Το σπουδαίο αρχαιολογικό της έργο στις περιοχές Κοζάνης - Γρεβενών
ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΥ-ΜΕΝΤΕΣΙΔΗ
ΔΡ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ
ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΗ ΤΗΣ Λ΄ ΕΦΟΡΕΙΑΣ ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ (ΝΟΜΩΝ ΚΟΖΑΝΗΣ-ΓΡΕΒΕΝΩΝ)
Η Γεωργία Καραμήτρου-Μεντεσίδη σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στη Scuola Nazionale di Archaeologia της Ρώμης με υποτροφία του Ιταλικού Ινστιτούτου και είναι διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Επί δύο χρόνια εργάστηκε ως καθηγήτρια στη Μέση Εκπαίδευση και το 1981, μετά από εξετάσεις, διορίστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Το 1983 της ανατέθηκε η ευθύνη της αρχαιολογικής έρευνας του Νομού Κοζάνης, όπου, όπως είναι γνωστό, η έρευνα δεν είχε συστηματοποιηθεί και μόνον ελάχιστες σωστικές ανασκαφές είχαν πραγματοποιηθεί μέχρι τότε.
Από το 1983 είναι Διευθύντρια των ανασκαφών Αιανής και από το 2004 Διευθύντρια της Λ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων με έδρα την Αιανή και έχει περιοχή ευθύνης τους Νομούς Κοζάνης και Γρεβενών.
Αποτέλεσμα της εργατικότητας, της αυταπάρνησης και της σοβαρότητας που την διακρίνει είναι η εκτεταμένη έρευνα του Nομού, που αριθμεί δεκάδες ανασκαφών.
Σε μια περιοχή παραμελημένη και ανερεύνητη έθεσε αμέσως σε εφαρμογή ένα επίμονο πρόγραμμα διάσωσης, προστασίας και ανάδειξης με δεκάδες σωστικές και συστηματικές ανασκαφές, παράλληλα με τον εντοπισμό νέων αρχαιολογικών χώρων, την εκτεταμένη περισυλλογή τυχαίων ευρημάτων, την κήρυξη αρχαιολογικών χώρων, την προστασία με περιφράξεις και στέγαστρα, καθώς και την ενημέρωση των πολιτών, την ανάδειξη και αξιοποίηση, την καταγραφή, την συντήρηση, τις μελέτες και δημοσιεύσεις.
Με τη συναίσθηση ευθύνης και τη σπάνια ευαισθησία που την διακρίνει για την διάσωση της πολιτισμικής κληρονομιάς, αναγνώρισε τον πολύτιμο ρόλο της συντήρησης, κατανοώντας γρήγορα τα νέα επιστημονικά δεδομένα αυτής και τις δυνατότητες που η σύγχρονη τεχνολογία προσφέρει.
Ανασκαφέας του σημαντικού αρχαιολογικού χώρου της Αιανής από τη δεκαετία του 1980 έφερε στο φως και ανέδειξε στο έπακρο με δημοσιεύσεις, διαλέξεις, ντοκιμαντέρ τα πολύτιμα ιστορικά αυτά στοιχεία, όχι μόνον στην επιστημονική κοινότητα, αλλά και στο ευρύ κοινό, το οποίο μπορεί πλέον να επισκεφθεί τους κατάλληλα διαμορφωμένους χώρους της αρχαίας πόλης και της βασιλικής νεκρόπολης.
Αποκορύφωμα των προσπαθειών της αυτών αποτελεί η ίδρυση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, έκτασης 4.500 τ.μ., στο οποίο, εκτός της έκθεσης, λειτουργούν άριστα εξοπλισμένα εργαστήρια συντήρησης και πραγματοποιούνται πρωτοπόρα εκπαιδευτικά προγράμματα και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Στα πλαίσια του εθνικού και κοινωνικού ρόλου της αρχαιολογίας, που θέλησε παντοιοτρόπως να αναδείξει, θέσπισε διάφορες εκδηλώσεις, όπως ο Δρόμος Απολλοδώρου, προς τιμήν του αρχαίου Αιαναίου αθλητή και τις πορείες με Ιππείς στα ίχνη αρχαίων ιστορικών διαδρομών. Καρπός πέντε τέτοιων διαδρομών, Αιανής-Βεργίνας, Αιανής-Μίεζας (Νάουσας), Αιανής-Δίου, Αιανής–Φλώρινας και Αιανής–Σπηλαίου Γρεβενών, ήταν αφενός η ψυχαγωγία και η άθληση και αφετέρου η διερεύνηση της επικοινωνίας της Άνω με την Κάτω Μακεδονία, τα αποτελέσματα των οποίων δημοσιεύτηκαν, ήδη, σε ένα επιστημονικό άρθρο.
Επί πέντε χρόνια (1996-2001) διεύθυνε με καθημερινή εποπτεία και ανάληψη πάσης φύσεως καθηκόντων, τις 15 σε αριθμό και μεγάλες σε έκταση (περίπου 70 στρέμματα συνολικά) σωστικές ανασκαφές, που επιβλήθηκαν από την κατασκευή των οδών του εθνικού και επαρχιακού οδικού δικτύου στον Νομό Κοζάνης, της Εγνατίας Οδού και καθέτων αξόνων. Το 2004, πρώτος χρόνος λειτουργίας της Λ΄ ΕΠΚΑ, σηματοδοτήθηκε από την έναρξη της δεύτερης φάσης των μεγάλων σωστικών ανασκαφών που επιβάλλονται από τα μεγάλα δημόσια έργα και στους Νομούς Κοζάνης και Γρεβενών. Τα έργα αυτά, πολλά και πολύμορφα, όπως κατασκευή οδικού δικτύου, λιγνιτωρυχεία και φράγματα της ΔΕΗ Α.Ε., αγωγοί ύδρευσης και τηλεθέρμανσης, επιβάλλουν έκτοτε τη διενέργεια μεγάλου αριθμού (από δέκα έως είκοσι) σωστικών ανασκαφών ετησίως και μάλιστα εκτεταμένων, με απασχόληση προσωπικού που φθάνει και ξεπερνά τα 900 άτομα.
 |
| ΑΙΑΝΗ ΚΟΖΑΝΗΣ |
Πλήθος μελετών και άρθρων της σε ελληνικά και ξένα περιοδικά έχουν ως θέμα τα νέα ανασκαφικά δεδομένα, με ιστορικά συμπεράσματα, τα οποία έδωσαν νέα διάσταση στην ιστορία τόσο της Άνω Μακεδονίας όσο και της υπόλοιπης Μακεδονίας ευρύτερα.
Είναι η συγγραφέας πλήθους άρθρων και βιβλίων (περί τα 130), όπως των αρχαιολογικών οδηγών της Αιανής, της Κοζάνης και του Βελβεντού, βιβλίων για τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα, καθώς και του δίτομου έργου Βόϊον - Νότια Ορεστίς, Αρχαιολογική Έρευνα και Ιστορική Τοπογραφία, καθώς και βιβλίων για τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα, που εφαρμόζονται σε 15 θεματικές ενότητες (αθλητισμός, αρχαία διατροφή, γλυπτική, νομίσματα κτλ.).
. Από το 2010 θέσπισε την ετήσια επιστημονική συνάντηση για το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία, τη οποίας εκδόθηκε ήδη ένας τόμος πρακτικών.
Εξασφάλισε τη χρηματοδότηση και οργάνωσε σύγχρονα Εργαστήρια Συντήρησης στο καινούργιο Μουσείο της Αιανής, όπου τα τελευταία χρόνια δέχεται και σπουδαστές της επίσημης σχολής του Κράτους, των ΤΕΙ Αθηνών για εκπαίδευση.
 |
| ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ ΤΗΣ ΑΙΑΝΗΣ |
 |
| Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής |
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ
ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΚΑΡΑΜΗΤΡΟΥ-ΜΕΝΤΕΣΙΔΗ
1. Εκθέσεις στα Χρονικά του ΑΔ, 1981 κε.:
1α. ΑΔ, Τόμος 36 (1981), μέρος Β΄2- Χρονικά, Αθήνα, 1988, 326-327.
1β. ΑΔ, Τόμος 37 (1982), μέρος Β΄2- Χρονικά, Αθήνα, 1989, 297-298, 304-306, πίν. 207, 208.
1γ. ΑΔ, Τόμος 38 (1983), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1989, 307-311, πίν. 123-125.
1δ. ΑΔ, Τόμος 39 (1984), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1989, 254-257, 265-267, πίν. 129, 130.
1ε. ΑΔ, Τόμος 42 (1987), Αθήνα, 1992, 418-431, πίν. 239-247.
1στ. ΑΔ, Τόμος 43 (1988), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1993, 398-406, πίν. 233-245.
1ζ. ΑΔ, Τόμος 44 (1989), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1995, 365-367, πίν. 193-195.
1η. ΑΔ, Τόμος 45 (1990), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1995, 353-356, 370, πίν. 155-159, 165.
1θ. ΑΔ, Τόμος 46 (1991), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1996, 303-305, πίν. 116.
1ι. ΑΔ, Τόμος 47 (1992), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1997, 445-446, 455-458, πίν. 123-125.
1ια. ΑΔ, Τόμος 48 (1993), μέρος Β΄2-Χρονικά, Αθήνα, 1998, 378-381, πίν. 115-116.
1ιβ. ΑΔ, Τόμος 49 (1994), Ανάτυπο, Αθήνα, 1999, 548-550, 554, πίν. 165-166.
1ιγ. ΑΔ, Τόμος 50 (1995), Ανάτυπο, Αθήνα, 2000, σελ.567-571,583-584, πίν. 173-177.
1ιδ. ΑΔ, Τόμος 51 (1996), Χρονικά Β΄2, Αθήνα 2001, 528-533, πιν.146-149.
1ιε. ΑΔ, Τόμος 52 (1997), Χρονικά Β΄2, Αθήνα 2003, 737-740,745, πίν. 267-269.
1ιστ. ΑΔ, Τόμος 53 (1998), Χρονικά Β΄2, Αθήνα 2004, 666-673, 686, πίν. 256-262.
1ιζ. ΑΔ, Τόμος 54 (1999), Χρονικά Β΄2, Αθήνα 2006, 617-639, 648-649, 652-654.
1ιη. ΑΔ, Τόμος 55 (2000), Χρονικά Β΄2, Αθήνα 2009, 790-800.
 |
| ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΙΑΝΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ |
2. «Άγαλμα καθισμένης γυναικείας μορφής στο Μουσείο της Πέλλας», Μακεδονικά 23, 1983, 273-280.
3. «Δύο ανάγλυφες στήλες από το Νομό Κοζάνης», Μακεδονικά 24, 1984, 99-111.
4. «Δύο επιγραφές από το Νομό Κοζάνης», ΑΕ 1986, 147-153, πίν. 42-43.
5. «Προϊστορικοί οικισμοί Κίτρινης Λίμνης Κοζάνης», Αμητός: Τιμητικός τόμος για τον Μ. Ανδρόνικο, Θεσσαλονίκη, 1987, 391-416.
6. «Ο μακεδονικός τάφος στη Σπηλιά Εορδαίας», ΑΔ 40, 1985, Μελέτες, 242-281.
7. «Ο μακεδονικός τάφος της Σπηλιάς Εορδαίας», ΑΕΜΘ 1, 1987, 23-36.
8. «Αρχαιότητες της Επαρχίας Εορδαίας Νομού Κοζάνης» (σε συνεργασία με Χ. Ζιώτα), ΑΕΜΘ 2, 1988, 27-39.
9. «Η Νεκρόπολη της Αιανής Κοζάνης», ΑΕΜΘ 2, 1988, 19-25.
10. Αιανή Κοζάνης, Αρχαιολογικός Οδηγός, Θεσσαλονίκη, 1989 (επανέκδοση Αθήνα 1996).
11. Νεότερα ευρήματα από το Νομό Κοζάνης για το λήμμα ΚΟΖΑΝΗ στην Εnciclopedia dell' Αrte Antica, Suppl.2, 1971-1994, 204-210.
12. «Αιανή, ευρήματα Νομού Κοζάνης», στο Αρχαία Μακεδονία, Μουσείο Βικτώριας, Μελβούρνη 1989 (Αθήνα 1988), 41-42, αρ. 35,36,38,79-81, 322-333.
13. «Άνω Μακεδονία, Αρχαιολογική έρευνα και ιστορική γνώση, τα τελευταία ευρήματα της Αιανής», Ελιμειακά 22, 1989, 3-11.
14. «Από την ανασκαφική έρευνα στην Αιανή, 1989», ΑΕΜΘ 3, 1989, 45-57.
15. «Η Αρχαία Αιανή», Αρχαία Μακεδονία V, 1, 653-667.
16. «Ανασκαφή Αιανής 1990», ΑΕΜΘ 4, 1990, 75-92.
17. «Αιανή, Εορδαία», στο λεύκωμα Ελληνιστική Κεραμική από τη Μακεδονία, 1991, 135-159.
18. Κοζάνη, Πόλη Ελιμιώτιδος, Αρχαιολογικός Οδηγός, Θεσσαλονίκη 1993.
19. «Αιανή, πόλις Μακεδονίας, Η Άνω Μακεδονία στην ύστερη εποχή Χαλκού και στην πρώιμη εποχή Σιδήρου», στο ΕλληνικόςΠολιτισμός, Μακεδονία, Το Βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Αθήνα 1993, 32-35, 116-119, αρ. 1-4, 63-71, 142-152, 348-352.
20. «Αιανή» στο Μακεδονία από τον Φίλιππο Β' ως τη ρωμαϊκή κατάκτηση, Αθήνα 1993, 29-32.
21. «Κοζάνη, μια αρχαία πόλη», Πρακτικά Α' Συνεδρίου 1993, Η Κοζάνη και η περιοχή της, Ιστορία και Πολιτισμός, Θεσσαλονίκη 1997, 203-231.
22. «Οι αρχαιότητες του Βελβεντού, τα πρώτα ιστορικά συμπεράσματα», Βελβεντό, Χθες, Σήμερα, Αύριο, Πρακτικά Επιστημονικού Συνεδρίου, 1993 (Θεσσαλονίκη 1994), 41-98.
23. «Άνω Μακεδονία, ο Νομός Κοζάνης» στο Νομό Κοζάνης, Τουριστικός Οδηγός, Θεσσαλονίκη 1994, 15-39.
24. «Άνω Μακεδονία, ο Νομός Κοζάνης» στο Δυτική Μακεδονία, Τουριστικός Οδηγός, Θεσσαλονίκη 1994, 9-26.
25. «Ο μακεδονικός τάφος στους Πύργους Εορδαίας», Δυτικομακεδονικά Γράμματα Η', Θεσσαλονίκη 1997, 91-124.
 |
| Κεφαλή της Αθηνάς από τις ανασκαφές της κ. Καραμήτρου – Μεντεσίδη στην ΑΙΑΝΗ ΚΟΖΑΝΗΣ |
26. «Ο μακεδονικός τάφος των Πύργων Εορδαίας», ΑΕΜΘ 9, 1995, 25-38.
27. «Τοπικά εργαστήρια αρχαϊκής και κλασικής κεραμικής από την Αιανή και το Νομό Κοζάνης», Αρχαία Μακεδονία VI, 1996 (1999), 537-562 (σε συνεργασία με Κεφαλίδου Ε.).
28. «Ο Εγκέλαδος και οι αρχαιότητες», Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο: Ο σεισμός της 13ης Μαΐου 1995 (Κοζάνη-Γρεβενά) Επιστημονική και Κοινωνική προσέγγιση, 1996, Κοζάνη 1998, 335-348.
29. «Αιανή 1983-1997», ΑΕΜΘ 10, 1996, 23-40.
30. «Από την τοπογραφία της επαρχίας Βοΐου. Απιδέα Τσοτυλίου», Αφιέρωμα στον N.G.L. Hammond, Θεσσαλονίκη 1997, 219-231.
31. «Από την Ελιμιώτιδα στην Κάτω Μακεδονία, Σύγχρονες πορείες και αρχαίες διαβάσεις», Μνείας Χάριν, Τόμος στη Μνήμη Μαίρης Σιγανίδου, Θεσσαλονίκη 1998, 103-114.
32. «Πολύμυλος Κοζάνης», ΑΕΜΘ 11, 1997, 81-92 (σε συνεργασία με Βατάλη Μ.).
33. «Αιανή, Σωστικές ανασκαφές προϊστορικών χρόνων», ΑΕΜΘ 11, 1997, 67-80 (σε συνεργασία με Παπαγιαννάκη Κ.).
34. «Ξηρολίμνη Κοζάνης 1998», ΑΕΜΘ 12, 1998, 465-480.
35. «Άνω Κώμη Κοζάνης 1998», ΑΕΜΘ 12, 1998, 439-464.
36. «Πολύμυλος Κοζάνης 1998», ΑΕΜΘ 12, 1998, 481-502 (σε συνεργασία με Βατάλη Μ.).
37. Βόιον-Νότια Ορεστίς' Αρχαιολογική Έρευνα και Ιστορική Τοπογραφία, Τομ. Α-Β, Θεσσαλονίκη 1999.
38. «Πολύμυλος Κοζάνης 1999», ΑΕΜΘ 13, 1999, 369-398 (σε συνεργασία με Βατάλη Μ.).
39. «Νομός Κοζάνης 1999: ανασκαφές εν οδοίς και παροδίως», ΑΕΜΘ 13, 1999, 337-368.
40. «Μυκηναϊκά Ελιμιώτιδας και Άνω Μακεδονίας», στο Η Περιφέρεια του Μυκηναϊκού Κόσμου, Πρακτικά Β΄ Διεθνούς Διεπιστημονικού Συμποσίου, Λαμία 26-29 Σεπτεμβρίου 1999, Αθήνα 2003, 167-190.
 |
| Μακεδονικά αγγεία του 14ου αιώνα π.Χ. |
41. «Νομός Κοζάνης: Νεώτερα επιγραφικά ευρήματα», Α΄ Πανελλήνιο Συνέδριο Επιγραφικής, Θεσσαλονίκη 1999 (2001), 49-78.
42. «Βόιον-Νότια Ορεστίς: Αρχαιολογική έρευνα και ιστορική τοπογραφία», Οι Αρχαιότητες και τα Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά Μνημεία του Βοΐου, Βοϊακή Εστία Θεσσαλονίκης 1999 (2001), 29-50.
43. «Αιανή: έργα αρχαϊκής πλαστικής», Άγαλμα, Μελέτες για την αρχαία πλαστική προς τιμήν του Γιώργου Δεσπίνη, Θεσσαλονίκη 2001, 59-65.
44. «Αιανή: οι ελληνιστικοί τάφοι στη βασιλική Νεκρόπολη της Αιανής», ΣΤ΄Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραμική, Βόλος 2000 (Αθήνα 2004), 207-218.
45. «Αιανή: η Νεκρόπολη στη θέση Λειβάδια και η διαχρονία της», Νεκροπόλεις-Σήματα, Ταφικές Πρακτικές και Παραδόσεις της Μεσογείου από το 1100 ως το 400 π.Χ., Διεθνές Συμπόσιο, Ρόδος, Ιούνιος 2000, τυπώνεται.
46. «Αιανή, 2000. Ανασκαφή νεκροταφείου Ύστερης Εποχής Χαλκού», ΑΕΜΘ 14, 2000, 591-606.
47. «Νομός Κοζάνης 2000: ανασκαφές εν οδοίς και παροδίως», ΑΕΜΘ 14, 2000, 607-640.
48. «Θεσσαλικά Νομίσματα στην Αιανή και την Ελιμιώτιδα» (σε συνεργασία με Γ. Μπουλακάκη), στην Γ΄ Επιστημονική Συνάντηση, Το Νόμισμα στο Θεσσαλικό Χώρο, Οβολός 7, Οι Φίλοι του Νομισματικού Μουσείου, Βόλος, 24-27 Μαίου 2001, (2004), 291-310.
49. «Egnatian way in Greece», Le Vie Romane nel Lazio e nel Mediterraneo, Atti della Giornata di Studio del 28 Maggio 2001, Romma, 87-103.
 |
| Μακεδονικό κεραμικό του 14ου αιώνα π.Χ. |
50. «Ο Τόπος – Οι Άνθρωποι και οι Αρχαιότητες, Το παράδειγμα της Αιανής», Αναλόγιον 3, Κοζάνη 2002, 134-140.
51. «Η Τυμφαία και ο Νομός Γρεβενών», Τα Γρεβενά, Ιστορία-Τέχνη-Πολιτισμός, Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο, 1-3 Φεβρουαρίου 2002, Θεσσαλονίκη 2004, 57-69.
52. «Εορδαία: Δήμος Αγίας Παρασκευής», ΑΕΜΘ 15, 2001, 611-630.
53. «Νομός Κοζάνης: η πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα», 2ο Συνέδριο Αποδήμων Νομού Κοζάνης, 3-5/ 08/2001, τυπώνεται.
54. «Ο Νομός Κοζάνης στην Προϊστορική, Αρχαϊκή-Κλασική, Ελληνιστική και Ρωμαϊκή Εποχή», Κοζάνη και Γρεβενά, Ο Χώρος και οι Άνθρωποι, Θεσσαλονίκη 2004, 249-256, 270-282.
55. «Άνω Μακεδονία, οι ‘επάνωθεν’, οι πιο πάνω και η πολιτισμική τους κοινή», Η Γειτονιά μας, τα Βαλκάνια, Δήμος Κοζάνης, Λασσάνεια 22-09-2002, τυπώνεται.
56. «Αιανή: Το Αρχαιολογικό Μουσείο», ΑΕΜΘ 16, 2002, 601-623.
 |
| Επιτάφιο μνημείο Αιανής ΚοζάνηςΜουσείο του Λούβρου |
57. «Η Εγνατία Οδός και οι κάθετοι άξονες στον Νομό Κοζάνης», Αρχαιολογικές Έρευνες και Μεγάλα Δημόσια Έργα, Αρχαιολογική Συνάντηση Εργασίας του ΥΠ.ΠΟ, Θεσσαλονίκη, 18-20 Σεπτεμβρίου 2003, 208-214 και 2004, 283-288.
58. «Σωστικές ανασκαφές στον Νομό Κοζάνης κατά το 2003», ΑΕΜΘ 17, 2003, 553-569.
59. «Αιανή: Το Αρχαιολογικό Μουσείο, η Τοπική Κοινωνία και ο παιδευτικός του ρόλος», Η Τεχνολογία στην Υπηρεσία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, Διαχείριση-Εκπαίδευση-Επικοινωνία, Β΄ Διεθνές Μουσειολογικό Συνέδριο του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας Πανεπιστημίου Αιγαίου, Μυτιλήνη 28/06-3/07-2004, (2008), 281-291.
60. «Νομοί Κοζάνης και Γρεβενών: επιφανειακή έρευνα στο Φράγμα Ιλαρίωνα», ΑΕΜΘ, 18, 2004, 610-622.
61. «Βόρεια Εορδαία-Βεγορίτιδα: Αρχαιολογική-ιστορική έρευνα και προοπτικές ανάπτυξης» (σε συνεργασία με Κ. Μοσχάκη), στην Ημερίδα, Η λίμνη Βεγορίτιδα σήμερα: συμπεράσματα-προτάσεις-έργα, Άρνισσα 23 Μαΐου 2004, 89-123.
62. «Αιανή: τάφοι ελληνιστικών χρόνων από το ανατολικό νεκροταφείο», Ζ΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραμική, Αίγιο 2005, τυπώνεται.
63. «Οι Κεραμεικοί Κλίβανοι στον Πολύμυλο Κοζάνης», 2ο Διεθνές Συνέδριο Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας, Αθήνα 17-21 Οκτωβρίου 2005, 204-212.
64. Αρχαία Διατροφή, ένα ταξίδι στην τέχνη της γαστρονομίας (βιβλίο για τον εκπαιδευτικό), 2005 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 10).
65. Αρχαία Διατροφή, Το Ψωμί (βιβλίο για τον μαθητή), 2005 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 11).
66. «Αιανή και Σπηλιά 2005», ΑΕΜΘ 19, 2005, 495-509.
67. «Μαυροπηγή. Λιγνιτωρυχεία και αρχαιότητες», ΑΕΜΘ 19, 2005, 511-539.
68. «Νομός Γρεβενών (Κνίδη, Πριόνια ) 2005», ΑΕΜΘ 19, 2005, 541-562.
69. «Αιανή και Νομός Κοζάνης: Δέκα χρόνια έρευνας», ΑΕΜΘ 20, 2006, 105-126.
70. «Αιανή 2006: Η έρευνα στο ανατολικό νεκροταφείο», ΑΕΜΘ 20, 2006, 833-846.
71.«Νομός Κοζάνης 2006: Πολύμυλος, Κλείτος, Περδίκκας, Μικρόκαστρο, Αλιάκμων», ΑΕΜΘ 20, 2006, 847-874.
72. «Φράγμα Ιλαρίωνος 2006: Έρευνα στην Ελάτη, Παναγιά και Παλιουριά», ΑΕΜΘ 20, 2006, 875-894.
73. «Characterisation of Mycenaean and matt-painted pottery from Aiani, ancient Upper Macedonia, Greece» (σε συνεργασία με A. Iordanidis, J. Garcia-Guinea) στο Bulletin of the Geological Society of Greece, vol. XXX, part 4, 2007, Proceedings of the 11thInternational Congress, Athens, May 2007,1796-1807.
74. «Characterisation of Iron finds from ancient Upper Macedonia, Northern Greece» (σε συνεργασία με A. Iordanidis, J. Garcia-Guinea, G. Papadimitriou), στο 2nd International Conference, Archaeometallurgy in Europe, Aquileia, Italy, 17-21 June 2007.
75. «Η Αιανή στην Εποχή Σιδήρου», στο Διεθνές Συμπόσιο στη μνήμη του W.E. Coulson, (Α. Μαζαράκης-Αινιάν επιμ.) The “Dark Ages” Revisited (Η αναθεώρηση των ‘‘Σκοτεινών Αιώνων’’), Βόλος, 14-17/06-2007 (2010), 279-311.
76. «Αιανή 2007. Η έρευνα στο Ανατολικό Νεκροταφείο», ΑΕΜΘ 21, 2007, 37-46.
77. «Γρεβενά 2007. Πριόνια και Φράγμα Ιλαρίωνα», ΑΕΜΘ 21, 2007, 23-36.
78. Η Αιανή και η συμβολή της στη διαμόρφωση της νέας ιστορικής φυσιογνωμίας της Άνω Μακεδονίας, Μακεδονική Λαϊκή Βιβλιοθήκη, 43, Δημοσιεύματα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, 2008.
79.«Η Άνω Μακεδονία. Ιστορικό και γεωγραφικό πλαίσιο», Ελιμειακά 60-61, 2008, 10-16.
80. «Άνω Μακεδονία και Νομός Κοζάνης στην αρχαιότητα» στο Δυτική Μακεδονία, Ιστορία και Πολιτισμός, Ελληνικές Εκδόσεις 2008, 20-45, 274-285 (ελληνικά και αγγλικά).
81. Ιστορία λαξευμένη σε μάρμαρο, Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Γλυπτικής (βιβλίο για τον εκπαιδευτικό), 2008 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 12).
82. Ιστορία λαξευμένη σε μάρμαρο, Εκπαιδευτικό πρόγραμμα Γλυπτικής, (βιβλίο για το μαθητή, σε συνεργασία με Δ. Θεοδώρου) 2008 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 13).
83. Αιανή: η Κατοικία στην αρχαιότητα (βιβλίο για τον εκπαιδευτικό), 2008 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, αρ. 14).
84. Αιανή. Αρχαιολογικοί χώροι και Μουσείο. Αρχαιολογικός Οδηγός, 2008 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, αρ. 15).
85. «Η ανάπτυξη της Ιατρικής στην Άνω Μακεδονία κατά την αρχαιότητα», Διεθνές Συνέδριο Medicine in the Ancient Mediterranean World, 27-29 Σεπτεμβρίου 2008, Λευκωσία-Κύπρος, τυπώνεται (σε συνεργασία με Κ. Μοσχάκη).
86. «Η έρευνα του Φ. Πέτσα στον Νομό Κοζάνης», Διημερίδα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών προς τιμή του Φ. Πέτσα, Οκτώβριος 2008, τυπώνεται.
87. «Εορδαία 2008: Η έρευνα στη Σπηλιά και τη Μαυροπηγή», ΑΕΜΘ 22, 2008, 39-56.
88. «Ο Ασκληπιός και η Ιατρική στην Άνω Μακεδονία», στο Ιπποκρατική Ιατρική Χθες-Σήμερα-Αύριο, «Ασκληπιεία», 2ηΑμφικτυονία Εταιρειών και Συλλόγων Ιστορίας Ιατρικής και Ηθικής Δεοντολογίας, Κως, 30 Απριλίου έως 3 Μαΐου 2009, Δέλτος, περ. Ιστορίας της Ελληνικής Ιατρικής, 2010, τεύχ. 39, 59-69 (σε συνεργασία με Κ. Μοσχάκη).
89. «Αιανή. Ταφές με νομίσματα στο Ανατολικό Νεκροταφείο», Η΄ Επιστημονική Συνάντηση για την Ελληνιστική Κεραμική, Ιωάννινα, 5-9 Μαΐου 2009, τυπώνεται.
90. Η Τυμφαία και ο Νομός Γρεβενών. Οι πρόσφατες ανασκαφές, 2009 (έκδοση Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, αρ. 16).
91. «Η Αιανή από την Ύστερη Εποχή Χαλκού έως τα χρόνια του Φιλίππου Β΄», Έκδοση της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, τυπώνεται.
92. «Η Αιανή και η συμβολή της στην ιστορία της Άνω Μακεδονίας», στο Μακεδονία, από την Αρχαϊκή έως την πρώιμη Βυζαντινή Εποχή, Συμπόσιο, Ιούνιος 2009 στο Μόναχο, του Συλλόγου για τη Μελέτη και Διάδοση της Ελληνικής Ιστορίας, Μόναχο 2010 (Ελληνικά και Γερμανικά), 37-79.
93. «Άνω Μακεδονία. Συνοπτική Ιστορία του Βορειοδυτικού Ελληνισμού» στο Μακεδονία, από την Αρχαϊκή έως την πρώιμη Βυζαντινή Εποχή, Συμπόσιο, Ιούνιος 2009 στο Μόναχο, του Συλλόγου για τη Μελέτη και Διάδοση της Ελληνικής Ιστορίας,Μόναχο 2010 (Ελληνικά και Γερμανικά), 133-184.
94. «Αιανή 2008-2009: η νεότερη έρευνα στη βασιλική νεκρόπολη», ΑΕΜΘ 23, 2009, τυπώνεται.
95. «Από την έρευνα στο Φράγμα Ιλαρίωνα (Αλιάκμων): η ανασκαφή στον Λογκά Ελάτης», ΑΕΜΘ 23, 2009, τυπώνεται (σε συνεργασία με Δ. Θεοδώρου).
96. «Aiani-Elimiotis-Alta Macedonia» σε Συμπόσιο τους Τμήματος Κλασικών Σπουδών Πανεπιστημίου Μιλάνου, 2009, τυπώνεται.
97. «La tutela dei resti e degli insediamenti antichi su scala regionale in Grecia», σε Συμπόσιο του Τμήματος Κλασικών Σπουδών Πανεπιστημίου Μιλάνου, 2009, τυπώνεται.
98. «Εορδαία 2009: η έρευνα στην Αναρράχη και στη Μαυροπηγή», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009 (ΑΕΑΜ 1, 2009-2010), 275-300.
99. «Από την έρευνα στο Φράγμα Ιλαρίωνα (Αλιάκμων): η ανασκαφή στις θέσεις Κτιο και Παναγιά Διπόρου Γρεβενών», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009 (ΑΕΑΜ 1, 2009-2010), 75-108.
100. «Από την έρευνα στο Φράγμα Ιλαρίωνα (Αλιάκμων): η ανασκαφή στον Μέγα Αη-Γιώργη και στον Άγιο Κωνσταντίνο Δήμητρας Γρεβενών», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009 (ΑΕΑΜ 1, 2009-2010), (σε συνεργασία με Δ. Θεοδώρου), 109-131.
101. «Η ανασκαφή στη θέση Κρυοπήγαδο Αλιάκμονα Βοΐου», Το Αρχαιολογικό Έργο στην Άνω Μακεδονία 1, 2009 (ΑΕΑΜ 1, 2009-2010), 301-327.
102. «Γρεβενά, Αιανή και Εορδαία», στο Ο Γυάλινος Κόσμος, 2010, 189-192 (συγγραφή λημμάτων για την Έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης).
103. Βελβεντό. Αρχαιότητες και ιστορία, 2010 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 17).
104. «Από το ανασκαφικό έργο της Λ΄ ΕΠΚΑ κατά το 2010», ΑΕΜΘ 24, 2010, τυπώνεται
105. «Δύο θέσεις της Αρχαιότερης Νεολιθικής στην Ποντοκώμη και Μαυροπηγή Εορδαίας», ΑΕΜΘ 24, 2010, τυπώνεται (σε συνεργασία με Κ. Αναγνωστοπούλου και Χ. Λόκανα).
106. “Two sites of Early and Middle Neolithic Period in Pontokomi and Mavropigi Eordaia”, ΑΕΑΜ 2, 2010, τυπώνεται (σε συνεργασία με Κ. Αναγνωστοπούλου και Χ. Λόκανα).
107. “Aiani’s Royal Necropolis: Research in ‘Mycenaean’, Archaic, Classical and Hellenistic Burials”, ΑΕΑΜ 2, 2010, τυπώνεται.
108. “From The resarch at the Ilarion Dam (Aliakmon): The Excavation at Megas Ais-Giorgis and Agios Konstantinos near Dimitra, Grevena”, ΑΕΑΜ 2, 2010, τυπώνεται (σε συνεργασία με Δ. Θεοδώρου).
109. “Aiani-Historical and Geographical Context”, in R.J. Lane Fox, Brill’s Companion to Ancient Macedon, Studies in the Archaeology and History, 650 BC-300 AD, 1911, 93-112.
110. «Ιατροί και Ιατρική στην αρχαία Μακεδονία», Τόμος προς τιμή του Καθηγητή Σ. Γερουλάνου, 2011, τυπώνεται (σε συνεργασία με Κ. Μοσχάκη).
111. «Σχολείο και αρχαιότητες. Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής», στο Παιδεία και Αρχαιολογία 2, 2011, Ημερίδα, 15 Μαρτίου 2011 στους Δελφούς, τυπώνεται.
112. «Ιστορία λαξευμένη σε μάρμαρο. Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής», στο Παιδεία και Αρχαιολογία 2, 2011, Ημερίδα, 15 Μαρτίου 2011 στους Δελφούς, τυπώνεται (σε συνεργασία με Δ. Θεοδώρου).
113. «Η αγορά της Αιανής» στο Α. Γιαννικουρή (επιμ.) Η Αγορά στη Μεσόγειο από τους Ομηρικούς έως τους Ρωμαϊκούς χρόνους,Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο, Κως 14-17 Απριλίου 2011, 209-222.
114. Αρχαιότητες της Λ΄ ΕΠΚΑ, συγγραφή λημμάτων και κειμένων για την Έκθεση στο Λούβρο, 13 Οκτωβρίου 2011 – 16 Ιανουαρίου 2012, στο S. Descams-Lequine (επιμ.) Au royaume d’ Alexandre le Grand, La Macedoine antique, 2011, 155, 158-163, 189-190, 245-246, 401-402, 450-453, 509, 535-536, 552, 618.
115. «Από το ανασκαφικό έργο της Λ΄ ΕΠΚΑ κατά το 2011», ΑΕΜΘ 25, 2011, τυπώνεται.
116. “Aiani: The monumental tombs of the Royal Necropolis” in Greek Monumental Tombs, colloquium on February 10-11, 2012 at Freie Universität Berlin, Institut für Klassische Archäologie, τυπώνεται.
Β. ΕΚΔΟΣΕΙΣ: ΦΥΛΛΑΔΙΑ, ΧΑΡΤΕΣ, ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΟΔΗΓΟΙ (ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ)
1. Αιανή, Επίσκεψη στην αρχαία πόλη (ελληνικά-αγγλικά-γαλλικά, έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 1).
2. Αιανή, Επίσκεψη στη βασιλική νεκρόπολη (ελληνικά–αγγλικά–γαλλικά, (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 2).
3. Εγνατία Οδός (ελληνικά-αγγλικά, έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 6).
4. Νομός Κοζάνης, οι μακεδονικοί τάφοι (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 5).
5. Αιανή και Άνω Μακεδονία, ο αθλητισμός στην αρχαιότητα (ελληνικά-αγγλικά, έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 3).
6. Αιανή και Ελιμιώτιδα, τα νομίσματα του Νομού Κοζάνης (σε συνεργασία με Γ. Μπουλακάκη, έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 4).
7. Δήμος Σιάτιστας: Ιστορία-Αρχαιολογία (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 7).
8. Σχολείο και Αρχαιότητες. Εκπαιδευτικά Προγράμματα Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής, 2005 (έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 9).
9. Αιανή, η Έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο (ελληνικά, αγγλικά, έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 8).
10. Νομός Κοζάνης, Τουριστικός Οδηγός, 2005 (συγγραφή κειμένων αρχαιολογικού-ιστορικού περιεχομένου).
11. Χάρτης του Νομού Κοζάνης, 2005 (συγγραφή κειμένων, επιμέλεια).
Γ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ (ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ)
1 Αιανή. Έργα σε μάρμαρο και λίθο, Εργαστήριο-Συμπόσιο Γλυπτικής, Αιανή 13 Ιουνίου-5 Ιουλίου 2008.
2. Μάρμαρο και χρώμα, Εργαστήριο-Συμπόσιο Γλυπτικής & Ζωγραφικής, Αιανή 10-31 Ιουλίου 2009, (Γ. Κ-Μ κ.ά., έκδοση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής αρ. 18).
3. Μάρμαρο και χρώμα. Συνεχίζοντας την αναζήτηση, Εργαστήριο-Συμπόσιο Γλυπτικής, Αιανή 1-23 Ιουλίου 2010.
Δ. ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΥΛΛΑΔΙΩΝ (ΣΥΓΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ)
1. Αρχαιολογία, ένα ταξίδι στο παρελθόν (ελληνικά-αγγλικά).
2. Καθημερινή ζωή, Έθιμα Τέχνες και Τεχνίτες (ελληνικά-αγγλικά).
3 α-β. Θεοί και Ήρωες στην αρχαία Ελλάδα & Θεοί και Ήρωες σε σχέδια (ελληνικά-αγγλικά).
4. Η κατοικία στην αρχαία Ελλάδα (ελληνικά-αγγλικά).
5. Ο Αθλητισμός στην αρχαιότητα (ελληνικά-αγγλικά).
6. Το ένδυμα από την αρχαιότητα ως τη Βυζαντινή εποχή (ελληνικά-αγγλικά).
7 α-β. Τα Αγγεία (ελληνικά-αγγλικά), Κλίβανοι (ελληνικά-αγγλικά).
8. Γλώσσα και γραφή (ελληνικά).
9. Η Μαγεία ως έκφραση πνεύματος, τέχνης και ζωής (ελληνικά).
10. Περιβάλλον και Πολιτισμός. Το Δέντρο της Ζωής (ελληνικά)
Ένα άρθρο της Δρ Αρχαιολογίας Γεωργίας Καραμήτρου-Μεντεσίδη.
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Φιλόλογος, τεύχος 134, σελ 580-583
Αναδημοσίευση από το περιοδικό Φιλόλογος, τεύχος 134, σελ 580-583
Η ΑΝΩ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ
Το Ιστορικό και Γεωγραφικό Πλαίσιο
Οι Σκοπιανοί και οι φίλα προσκείμενοι τους γνωρίζουν την ιστορία και διεκδικούν.
Εμείς γνωρίζουμε; Αν ναι, τότε η άλλη πλευρά επιβάλλει, αν όχι, τότε «η εσχάτη πλάνη είναι χείρων της πρώτης».
Πάντως η Άνω Μακεδονία ήταν η ΒΔ Μακεδονία (σημερινή Δυτική και μέρος της εκτός Ελληνικών συνόρων), όρος που χρησιμοποιείται από τον Ηρόδοτο ως και τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο και ως σήμερα στην εκκλησιαστική ορολογία. Η ονομασία προήλθε για να διαχωρίσει ως άνω, την ορεινή και υψηλή (σε υψόμετρο) Μακεδονία σε αντίθεση με την κάτω-πεδινή και παραθαλάσσια.
Εμείς γνωρίζουμε; Αν ναι, τότε η άλλη πλευρά επιβάλλει, αν όχι, τότε «η εσχάτη πλάνη είναι χείρων της πρώτης».
Πάντως η Άνω Μακεδονία ήταν η ΒΔ Μακεδονία (σημερινή Δυτική και μέρος της εκτός Ελληνικών συνόρων), όρος που χρησιμοποιείται από τον Ηρόδοτο ως και τον Κωνσταντίνο Πορφυρογέννητο και ως σήμερα στην εκκλησιαστική ορολογία. Η ονομασία προήλθε για να διαχωρίσει ως άνω, την ορεινή και υψηλή (σε υψόμετρο) Μακεδονία σε αντίθεση με την κάτω-πεδινή και παραθαλάσσια.
Η Άνω Μακεδονία υπήρξε η αφετηρία και το ορμητήριο των Μακεδόνων, η αρχέγονη πατρίδα, απ' εδώ κατέβηκαν προς τον Όλυμπο και ίδρυσαν το κράτος των Αιγών και προς την κεντρική Ελλάδα (Δρυπίδα-Δωρίδα) και την Πελοπόννησο και ονομάστηκαν Δωριείς.
ΔΕΝ είναι γεωγραφικός όρος, είναι ιστορικός.
Δεν σημαίνει άνω και κάτω πάτωμα. Συνεπώς, κάτι παραπάνω γνωρίζουν και προσδοκούν οι Σκοπιανοί και ο Νίμιτς που το προτείνουν.
Η σημερινή Δυτική Μακεδονία, χώρα που ορίζεται από μικρούς και μεγάλους ορεινούς όγκους και διατρέχεται από τον ποταμό Αλιάκμονα, ανήκει στην Άνω -ορεινή- Μακεδονία των αρχαίων, η οποία εκτεινόταν πέρα από τα σημερινά ελληνικά σύνορα και περιελάμβανε τον ποταμό Εριγώνα, τις λίμνες Αχρίδα και Πρέσπες και τις περιοχές μέχρι τα όρη Dautika, Babuna, Dren στα βόρεια. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. υπήρξε σταθμός της πορείας του "πολυπλάνητου" έθνους των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, στα οποία ανήκαν οι Μακεδόνες και οι Δωριείς (Ηρόδοτος 1.56, 8.137-139, Θουκυδίδης 2.99). Ένας κλάδος τους, οι Αργεάδες Μακεδόνες, στους οποίους βασίλευαν οι Τημενίδες, απόγονοι του Τημένου γιου του Ηρακλή, μετά από διαδοχικές μετακινήσεις εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ολύμπου. Στις αρχές του 7ου π.Χ. αι., με πρώτο γνωστό βασιλιά τον Περδίκκα, ίδρυσαν το κράτος των Αιγών. Από τις Αιγές, που σύμφωνα με μεταγενέστερη παράδοση ιδρύθηκαν από τον Αργείο Κάρανο τον 8ο π.Χ. αι., και αργότερα την Πέλλα, γύρω στο 400 π.Χ., συνέχισαν την επεκτατική τους δράση για πολλούς αιώνες.
Η Άνω Μακεδονία μνημονεύεται για πρώτη φορά στον Ηρόδοτο και συγκεκριμένα σε δύο χωρία. Στο πρώτο (7.173.4) περιγράφει την εισβολή των στρατευμάτων του Ξέρξη στη Θεσσαλία: "ώς έπύθοντο καί άλλην έοΰσαν έσβολήν ές Θεσσαλούς κατά τήν 'Άνω Μακεδονίην διά Περραιβών κατά Γόννον πόλιν, τή περ δή καί έσέβαλε ή στρατιή ή Ξέρξεω". Στο δεύτερο (8.137-139) αφηγείται την περιπέτεια του ιδρυτή του βασιλείου των Αιγών και απογόνου του Ηρακλή, Περδίκκα, ο οποίος, μαζί με τους αδερφούς του Γαυάνη και Αέροπο, "έξ 'Άργεος έ'φυγον ές Ιλλυριούς (...) έκ δέ Ιλλυριών ύπερβαλόντες ές τήνΆνω Μακεδονίην άπίκοντο ές Λεβαίην πόλιν". Σαφέστερο διαχωρισμό μεταξύ άνω και κάτω Μακεδονίας συναντάμε στον Θουκυδίδη κατά την εξιστόρηση των συγκρούσεων των Αθηναίων και Λακεδαιμονίων στον βορειοελλαδικό χώρο, στη διάρκεια του λεγόμενου Πελοποννησιακού Πολέμου (2.99.1): "ξυνηθροίζοντο ούν έν τη Δοβήρω καί παρε-σκευάζοντο, όπως κατά κορυφήν έσβαλοΰσιν ές τήν Κάτω Μακεδονίαν, ής ό Περδίκκας ήρχεν. των γάρ Μακεδόνων είσί καί Λυγκησταί καί Έλιμιώται καί άλλα έθνη έπάνωθεν, ά ξύμμαχα μέν έστι τούτοις καί ύπήκοα, βασιλείας δ' έ'χει καθ' αυτά. τήν δέ παρά θάλασσαν νΰν Μακεδονίαν Αλέξανδρος ό Περδίκκου πατήρ και οί πρόγονοι αύτοϋ, Τημενίδαι τό άρχαΐον όντες έξ 'Άργους...". Και στα επόμενα δύο χωρία (1.59 και 2.100) ο διαχωρισμός είναι εξίσου σαφής: "καί καταστάντες <οί Άθηναΐοι> έπολέμουν μετά Φιλίππου και των Δέρδου αδελφών άνωθεν στρατιά εσεβληκότων", "Οι δε Μακεδόνες πεζώ μεν ουδέ διενοοϋντο άμυνασθαι ίππους δέ προσμεταπεμψάμενοι άπό των άνω συμμάχων... ολίγοι πρός πολλούς έσέβαλον ες τό στράτευμα των Θρακών".
Ο Στράβων (7, C326) κατονομάζει τέσσερις περιοχές που ανήκαν στην Άνω Μακεδονία, στην οποία, οι Ρωμαίοι διατήρησαν καθεστώς "ελευθερίας" και αυτονομίας: "καί δή καί τά περί Λύγκον καί Πελαγονίαν και Όρεστιάδα καί Έλίμειαν την 'Άνω Μακεδονίαν έκάλουν, οι δέ ύστερον καί έλευθέραν". Ο ίδιος (7, απόσπ.12), αναφερόμενος σε ποταμούς ως φυσικά γεωγραφικά όρια μεταξύ Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας, τη συνδέει με τον Αλιάκμονα: «ότι Πηνειός ορίζει την Κάτω καί πρός τη θαλάττη Μακεδονίαν άπό Θετταλίας καί Μαγνησίας, Άλιάκμων δέ την 'Άνω Μακεδονίαν».
Η σημερινή Δυτική Μακεδονία, χώρα που ορίζεται από μικρούς και μεγάλους ορεινούς όγκους και διατρέχεται από τον ποταμό Αλιάκμονα, ανήκει στην Άνω -ορεινή- Μακεδονία των αρχαίων, η οποία εκτεινόταν πέρα από τα σημερινά ελληνικά σύνορα και περιελάμβανε τον ποταμό Εριγώνα, τις λίμνες Αχρίδα και Πρέσπες και τις περιοχές μέχρι τα όρη Dautika, Babuna, Dren στα βόρεια. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. υπήρξε σταθμός της πορείας του "πολυπλάνητου" έθνους των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, στα οποία ανήκαν οι Μακεδόνες και οι Δωριείς (Ηρόδοτος 1.56, 8.137-139, Θουκυδίδης 2.99). Ένας κλάδος τους, οι Αργεάδες Μακεδόνες, στους οποίους βασίλευαν οι Τημενίδες, απόγονοι του Τημένου γιου του Ηρακλή, μετά από διαδοχικές μετακινήσεις εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Ολύμπου. Στις αρχές του 7ου π.Χ. αι., με πρώτο γνωστό βασιλιά τον Περδίκκα, ίδρυσαν το κράτος των Αιγών. Από τις Αιγές, που σύμφωνα με μεταγενέστερη παράδοση ιδρύθηκαν από τον Αργείο Κάρανο τον 8ο π.Χ. αι., και αργότερα την Πέλλα, γύρω στο 400 π.Χ., συνέχισαν την επεκτατική τους δράση για πολλούς αιώνες.
Η Άνω Μακεδονία μνημονεύεται για πρώτη φορά στον Ηρόδοτο και συγκεκριμένα σε δύο χωρία. Στο πρώτο (7.173.4) περιγράφει την εισβολή των στρατευμάτων του Ξέρξη στη Θεσσαλία: "ώς έπύθοντο καί άλλην έοΰσαν έσβολήν ές Θεσσαλούς κατά τήν 'Άνω Μακεδονίην διά Περραιβών κατά Γόννον πόλιν, τή περ δή καί έσέβαλε ή στρατιή ή Ξέρξεω". Στο δεύτερο (8.137-139) αφηγείται την περιπέτεια του ιδρυτή του βασιλείου των Αιγών και απογόνου του Ηρακλή, Περδίκκα, ο οποίος, μαζί με τους αδερφούς του Γαυάνη και Αέροπο, "έξ 'Άργεος έ'φυγον ές Ιλλυριούς (...) έκ δέ Ιλλυριών ύπερβαλόντες ές τήνΆνω Μακεδονίην άπίκοντο ές Λεβαίην πόλιν". Σαφέστερο διαχωρισμό μεταξύ άνω και κάτω Μακεδονίας συναντάμε στον Θουκυδίδη κατά την εξιστόρηση των συγκρούσεων των Αθηναίων και Λακεδαιμονίων στον βορειοελλαδικό χώρο, στη διάρκεια του λεγόμενου Πελοποννησιακού Πολέμου (2.99.1): "ξυνηθροίζοντο ούν έν τη Δοβήρω καί παρε-σκευάζοντο, όπως κατά κορυφήν έσβαλοΰσιν ές τήν Κάτω Μακεδονίαν, ής ό Περδίκκας ήρχεν. των γάρ Μακεδόνων είσί καί Λυγκησταί καί Έλιμιώται καί άλλα έθνη έπάνωθεν, ά ξύμμαχα μέν έστι τούτοις καί ύπήκοα, βασιλείας δ' έ'χει καθ' αυτά. τήν δέ παρά θάλασσαν νΰν Μακεδονίαν Αλέξανδρος ό Περδίκκου πατήρ και οί πρόγονοι αύτοϋ, Τημενίδαι τό άρχαΐον όντες έξ 'Άργους...". Και στα επόμενα δύο χωρία (1.59 και 2.100) ο διαχωρισμός είναι εξίσου σαφής: "καί καταστάντες <οί Άθηναΐοι> έπολέμουν μετά Φιλίππου και των Δέρδου αδελφών άνωθεν στρατιά εσεβληκότων", "Οι δε Μακεδόνες πεζώ μεν ουδέ διενοοϋντο άμυνασθαι ίππους δέ προσμεταπεμψάμενοι άπό των άνω συμμάχων... ολίγοι πρός πολλούς έσέβαλον ες τό στράτευμα των Θρακών".
Ο Στράβων (7, C326) κατονομάζει τέσσερις περιοχές που ανήκαν στην Άνω Μακεδονία, στην οποία, οι Ρωμαίοι διατήρησαν καθεστώς "ελευθερίας" και αυτονομίας: "καί δή καί τά περί Λύγκον καί Πελαγονίαν και Όρεστιάδα καί Έλίμειαν την 'Άνω Μακεδονίαν έκάλουν, οι δέ ύστερον καί έλευθέραν". Ο ίδιος (7, απόσπ.12), αναφερόμενος σε ποταμούς ως φυσικά γεωγραφικά όρια μεταξύ Θεσσαλίας, Ηπείρου και Μακεδονίας, τη συνδέει με τον Αλιάκμονα: «ότι Πηνειός ορίζει την Κάτω καί πρός τη θαλάττη Μακεδονίαν άπό Θετταλίας καί Μαγνησίας, Άλιάκμων δέ την 'Άνω Μακεδονίαν».
Ο Λίβιος (45.29.9 και 45.30.6) αναφερόμενος στη διαίρεση της Μακεδονίας σε τέσσερις "μερίδες" μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα το 168 π.Χ. από τους Ρωμαίους υπό τον Αιμίλιο Παύλο, ορίζει ως τέταρτη μερίδα την Άνω Μακεδο¬νία "trans montem Boram", με έδρα την Πελαγονία και σύνορα την Ιλλυρία και την Ήπειρο. Αναφέρει σ' αυτήν, ως κατοίκους, τους Εορδούς, Λυγκηστές, Πελαγόνες και προσθέτει, ως περιοχές, την Ατιντανία, την Τυμφαία και την Ελιμιώτιδα. Από τη σύγχρονη ιστορική έρευνα εντάσσονται σ' αυτήν η Ελιμιώτις με την Τυμφαία, η Λυγκηστίς, η Ορεστίς, η Πελαγονία με τη Δερρίοπο, η Εορδαία, η Ατιντανία και η Δασσαρήτις. Ομοφωνία μελετητών υπάρχει για τις περισσότερες περιοχές, ενώ οι ανένταχτες περιοχές στα δυτικά-βορειοδυτικά, κυρίως, της Άνω Μακεδονίας και γύρω από την Αχρίδα μπορούν να συμπεριληφθούν στα "άλλα έθνη πάνωθεν" του Θουκυδίδη (2.99), αν ήταν μακεδόνικες και όχι ηπειρωτικές. Οπωσδήποτε, τμήμα της θεωρούμενης Δασσαρήτιδας, όπως και της Ατιντανίας, ανήκε στην Ήπειρο, ενώ η περιοχή γύρω από τη Λυχνίτιδα-Αχρίδα μπορεί να ενταχθεί στην Άνω Μακεδονία. Για τα νέα αυτά όρια της Άνω Μακεδονίας, τα οποία αποτυπώθηκαν πάνω σε χάρτη της Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού), στηρίχθηκα αφενός στην ιστορική έρευνα, παλαιότερη και νεότερη, και αφετέρου στα πορίσματα της νεότερης αρχαιολογικής-ανασκαφικής έρευνας, η οποία έδωσε νέα διάσταση στην πολιτισμική φυσιογνωμία της Μακεδονίας.
Είναι γνωστό, λοιπόν, ότι η Άνω Μακεδονία αποτέλεσε την αφετηρία, το ορμητήριο των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, τα οποία στο βόρειο χώρο ονομάστηκαν μακεδόνικα και στο νότιο δωρικά, κατά τον Ηρόδοτο. Σύμφωνα με τον Ησίοδο (8ος αι. π.Χ.) ο Μακεδών ήταν αδελφός του Μάγνητα, γιοί και οι δυο του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα και αδελφής του Έλληνα. Κατά τον Ελλάνικο, συγγραφέα του 5ου π.Χ. αι., ο Μακεδών ήταν γιος του Αιόλου και εγγονός του Έλληνα. Η σημασία των αρχαίων αυτών πηγών, που δεν εξαντλούνται στις παραπάνω, έγκειται στο ότι μας δείχνουν με ποιον τρόπο οι νότιοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν, ήδη από τα ομηρικά χρόνια, την ενότητα του ελληνικού έθνους, στο οποίο ανήκαν και οι Μακεδόνες -ας μη ξεχνάμε άλλωστε ότι οι θεοί κατοικούσαν στον Όλυμπο.
Η Άνω Μακεδονία με τα βασίλεια της Ελίμειας, Ορεστίδας, Εορδαίας, Λυγκηστίδας και Πελαγονίας, δεν είχε αποδυναμωθεί και απομονωθεί πολιτισμικά και κοινωνικά, όπως δυστυχώς αρχικά, από έλλειψη αρχαιολογικών-ιστορικών δεδομένων, είχε γραφεί. Αυτό αποδεικνύεται από την υψηλή χρονολόγηση, τον πλούτο, την ποιότητα και το χαρακτήρα των αρχαιολογικών ευρημάτων, μετά τη συστηματική έρευνα στην Αιανή και αλλού, που επέβαλε την επανεξέταση, κάτω από νέο πρίσμα, παλαιότερων αρχαιολογικών ευρημάτων.
Η αποκάλυψη στην Αιανή οικοδομημάτων και μνημειακών τάφων με ανάλογα κινητά ευρήματα, που δηλώνουν αυτόματα ενιαίο ελληνικό πολιτισμό και χρονολογούνται στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια, οδηγεί αναγκαστικά στη διαπίστωση ότι υπήρχαν οργανωμένες πόλεις με λαμπρή αρχιτεκτονική πολύ πριν από την ενοποίηση όλης της Μακεδονίας από τον Φίλιππο Β' (359-336 π.Χ.), στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων- αστικών κέντρων στην Άνω Μακεδονία. Παράλληλα, η αποκάλυψη αρχαϊκών και κλασικών επιγραφών, από τις πρωιμότερες του μακεδόνικου χώρου, αποτελούν απτά τεκμήρια της εθνικής ταυτότητας των Μακεδόνων. Κατά τρόπο λογικό και αναγκαίο συμπεραίνουμε ότι, παράλληλα με τους Αργεάδες Μακεδόνες της Κάτω Μακεδονίας, τα "έπάνωθεν", κατά το Θουκυδίδη, ελληνικά βασίλεια της Άνω Μακεδονίας, χαρακτηρίζει τον 6ο και 5ο π.Χ. αι. υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Είναι γνωστό, λοιπόν, ότι η Άνω Μακεδονία αποτέλεσε την αφετηρία, το ορμητήριο των βορειοδυτικών ελληνικών φύλων, τα οποία στο βόρειο χώρο ονομάστηκαν μακεδόνικα και στο νότιο δωρικά, κατά τον Ηρόδοτο. Σύμφωνα με τον Ησίοδο (8ος αι. π.Χ.) ο Μακεδών ήταν αδελφός του Μάγνητα, γιοί και οι δυο του Δία και της Θυίας, κόρης του Δευκαλίωνα και αδελφής του Έλληνα. Κατά τον Ελλάνικο, συγγραφέα του 5ου π.Χ. αι., ο Μακεδών ήταν γιος του Αιόλου και εγγονός του Έλληνα. Η σημασία των αρχαίων αυτών πηγών, που δεν εξαντλούνται στις παραπάνω, έγκειται στο ότι μας δείχνουν με ποιον τρόπο οι νότιοι Έλληνες αντιλαμβάνονταν, ήδη από τα ομηρικά χρόνια, την ενότητα του ελληνικού έθνους, στο οποίο ανήκαν και οι Μακεδόνες -ας μη ξεχνάμε άλλωστε ότι οι θεοί κατοικούσαν στον Όλυμπο.
Η Άνω Μακεδονία με τα βασίλεια της Ελίμειας, Ορεστίδας, Εορδαίας, Λυγκηστίδας και Πελαγονίας, δεν είχε αποδυναμωθεί και απομονωθεί πολιτισμικά και κοινωνικά, όπως δυστυχώς αρχικά, από έλλειψη αρχαιολογικών-ιστορικών δεδομένων, είχε γραφεί. Αυτό αποδεικνύεται από την υψηλή χρονολόγηση, τον πλούτο, την ποιότητα και το χαρακτήρα των αρχαιολογικών ευρημάτων, μετά τη συστηματική έρευνα στην Αιανή και αλλού, που επέβαλε την επανεξέταση, κάτω από νέο πρίσμα, παλαιότερων αρχαιολογικών ευρημάτων.
Η αποκάλυψη στην Αιανή οικοδομημάτων και μνημειακών τάφων με ανάλογα κινητά ευρήματα, που δηλώνουν αυτόματα ενιαίο ελληνικό πολιτισμό και χρονολογούνται στα αρχαϊκά και κλασικά χρόνια, οδηγεί αναγκαστικά στη διαπίστωση ότι υπήρχαν οργανωμένες πόλεις με λαμπρή αρχιτεκτονική πολύ πριν από την ενοποίηση όλης της Μακεδονίας από τον Φίλιππο Β' (359-336 π.Χ.), στον οποίο οι ιστορικοί απέδιδαν την ίδρυση των πρώτων πόλεων- αστικών κέντρων στην Άνω Μακεδονία. Παράλληλα, η αποκάλυψη αρχαϊκών και κλασικών επιγραφών, από τις πρωιμότερες του μακεδόνικου χώρου, αποτελούν απτά τεκμήρια της εθνικής ταυτότητας των Μακεδόνων. Κατά τρόπο λογικό και αναγκαίο συμπεραίνουμε ότι, παράλληλα με τους Αργεάδες Μακεδόνες της Κάτω Μακεδονίας, τα "έπάνωθεν", κατά το Θουκυδίδη, ελληνικά βασίλεια της Άνω Μακεδονίας, χαρακτηρίζει τον 6ο και 5ο π.Χ. αι. υψηλό βιοτικό και πολιτιστικό επίπεδο.
Οι σύγχρονοι νομοί Καστοριάς, Φλώρινας, Κοζάνης και Γρεβενών ανήκαν στην ΆνωΜακεδονία, σύμφωνα με το διαχωρισμό της Μακεδονίας από τους αρχαίους συγγραφείς σε ορεινή - Άνω- και πεδινή -Κάτω. Η Άνω Μακεδονία, λοιπόν, απαρτιζόταν από ιδιαίτερα βασίλεια που αποτελούσαν συγγενικές φυλετικές ομάδες - έθνη με κοινωνικό και πολιτικό σύστημα, το οποίο βασιζόταν κατά τους πρώτους αιώνες της εμφάνισης τους στις αρχές του αγροτοποιμενικού βίου. Μέσα στα γεωγραφικά όρια των παραπάνω νομών κατοικούσαν οι Ορέστες, Λυγκηστές, Εορδοί, Τυμφαίοι, Ελιμιώτες, οι οποίοι μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, παρόλη την ενοποίηση του μακεδόνικου βασιλείου, την ανάπτυξη των πόλεων ως διοικητικών κέντρων και τη ρωμαϊκή κατάκτηση, διατήρησαν τη φυλετική τους οργάνωση, όπως φαίνεται και από τις αναφορές του εθνικού της περιοχής στον αυτοπροσδιορισμό των κατοίκων τους π.χ. Μακεδών Ελιμιώτης, Εορδαίας κτλ. Η οριστική ενοποίηση επιτεύχθηκε χάρη στην πολιτική και στρατιωτική ιδιοφυία του Φιλίππου Β', ο οποίος με συνεχείς νίκες και άριστες διπλωματικές μεθόδους πέτυχε την ενσωμάτωση των εθνών της ΆνωΜακεδονίας, την κατάταξη των ευγενών στην τάξη των εταίρων, και συνεπώς την εξασθένηση και κατάργηση των ηγεμονικών οίκων. Η προσάρτηση της Ελίμειας, όπως και των άλλων «έπάνωθεν» περιοχών, πραγματοποιήθηκε μάλλον ειρηνικά και εδραιώθηκε μετά την επιτυχή απώθηση και συντριβή των Ιλλυριών τόσο από τον Φίλιππο (358 π.Χ.) όσο και τον στρατηγό του Παρμενίωνα (356 π.Χ.), ο οποίος, όπως και πολλοί άλλοι στρατηγοί, καταγόταν από την Άνω Μακεδονία και συγκεκριμένα από την Πελαγονία, βορείως του Εριγώνα, σημερινού Cerna.
Είναι βέβαιο ότι η συμβολή των "έπάνωθεν" στη νικηφόρα εκστρατεία ως τις Ινδίες, που έγινε με τη συμμετοχή όλων των Ελλήνων "πλήν Λακεδαιμονίων", υπήρξε καθοριστική. Από τις έξι ταξιαρχίες του Μ. Αλεξάνδρου στα 330 π.Χ. τρεις προέρχονταν από την ΆνωΜακεδονία, δηλαδή την Ελίμεια, την Ορεστίδα μαζί με τη Λυγκηστίδα και την Τυμφαία (Διόδωρος 17. 57. 2). Επιπλέον διοικούνταν γιο πολλά χρόνια από ταξίαρχους (ο Κοίνος Πολεμοκράτους, Ελιμιώτης, ο Περδίκκας Ορόντου από την Ορεστίδα και ο Αμύντας Ανδρομένους και Πολυπέρχων Σιμμία αργότερα από την Τυμφαία), μέλη των βασιλικών οίκων της Άνω Μακεδονίας. Επιπλέον ταξίαρχοι, όπως ο Κρατερός και άλλοι, διοικούσαν ταξιαρχίες που προέρχονταν από άλλες περιοχές. Για τις τρεις μόνον από τις έξι ταξιαρχίες χρησιμοποιείται ο όρος ασθέταιροι. Το όνομα δόθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο και συνδεόταν με ένα είδος πολεμικών τιμών για εξαιρετικές υπηρεσίες και αφορούσε τους Μακεδόνες από την Άνω Μακεδονία, οι οποίοι ξεχώριζαν για τις ικανότητες τους σε σκληρές δοκιμασίες. Κατά το 2ο π.Χ. αι., και συγκεκριμένα μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα το 168 π.Χ., σύμφωνα με το διακανονισμό του Αιμιλίου Παύλου στην Αμφίπολη η Άνω Μακεδονία αποτέλεσε, όπως ήδη αναφέραμε, την τέταρτη μερίδα. Το ίδιο καθεστώς διατηρήθηκε πιθανότατα και μετά την ήττα του σφετεριστή του μακεδόνικου θρόνου Ανδρίσκου στα 148 π.Χ. από τα ρωμαϊκά στρατεύματα, που είχε ως συνέπεια και τη μεταβολή της Μακεδονίας σε ρωμαϊκή επαρχία (provincia Macedonia), με έδρα τη Θεσσαλονίκη.-
Είναι βέβαιο ότι η συμβολή των "έπάνωθεν" στη νικηφόρα εκστρατεία ως τις Ινδίες, που έγινε με τη συμμετοχή όλων των Ελλήνων "πλήν Λακεδαιμονίων", υπήρξε καθοριστική. Από τις έξι ταξιαρχίες του Μ. Αλεξάνδρου στα 330 π.Χ. τρεις προέρχονταν από την ΆνωΜακεδονία, δηλαδή την Ελίμεια, την Ορεστίδα μαζί με τη Λυγκηστίδα και την Τυμφαία (Διόδωρος 17. 57. 2). Επιπλέον διοικούνταν γιο πολλά χρόνια από ταξίαρχους (ο Κοίνος Πολεμοκράτους, Ελιμιώτης, ο Περδίκκας Ορόντου από την Ορεστίδα και ο Αμύντας Ανδρομένους και Πολυπέρχων Σιμμία αργότερα από την Τυμφαία), μέλη των βασιλικών οίκων της Άνω Μακεδονίας. Επιπλέον ταξίαρχοι, όπως ο Κρατερός και άλλοι, διοικούσαν ταξιαρχίες που προέρχονταν από άλλες περιοχές. Για τις τρεις μόνον από τις έξι ταξιαρχίες χρησιμοποιείται ο όρος ασθέταιροι. Το όνομα δόθηκε από τον Μ. Αλέξανδρο και συνδεόταν με ένα είδος πολεμικών τιμών για εξαιρετικές υπηρεσίες και αφορούσε τους Μακεδόνες από την Άνω Μακεδονία, οι οποίοι ξεχώριζαν για τις ικανότητες τους σε σκληρές δοκιμασίες. Κατά το 2ο π.Χ. αι., και συγκεκριμένα μετά την ήττα του Περσέα στην Πύδνα το 168 π.Χ., σύμφωνα με το διακανονισμό του Αιμιλίου Παύλου στην Αμφίπολη η Άνω Μακεδονία αποτέλεσε, όπως ήδη αναφέραμε, την τέταρτη μερίδα. Το ίδιο καθεστώς διατηρήθηκε πιθανότατα και μετά την ήττα του σφετεριστή του μακεδόνικου θρόνου Ανδρίσκου στα 148 π.Χ. από τα ρωμαϊκά στρατεύματα, που είχε ως συνέπεια και τη μεταβολή της Μακεδονίας σε ρωμαϊκή επαρχία (provincia Macedonia), με έδρα τη Θεσσαλονίκη.-
ΖΗΝΩΝ ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ
Διαβάστε επίσης:
H ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.