ΖΟΡΜΠΑΣ Ο ΕΛΛΗΝΑΣ
Ο αντιπροσωπευτικότερος τύπος του Έλληνα, κατά τον Καζαντζάκη, ήταν τελικά ένας
Κοζανίτης Μακεδών.
Ο ΑΘΑΝΑΤΟΣ ΑΡΧΕΤΥΠΙΚΟΣ ΑΝΗΣΥΧΟΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΤΗΣ ΔΑΝΑΟΣ Ο ΤΥΠΟΣ ΤΟΥ ΑΙΩΝΙΟΥ
ΟΔΥΣΣΕΙΑΚΟΥ ΕΛΛΗΝΑ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΕΙΝΑΙ ΕΝΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ.
Ο «Αλέξης» Ζορμπάς (1865 – 1941)
Πόσοι γνωρίζουν ότι ο Γιώργης και όχι ο Αλέξης, όπως τον παρουσιάζει ο Καζαντζάκης, ήταν Μακεδόνας
από το Καταφύγι Κοζάνης και ότι δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στην Κρήτη;
από το Καταφύγι Κοζάνης και ότι δεν πάτησε ποτέ το πόδι του στην Κρήτη;
Ο τάφος του Γιώργου Ζορμπά στα κατεχόμενα από Βουλγάρους Σκόπια
(Τα Σκόπια είναι η πόλη Σκούποι των αρχαίων Ελλήνων).
Ο Αλέξης Ζορμπάς (πραγματικό όνομα Γεώργιος Ζορμπάς, 1865 - 1941) έγινε γνωστός ως ήρωας του μυθιστορήματος του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
σε μια κορυφή των θρυλικών Πιερίων.
Ήταν γιος του Φώτη Ζορμπά, ενός πλούσιου τσέλιγκα και κτηματία, που η μακρινή καταγωγή
του λέγεται ότι ήταν από ένα χωριό των Γρεβενών, και είχε άλλα τρία αδέλφια (την Κατερίνα, τον Γιάννη και τον Ξενοφώντα).
Δούλεψε στον Κολινδρό Πιερίας στα μετακινούμενα κοπάδια του πατέρα του και εργάσθηκε
και σαν ξυλοκόπος. Καταδιωκόμενος από τους Τούρκους λόγω του επαναστατικού χαρακτήρος του έφυγε για τηΧαλκιδική. Στο Παλαιοχώρι Χαλκιδικής έζησε τα πιο κρίσιμα χρόνια της ζωής του. Εκεί διέμεινε σε ένα φίλο του και εργάστηκε ως μεταλλωρύχος σε μια Γαλλική εταιρεία εκμετάλλευσης μεταλλείων στο Ίσβορο (Στρατονίκη). Γνωρίστηκε με τον αρχιεργάτη του μεταλλείου, Γιάννη Καλκούνη, "έκλεψε" και παντρεύτηκε στο Παλαιοχώρι την κόρη του Ελένη, και έκανε μαζί της δώδεκα παιδιά (έζησαν τελικά τα επτά), από τα οποία αγαπούσε ιδιαίτερα τη δεύτερή του κόρη Ανδρονίκη, αλλά οι πόλεμοι και ο θάνατος της γυναίκας του Ελένης, φέρνουν δυστυχία στην οικογένειά του.
Μετά από όλα αυτά εγκαταλείπει το Παλαιοχώρι και την Χαλκιδική και έρχεται στο Ελευθεροχώρι Πιερίας που απέχει οχτώ χιλιόμετρα από τον Κολινδρό, όπου μένει ο αδελφός του Γιάννης Ζορμπάς, ο γιατρός.
Εκεί θα γνωριστεί με τον Καζαντζάκη και μια δυνατή φιλία θα αρχίσει να δένει τους δυο άντρες. Κατόπιν πηγαίνουν στη Μάνη όπου εκμεταλλεύονται τα ορυχεία της Πράστοβας (κοντά στηΣτούπα Μεσσηνίας, παραθαλάσσιο χωριό του Δήμου Λεύκτρου στη Μεσσηνιακή Μάνη).
Ο Νίκος Καζαντζάκης εδώ εμπνεύστηκε και έγραψε το έργο του "Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά".
Η ταραγμένη ζωή και ο τυχοδιωκτικός χαρακτήρας του θα τον οδηγήσουν να
εγκαταλείψει την οικογένειά του και να ανοίξει ένα ορυχείο στα Σκόπια της Σερβίας,
όπου εγκαταστάθηκε, πήρε μία Σέρβα ζωντοχήρα για σύντροφό του με την οποία
έκανε ένα παιδί. Εκεί για 12 χρόνια ασχολήθηκε με την εξορυκτική δραστηριότητα.
Στα Σκόπια, όπως γράφει και ο Καζαντζάκης, πήγε στις αρχές του 1930, όπου σε κοντινή περιοχή:
''βρήκε πλούσια φλέβα λευκολίθου, και αφού ''στρατολόγησε'' εργάτες, άρχισε να ανοίγει γαλαρίες, τίναξε βράχους, έφτιαξε δρόμους, έφερε νερό, έχτισε σπίτι, παντρεύτηκε, γέρος κοτσανάτος αυτός μία όμορφη γλεντοχήρα, τη Λιούμπα κι έκανε ένα παιδί μαζί της''.
Όταν οι Γερμανοί κατέλαβαν την περιοχή, δέσμευσαν το ορυχείο του και την παραγωγή των μεταλλευμάτων, γεγονός που στεναχώρησε ιδιαίτερα το Γιώργο Ζορμπά
Είναι χαρακτηριστικά πάντως τα τελευταία του λόγια του, πριν πεθάνει, όπως τα περιγράφει ο Καζαντζάκης: ''Εκαμα, έκαμα, έκαμα στη ζωή μου και πάλι λίγα έκαμα. Άνθρωποι σαν κι εμένα έπρεπε να ζούνε χίλια χρόνια. Καληνύχτα''.
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, η κατάσχεση των ορυχείων από τους Γερμανούς κατακτητές και η πείνα τον έστειλαν στον τάφο το (1941). Ο τάφος του βρίσκεται στο νεκροταφείο των Σκοπίων Μπούτελ.
Τα εγγόνια και τα δισέγγονα του Γιώργη Ζορμπά είναι σκορπισμένα σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στο Βελιγράδι ζουν σήμερα μερικά δισέγγονά του που αναφέρουν με περηφάνεια ότι είναι απόγονοι του «Ζορμπά του Έλληνα».
ΤΙ ΕΓΡΑΨΕ Ο ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΚΟΖΑΝΙΤΗ
ΖΟΡΜΠΑ
Σχετικά με τον πραγματικό Ζορμπά, αρχικά ο ίδιος ο Καζαντζάκης σε συνέντευξή του το 1958, στο περιοδικό «ΚΑΙΝΟΥΡΙΑ ΕΠΟΧΗ» αναφέρει:
«Ο ΖΟΡΜΠΑΣ ΥΠΗΡΞΕ. Όλα σε κείνο το βιβλίο είναι αληθινά. Λεγόταν Γιώργης Ζορμπάς. Όχι Αλέξης.
Έχω και πολλά γράμματά του. Μπορεί να τα δημοσιέψω κάποτε.
Ήτανε Μακεδόνας».
Επίσης σε μια απαντητική επιστολή του Καζαντζάκη προς τον πρωτότοκο γιο του Ζορμπά, Ανδρέα, Αξιωματικό του Ελληνικού Στρατού τότε το 1957, σε αντιρρήσεις που είχε τόσο ο ίδιος όσο και η λοιπή οικογένειά του για το βιβλίο που είχε εκδοθεί, ο Καζαντζάκης έγραφε:
«Σπάνια αγάπησα και τίμησα άνθρωπο όπως τον πατέρα σου Ζορμπά.
Τον παράστησα στα γραφτά μου ως ένα ανώτερο ελεύθερον άνθρωπο και είναι τώρα ένδοξος για χιλιάδες ανθρώπους στην Ευρώπη και στην Αμερική. Θεωρήθηκε πρότυπο του ελεύθερου ανθρώπου και πολλοί στην Αμερική θέλουν να ιδρύσουν Συλλόγους στο όνομά του «Οι φίλοι του Ζορμπά». Πέρυσι ακόμα γράφηκε στις ελληνικές εφημερίδες πως ανώτερος υπάλληλος της Αμερικανικής Πρεσβείας στην Αθήνα είπε πως αφότου διάβασε τον Ζορμπά, του “ρχεται να τα παρατήσει όλα και ν” ακολουθήσει το παράδειγμά του.
Έχω στη διάθεσή σας ολόκληρο τόμο από κριτικές ευρωπαϊκές κ” αμερικάνικες, που εγκωμιάζουν την προσωπικότητα του Ζορμπά.
Αυτά έκαμα για τον πατέρα. και τώρα ο γιος του μου παραπονάται.»
Η ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΖΟΡΜΠΑ
Ως προς την καταγωγή του Ζορμπά αλλά και ποίοι ήταν οι γονείς του, οι μαρτυρίες διίστανται και ειδικά ο κάθε απόγονος έχει και τον δικό του ισχυρισμό.
Α. Ο πρώτος γιός του, ο Ανδρέας Ζορμπάς, είπε στον ερευνητή και συγγραφέα Γιάννη Γουδέλη και καταγράφηκαν στην εισαγωγή του βιβλίου «Ο ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΞΑΝΑΣΤΑΥΡΩΝΕΤΑΙ»:
«ο Γιώργης Ζορμπάς, ο γιος του Ξενοφώντα ή Φώντα, γεννήθηκε στο Ελευθεροχώρι (Πιερίας), στα 1857. Πέθανε στα Σκόπια στις 16 Σεπτεμβρίου 1941, σε ηλικία δηλαδή 84 χρονών. Απόχτησε τα παρακάτω εφτά παιδιά:
1) Ανδρέας Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1894 στο Καταφύγι της Κοζάνης.
2) Αντρονίκη, σύζυγος Κωνσταντίνου Κεχαγιά. Γεννήθηκε στο Ίσβορο Χαλκιδικής στα 1896, πέθανε το 1974.
3) Τασία, σύζυγος Ράδου Αλεξίου. Γεννήθηκε στα 1899.
4) Ευάγγελος Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1901.
5) Εμμανουήλ Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1904.
Τούτα τα παιδιά γεννήθηκαν στην Ορμύλια της Χαλκιδικής.
6) Φιλίτσα, σύζυγος Βασ. Παυλίδη και μετά Παλάσκα. Γεννήθηκε στη Γερακινή Χαλκιδικής στα 1906
1) Ανδρέας Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1894 στο Καταφύγι της Κοζάνης.
2) Αντρονίκη, σύζυγος Κωνσταντίνου Κεχαγιά. Γεννήθηκε στο Ίσβορο Χαλκιδικής στα 1896, πέθανε το 1974.
3) Τασία, σύζυγος Ράδου Αλεξίου. Γεννήθηκε στα 1899.
4) Ευάγγελος Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1901.
5) Εμμανουήλ Ζορμπάς. Γεννήθηκε στα 1904.
Τούτα τα παιδιά γεννήθηκαν στην Ορμύλια της Χαλκιδικής.
6) Φιλίτσα, σύζυγος Βασ. Παυλίδη και μετά Παλάσκα. Γεννήθηκε στη Γερακινή Χαλκιδικής στα 1906
7) Κατίνα, σύζυγος Νίκου Γιάντα, γεννήθηκε στο ίδιο χωριό στα 1908».
Β. Η πρώτη θυγατέρα του Ζορμπά, Αντρονίκη, η σύζυγος του Κωνσταντίνου Κεχαγιά, έδωσε αφορμή με το σύνολο των αφηγήσεών της αλλά και μερικών συνεργατών του πατέρα της, να συγγράψει ο Μεσσήνιος ιστοριοδίφης και ερευνητής Γιάννης Αναπλιώτης το βιβλίο του «Ο Αληθινός Ζορμπάς και ο Ν. Καζαντζάκης», που εκδόθηκε το 1960, μέσα στο οποίο μιλάει με το δικό του τρόπο για τον Ζορμπά και τον δημιουργό του, Νικ. Καζαντζάκη.
Αναφέρει σ’αυτό ότι ο παππούς της (πατέρας του Γιώργη Ζορμπά) καταγόταν από τον Κολινδρό Πιερίας και τον έλεγαν Φώτη.
Ο Φώτης «είχε στάνες γιδοπρόβατα κι αρκετό βιος, χωράφια, περβόλια. Γερολεβέντης. Αψηλός κι αυτός σαν κυπαρίσσι. Κρατούσε σπόρο από γερή μακεδονίτικη ράτσα. Είχε μια κόρη, την Κατερίνα, που πέθανε πριν λίγα χρόνια κατοχρονίτισσα, και τρεις γιους, τον Γιάννη, τον Γιώργη και τον Ξενοφώντα. Πάντρεψε την Κατερίνα, σπούδασε τον Γιάννη γιατρό, κράτησε τον Γιώργη, που ήταν τρίτος στη σειρά, μετά την Κατερίνα και τον Γιάννη, και το στερνοπούλι του τον Ξενοφώντα, να ζήσουν στο χωριό, να πάρουν στα χέρια τους μια μέρα την περιουσία του και να την κουμαντάρουν αυτοί, να παντρευτούν, να κάνουν γιους και θυγατέρες κι αυτοί, να προκόψουν και να περνάνε ζωή χαρισάμενη. Μα άλλα σκέφτονταν οι άνθρωποι κι άλλες οι βουλές του Θεού.
Πιάστηκε κάποτε μ” έναν ισχυρό Τούρκο του χωριού για μεγάλο νιτερέσο. Κι” από τότε, οι άλλοι Τούρκοι στον Κολινδρό, τον έβλεπαν με μισό μάτι. Ώσπου αναγκάσθηκε να ξεριζωθεί από τη γενέθλια γη του. Πούλησε όσο κι όσο τα χωράφια του, τα περβόλια, τις στάνες, πήρε τη φαμελιά του ανέβηκε ψηλά, στο Καταφύγι Κοζάνης που του άρεσε, στάθηκε σ” αυτό κι άπλωσε ρίζες να στεριώσει καινούριο νοικοκυριό».
Αναφέρει σ’αυτό ότι ο παππούς της (πατέρας του Γιώργη Ζορμπά) καταγόταν από τον Κολινδρό Πιερίας και τον έλεγαν Φώτη.
Ο Φώτης «είχε στάνες γιδοπρόβατα κι αρκετό βιος, χωράφια, περβόλια. Γερολεβέντης. Αψηλός κι αυτός σαν κυπαρίσσι. Κρατούσε σπόρο από γερή μακεδονίτικη ράτσα. Είχε μια κόρη, την Κατερίνα, που πέθανε πριν λίγα χρόνια κατοχρονίτισσα, και τρεις γιους, τον Γιάννη, τον Γιώργη και τον Ξενοφώντα. Πάντρεψε την Κατερίνα, σπούδασε τον Γιάννη γιατρό, κράτησε τον Γιώργη, που ήταν τρίτος στη σειρά, μετά την Κατερίνα και τον Γιάννη, και το στερνοπούλι του τον Ξενοφώντα, να ζήσουν στο χωριό, να πάρουν στα χέρια τους μια μέρα την περιουσία του και να την κουμαντάρουν αυτοί, να παντρευτούν, να κάνουν γιους και θυγατέρες κι αυτοί, να προκόψουν και να περνάνε ζωή χαρισάμενη. Μα άλλα σκέφτονταν οι άνθρωποι κι άλλες οι βουλές του Θεού.
Πιάστηκε κάποτε μ” έναν ισχυρό Τούρκο του χωριού για μεγάλο νιτερέσο. Κι” από τότε, οι άλλοι Τούρκοι στον Κολινδρό, τον έβλεπαν με μισό μάτι. Ώσπου αναγκάσθηκε να ξεριζωθεί από τη γενέθλια γη του. Πούλησε όσο κι όσο τα χωράφια του, τα περβόλια, τις στάνες, πήρε τη φαμελιά του ανέβηκε ψηλά, στο Καταφύγι Κοζάνης που του άρεσε, στάθηκε σ” αυτό κι άπλωσε ρίζες να στεριώσει καινούριο νοικοκυριό».
Σε δημοσίευμα στο εβδομαδιαίο φιλολογικό – εγκυκλοπαιδικό – επιστημονικό περιοδικό «ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ» το 1965, με αφορμή τότε την προβολή της κινηματογραφικής ταινίας του Μιχ. Κακογιάννη » Ζορμπάς ο Έλληνας», καταχωρείται άρθρο του Γ. Αναπλιώτη με τίτλο «Ο Αληθινός Ζορμπάς» και υποσημείωση «Το μικρό του όνομα ήταν Γιώργης. Γεννήθηκε στον Κολινδρό. Ήθελε να γίνει τσοπάνης, αλλά αναγκάσθηκε να γίνει μιναδόρος στα μεταλλεία του Μαντέμ Λάκκου», στο οποίο παρατίθενται αποσπάσματα από το βιβλίο του.
Μεταξύ άλλων αναφέρει ότι το έργο του «είναι απόλυτα ντοκουμενταρισμένο κι” αδίσταχτα «αυθεντικό», γιατί στηρίζεται σε διασταυρωμένες κι” από πολλές πλευρές αυστηρά ελεγμένες πηγές. Σε αφηγήσεις της πρωτοθυγατέρας του Ζορμπα, Αντρονίκης Κεχαγιά και των συνεργατών του, δηλαδή των ανθρώπων που τον ζήσανε από κοντά και δούλεψαν, μαζί του στο μεταλλείο της Μάνης. Αναφέρεται στο χρονικό της ζωής του Ζορμπά και του Καζαντζάκη, το 1917, στο μεταλλείο της Πραστοβάς Στούπας – Καρδαμύλης της Μάνης, που τους έδεσε με στέρεη κι” αδελφική φιλία, που κράτησε ώς τον θάνατό τους. Στο χρονικό που είχε υφανθεί και με το πέρασμα από τη γραφική ακρογιαλιά της Στούπας του Άγγελου και της Εύας Σικελιανού, της Μαρίκας Κοτοπούλη, της Γαλάτειας Καζαντζάκη κ.ά. – και που ξεσκίζει τον ωραίο μύθο του συγγραφέα του «Βίου και Πολιτείας του Αλέξη Ζορμπά», ότι τάχα το μεταλλείο βρισκόταν στην Κρήτη».
Σε άλλο σημείο ο Αναπλιώτης περιγράφει με το δικό του τρόπο τον Ζορμπά: «Τί ήταν ο Ζορμπάς; Ήταν ένας βουνίσιος χωριαταράς, που μόλις ήξερε λίγα κολλυβογράμματα, ένας αγράμματος πες, ένας καταπληχτικός εμπειρικός σοφός που τάιζε καθημερινά τον Καζαντζάκη με «λιονταρίσιο μυαλό». Και τί ήταν η σοφία του; Κατασταλαγμένη εμπειρία από την ανήσυχη ζωή του, από την πολύχρονη Οδύσσειά του. Κοσμογυρισμένος. Έχει ταξιδέψει κι έχει ζήσει στην τουρκοκρατούμενη και στη λεύτερη Ελλάδα, στη Ρωσία και στη Σερβία. Έχει αλλάξει πολλά επαγγέλματα: κανατάς, γυρολόγος, νταμαρτζής, μιναδόρος, σαντουρτζής, στραγαλατζής, γύφτος, λαθρέμπορας. Κ” είχε στις περιπλανήσεις του γνωρίσει όλες σχεδόν τις ράτσες: ρωμιούς, τούρκους, βούλγαρους, ρουμάνους, ρώσους, οβριούς – ό,τι βάλει ο νους σου. «Πολλών δ” ανθρώπων ίδεν άστεα και νόον έγνω». Πάει να πει είχε γνωρίσει τον άνθρωπο σε μεγάλη ποικιλία. Του “χε κάμει πολλά, αλλά κ” είχε πάθει πολλά απ” αυτόν».
 |
| Ο Ζορμπάς σε μεταλλείο γύρω στα 1925 |
Γ. Το πέμπτο παιδί του Ζορμπά, ο γιος του Μανώλης Ζορμπάς, σε αφήγησή του το 1967 στον Βαγγέλη Καραγιάννη, που δημοσιεύθηκε το 1978, αναφέρει:
«Ο πατέρας μας, ο Γιώργης Ζορμπάς, γεννήθηκε γύρω στα 1870 στο Καταφύγι Κοζάνης στα Πιέρια όρη, τα όρη των Μουσών. Πέθανε στα Σκόπια το 1941 όταν ήταν 72 χρονών. Τον πατέρα του τον λέγαν Αντρέα κ” ήτανε με τους αρματολούς και τους κλέφτες. Τί ξέρεις πόσους μακέλεψε, αφού στο τέλος για να σώσει την ψυχή του πήγε κ” έγινε καλόγερος;
Δεν ήξερε γράμματα ο δικός μου, μα ήταν πανέξυπνος. Κείνα τα χρόνια δεν υπήρχανε σχολειά στα χωριά. Και την αλφαβήτα τη μαθαίνανε τα παιδιά γράφοντάς την με το δάχτυλο μέσα σ” ένα κασόνι γεμάτο άμμο».
Δ. Η κόρη του Ζορμπά, Φιλιώ Μπαλάσκα, σύζυγος Βασιλείου σε συνέντευξή της στην εφημερίδα «ΑΚΡΟΠΟΛΗ» στις 30-10-1983 δηλώνει ότι: «Το πραγματικό όνομα του πατέρα μου ήταν Γιώργης Ζορμπάς. Δεν ήταν το όμως το παλιό μας επώνυμό μας αυτό. Κάπως αλλιώς μας έλεγαν.
(Υπάρχει θρύλος ότι η οικογένεια Ζορμπά κατάγεται από το χωριό Μαυρονόρος Γρεβενών
και την ιστορική εθνική οικογένεια των Ζιακαίων. Ορισμένα μέλη της τεράστιας οικογένειας των Ζιακαίων κατέφυγαν το 1854 στο Καταφύγι σαν Ζορμπάδες, δηλαδή ανυπόταχτοι
Έλληνες. ΄Ενας Ζιάκας ήταν ο παππούς του Γιώργη Ζορμπά).
 |
| O Θεόδωρος Ζιάκας (1798 – 1882) ΕΘΝΙΚΟΣ ΗΡΩΑΣ, Ο ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗΣ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ. ΓΟΝΟΣ ΜΙΑΣ ΤΕΡΑΣΤΙΑΣ ΓΕΝΙΑΣ ΜΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΚΛΑΔΟΥΣ, ΠΟΥ ΔΙΕΠΡΕΨΑΝ ΣΕ ΔΟΞΑ ΚΑΙ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΑ. |
Ο Θεόδωρος Ζιάκας
(Μαυρονόρος Γρεβενών 1798 - Αταλάντη 1882) ήταν οπλαρχηγός από παλιά οικογένεια κλεφτών και αρματολών, που πολέμησε στηνΕλληνική επανάσταση του 1821 και στις επαναστάσεις της Μακεδονίας του 1854 και του 1878. Πατέρας του ήταν ο γερο-Ζιάκας (Γεώργιος Ζιάκας) (1730 - 1810), πρωτοπαλίκαρο κατά το 1750 του αρματολού Ντελή - Δήμου της επαρχίας των Γρεβενών επί Κουρτ Πασά. Όταν σκοτώθηκε το 1780, τον διαδέχτηκε στο αρματολίκι ο γιος του, Θεόδωρος.
Το 1826, ο Μεχμέτ αγάς των Γρεβενών μαζί με την οικογένεια των Μακραίων επιτέθηκε εναντίον της οικίας των Ζιακαίων. Σε αντίθεση με τον αδερφό του, Γιαννούλα, που σκοτώθηκε στη μάχη, ο Θεόδωρος κατάφερε να σωθεί και να καταφύγει στην ελεύθερη Ελλάδα. Εκεί δεν έμεινε για πολύ, καθώς δυο χρόνια μετά επέστρεψε στην επαρχία Γρεβενών και ανέλαβε την αρχηγία στο αρματολίκι. Ο Ζιάκας μετέφερε το λημέρι του από τα Γρεβενά στην Πίνδο, στην ορεινή Βάλια Κάλντα.
 |
| Σπήλαιο Γρεβενών, τοποθεσία της μάχης |
Ο Θεόδωρος Ζιάκας οργάνωσε κατά το 1854 την εξέγερση της Δυτικής Μακεδονίας κατά των Τούρκων. Στη μάχη του Σπηλαίου Γρεβενών, αμέσως μετά τη μάχη στο σημερινό Καρπερό Γρεβενών, το Μάιο του 1854, ο Θεόδωρος Ζιάκας αντιμετώπισε κατά τις μέρες 28 Μαΐου-1 Ιουνίου του 1854 με 300 άνδρες 12.000Τουρκαλβανούς με επικεφαλής τον Αβδή Πασά. Στη μάχη αυτή ο Θεόδωρος Ζιάκας αντιστάθηκε στους πολύ περισσότερους αντιπάλους για πολλές μέρες. Όταν τα πολεμοφόδια τελείωσαν, έδωσε εντολή ν' αδειάσουν τα βαρέλια του κρασιού που υπήρχαν στο χωριό, όπου υπήρχαν σημαντικές καλλιέργειες αμπελιών, να τα γεμίσουν με πέτρες και να τ' αφήσουν από ψηλά να κατρακυλήσουν προς τη μεριά των εχθρών. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν πολλοί απ' αυτούς. Συνέχισε να πολεμά, αλλά όταν η κατάσταση είχε αρχίσει να δυσχεραίνει, αποδέχτηκε τη μεσολάβηση των ξένων διπλωματών και κατόρθωσε να μεταφέρει 1.000 γυναικόπαιδα στην ελεύθερη Ελλάδα (Λαμία).
Ο Θόδωρος Ζιάκας, ο οποίος έζησε στη συνέχεια στη Λαμία, πέθανε το 1882 στην Αταλάντη σε ηλικία 84 χρονών.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κώστας Κρυστάλλης, «Άλλα μελετήματα: οι Ζακαίοι»
- Ο Θεόδωρος Ζιάκας και η συμμετοχή του στους απελευθερωτικούς αγώνες του Έθνους, Παπαϊωάννου, Μιλτ. Ι., Θεσσαλονίκη : [χ.ο.], 1981
- Ο άγνωστος αγώνας των Γρεβενιωτών κατά το 1821, 23/03/2000
Μαυρονόρος Γρεβενών, Μερική άποψη από το ξωκλήσι του Άη Γιώργη
Το Μαυρονόρος Γρεβενών είναι γενέτειρα του θρυλικού οπλαρχηγού Θεοδώρου Ζιάκα, του «Κολοκοτρώνη της Δυτικής Μακεδονίας»,που κατά το 1854
οργάνωσε και υλοποίησε την επανάσταση της Δυτικής Μακεδονίας κατά του τουρκικού ζυγού και πολέμησε με τους άνδρες του (Το αρματολίκι της Πίνδου), για την απελευθέρωση της σκλαβωμένης Δυτικής Μακεδονίας και της Ελλάδας γενικότερα.
Το Μαυρονόρος Γρεβενών αποτελεί διοικητικό διαμέρισμα του Δήμου Θεοδώρου Ζιάκα Γρεβενών με 136 κατοίκους και βρίσκεται πίσω από το χωριό Μαυραναίοι, από το οποίο απέχει 2 χλμ. περίπου. Η απόστασή του από την πόλη των Γρεβενών είναι 13 χλμ., ενώ από τον πλησιέστερο κόμβο της Εγνατίας Οδού 2,5 χλμ. περ.
Το Μαυρονόρος Γρεβενών είναι ιστορικό χωριό και αποτελεί γενέτειρα του οπλαρχηγού
Θεοδώρου Ζιάκα. Είναι κτισμένο αμφιθεατρικά στις παρυφές ενός λόφου. Στα αξιοθέατά του ανήκουν η πέτρινη και επιβλητική εκκλησία του Αγίου Θεόδωρου του Στρατηλάτη, από τον 18ο αιώνα, καθώς και τα ξωκλήσια του Άη-Γιώργη και της Αγίας Κυριακής. Ακόμη, τα δάση της βελανιδιάς, καθώς και τα εκκλησάκια της Αγίας Τριάδας και της Αγίας Παρασκευής.
Mεταξύ του Μαυρονόρους και των Μαυραναίων βρίσκεται η δασωμένη τοποθεσία Περδίκα, που σύμφωνα με την παράδοση, οφείλει το όνομά της στον ομώνυμο στρατηγό του Φιλίππου. Οι δασωμένες κορυφές της περιοχής Ταμπούρι - Γλυκομελί (920 μ.) μεταξύ Μαυραναίων - Σταυρού, Όμορφη Ράχη (850 μ.) 3,5 χλμ. Ν και Αντάν (850 μ.) 2,5 χλμ. Ν του Μαυρονόρους, προσφέρονται για πεζοπορία αλλά και αναψυχή.
Τα περισσότερα σπίτια του χωριού είναι σύγχρονα και κτισμένα με πέτρα, σε αρμονία με το περιβάλλον και την παράδοση.
Οι κυριότερες ασχολίες των κατοίκων είναι η κτηνοτροφία και η γεωργία.
Από το βιβλίο: Θ.Κ.Π. ΣΑΡΑΝΤΗ: Το χωριό Περιβόλι Γρεβενών, Αθήνα 1977
Δημοτικό τραγούδι
Εσείς βουνά των Γρεβενών και πεύκα του Μετσόβου,
λίγο για χαμηλώσετε μιας τουφεκούλας τόπο,
για να φανούν τα Γρεβενά κι αυτό το Μέγα Σπήλιο,
που πολεμούν οι Έλληνες με του Αβδή τ’ ασκέρι.
Τρεις μέρες κάνουν πόλεμο, τρεις μέρες και τρεις νύχτες,
χωρίς νερό, χωρίς ψωμί, χωρίς κάνα μαντάτο.
Πέφτουν τα βόλια σαν βροχή, τα τόπια σαν χαλάζι
κι αυτά τα λιανοντούφεκα σαν την ψιλή βροχούλα.
Κι’ Αβδή πασάς εφώναξε, Αβδή πασάς φωνάζει.
- Ζιάκα πάψε τον πόλεμο, πάψε και το ντουφέκι
να κατακάτσ’ ου κουρνιαχτός, να σηκωθεί αντάρα,
να βρούνε οι μάνες τα
παιδιά και τα παιδιά τις μάνες
να βρει κι η χήρα τον υγιό, π’ άλλον υγιό δεν έχει,
να μετρηθούμε κι εμείς να δούμε πόσοι λείπουν.
Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις φορές και λείπουν τρεις χιλιάδες,
μετριούνται τα Ελληνόπουλα και λείπουν τρεις λεβέντες.
Το όνομα το «πήραμε» όταν η οικογένεια του παππού μου και μερικών άλλων, κυνηγημένοι από τους Τούρκους, κατέφυγαν στα Πιέρια της Κοζάνης και έκαναν κονάκια. Το χωριό αυτό που το ονόμασαν Καταφύγι, το φτιάξανε με το «ζορμπαλίκι τους» δηλαδή με το «έτσι θέλω». Από τότε, από τον παππού μου δηλαδή, λεγόμαστε Ζορμπάδες. Εκεί γεννήθηκε ο πατέρας μου».
Αυτό που μπερδεύει, όχι μόνο τους ερευνητές αλλά και τους ίδιους τους συγγενείς του Ζορμπά, είναι η μετάβαση της οικογένειάς του από τον Κολινδρό στο Καταφύγι εξ αιτίας της διαφοράς του Φώτη Ζορμπά με τους Τούρκους.
Οι παρατηρούμενες διαφορετικές απόψεις ως προς το όνομα του πατέρα του Γ. Ζορμπά, για το πώς ονομαζόταν, αλλά και από πού καταγόνταν, οφείλεται πιθανόν στις συνεχείς μετακινήσεις της πατρικής οικογένειάς τους (Κολινδρός – Καταφύγι – Χαλκιδική – Μάνη – Ελευθεροχώρι – Κερατέα κ.λπ.).
Ο Ζορμπάς με την Σέρβα σύντροφό του.
Για τον υπόλοιπο πλάνητα βίο του Ζορμπά, ο Αναπλιώτης αναφέρει ότι όταν αναγκάθηκε η οικογένειά του να μετακομίσει στο Καταφύγι, ο πατέρας του αγόρασε εκεί γη, πρόβατα και γίδια και έκανε καλό κουμάντο, για να ζήσει την οικογένειά του. Μα δεν πέρασε πολύς καιρός και έχασε την γυναίκα του, Το κτύπημα ήταν μεγάλο. Δεν μπορούσε να το αντέξει. Αποφάσισε να αφήσει τον «μάταιο αυτό κόσμο» και να πάει στο Άγιο Όρος να καλογερέψει. Άφησε πίσω τον γιό του τον Γιώργη να κουμαντάρει το κοπάδι και το υπόλοιπο βιος και να βοηθά την υπόλοιπη πατρική του οικογένεια. Μια χρονιά όμως έπεσε χολέρα και ψόφησαν τα ζωντανά μ’αποτέλεσμα, στη συνέχεια, ο Ζορμπάς να αναγκασθεί να κάνει τον ξυλοκόπο. Ζορίζονταν όμως και απ’το μυαλό του περνούσαν πολλές σκέψεις ν’αλλάξει ασχολίες, για μια καινούρια ζωή.
Διάλεξε να πάει στον Μαντέμ Λάκκο, όπου είχε ακούσει ότι είχε δουλειά στα μεταλλεία. Εκεί με την βοήθεια του Υδραίου αρχιεπιστάτη Γιάννη Καλκούνη, έπιασε δουλειά και μάλιστα παντρεύτηκε με επεισοδιακό τρόπο την κόρη του Ελένη.
Απέκτησε μαζί της πολλά παιδιά. Η γυναίκα του πέθανε πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13 και για τον Ζορμπά ακολούθησαν οι συμφορές. Μπορεί να απελευθερώθηκε η Μακεδονία αλλά οι Τούρκοι, φεύγοντας, τα’καναν «γής Μαδιάμ» και το μεταλλείο του Μαντέμ Λάκκου έπεσε σ’άλλα χέρια. Αναγκάσθηκε να ξεριζωθεί και καταστάλαξε με την φαμίλια του εκεί που ήταν και ο θείος του ο Γιάννης γιατρός, στο Κάτω Ελευθεροχώρι. Έμεινε κάμποσο εκεί και αναγκάσθηκε να γίνει μικροπωλητής, γυρολόγος, μαυραγορίτης και έφτασε μέχρι το μεταλλείο της Πραβίτσας. Δούλεψε σκληρά, μα δε στέργιωσε πουθενά.
Το 1915 βρέθηκε στ’Άγιο Όρος ακολουθώντας τον πατέρα του, αποφασισμένος να καλογερέψει. Γνώρισε όμως εκεί τον Καζαντζάκη – που με τον Αγγ. Σικελιανό έμειναν εκεί 40 μέρες για «πνευματική άσκηση» όπως έλεγαν – και συμφώνησαν να κατεβούν στη Μάνη για να δουλέψουν το ορυχείο λιγνήτη της Πραστοβάς. Κουβάλησε και την οικογένειά του εκεί. Δεν πήγε ούτε αυτή η επιχείρηση καλά. Εκεί ο Καζαντζάκης ξετινάχτηκε οικονομικά αλλά η γνωριμία τους αυτή ήταν αιτία να δεθούν με στενή φιλία μέχρι που χώρισαν αλλά θυμόταν ο ένας τον άλλο. Το 1917 ο Καζαντζάκης αρρώστησε και πήγε στην Ελβετία για θεραπεία. Εκεί, για κάμποσους μήνες που διήρκεσε η θεραπεία του, ζούσε με τον ίσκιο του Ζορμπά. Το προσωπικό του μεταλλείου της Πραστοβάς μετά απ’αυτά σκόρπισε και ο Ζορμπάς έπιασε δουλειά πιο πέρα σε μεταλλείο του Καινούργιου Χωριού, μεταφέροντας εκεί και την πολυμελή του οικογένεια. Στο μεταλλείο αυτό εργάσθηκε μέχρι το 1918.
Τον επόμενο χρόνο, ο Καζαντζάκης ως Γενικός Διευθυντής στο νεοσύστατο Υπουργείο Περίθαλψης, θα πήγαινε με κρατική αποστολή στη Ρωσία, για να διαπραγματευθεί την μεταφορά των Ελλήνων προσφύγων του Καυκάσου, που δεν μπορούσαν να μείνουν εκεί μετά την επανάσταση των Μπολσεβίκων. Πήρε μαζί του και τον Ζορμπά και κατάφεραν να φέρουν σε πέρας την αποστολή τους.
Μετά χώρισαν για πάντα. Και ο Αναπλιώτης καταλήγει στην έρευνά του: «Δεν ξαναείδε ο ένας τον άλλο. Ακολούθησαν χωριστούς δρόμους. Ο Καζαντζάκης τον δικό του ανηφορικό δρόμο της ποιητικής δημιουργίας και του ταξιδιού, της πνευματικής πειρατείας.
Ο ΖΟΡΜΠΑΣ ΣΤΗΝ ΣΕΡΒΙΑ 1930
Ο Ζορμπάς ακολούθησε τον δρόμο του τυχοδιώκτη. Καταστάλαξε στη Σερβία, δούλεψε σ’ένα μεταλλείο κοντά στα Σκόπια, ριζώθηκε εκεί.
Του Ζορμπά του άρεσε το καλό φαγητό, το ποτό, ο χορός και η καλή ζωή. Είχε αδυναμία στις γυναίκες και μάλιστα στις ωραίες γυναίκες.
Βρήκε μια νταρντάνα Σέρβα, την Λιούμπα και έκανε μ’αυτή μία κόρη. Έζησε στα Σκόπια
συνολικά 12 χρόνια
Φρόντιζε όμως και την παλιά γυναίκα του.
Εκεί τον βρήκε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, η πείνα του 1940-41,. Κι εκεί πέθανε το 1941. Όρθιος, λυτρωμένος κι από θεούς κι από διαβόλους, O Ζορμπάς που μπήκε στις σελίδες του βιβλίου του Καζαντζάκη δεν ήταν ο Ζορμπάς της Πραστοβάς και του Καυκάσου. Την ιστορία της φιλίας τους και της αποτυχημένης επιχείρησης του λιγνίτη, ο Καζαντζάκης τη μετατόπισε από τη Μάνη στην Κρήτη, την αγαπημένη του πατρίδα, που τόσο έχει υμνήσει. Ο Ζορμπάς του βιβλίου έγινε ένας άλλος. Ένας Ζορμπάς μετασχηματισμένος. Τον μετουσίωσε, λοιπόν, ο Καζαντζάκης ώστε να τον μεταβάλει από αληθινό άνθρωπο σε μυθιστορηματικό πρόσωπο και δή σε Κκαζαντζακικό ήρωα: τον μετάπλασε έτσι από Γιώργη σε Αλέξη Ζορμπά.
Βιβλιογραφία
Λογοτέχνης Γιάννης Αναπλιώτης "Ο αληθινός Ζορμπάς κι ο Νίκος Καζαντζάκης" -- Αθήνα : Δίφρος, 1960
Παύλος Σιδηρόπουλος, ο απόγονος του Ζορμπά.
Όταν σε ένα λαό αφαιρεθεί το όραμα, πεθαίνει ναρκομανής.
Ο Παύλος Σιδηρόπουλος (27 Ιουλίου 1948 - 6 Δεκεμβρίου 1990) ήταν Έλληνας στιχουργός, συνθέτης, τραγουδιστής και ηθοποιός. Ξεκίνησε τη μουσική του καριέρα στο ντουέτο Δάμων και Φιντίας και συνεργάστηκε επίσης με τα Μπουρμπούλια, καθώς και με τον συνθέτη Γιάννη Μαρκόπουλο. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ΄80 συνεργάστηκε με το συγκρότημα Απροσάρμοστοι. Πέθανε σε ηλικία 42 ετών από υπερβολική δόση ηρωΐνης.
Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εκπρόσωπους της ελληνικής ροκμουσικής σκηνής και το άλμπουμ του Φλου που συνηχογράφησε με το συγκρότημαΣπυριδούλα από τα χαρακτηριστικά ηχογραφήματα του είδους.
Ο Παύλος Σιδηρόπουλος γεννήθηκε στις 27 Ιουλίου 1948 στην Αθήνα σε ευκατάστατη οικογένεια. Ο πατέρας του Κώστας καταγόταν από μεγαλοαστική οικογένεια καπνέμπορων του Πόντου και είχε τη βιοτεχνία παραγωγής χαρτιού ΕΛΦΩΤ, όμως πολιτικά άνηκε στην αριστερά.
Από την πλευρά της μητέρας του Τζένης ήταν δισέγγονος του Αλέξη Ζορμπά και ανιψιός της πεζογράφου και παιδαγωγού Έλλης Αλεξίου και της Γαλάτειας Καζαντζάκη, λογοτέχνιδος και πρώτης συζύγου του συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη.
Καταφύγιο Κοζάνης
Το Καταφύγιο ή Καταφύγι είναι ένα ορεινό χωριό της περιφερειακής ενότητας Κοζάνης. Είναι χτισμένο σε μέσο υψόμετρο 1.450 μέτρων στις πλαγιές των Πιερίων ορέων, του ΒΟΥΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΩΝ και αποτελεί έναν από τους πιο ορεινούς οικισμούς της Ελλάδος. Το Καταφύγιο υπάγεται διοικητικά στον δήμο Σερβίων - Βελβεντού και ο μόνιμος πληθυσμός του σύμφωνα με την ελληνική απογραφή του 2011 είναι 28 κάτοικοι.
Η ίδρυση του οικισμού Καταφύγι Κοζάνης
Το Καταφύγι δημιουργήθηκε από οικογένειες οι οποίες μετακινήθηκαν από τα χωριά των Γρεβενών και της Πίνδου καθώς και από οικογένειες των Τρικάλων και των Αγράφων ύστερα από την αποτυχημένη επανάσταση του Μητροπολίτου Τρίκκης Διονυσίου του Φιλοσόφου (Σκυλοσόφου) το 1650.
Υπάρχει μία παράδοση για ορισμένες οικογένειες κλεφτών της Πίνδου, από χωριά των Γρεβενών, οι οποίες οικογένειες καταδιωκόμενες από τους τούρκους, έφτασαν στα μέρη της Κοζάνης και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή του Βελβενδού, αλλά λόγω της έντονης Τουρκικής παρουσίας έφυγαν και από κει.. Όπως αναφέρει η παράδοση, άφησαν δύο ζώα να ανέβουν από το Βελβενδό στα Πιέρια, εκεί όπου θα έβρισκαν νερό και κατάλληλο χώρο θα δημιουργούσαν το νέο χωριό.
Τα ζώα, σύμφωνα με την παράδοση έφτασαν στο σημείο πού σήμερα είναι το χωριό και εκεί όπου τρέχει ακόμα και σήμερα νερό. Τις βρύσες αυτές οι κάτοικοι τις ονόμασαν πηγάδια, ή κατά την ντοπιολαλιά "μπάγδια". Εκεί δημιούργησαν και τον πρώτο οικισμό, χτίζοντας τον Ναό του Αγίου Νικολάου γύρω στα 1740 - 1750. Το χωριό ονομάστηκε "Καταφύγιο" λόγω της απόρθητης τοποθεσίας του.
Μετά την συνοικία του Αγίου Νικολάου, δημιουργήθηκε η λεγόμενος "Μεσιανός μαχαλάς" με κέντρο την εκκλησία της Παναγίας, και το Σχολείο, ενώ στην συνέχεια κατοικήθηκε και η άλλη πλευρά του χωριού, η οποία ονομάστηκε "Μαγουλάδες" και κατά την ντοπιολαλιά "Μαγλάδες", με Ναό τον Άγιο Γεώργιο.
Ιστορία του Καταφυγίου Κοζάνης
Προπολεμικά αποτελούσε ανεξάρτητη κοινότητα. Το χειμώνα του 1943 και συγκεκριμένα στις 20 Δεκεμβρίου τα κατοχικά στρατεύματα έκαψαν το χωριό και οι κάτοικοί του κατέφυγαν μετά τη λήξη του πολέμου στον Βελβενδό, στην Θεσσαλονίκη, στην Κοζάνη και στην Κατερίνη όπου κατέλυσε και ο μεγαλύτερος όγκος του χωριού δημιουργώντας τον ομώνυμο συνοικισμό των "Καταφυγιωτών".
Το Καταφύγιο ή Καταφύγι Κοζάνης είναι η πραγματική γενέτειρα του ήρωα του Καζαντζάκη Αλέξη Ζορμπά, ο οποίος λεγόταν Γιώργος Ζορμπάς. Στο χωριό διασώζεται και το οικόπεδο του σπιτιού του, στα ερείπια του οποίου έχει χτιστεί ένα οίκημα που θα λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο.
Επίσης, το χωριό Καταφύγι Κοζάνηςείναι η γενέτειρα του Ακαδημαϊκού Ιωάννου Τσικοπούλου, του αειμνήστου Μητροπολίτου Χίου Νικηφόρου Τζιφοπούλου και του Μητροπολίτου Περγάμου Ιωάννου Ζηζιούλα.
Αξιοθέατα του Καταφυγίου Κοζάνης
Σήμερα το Καταφύγι, κατοικείται μόνο τους θερινούς μήνες, από τους ιδίους τους κατοίκους οι οποίοι μετά την πυρπόληση, μένουν στην Κατερίνη, και έτσι αναβιώνει έστω και για λίγο το όμορφο χωριό των Πιερίων, αλλά και από άλλους μη καταφυγιώτες, οι οποίοι έκαναν σπίτια λόγω της ομορφιάς του χωριού.
Το φυσικό τοπίο του χωριού του Ζορμπά είναι εκπληκτικό και μοναδικό. Ο επισκέπτης μπορεί να επισκεφτεί το χωριό και από την πλευρά του Ελατοχωρίου Πιερίας, και μέσα από μία μαγευτική διαδρομή φτάνει κανείς στην Πλατεία. Στην Πλατεία, ο επισκέπτης θα δει την Εκκλησία της Παναγίας, η οποία ξαναχτίστηκε και εγκαινιάστηκε το 1969από τον τότε Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης Διονύσιο. Στην Συνοικία Μαγουλάδες ή Μαγλάδες, υπάρχει η Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου και στο πίσω μέρος υπάρχει και ένα εκπληκτικό Ξενοδοχείο. Στην άλλη πλευρά του χωριού υπάρχει ο Ναός του Αγίου Νικολάου, κτίσμα του 1750, και είναι ο μόνος Ναός πού δεν κάηκε από την πυρπόληση των Γερμανών, παρά τις προσπάθειές τους. Τα σημάδια από τις προσπάθειές τους να βάλουν φωτιά φαίνονται ακόμα στους τοίχους. Εκτός από αυτές, υπάρχουν και οι Εκκλησίες του Προφήτου Ηλία στον μικρό λόφο με την ονομασία Καραούλι, με μια εκπληκτική θέα προς την Κοζάνη και στην λίμνη του Αλιάκμονος του Πολυφύτου. Ο γκρεμός από το Καραούλι, ονομάζεται Σκρίκα. Υπάρχει ακόμα το εκκλησάκι του Αγίου Νεκταρίου, και του Αγίου Δημητρίου, όπου και το κοιμητήριο του χωριού στο οστεοφυλάκιο του οποίου φυλάγονται οστά Καταφυγιωτών, ενώ στην τοποθεσία Λιβάδια υπάρχει και ο Ναός του Αγίου Αθανασίου.
Στην είσοδο του χωριού από την πλευρά του Ελατοχωρίου, συναντάμε το Σταυροδρόμι. Εκεί υπάρχει και το μνημείο, όπου τον Ιανουάριο του 1924 ο γνωστός κλέφτης Φώτης Γιαγκούλας σκότωσε τον γιατρό του χωριού Οδυσσέα Νικολαΐδη, ενώ από την πλευρά του Βελβενδού, ο επισκέπτης συναντά το Αγιονέρι το οποίο μπορεί κανείς να επισκεφτεί αλλά, όπως το είχαν οι παλαιοί, αμίλητοι, ενώ λίγο πριν μπει κανείς στο χωριό υπάρχει το Εκκλησάκι του Αγίου Διονυσίου του εν Ολύμπω.
O TΑΦΟΣ του Γιώργη Ζορμπά στα κατεχόμενα από βουλγάρους Σκόπια. Στο νεκροταφείο των Σκοπίων ''Μπούτελ'', ούτε οι υπάλληλοί του γνώριζαν ότι εκεί ήταν θαμμένος ο Ζορμπάς, ο οποίος πέθανε το 1941, σε ηλικία 75 χρονών.
ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΤΟΥ ΧΩΡΙΟΥ ΚΑΤΑΦΥΓΙΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ ΗΤΑΝ ΚΑΙ ΚΛΕΙΤΣΙΩΤΕΣ
Το Καταφύγι υπάγεται διοικητικά στο Νομό Κοζάνης και με την τελευταία Διοικητική διαίρεση το γνωστό «Καποδίστρια» έχει συνενωθεί με το Βελβενδό σε έναν ενιαίο Δήμο. Είναι κτισμένο σε υψόμετρο 1450 μ. και καλύπτεται από 44 τετραγωνικά χιλιόμετρα δάσους. Βρίσκεται στα δυτικά της Κατερίνης από την οποία απέχει 37,5 χιλ. ενώ βρίσκεται στα ανατολικά του Βελβενδού επάνω στο πανέμορφο βουνό των Πιερίων και απέχει από το Βελβενδό 17 χιλ. και από την Κοζάνη 53 χιλ.
Η καταγωγή των Καταφυγιωτών, ιστορικά και σύμφωνα με τις, όσες μαρτυρίες έχουν συλλεχθεί και τις γραπτές πηγές, εντοπίζεται στο τετράπλευρο ΗΠΕΙΡΟΣ- ΡΟΥΜΕΛΗ- ΔΥΤ. ΣΤΕΡΕΑ- ΘΕΣΣΑΛΙΑ. Πιθανόν να υπάρχουν και άλλες μικροφλέβες καταγωγής, που δε στάθηκε δυνατό να εξακριβωθούν, γιατί , εκείνοι που για πρώτη φορά σταμάτησαν στη «Γριτσιάνη ή Γρατζάνη ή Ποδαρικό», (περιοχή στις όχθες του Αλιάκμονα) κατά το χρονικό διάστημα 1612-1616, όπως γράφει ο Παναγιώτης Λιούφης, δεν ήταν όλοι τους από ένα ή δυο χωριά της Ηπείρου και από άλλα τόσα της Θεσσαλίας, αλλά από πολλά χωριά και αρκετές πολιτείες τόσο της Ηπείρου και Θεσσαλίας όσο και της Ρούμελης, έφθασαν δε, σκόρπιοι και ανακατωμένοι εξ αιτίας του κατατρεγμού των Τούρκων. Ο βασικός κορμός των κυνηγημένων που αποτέλεσαν τη μαγιά του μετέπειτα Καταφυγίου προέρχεται από τους επαναστατημένους του 1612 που συμμετείχαν στους αγώνες της επανάστασης της Θεσσαλίας- Ηπείρου από τον Επίσκοπο Τρίκης Διονύσιο. Η παράδοση δυναμώνει και ενισχύει σημαντικά την άποψη, ότι οι πρόγονοί μας που αποίκησαν τη Γριτσιάνη, ήταν από μέσα από τα Γιάννενα, από το Μέτσοβο και από τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου, από τα Άγραφα και τα Φραγκιανά (Καταραχιάς), από το Ξυλοπάρικο από τον Μαχαλά- Κασνένι, μα και από τη Γούρα και άλλα χωριά της Καρδίτσας. Ακόμα από την Αράχωβα και τα Γαλανέικα-παλιά- της Λαμίας. Επίσης από την Παραβόδα, Περσεβά και Καραβασαρά της Αμφιλοχίας, όπου έδρασε ο Τσέλιος Τρομβούκης, αλλά και από το Κλειτσό της Ευρυτανίας. Πρώτος σταθμός λοιπό το χωριό που λεγόταν Γριτσάνη ή Γρατσάνη και ήταν χτισμένο ανάμεσα στην ανατολική κοιλάδα του Αλιάκμονα και σύρριζα στη δυτική πλευρά των Πιερίων, με τα ξακουστά αμπέλια και την μεγάλη του κτηνοτροφία. Δεν πέρασαν πολλά χρόνια και μετά από μια φοβερή επιδρομή των Γκέκηδων και των Κουνιάρων εγκατέλειψαν τον κάμπο και αναζήτησαν καταφυγή (εξ ου και το όνομα Καταφύγι) στα κοντινά βουνά των Πιερίων όπου στη θέση «Κεφαλόκαρδο» πρώτα έχτισαν λιγοστά ως επί το πλείστον ξύλινα σπίτια και λόγο του ανθυγιεινού κλίματος το εγκατέλειψαν γρήγορα για να μετακινηθούν βορειοανατολικά σε ένα οροπέδιο με πολλά νερά και καταπληκτικό κλίμα, όπου και έχτισαν το χωριό τους καλά κρυμμένο από τα μάτια των Τούρκων και των συμμοριών τους. Είναι εξακριβωμένο ότι το Καταφύγι κτίστηκε πριν το 1670 αφού υπάρχει απόφαση του Ιεροδικείου Βέροιας του 1672 στις 28 Μαρτίου που αναφέρεται στην καταδίκη δύο βοσκών που κατάγονταν από το Καταφύγι Σερβίων. Το Καταφύγι ήκμασε από το 1850 περίπου μέχρι και την Καταστροφή του στα 1943 στις 23 του Δεκέμβρη από τους Γερμανούς, όταν και πυρπολήθηκαν όλα του τα σπίτια ενώ οι κάτοικοί του εκτοπίστηκαν στα καμποχώρια της Κοζάνης. Στην μεγάλη του άνθιση είχε πάνω από 600 σπίτια και 3000 χιλιάδες κατοίκους. Σήμερα είναι ένα ζηλευτό θέρετρο που σφύζει από ζωή και κίνηση τους καλοκαιρινούς μήνες. Ο κύριος όγκος των Καταφυγιωτών διαμένει στην Κατερίνη, σε έναν συνοικισμό με το όνομα Καταφύγι όπου και έγινε η αποκατάσταση των πυροπαθών στη δεκαετία του ’50. Έτσι στη φιλόξενη Πιερική γη ξανάχτισαν τα νοικοκυριά τους, ρίζωσαν και άνθισαν τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά, προσφέροντας πολύπλευρα στην τοπική ανάπτυξη.
ΤΙ ΓΡΑΦΕΙ ΓΙΑ ΤΟ ΚΑΤΑΦΥΓΙ ΚΟΖΑΝΗΣ ΕΝΑΣ
ΕΠΙΣΚΕΠΤΗΣ
Τον Αύγουστο του 2010 επισκέφτηκα το Καταφύγι για να συναντήσω το Μητροπολίτη Περγάμου κ. Ιωάννη Ζηζιούλα ,που ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, πρώην καθηγητής πανεπιστημίων Αγγλίας και Ακαδημαϊκός της Ακαδημίας Αθηνών, ο οποίος κάθε χρόνο, τον μήνα Αύγουστο, πηγαίνει στο Καταφύγι που είναι γενέτειρά του, τιμώντας τον γενέθλιο τόπο και τους συγχωριανούς του και παράλληλα ξεκουράζεται και ηρεμεί πάνω εκεί στη φυσική ομορφιά των Πιερίων, και παίρνει νέα δύναμη για να συνεχίσει το βαρύ έργο του, εκπροσωπώντας το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις συναντήσεις με τους εκπροσώπους των άλλων εκκλησιών και τις συνεχείς μετακινήσεις που έχει. Αθήνα- Ελβετία, Ρώμη, Λονδίνο, Ρωσία, Κωνσταντινούπολη κ.α. χώρες.Με την ευκαιρία της επίσκεψης, όπου παρέμεινα τρεις μέρες στο ξενοδοχείο «ΝΙΚΟΛΕΤΑ», πολύ καλά οργανωμένο και με σύγχρονη επίπλωση περνάς ευχάριστα το χρόνο σου στο κατάφυτο με καθαρή ατμόσφαιρα Καταφυγί. Διαπίστωσα δε ότι το Καταφύγι είναι εγκαταλειμμένο , γιατί οι κεντρικοί δρόμοι είναι σε κακά χάλια, δεν είναι στρωμένοι, έχουν λακκούβες, χαντάκια, με πέτρινες προεξοχές και με κίνδυνο να σπάσεις το αυτοκίνητό σου και δυστυχώς αναγκάζεσαι να περάσεις από τα δύσκολα αυτά σημεία για να πηγαίνεις στο Ξενοδοχείο, στον ξενώνα ή στο μοναδικό εστιατόριο «ΟΛΓΑ», με πολύ καλή κουζίνα, ευρισκόμενο ανάμεσα σε ανθόκηπο, ή στο σπίτι του «ΖΟΡΜΠΑ» ανάμεσα από «Γκαγκζιές», βάτους με αγκάθια.
Είναι απερίγραπτη η επικρατούσα κατάσταση ώστε να έχει μια τέτοια κακή εμφάνιση το ιστορικό Καταφύγι , επάνω εκεί στις Μούσες των Πιερίων, που είναι και αυτό μια όμορφη φυσική Μούσα. Ενώ θάπρεπε να αξιοποιηθεί κατά τον καλύτερο τρόπο και να καταστεί κέντρο και ορεινού και θερινού τουρισμού. Με δρόμους πλακόστρωτους, με φροντίδα και περιποίηση των παραδοσιακών σπιτιών, των χώρων διαμονής και περιπάτου, και να έχουν τα νεόκτιστα σπίτια την αρχιτεκτονική μορφή του παραδοσιακού Καταφυγίου, με το χρώμα του χωριού. Αυτή είναι η αξία της παράδοσής μας ,και η κουλτούρα μας, που ξεχωρίζει από τους άλλους, γιατί έχει κάθε άνθρωπος αγάπη στη γη που γεννήθηκε και μεγάλωσε , και την επισκέπτεται για να θυμηθεί τις όμορφες ώρες που έζησε στο χωριό, στο οικογενειακό παραδοσιακό σπίτι, με τους γείτονες και τους συγχωριανούς, με τις εκδηλώσεις και τα έθιμα της ηθογραφίας, που αναδίδουν ανθρώπινο άρωμα. Αυτές οι αναμνήσεις και οι εικόνες των χωριών είναι βαθιά ριζωμένες στις ψυχές των κατοίκων και ιδιαίτερα των ορεινών που τα περιέγραψαν θαυμάσια οι αείμνηστοι πεζογράφοι Ζαχαρίας Παπαντωνίου, Ανδρέας Καρκαβίτσας και άλλοι λογοτέχνες. Αν είχαν γνωρίσει το Καταφύγι θα το εξυμνούσαν.
Να θυμίσω εδώ, ότι ο Ορειβατικός σύλλογος Κοζάνης έχει κατασκευάσει πέτρινο καταφύγιο πάνω από το χωριό Καταφύγι, στα Πιέρια, σε υψόμετρο 1945 μέτρα και έγιναν τα εγκαίνια το 1983.Τα Πιέρια προσελκύουν ορειβάτες και μη για να περάσουν ευχάριστες ώρες στο μυθικό βουνό των Μουσών.
Επίσης πρέπει να επισπευθεί η ίδρυση και η λειτουργία του Μουσείου Ζορμπά με όλα τα αντικείμενα της ζωής του, που θα αναδεικνύουν τον μεγάλο αυτόν Καταφυγιώτη, με τον οποίο ασχολήθηκε ο μεγάλος συγγραφέας Ν. Καζαντζάκης, γράφοντας το περίφημο μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», με διεθνή αναγνώριση. Το μυθιστόρημα αυτό γυρίστηκε κινηματογραφική ταινία από αμερικανική εταιρεία με πρωταγωνιστή τον Άντωνι Κουήν και έκαναν το Ζορμπά Στάρ του παγκόσμιου θαυμασμού.
Να θυμίσω εδώ, ότι ο Ορειβατικός σύλλογος Κοζάνης έχει κατασκευάσει πέτρινο καταφύγιο πάνω από το χωριό Καταφύγι, στα Πιέρια, σε υψόμετρο 1945 μέτρα και έγιναν τα εγκαίνια το 1983.Τα Πιέρια προσελκύουν ορειβάτες και μη για να περάσουν ευχάριστες ώρες στο μυθικό βουνό των Μουσών.
Επίσης πρέπει να επισπευθεί η ίδρυση και η λειτουργία του Μουσείου Ζορμπά με όλα τα αντικείμενα της ζωής του, που θα αναδεικνύουν τον μεγάλο αυτόν Καταφυγιώτη, με τον οποίο ασχολήθηκε ο μεγάλος συγγραφέας Ν. Καζαντζάκης, γράφοντας το περίφημο μυθιστόρημα «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», με διεθνή αναγνώριση. Το μυθιστόρημα αυτό γυρίστηκε κινηματογραφική ταινία από αμερικανική εταιρεία με πρωταγωνιστή τον Άντωνι Κουήν και έκαναν το Ζορμπά Στάρ του παγκόσμιου θαυμασμού.
Επισκεφθήκαμε το σπίτι του Ζορμπά που ανακατασκευάστηκε και που είναι δυστυχώς άδειο. Χρειάζεται διαμόρφωση του χώρου με αρχιτεκτονικό σχέδιο του περιβάλλοντος που να είναι εύκολη και η πρόσβαση ,ώστε να προσελκύει τον επισκέπτη, αυτή θα είναι η τιμή προς το Ζορμπά. Αν ζούσε σε άλλη χώρα θα είχε αξιοποιηθεί το σπίτι του Ζορμπά και θα ήταν συνεχές προσκύνημα στον παγκόσμιο ήρωα, που τον ανέδειξε ένας μεγάλος μυθιστοριογράφος, όπως ήταν ο Ν. Καζαντζάκης και να τοποθετήσουν και προτομή του Ν. Καζαντζάκη στο σπίτι του Ζορμπά.
( Μία στιχομυθία με τον δήμαρχο της Αντίμπ, είναι η αρχαία Ελληνική Αντίπολις που την είχαν κτίσει τον 5ον αιώνα π.Χ. οι Φωκαείς, και στην είσοδο της πόλης έχει πινακίδα που γράφει στα Ελληνικά Αντίπολις, ανήκει στην Κυανή ακτή της Γαλλίας., απέχει 20 χιλιόμετρα από της Κάνες. Στην Αντίμπ, διεξήχθη το Μάϊο του 1994, το Πανευρωπαϊκό συνέδριο των ομοσπονδιών του αθλήματος Χαντ-μπωλ.
( Μία στιχομυθία με τον δήμαρχο της Αντίμπ, είναι η αρχαία Ελληνική Αντίπολις που την είχαν κτίσει τον 5ον αιώνα π.Χ. οι Φωκαείς, και στην είσοδο της πόλης έχει πινακίδα που γράφει στα Ελληνικά Αντίπολις, ανήκει στην Κυανή ακτή της Γαλλίας., απέχει 20 χιλιόμετρα από της Κάνες. Στην Αντίμπ, διεξήχθη το Μάϊο του 1994, το Πανευρωπαϊκό συνέδριο των ομοσπονδιών του αθλήματος Χαντ-μπωλ.
Στη δεξίωση του Δημάρχου Pierre Merli, του είπα ότι στην Αντίμπ, έμεινε 10 χρόνια από το 1947-1957 ο μεγάλος συγγραφέας Νίκος Καζαντζάκης και θα ήθελα να δω το σπίτι που έμεινε , μου είπε ότι γνωρίζει την διαμονή του περίφημου Καζαντζάκη και ότι το σπίτι έχει κατεδαφιστεί και θα διαμορφωθεί ο χώρος σε πάρκο και θα ονομαστεί Νίκος Καζαντζάκης., προς τιμή του, και ότι έχουν οδούς με το όνομα Φωκείς και Ιωνία, τιμώντας τους ιδρυτές της πόλης.
Εγώ τι να πω, έμεινε άφωνος, τον ευχαρίστησα και τον συνεχάρην.
Όταν πηγαίνει κανείς στο Καταφύγι, η διαδρομή Κοζάνη – Βελβεντό - Καταφύγι είναι πανέμορφη και μοιάζει με τις Άλπεις της Ελβετίας, για να μην πω ότι είναι καλύτερη, στην ποικιλία των δέντρων και της φύσης , με εναλλαγές από έλατο, πεύκο και δρύς. Είναι χειρότερη στη χάραξη και στη διατήρηση του δρόμου. Ο δρόμος αυτός εκτός των άλλων έχει υποστεί πέρυσι και καθίζηση σε κάποιο σημείο και σε υποχρεώνουν να πηγαίνεις μέσω Αγίας Κυριακής, άλλη μεγάλη ταλαιπωρία.
Να αναφέρω ένα γεγονός που δείχνει πόσο είναι γνωστό το Καταφύγι Κοζάνης στους Ξένους.
Είχε επισκεφθεί το Καταφύγι πέρυσι το καλοκαίρι μία παρέα Βέλγων με τα αυτοκίνητά τους, για να γνωρίσουν το χωριό του Ζορμπά και κατασκήνωσαν κοντά στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία, που είναι έξω από το χωριό, σε ένα πολύ ωραίο μέρος με δέντρα και που έχει και κιόσκι, Από κει βλέπεις απέναντι το Βέρμιο, κάτω τη Λίμνη Πολυφύτου και πίσω το πυκνό δάσος των Πιερίων .Τόπος να απολαμβάνεις τις φυσικές καλλονές του δημιουργού, με το υγιεινό κλίμα και το άφθονο δροσερό νερό. Οι άνθρωποι αυτοί έφυγαν ενθουσιασμένοι και δεν άφησαν κανένα σκουπίδι, τα πάντα καθάρισαν, σεβόμενοι το χώρο και τον πολιτισμό τους, τιμώντας άμα και τον ορεινό τουρισμό και το χωριό του Ζορμπά. Μετά από μερικές μέρες ήρθε μια άλλη παρέα νεοελλήνων έμεινε στο ίδιο μέρος και ρυπάνανε όλο το χώρο, να φανταστείς ότι το κιόσκι και η γύρω περιοχή ήταν γεμάτη αποτσίγαρα, και σκουπίδια, που αγανακτούσες , και έβλεπες τη διαφορά των ανθρώπων και τον πολιτισμό τους. Δυστυχώς αυτοί είμαστε , δεν χρειάζονται σχόλια, ανεύθυνοι και καταστροφικοί της φύσης και της ανθρώπινης καθαριότητας. Όσα διηγούμαι παραπάνω τα είδα με τα μάτια μου και τα σχολιάζαμε με κατοίκους του χωριού.
Έκανα πολλές συζητήσεις με τους κατοίκους και όλοι είναι αγανακτισμένοι για την εγκατάλειψη του Καταφυγίου, μάλιστα μία κυρία που έχει το καφενείο ΖΟΡΜΠΑΣ και μένει όλο το χρόνο εκεί , και υφίσταται όλες τις συνέπειες του χειμώνα και της απομόνωσης, ήταν καταπέλτης για τη συμπεριφορά των αρμοδίων και για την αδιαφορία προς το χωριό. Μου έδωσε και ένα αντίγραφο εγγράφου που έκαναν προς τους αρμοδίους για την κατάσταση του καταφυγίου. Αλλά έμεινε στα χαρτιά η διαμαρτυρία. Επίσης απέστειλαν τον Απρίλιο του 2010 προς την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Κοζάνης, με κοινοποίηση στα υπουργεία υπόμνημα-Διαμαρτυρία 6 διάφοροι σύλλογοι του καταφυγίου μαζί με 5 άλλα ονόματα εκπρόσωποι των κατοίκων που παρουσιάζανε την όλη κατάσταση του Καταφυγίου και τι πρέπει να γίνει για να αποκτήσει το Καταφύγι όλα εκείνα που χρειάζονται για να γίνει λειτουργικό τουριστικό ορεινό χωριό, προς ωφέλεια των κατοίκων και της περιοχής γενικότερα Μέχρι στιγμής όμως δεν έχει γίνει τίποτε.
Έχω όμως να προτείνω, μετά από όσα είδα και άκουσα στο χωριό, στους κατοίκους και στους συλλόγους, που δημιουργήθηκαν για την προώθηση και ανάπτυξη του καταφυγίου, να είναι ενωμένοι, αγωνιστικοί και διεκδικητές για την αναμόρφωση του χωριού και να αποκτήσει τη μορφή ενός σύγχρονου χωριού που το ιστορικό Καταφύγι αξίζει, και ως ορεινό να προσελκύει επισκέπτες- τουρίστες που θα δώσουν μια νέα άλλη ζωή στο Καταφύγι με συνέπεια να δημιουργηθούν και νέες δουλειές που θα ασχοληθούν νέοι άνθρωποι με νέες ιδέες, ώστε να βελτιωθεί η ζωή σε έναν σπάνιας ομορφιάς φυσικό χώρο. Όλα αυτά χρειάζονται μελέτη και συνεχή προσπάθεια προς κάθε κατεύθυνση των αρμοδίων, με επιμονή και πρόγραμμα για να έχει θετικό αποτέλεσμα , διαφορετικά θα μένουν στα χαρτιά και στις «υποσχέσεις » των κρατούντων .
Έκανα πολλές συζητήσεις με τους κατοίκους και όλοι είναι αγανακτισμένοι για την εγκατάλειψη του Καταφυγίου, μάλιστα μία κυρία που έχει το καφενείο ΖΟΡΜΠΑΣ και μένει όλο το χρόνο εκεί , και υφίσταται όλες τις συνέπειες του χειμώνα και της απομόνωσης, ήταν καταπέλτης για τη συμπεριφορά των αρμοδίων και για την αδιαφορία προς το χωριό. Μου έδωσε και ένα αντίγραφο εγγράφου που έκαναν προς τους αρμοδίους για την κατάσταση του καταφυγίου. Αλλά έμεινε στα χαρτιά η διαμαρτυρία. Επίσης απέστειλαν τον Απρίλιο του 2010 προς την Νομαρχιακή αυτοδιοίκηση Κοζάνης, με κοινοποίηση στα υπουργεία υπόμνημα-Διαμαρτυρία 6 διάφοροι σύλλογοι του καταφυγίου μαζί με 5 άλλα ονόματα εκπρόσωποι των κατοίκων που παρουσιάζανε την όλη κατάσταση του Καταφυγίου και τι πρέπει να γίνει για να αποκτήσει το Καταφύγι όλα εκείνα που χρειάζονται για να γίνει λειτουργικό τουριστικό ορεινό χωριό, προς ωφέλεια των κατοίκων και της περιοχής γενικότερα Μέχρι στιγμής όμως δεν έχει γίνει τίποτε.
Έχω όμως να προτείνω, μετά από όσα είδα και άκουσα στο χωριό, στους κατοίκους και στους συλλόγους, που δημιουργήθηκαν για την προώθηση και ανάπτυξη του καταφυγίου, να είναι ενωμένοι, αγωνιστικοί και διεκδικητές για την αναμόρφωση του χωριού και να αποκτήσει τη μορφή ενός σύγχρονου χωριού που το ιστορικό Καταφύγι αξίζει, και ως ορεινό να προσελκύει επισκέπτες- τουρίστες που θα δώσουν μια νέα άλλη ζωή στο Καταφύγι με συνέπεια να δημιουργηθούν και νέες δουλειές που θα ασχοληθούν νέοι άνθρωποι με νέες ιδέες, ώστε να βελτιωθεί η ζωή σε έναν σπάνιας ομορφιάς φυσικό χώρο. Όλα αυτά χρειάζονται μελέτη και συνεχή προσπάθεια προς κάθε κατεύθυνση των αρμοδίων, με επιμονή και πρόγραμμα για να έχει θετικό αποτέλεσμα , διαφορετικά θα μένουν στα χαρτιά και στις «υποσχέσεις » των κρατούντων .
Η αποπεράτωση του μουσείου Ζορμπά , θα αποτελεί
κίνητρο- πρόσκληση για την επίσκεψη στο Καταφύγι Κοζάνης,
την γενέτειρα του ξακουστού «Αλέξη» Ζορμπά.-
ΖΗΝΩΝ ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ
Διαβάστε επίσης:
H ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.