερισμό του Κύκνου, υπάρχει μια αρκετά υποψήφια περιοχή για την παρατήρηση μιας μαύρης τρύπας. Είναι το σύστημα HDE226868-Cygnus X-1 (Μα καλά, ποιος εφευρίσκει αυτά τα κουλά ονόματα…;) το οποίο είναι ένας μπλε γίγαντας, 20 φορές τη μάζα του ηλίου μας, που χάνει συνεχώς μάζα σε έναν αόρατο ακόλουθό του, ο οποίος όμως δεν φαίνεται. Αντ’ αυτού, εκπέμπει ισχυρή ακτινοβολία, από μια πηγή που είναι μικρότερη των 300 χιλιομέτρων, που δεν φαίνεται και έχει ονομαστεί Cygnus X-1.
Ο αστερισμός του Κύκνου όμως, είναι επίσης γνωστός, γιατί παρέχει χώρο και ζεστασιά κάπου μέσα στα φτερά του, σε μια άλλη ισχυρή πηγή ακτινοβολίας Χ και ραδιοακτινοβολίας, την ισχυρότερη του ουρανού μετά τον ήλιο και την Cassiopeia A. Είναι η ραδιοπηγή Cygnus A, μια κλασσική περίπτωση διπλής πηγής σε ραδιογαλαξία.
Σφαιρικά σμήνη εδώ δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχουν τουλάχιστον 28 γαλαξιακά σμήνη, όπως το Μ29, το Μ39 κ αι το NGC 6871 με περίπου 60 αστέρια.
Ο αστερισμός του Κύκνου, λεγόταν κατά την αρχαιότητα, «Όρνις». Οι Άραβες το πήραν και το μετέφρασαν σε «Ούρνις» και όταν έγινε η μετάφραση της «Αλμαγέστης» στα λατινικά, ο μεταφραστής δεν καταλάβαινε τη λέξη «Urnis». Νόμισε τότε, προφανώς ότι προέρχεται από το αρωματικό λουλούδι των Ελλήνων, «Ερύσμιον», που στα λατινικά ήταν Ireus, και έτσι έγραψε στον αστερισμό «eirisim που προέρχεται από το ireus, και γίνεται τελικά ireo». Σε χειρόγραφο του Μεσαίωνα, η λέξη «ab ireus» γράφτηκε από κάτω από τον αστερισμό, εκεί που άρχιζε η επιγραφή των αστέρων. Και επειδή το πρώτο αστέρι του Κύκνου ήταν ο αστέρας β, το ονόμασαν «ab ireus». Εν συνεχεία όμως, επειδή κάποιοι νόμιζαν ότι το όνομα ήταν αραβικό, το «εξαράβισαν» μετατρέποντάς το σε «Al bireo». Έτσι, από το «Όρνις» φτάσαμε στο τελικό «Albireo».
Για την ιστορία του αστερισμού δεν έχουμε μια συγκεκριμένη αρχή. Ο Ερατοσθένης τον αναφέρει πρώτος ως «Κύκνο», αλλά οι άλλοι μας πρόγονοι, όπως είπαμε πριν, ως «Όρνις», δηλαδή πτηνό ή ίσως και Κότα. Ο Άρατος, αναφέρει και το «Αιόλος», που ίσως να σημαίνει τον κύκνο που πετά γρήγορα ή ακόμα και τον ελαφρύ αέρα. Σε παραπήγματα, δηλαδή πίνακες με μετεωρολογικά στοιχεία που υπήρχαν στις αρχαίες πόλεις, ο Κύκνος αναφέρεται και ως Ικτίνος, δηλαδή «Αρπακτικό Πουλί». Οι Ρωμαίοι αργότερα, τον ανέφεραν κυρίως ως Κύκνο, αλλά και με παρεμφερή ονόματα όπως Avis, Voluris, ή και Ales Jovis. Εμφανίζεται όμως και ως Ορφέας, ίσως επειδή βρισκόταν κοντά στον αστερισμό της Λύρας.
Για ορισμένους μάλιστα, είναι ο Δίας που μεταμορφώθηκε σε κύκνο και επισκέφτηκε τη βασίλισσα της Σπάρτης, Λήδα, απ’ όπου γεννήθηκαν οι Δίδυμοι και η ωραία Ελένη. Για άλλους είναι ο γιος του Άρη. Για άλλου είναι ή ο αδερφός ή ο ομώνυμος φίλος του Φαέθοντος, Κύκνος, που όταν ο Φαέθων ανατράπηκε από τα αφηνιασμένα άλογα του άρματος του πατέρα του Ήλιου και έπεσε και πνίγηκε στα νερά του Ηριδανού ποταμού, ο Κύκνος προσπάθησε μάταια να τον σώσει, πέφτοντας και αυτός στον ποταμό. Ο Δίας, βλέποντας την αυτοθυσία του Κύκνου, για να τον τιμήσει, τον μεταμόρφωσε στο γνωστό πτηνό και κατέληξε δίπλα στον Γαλαξία, ο οποίος παριστούσε στον ουρανό, τον ποταμό Ηριδανό. Για κάποιους άλλους βέβαια, είναι ακόμα και ο γιος του Απόλλωνα, ο Κύκνος, που ζήτησε να πέσει σε έναν γκρεμό και να αυτοκτονήσει, μετά από μια άτυχη αγάπη που δεν ανταποκρίθηκε (ένας ακόμα…). Αντί όμως, να δουν το σώμα του, ο κόσμος είδε έναν λευκό κύκνο να πετάει και να καταλήγει ανάμεσα στους ουρανούς, κάπου κοντά στη Λύρα, (όργανο επίσης του θεού Απόλλωνα). Η ρωμαϊκή παραλλαγή του μύθου, θέλει τον Κύκνο να πνίγεται στον ποταμό Πάδο. Ο Κύκνος, ήταν επίσης, πτηνό της Αφροδίτης και για αυτό ο αστερισμός ονομάσθηκε και Myrtilus, αναφερόμενος στο φυτό «Μυρσίνη», τον αρωματικό θάμνο που ήταν επίσης αφιερωμένος στη θεά του Έρωτα.
Είναι μάλλον, περιττό να πούμε ότι ο αστερισμός για τους Χριστιανούς ουρανογράφους, έγινε ο Σταυρός του Χριστού ή ο Σταυρός που ύψωσε η Αγία Ελένη.
Κύκνος
Ο Κύκνος ξεχωρίζει από το αεροδυναμικό του σχήμα, με τα πόδια του στον α αστέρα του ή πιο γνωστός ως «Deneb», το κεφάλι του στον β αστέρα του ή «Albireo» και τα φτερά του ανοιχτά στους μ, ξ, γ, δ και θ. Είναι σαν ένας μεγάλος σταυρός, γι’ αυτό είναι επίσης γνωστός και ως «Βόρειος Σταυρός».
Ο Πτολεμαίος κατέτασσε εδώ 17 άστρα, ο Argelander 146 και ο Heis 197. Τα αστέρια του είναι ορατά -τα περισσότερα τουλάχιστον- όλο το χρόνο από τη Βόρεια Ελλάδα. Ο Deneb μάλιστα, φαίνεται όλο το χρόνο από περιοχές βόρεια των 45 μοιρών και ο αστερισμός όλος, μεσουρανεί στα μέρη μας το καλοκαίρι, από Αύγουστο μέχρι Σεπτέμβριο.
Ο α, είναι ένας λευκο-γάλαζος γίγαντας, γνωστός με το όνομα Deneb, (από το αραβικό «Αλ Ντανάμπ αλ Ντεζέζα», που σημαίνει «η ουρά της όρνιθας»), με τεράστιο μέγεθος.
Ο β, γνωστός ως Albireo, είναι ένας από τους ωραιότερους διπλούς αστέρες του ουρανού, ορατός ακόμη και με μικρό μικροσκόπιο, καθώς αποτελείται από έναν κιτρινοκόκκινο και από έναν μπλε αστέρα. Απέχει από τη Γη μας, περίπου 400 έτη φωτός.
Ο γ, είναι ένας παράξενος διπλός αστέρας και με τα δυο μέλη του να εκπέμπουν στο λευκό-μπλε.
Στην περιοχή αυτή του αστερισμού, δεν είναι καθόλου απίθανο να υπάρχουν πολλοί κόκκινοι γίγαντες. Ο Ιρλανδός αστρονόμος Birmingham έγραψε μάλιστα τον περασμένο αιώνα, ότι η περιοχή ανάμεσα στον Αετό, τη Λύρα και τον Κύκνο έχει τόσα πολλά κόκκινα και πορτοκαλί αστέρια που θα έπρεπε να ονομαστεί η «Κόκκινη Περιοχή». Και όπου υπάρχουν πολλοί κόκκινοι γίγαντες, υπάρχουν και εκρήξεις νόβα ή σουπερνόβα.
Εδώ για παράδειγμα, υπάρχει ένας νάνος νόβα, ο SS του Κύκνου, που βρέθηκε το 1974. Είναι ιδιαίτερος νόβα, καθώς κάθε 51 μέρες περίπου αυξάνει τη λαμπρότητά του κατά 4 μεγέθη και εκπέμπει μεγάλη ακτινοβολία ακτίνων Χ, ενώ είναι γνωστό πλέον σήμερα ότι είναι ένας διπλός αστέρας ακτίνων Χ.
Ένας άλλος επίσης εντυπωσιακός νόβα, παρατηρήθηκε από έναν ερασιτέχνη Ιάπωνα αστρονόμο τον Αύγουστο του 1975: ένα αμυδρό αστέρι 20ου μεγέθους έλαμψε σαν αστέρι 2ου μεγέθους, δηλαδή η λαμπρότητά του έγινε 1 εκατομμύριο φορές μεγαλύτερη από αυτή του ηλίου. Η λαμπρότητά του μειώθηκε βαθμιαία και έγινε τελικά ένα αστέρι 11ου μεγέθους ύστερα από 3 μήνες. Έμεινε τελικά με το όνομα Nova Cygni 1975.
Εδώ, επίσης υπάρχει και ένα από τα πιο όμορφα απομεινάρια έκρηξης σουπερνόβα: είναι το όμορφο Νεφέλωμα της Δαντέλας (Veil Nebula), που ονομάστηκε έτσι γιατί μοιάζει σαν δαντέλα που αιωρείται στο Σύμπαν! Είναι ό,τι απέμεινε από την έκρηξη ενός σουπερνόβα πριν από 30.000 χρόνια περίπου. Απέχει από εμάς περίπου 25.000 έτη φωτός.
Το τελικό προϊόν ενός αστέρα γίγαντα όμως, μπορεί να είναι και μια μαύρη τρύπα. Και στον αστερισμό του Κύκνου, υπάρχει μια αρκετά υποψήφια περιοχή για την παρατήρηση μιας μαύρης τρύπας. Είναι το σύστημα HDE226868-Cygnus X-1 (Μα καλά, ποιος εφευρίσκει αυτά τα κουλά ονόματα…;) το οποίο είναι ένας μπλε γίγαντας, 20 φορές τη μάζα του ηλίου μας, που χάνει συνεχώς μάζα σε έναν αόρατο ακόλουθό του, ο οποίος όμως δεν φαίνεται. Αντ’ αυτού, εκπέμπει ισχυρή ακτινοβολία, από μια πηγή που είναι μικρότερη των 300 χιλιομέτρων, που δεν φαίνεται και έχει ονομαστεί Cygnus X-1.
Ο αστερισμός του Κύκνου όμως, είναι επίσης γνωστός, γιατί παρέχει χώρο και ζεστασιά κάπου μέσα στα φτερά του, σε μια άλλη ισχυρή πηγή ακτινοβολίας Χ και ραδιοακτινοβολίας, την ισχυρότερη του ουρανού μετά τον ήλιο και την Cassiopeia A. Είναι η ραδιοπηγή Cygnus A, μια κλασσική περίπτωση διπλής πηγής σε ραδιογαλαξία.
Σφαιρικά σμήνη εδώ δεν υπάρχουν, αλλά υπάρχουν τουλάχιστον 28 γαλαξιακά σμήνη, όπως το Μ29, το Μ39 κ αι το NGC 6871 με περίπου 60 αστέρια.
Ο αστερισμός του Κύκνου, λεγόταν κατά την αρχαιότητα, «Όρνις». Οι Άραβες το πήραν και το μετέφρασαν σε «Ούρνις» και όταν έγινε η μετάφραση της «Αλμαγέστης» στα λατινικά, ο μεταφραστής δεν καταλάβαινε τη λέξη «Urnis». Νόμισε τότε, προφανώς ότι προέρχεται από το αρωματικό λουλούδι των Ελλήνων, «Ερύσμιον», που στα λατινικά ήταν Ireus, και έτσι έγραψε στον αστερισμό «eirisim που προέρχεται από το ireus, και γίνεται τελικά ireo». Σε χειρόγραφο του Μεσαίωνα, η λέξη «ab ireus» γράφτηκε από κάτω από τον αστερισμό, εκεί που άρχιζε η επιγραφή των αστέρων. Και επειδή το πρώτο αστέρι του Κύκνου ήταν ο αστέρας β, το ονόμασαν «ab ireus». Εν συνεχεία όμως, επειδή κάποιοι νόμιζαν ότι το όνομα ήταν αραβικό, το «εξαράβισαν» μετατρέποντάς το σε «Al bireo». Έτσι, από το «Όρνις» φτάσαμε στο τελικό «Albireo».
Για την ιστορία του αστερισμού δεν έχουμε μια συγκεκριμένη αρχή. Ο Ερατοσθένης τον αναφέρει πρώτος ως «Κύκνο», αλλά οι άλλοι μας πρόγονοι, όπως είπαμε πριν, ως «Όρνις», δηλαδή πτηνό ή ίσως και Κότα. Ο Άρατος, αναφέρει και το «Αιόλος», που ίσως να σημαίνει τον κύκνο που πετά γρήγορα ή ακόμα και τον ελαφρύ αέρα. Σε παραπήγματα, δηλαδή πίνακες με μετεωρολογικά στοιχεία που υπήρχαν στις αρχαίες πόλεις, ο Κύκνος αναφέρεται και ως Ικτίνος, δηλαδή «Αρπακτικό Πουλί». Οι Ρωμαίοι αργότερα, τον ανέφεραν κυρίως ως Κύκνο, αλλά και με παρεμφερή ονόματα όπως Avis, Voluris, ή και Ales Jovis. Εμφανίζεται όμως και ως Ορφέας, ίσως επειδή βρισκόταν κοντά στον αστερισμό της Λύρας.
Για ορισμένους μάλιστα, είναι ο Δίας που μεταμορφώθηκε σε κύκνο και επισκέφτηκε τη βασίλισσα της Σπάρτης, Λήδα, απ’ όπου γεννήθηκαν οι Δίδυμοι και η ωραία Ελένη. Για άλλους είναι ο γιος του Άρη. Για άλλου είναι ή ο αδερφός ή ο ομώνυμος φίλος του Φαέθοντος, Κύκνος, που όταν ο Φαέθων ανατράπηκε από τα αφηνιασμένα άλογα του άρματος του πατέρα του Ήλιου και έπεσε και πνίγηκε στα νερά του Ηριδανού ποταμού, ο Κύκνος προσπάθησε μάταια να τον σώσει, πέφτοντας και αυτός στον ποταμό. Ο Δίας, βλέποντας την αυτοθυσία του Κύκνου, για να τον τιμήσει, τον μεταμόρφωσε στο γνωστό πτηνό και κατέληξε δίπλα στον Γαλαξία, ο οποίος παριστούσε στον ουρανό, τον ποταμό Ηριδανό. Για κάποιους άλλους βέβαια, είναι ακόμα και ο γιος του Απόλλωνα, ο Κύκνος, που ζήτησε να πέσει σε έναν γκρεμό και να αυτοκτονήσει, μετά από μια άτυχη αγάπη που δεν ανταποκρίθηκε (ένας ακόμα…). Αντί όμως, να δουν το σώμα του, ο κόσμος είδε έναν λευκό κύκνο να πετάει και να καταλήγει ανάμεσα στους ουρανούς, κάπου κοντά στη Λύρα, (όργανο επίσης του θεού Απόλλωνα). Η ρωμαϊκή παραλλαγή του μύθου, θέλει τον Κύκνο να πνίγεται στον ποταμό Πάδο. Ο Κύκνος, ήταν επίσης, πτηνό της Αφροδίτης και για αυτό ο αστερισμός ονομάσθηκε και Myrtilus, αναφερόμενος στο φυτό «Μυρσίνη», τον αρωματικό θάμνο που ήταν επίσης αφιερωμένος στη θεά του Έρωτα.
Είναι μάλλον, περιττό να πούμε ότι ο αστερισμός για τους Χριστιανούς ουρανογράφους, έγινε ο Σταυρός του Χριστού ή ο Σταυρός που ύψωσε η Αγία Ελένη.
Αυτός, ήταν αγαπητοί μου, ο Κύκνος. Αυτόν, βλέπω και εγώ κάθε μέρα, να εξερευνά αργά, μα σταθερά, με την κατάλευκή του σάρκα, το βυθό της λίμνης, το βυθό της λιμνάζουσας λογικής, το βυθό της μολυσμένης ψυχής...
"Ascolta"
Ludovico Einaudi
http://astromonos.blogspot.gr/2013/05/14.html
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.