ΕΓΚΛΗΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΡΟΔΟΣΙΑΣ ΣΤΗΝ ΑΥΛΙΔΑ

Ο ΣΥΝΤΕΛΟΥΜΕΝΟΣ ΑΦΑΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΑΥΛΙΔΑΣ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΕΝΑ ΝΟΜΙΜΟΠΟΙΗΜΕΝΟ, ΠΛΕΟΝ, ΕΓΚΛΗΜΑ ΚΑΘΟΣΙΩΣΕΩΣ, ΜΕ ΘΥΜΑ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΟΥΣ ΜΑΣ.

ΜΗΝ ΑΠΟΡΕΙΤΕ ΚΑΘΟΛΟΥ! ΑΝΑΡΩΤΗΘΕΙΤΕ ΜΟΝΟΝ:

ΠΟΙΟΙ ΕΘΕΛΟΤΥΦΛΟΥΝ ΚΑΙ ΣΙΩΠΟΥΝ;

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ Η ΣΙΩΠΗ, ΑΝ ΟΧΙ ΑΝΟΧΗ,

ΚΑΙ ΠΟΣΟ ΔΙΑΦΕΡΕΙ Η ΑΝΟΧΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ

Ή Η ΣΥΝΑΙΝΕΣΗ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΝΟΧΗ;

ΕΝ ΑΥΛΙΔΙ... Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΝΤΡΟΠΗΣ

Αναπροσαρμογή του αφιερώματος που δημοσιεύτηκε στο τεύχος 11 (Μάϊος - Οκτώβριος 2004) της "Παρρησίας". Η "Παρρησία" είναι μαθητικό περιοδικό που εκδίδεται στο Γυμνάσιο Ψαχνών Ευβοίας υπό το συντονισμό του φιλόλογου Δημήτρη Μπαρσάκη. Στην έρευνα και το οδοιπορικό συμμετείχαν οι μαθητές Δημήτρης Αντωνίου, Ιωάννα Αρβανίτη και Μαρία Μάγειρα.

Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ο Σ

Στην απέναντι της Εύβοιας βοιωτική ακτή και νότια του Πορθμού του Ευρίπου, βρίσκεται ο δήμος Αυλίδας, έδρα του οποίου είναι η κωμόπολη Βαθύ. Το όνομα του δήμου οφείλεται στην αρχαία Αυλίδα, όπου υπήρχε το φημισμένο Ιερό της Αρτέμιδος. Η Αυλίδα των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων τοποθετείται στο βορειοανατολικό τμήμα του δήμου, σε μια έκταση που περιγράφεται από το Μεγάλο Βουνό και τους όρμους του Μικρού και Μεγάλου Βαθέος.

Οι ολιγόχρονες ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή (1955-1961) έφεραν στο φως πολλά και σημαντικά ευρήματα και υπόσχονταν πολλά περισσότερα. Αλλά, παραδόξως, δεν συνεχίστηκαν. Αντί ανασκαφών, αντί της διάσωσης και ανάδειξης των αρχαιολογικών θησαυρών, η ελληνική Πολιτεία προτίμησε το ξεπούλημα της Ιερής γης σε μεγάλες βιομηχανίες. Έτσι, φτάσαμε στη σημερινή τραγική κατάσταση, η οποία συνιστά ΕΘΝΙΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ.

Οι αρχαιολογικοί χώροι, εγκαταλελειμμένοι και ανυπεράσπιστοι, σταδιακά αφανίζονται, ενώ το περιβάλλον παραμορφώνεται και οι πάσης φύσεως ρύποι δηλητηριάζουν συστηματικά και ανελέητα την ευρύτερη περιοχή γύρω από το Ιερό της Αρτέμιδος.

Π Α Ρ Ο Δ Ο Σ - Ε Π Ε Ι Σ Ο Δ Ι Α - Σ Τ Α Σ Ι Μ Α

Σώστε την Αυλίδα

"Σώστε την Αυλίδα" ήταν το τελευταίο σύνθημα της ζωής του Ι. Θρεψιάδη. Όμως, κανείς δεν τον άκουσε. Η καταστροφή συνεχίσθηκε και θα συνεχισθεί ανεμπόδιστα. Η αδιαφορία των αρμοδίων είναι η μόνη... απάντηση που δόθηκε στην κραυγή του Θρεψιάδη (...). Θα τον ακούσουν άραγε οι συνάδελφοί του σήμερα;

(...) Ο Αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται σε πλήρη εγκατάλειψη (...). Ένα συρματόπλεγμα είναι η μόνη προστασία (...). Από εκεί και ύστερα ό,τι πιο εύκολο υπάρχει για τον κάθε περαστικό είναι να πάρει ο,τιδήποτε θελήσει από τα αρχαιολογικά ευρήματα. Η πλάκα μαρμάρινη, τοποθετημένη στο άνοιγμα του συρματοπλέγματος που περιβάλλει το Ναό της Αυλιδείας Αρτέμιδος, λέει στον επισκέπτη: "Μην ανεβαίνετε στους τοίχους". Αυτό είναι όλο κι όλο. Ούτε φύλακας, ούτε περιποίηση. Τέλεια εγκατάλειψη και τα χόρτα φυτρώνουν και καλύπτουν ξανά ό,τι η αρχαιολογική σκαπάνη έφερε πριν από πολλά χρόνια στο φως!

Γ.Π. Κάρακλης ("ΤΑ ΝΕΑ", 1 Ιουνίου 1974)

Η Αυλίδα στην Αρχαία Γραμματεία

Μεγάλοι ποιητές, ιστορικοί και γεωγράφοι του αρχαίου κόσμου μνημόνευσαν και απαθανάτισαν την Αυλίδα στα έργα τους:
Ο Όμηρος (8ος αιών. π.Χ.) στην Ιλιάδα, ονομάζοντας την Αυλίδα "Πετρήεσσα" (Β 496), δηλαδή βραχώδη, περιγράφει τα όσα διαδραματίστηκαν στον ιερό της χώρο κατά τη συγκέντρωση των δυνάμεων των Αχαιών, για να εκστρατεύσουν στην Τροία (Β 305 κ.κ.).
Ο Ησίοδος (8ος αιών. π.Χ.) αναφέρεται στο πέρασμά του από τη γη της Αυλίδας ("Έργα και Ημέραι", στ. 651).
Ο Ευριπίδης (480-406 π.Χ.) έγραψε την τραγωδία "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι" και προσδιορίζει την Αυλίδα με το επίθετο "εναλία" (στ. 165), αναφερόμενος και στο εκεί "πολύθυτον άλσος Αρτέμιδος" (στ. 185-6).
Ο Οβίδιος (43 π.Χ. - 18 μ.Χ.) τη χαρακτηρίζει πλούσιο ψαρότοπο (κατά το ομηρικό "ιχθυόεσσα").
Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος (23-79 μ.Χ.) δεν παρέλειψε να γράψει για την Αυλίδα.

Ο Πλούταρχος (46-127 μ.Χ.), επίσης, αναφέρεται στην Αυλίδα.
Ο Παυσανίας (2ος αιών. μ.Χ.) μαρτυρεί για την Κρήνη που βρισκόταν πλησίον του ναού της Αρτέμιδας, υπό τη σκιά του πλατάνου της προφητείας του Κάλχαντα, πληροφορώντας μάλιστα ότι ένα κομμάτι από τον κορμό του ιερού δέντρου φυλασσόταν εντός του ναού.
Ιστορικές προσωπικότητες της αρχαιότητας έχουν επίσης συνδέσει τη δράση τους με την Αυλίδα: Ο Αγησίλαος(444-360 π.Χ.), ο Πτολεμαίος Α΄ (367-283 π.Χ.), οΔημήτριος ο Πολιορκητής (337-282 π.Χ.), ο Αντίοχος Γ΄ ο Μέγας (τέλη 1ου και αρχές 2ου αιώνα π.Χ.), ο Αιμίλιος Παύλος (2ος αιών. π.Χ.) και άλλοι.

Η Αυλίδα και η τρωική εκστρατεία
Πρώτη συγκέντρωση του στρατού στην Αυλίδα - Το προφητικό "σημάδι".

Όταν ο στρατός των Αχαιών συγκεντρώθηκε στην Αυλίδα της Βοιωτίας απέναντι στη Χαλκίδα κάπου δυο χρόνια ύστερα από την απαγωγή της Ελένης, το πρώτο που σκέφτηκε ήταν να προσφέρει πλούσιες θυσίες στους θεούς. Την ώρα όμως που μαζεμένοι όλοι δίπλα σε μια δροσερή πηγή κάτω από έναν μεγάλο πλάτανο έσφαζαν τα θύματα, ένα φοβερό φίδι με ράχη κατακόκκινη πετάχτηκε από τη βάση του βωμού, σύρθηκε ως τον πλάτανο, ανέβηκε σ' ένα ψηλό κλαδί του, όπου βρισκόταν μια φωλιά με οκτώ νεογέννητα σπουργιτάκια, και άρχισε να τα τρώει το ένα μετά το άλλο. Την ώρα που εκείνα τσίριζαν, η μητέρα τους φτερούγιζε κλαίγοντας ολόγυρά τους, ως την ώρα που το φίδι λυγώντας την άρπαξε από την φτερούγα και την έφαγε τελευταία και αυτήν. Αμέσως ύστερα το φίδι πέτρωσε, και οι Αχαιοί έμειναν ασάλευτοι από τον τρόμο, γιατί κατάλαβαν πως ό,τι είχαν δει, ήταν σημάδι σταλμένο από τον Δία. Τότε πήρε το λόγο ο Κάλχας, ο σοφός μάντης του στρατού, και εξήγησε: "Το σημάδι αυτό δε θα βγει αμέσως, αλλά πολύ αργότερα, η φήμη του όμως θα μείνει αθάνατη. Τα οκτώ σπουργίτια, και η μητέρα τους εννιά, που φαγώθηκαν από το φίδι, είναι τα εννέα χρόνια που θα χρειαστεί να πολεμήσουμε για να πάρουμε την Τροία. Μη φοβάστε όμως: στα δέκα το πλούσιο κάστρο θα γίνει δικό μας".
Ύστερα από τις θυσίες τα καράβια των Αχαιών ξεκίνησα για την τρωική γη. Καθώς όμως δεν είχαν οδηγό που να ξέρει τα μέρη, άραξαν κατά λάθος πιο κάτω από την Τρωάδα, στη Μυσία (Τευθρανία), και, νομίζοντας πως εκεί βρισκόταν η πατρίδα του Πάρη, αποβιβάστηκαν και άρχισαν να λεηλατούν τη χώρα [...].
Στο γυρισμό τους έπιασε δυνατή κακοκαιρία, που τους σκόρπισε τα πλοία, κι έτσι γύρισαν ταλαιπωρημένοι καθένας στην πατρίδα του. Ύστερα από την περιπέτεια αυτή, χρειάστηκαν οκτώ ολόκληρα χρόνια για να μπορέσουν πάλι να συγκεντρωθούν [...].

Δεύτερη συγκέντρωση στην Αυλίδα - Η θυσία της Ιφιγένειας.

Ο αχαϊκός στρατός, τώρα που ήξερε από τον Τήλεφο την τοποθεσία της Τροίας, μαζεύτηκε πάλι στην Αυλίδα. Μια μέρα, όσο ακόμα βαστούσαν οι ετοιμασίες της εκστρατείας, ο Αγαμέμνονας βγήκε στο κυνήγι. Ξαφνικά πετάχτηκε μπροστά του ένα ελάφι εξαιρετικά όμορφο. Ο βασιλιάς, χωρίς να το ξέρει, είχε μπει σ' ένα άλσος αφιερωμένο στην Αρτεμη, κοντά στο ναό που της είχαν ιδρύσει οι κάτοικοι της Αυλίδας. Ανυποψίαστος όπως ήταν, σκότωσε το ιερό ζώο και καυχήθηκε κι από πάνω πως ούτε η Αρτεμη δεν θα σημάδευε τόσο καλά. Θυμωμένη η θεά έκοψε τους ανέμους όλους, ώστε ο στόλος των Αχαιών να μην μπορεί να ανοίξει πανιά για την Τροία.
Όταν η άπνοια δεν έλεγε να πάρει τέλος και ο στρατός άρχισε να αδημονεί, οι αρχηγοί αναγκάστηκαν να καταφύγουν στο μάντη Κάλχα, και αυτός, ύστερα από μεγάλους δισταγμούς, εξήγησε πως το ξεκίνημα του στόλου ήταν αδύνατο αν ο θυμός της Αρτεμης δεν εξιλεωνόταν με τη θυσία της Ιφιγένειας -της πιο όμορφης κόρης του Αγαμέμνονα- στο βωμό της.
Η θέση του Αγαμέμνονα ήταν πολύ δύσκολη το δίχως άλλο προτιμούσε χίλιες φορές, παρά να θυσιάσει την κόρη του, να μείνει ανεκδίκητη η αρπαγή της γυναίκας του αδελφού του, και να του λείπει η δόξα του αρχιστράτηγου ο Μενέλαος όμως ήθελε να πάρει πίσω την Ελένη και από πάνω είχε με το μέρος του ολόκληρο το στρατό που ανυπομονούσε να δράσει. Και αν όμως ο αρχιστράτηγος κάτω από το ζυγό της ανάγκης έπαιρνε τη φοβερή απόφαση, με ποιον τρόπο θα κατόρθωνε να δικαιολογήσει την πρόσκληση της κόρης του στην Αυλίδα μέσα σε τόσους άντρες, χωρίς να φανερώσει ως την τελευταία στιγμή τα σχέδιά του ούτε στην ίδια ούτε στη μητέρα της;
Στο τέλος, ύστερα από υπόδειξη, φαίνεται, του Οδυσσέα, έκρινε σκόπιμο να μεταχειριστεί δόλο: μήνυσε στη γυναίκα του να έρθει γρήγορα με την κόρη τους στην Αυλίδα, γιατί ο Αχιλλέας απαιτούσε, τάχα, πριν ξεκινήσουν για την Τροία, να την παντρευτεί και έπειτα να τη στείλει στη Φθία για να περιμένει το γυρισμό του από τον πόλεμο [...].
Όλα είναι έτοιμα για τη θυσία. Η Ιφιγένεια προχωρεί μόνη της και παίρνει θέση κοντά στο βωμό, και ο Κάλχας υψώνει το μαχαίρι. Όλοι αποστρέφουν το πρόσωπό τους για να μην παρακολουθήσουν με τα μάτια τους τη φοβερή σκηνή της σφαγής^ όταν όμως ακούν το χτύπημα του μαχαιριού και γυρίζουν να δουν, αντί για την κόρη βλέπουν ένα μεγάλο και ωραίο ελάφι να σπαρταρά στο χώμα και να ραντίζει με το αίμα του το βωμό. Χαρούμενος ο μάντης εξηγεί το θαύμα από την επιθυμία της Αρτεμης να μη μιάνει το βωμό της με αίμα ανθρώπινο και μάλιστα βασιλοπούλας. Τώρα πια δεν υπάρχει λόγος να καθυστερούν τα καράβια τους ούτε για μία μέρα. Από την ώρα εκείνη η Θεά θα τους έστελνε ούριο άνεμο [...].

Ι.Θ. Κακριδής: "Ελληνική Μυθολογία" (τόμος 5, σελ. 25, 27-29), Εκδοτική Αθηνών, 1986.

Ο Θρεψιάδης και η Αυλίδα
Ο ναός της Αυλιδείας Αρτέμιδος και τα νοτίως αυτού θεμέλια δύο κτηριακών συγκροτημάτων (Ξενώνος και Εργαστηρίων) ήρθαν στο φως χάρη στις ανασκαφές του Ιωάννη Θρεψιάδη, έφορου της Γ΄ Αρχαιολογικής περιφέρειας, κατά τα έτη 1956-1961.
Δυστυχώς, ο αείμνηστος αρχαιολόγος έφυγε απ' τη ζωή το 1962 και έκτοτε η αρχαιολογική σκαπάνη λησμόνησε την Αυλίδα, προς μεγάλη ανακούφιση των βιομηχανικών συμφερόντων.
Κατά τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Θρεψιάδης, παράλληλα με το ανασκαφικό του έργο, έδωσε σθεναρό αγώνα, για να προστατεύσει και τις αρχαιότητες και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής από τον καταστροφικό επεκτατισμό της Εταιρείας Τσιμέντων.
Εκτός από τους χώρους που ανέσκαψε, ερεύνησε τη μυκηναϊκή ακρόπολη της Αυλίδας στο ανατολικά του ναού βραχώδες ύψωμα ("Νησί"), ενώ σε όλη την έκταση μεταξύ του ναού και του υψώματος βεβαίωσε την ύπαρξη πλούτου αρχαίων λειψάνων. Διαπίστωσε, επίσης, ότι η δυτικά του ναού περιοχή είναι κατάσπαρτη από αρχαία ερείπια, ως τις καταφαγωμένες από τη λατόμηση πλαγιές του Μεγάλου Βουνού, στην κορυφή του οποίου βρίσκονται τα ερείπια της ακρόπολης της Αυλίδας των Ιστορικών χρόνων.
Κι έγραφε τότε, εναγωνίως, για να τον ακούσουν οι αρμόδιοι, σ' ένα λόγο του που επρόκειτο, αλλά δεν πρόλαβε (λόγω του μοιραίου), να εκφωνήσει κατά τα εγκαίναι του νέου Αρχαιολογικού Μουσείου Θηβών, το Σεπτέμβρη του 1962:
"[...] Θα πρέπει να καταβάλετε πάσαν προσπάθειαν να σωθεί από την αδηφαγίαν και αδιαφορίαν προς κάθε καλλιτεχνικόν θησαυρόν του Εργοστασίου Τσιμέντων Χαλκίδος το προς δυσμάς των ανασκαφών υψούμενον Μεγάλο Βουνό, η ανατολική κλιτύς του οποίου είναι κατάσπαρτος από αρχαία ερείπια, την δε γραφική πευκόφυτον κορυφήν του στεφανώνει θαυμασίως διατηρούμενος αρχαίος περίβολος του 4ου π.Χ. αιώνος με τας πύλας του, οι οποίαι σώζουν ακόμη και τας τετραγώνους οπάς, εντός των οποίων απεσύροντο αι δοκοί, αι χρησιμεύουσαι ως μοχλοί θυρών. Ο περίβολος αυτός είναι η ακρόπολις της Αυλίδος των ιστορικών χρόνων, η οποία πρέπει οπωσδήποτε να ερευνηθεί -εις το κέντρον της υπάρχει βαθεία τετράγωνος κοιλότης αγνώστου προορισμού, πιθανόν δεξαμενή ύδατος- και η οποία κινδυνεύει ήδη, διότι η Εταιρεία Τσιμέντων Χαλκίδος, αφού κατέφαγε τελείως την απόκρημνον όχθην του όρμου Μικρού Βαθέος, καταστρέψασα ανεπανορθώτως την μαγευτικήν γραφικότητα του τοπίου και εξαφανίσασα ολόκληρον το επί του υψώματος μυκηναϊκόν νεκροταφείον με τα πολύτιμα κτερίσματά του, ελάχιστα μόνον των οποίων κατορθώσαμεν να περισώσομεν, ήδη ετοιμάζεται να αρχίσει την λατόμησιν και της ακροπόλεως των ιστορικών χρόνων [...]".
Από τα κτερίσματα του μυκηναϊκού νεκροταφείου, πρόλαβε να περισώσει ο Θρεψιάδης 3 ξίφη και λίγα αγγεία, τα οποία φυλάσσονται στο Μουσείο Χαλκίδας. Τα ευρήματα των ανασκαφών του στο χώρο του ναού (αγάλματα, ειδώλια, αμφορείς, κιονόκρανα κ.ά.) στεγάζονται σε ειδική αίθουσα του Μουσείου Θηβών.
Μετά τον Θρεψιάδη, μερικοί Έλληνες και ξένοι αρχαιολόγοι, επισημαίνοντας τη μεγάλη αρχαιολογική σπουδαιότητα της περιοχής, ζήτησαν τη συνέχιση των ανασκαφών, αλλά... αγνοήθηκαν! Ήταν τραγική η αδιαφορία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και ολέθρια η επέλαση των βιομηχανιών.

Η άλωση της Αυλίδας

Οι βιομηχανικές μονάδες έχουν πλέον καταλάβει όλο τον κόλπο της Αυλίδας, από το "Στενό" μέχρι το "Μεγάλο Βαθύ", αφού ξεπουλήθηκαν εκτάσεις που ήδη είχαν χαρακτηρισθεί αρχαιολογικές και τουριστικές. Και συνεχώς επεκτείνονταν, μέχρι που έφραξαν κάθε πρόσβαση προς τη θάλασσα, η οποία μάλιστα σε αρκετά σημεία επιχωματώθηκε. Οι αρχαιολογικοί χώροι έγιναν ιδιωτική βιομηχανική περιοχή! Όλος ο τόπος μια περιφραγμένη βιομηχανική ζώνη, που καταστρέφει αρχαιότητες, αλλοιώνει και ρυπαίνει ανελέητα το περιβάλλον. Κι όμως, οι βιομηχανίες αυτές έλαβαν άδειες από το κράτος και εγκαταστάθηκαν "νόμιμα" στην Αυλίδα, με τις ευλογίες του Υπουργείου Πολιτισμού και του ΕΟΤ!
- Τα ΤΣΙΜΕΝΤΑ ΧΑΛΚΙΔΟΣ Ο.Ε. εγκαταστάθηκαν στη θέση "Στενό" (στο βόρειο άκρο του κόλπου) το 1929. Από το 1962 και μετά άρχισε η ταχύτατη επέκτασή τους και στα γύρω βουνά, κατατρώγοντάς τα.
- Τα ΝΑΥΠΗΓΕΙΑ ΧΑΛΚΙΔΟΣ ΕΠΕ εγκαταστάθηκαν το 1971 σε μια τεράστια έκταση νοτίως της τσιμεντοβιομηχανίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι το 1970 η ευρύτερη περιοχή είχε χαρακτηριστεί αρχαιολογικός χώρος με υπουργική απόφαση.
- Η INTERCHEM HELLAS (Χημική Βιομηχανία παραγωγής πρώτων υλών για χρώματα) εγκαταστάθηκε το 1968 δίπλα ακριβώς στα Ναυπηγεία, στο νότιο άκρο του κόλπου.
- Η HOECHST HELLAS εγκαταστάθηκε το 1968 δυτικά των Ναυπηγείων και της Interchem και είναι επίσης χημική βιομηχανία. Το 1974 έκανε απόπειρες να "βγει" κι αυτή στη θάλασσα, αλλά δεν βρήκε διοδο, ο χώρος εξαντλήθηκε οριστικά...

Οδοιπορικό και αυτοψία

Το σοκ της υποδοχής: Δύο πινακίδες που η συνύπαρξή τους ανατρέπει τη λογική. Η πρώτη απαγορεύει την είσοδο στους "μη έχοντας εργασία" και η δεύτερη τους ενημερώνει ότι στην απαγορευμένη "ιδιωτική περιοχή" θα συναντήσουν το "Ναό της Αυλιδείας Αρτέμιδος". Για την αποκατάσταση της λογικής, θα έπρεπε η μία να αφαιρεθεί. Ποια όμως και από ποιον; Τι να λένε άραγε επ' αυτού οι αρμόδιοι, η Εφορεία Αρχαιοτήτων, η Νομαρχία Εύβοιας, ο Δήμος Αυλίδας, το Υπουργείο Πολιτισμού και, βεβαίως, το Τσιμεντάδικο;

Πήραμε το δρόμο από το Μεγάλο Βαθύ ως το "Στενό", το Μικρό Βαθύ. Πορευτήκαμε ανάμεσα σε συρματοπλέγματα και ήταν έντονη η αίσθηση ότι είμαστε ανεπιθύμητοι ξένοι σ' αυτή τη γη...
Το Τσιμεντάδικο, σαν φοβερό τέρας, μας παρακολουθούσε απειλητικά, όπου κι αν βρισκόμασταν...

Ανατολικά του Ναού της Αρτέμιδας ο ορεινός όγκος "Νησί" (υψομ. 70), όπου και η προϊστορική ακρόπολη της Αυλίδας. Μεταξύ Ναού και "Νησιού" οι αρχαιολόγοι τοποθετούν την αρχαία πόλη της Αυλίδας, η οποία δεν έχει ανασκαφεί. Σ' αυτό ακριβώς το σημείο φύτρωσαν νεόκτιστες οικοδομές, ενώ γύρω από τις οικοδομές ο χώρος είναι περιφραγμένος και μερικές ταμπελίτσες γράφουν "αρχαιολογικός χώρος"! Με άλλα λόγια οι οικοδομές δεν βρίσκονται εντός του αρχαιολογικού χώρου. Απλώς, ο αρχαιολογικός χώρος έτυχε να βρίσκεται γύρω από αυτές!

Ανεβαίνοντας στο "Νησί", σαστίσαμε και αναρωτηθήκαμε ποιος παλαβός ήρθε κι έριξε τσιμέντο πάνω σ' όλα τα βράχια. Αντιληφθήκαμε αργότερα ότι οι μεγάλες ποσότητες τσιμεντόσκονης από το εργοστάσιο, ταξιδεύοντας προς κάθε κατεύθυνση, απλώς επικάθονται στα βράχια και λόγω της υγρασίας στερεοποιούνται. Δεν θελήσαμε να φανταστούμε τι γίνεται στους πνεύμονες των παροικούντων.

Ο χώρος όπου έγιναν οι ανασκαφές (1956-61) παραμένει περιφραγμένος. Ψυχή δεν πέρασε όσο ήμασταν εκεί, να ρωτήσουμε έστω πώς μπορεί κάποιος να πάει στο ναό της Αρτέμιδας. Φέρναμε γύρω από το συρματόπλεγμα και κάθε τόσο ακούγαμε σειρήνες και μια μάινα να κρώζει από το μπαλκόνι ενός σύγχρονου "αρχαιολογικού" σπιτιού. Στα βόρεια του χώρου, σε απόσταση λίγων δεκάδων μέτρων από το ναό, είναι χτισμένα κι άλλα σπίτια και τα παρκαρισμένα αυτοκίνητα απ' έξω ανήκουν σε εταιρεία... security!

Τελικά, στα βορειοδυτικά του φυλακισμένου χώρου, βρήκαμε μια ανεπίσημη αλλά άνετη είσοδο. Το συρματόπλεγμα είναι κομμένο εδώ και πολλά χρόνια, αν κρίνουμε από την ποσότητα της σκουριάς στο σημείο της τομής του. Αναρωτηθήκαμε τι νόημα έχει η περίφραξη, όταν ο καθένας μπορεί από εκείνο το ευρύχωρο άνοιγμα να περάσει ανενόχλητος και να κάνει ή να πάρει ό,τι θέλει. Αναρωτηθήκαμε ακόμη πόση πολυτέλεια θα ήταν η ύπαρξη ενός φύλακα, όχι μόνο για να φυλάει, αλλά και για να ανοίγει στους επισκέπτες, σ' όσους τουλάχιστον μυρίστηκαν την ύπαρξη της αρχαίας Αυλίδας και τόλμησαν να αψηφήσουν την απαγορευτική πινακίδα του Τσιμεντάδικου, για να φτάσουν ως εκεί.

Βρήκαμε το ναό της Αρτέμιδας καθαρό - συμβαίνει αυτό κατά περιόδους. Νιώθοντας την ιερότητα του χώρου, ταξιδέψαμε πολύ πίσω στο χρόνο, ως την Ιφιγένεια... Περάσαμε από τον πρόδομο στο σηκό και στο άδυτο, αγγίξαμε τα μαρμάρινα και πέτρινα λείψανα και στοχαστήκαμε ώρα, χωρίς να μιλούμε... Όμως, κάθε τόσο και λιγάκι, μας τρόμαζαν οι σειρήνες από το εργοτάξιο του Τσιμεντάδικου στο Μεγάλο Βουνό...

Αφήσαμε το ναό και προχωρήσαμε στον υπόλοιπο ανεσκαμμένο χώρο, εκεί που βρισκόταν ο Ξενών ή Καταγώγιον, ένα μεγάλο κτήριο, όπου διέμεναν οι επισκέπτες - προσκυνητές κατά την αρχαιότητα. Από τότε που πέθανε ο Θρεψιάδης (1962), το αρχαιολογικό έργο έμεινε στάσιμο.

Συναντήσαμε και μια πινακίδα της αρχαιολογικής υπηρεσίας, στην οποία υπάρχει ολόκληρο κείμενο για την ιστορία του ναού της Αρτέμιδος, μόνο που πρέπει να πας πολύ κοντά για να διακρίνεις τα γράμματα. Μα, για να πας κοντά, πρέπει να μπεις μέσα στην περίφραξη. Πώς; Από την τρύπα στη σίτα; Βρίσκεται καμιά εικοσαριά μέτρα νότια του ναού και κάπου 3 μέτρα μέσα από το συρματόπλεγμα, που απλώνεται κατά μήκος του δρόμου. Ποιος είχε την ιδέα να μπει η πινακίδα σ' αυτή τη θέση; Αφού έτσι κι αλλιώς είναι πάντα κλειστός ο χώρος, γιατί να μην είναι πιο κοντά στο ναό και πιο κοντά στο συρματόπλεγμα, δίνοντας τη δυνατότητα στον κατά σύμπτωση επισκέπτη να τη δει και να τη διαβάσει από την άκρη του δρόμου; Ψιλά γράμματα αυτά...

Νότια του ναού βρίσκονται δύο κτήρια που ήταν εργαστήρια κεραμεικής (αγγειοπλαστικής και κηροπλαστικής). Εντελώς παραμελημένος αυτός ο χώρος, όπου είχαν γίνει ανασκαφές από τον Ι. Θρεψιάδη. Τα ερείπια έχουν καλυφθεί από "αρχαία" χόρτα και βυθιζόμασταν στους μικρότερους ή μεγαλύτερους λάκκους. Ευτυχώς που δεν πέσαμε στο πηγάδι που μάθαμε εκ των υστέρων ότι υπάρχει εκεί κι έχει ανασκαφεί σε βάθος 4,5 μέτρων.

Συνωστισμός στο Μεγάλο Βαθύ. Τα Ναυπηγεία και η Interchem συγκόλλησαν τις επικράτειές τους. Η παραλία φραγμένη απ' άκρη σ' άκρη, δεν υπάρχει ελεύθερη πρόσβαση σ' όλο τον κόλπο. Και δεν έφτανε αυτό, επιχωματώνουν και τη θάλασσα. Οι ρύποι, ευλόγως, πνίγουν τον τόπο... Ασφυξία!

Καταφαγωμένο και παραμορφωμένο το Μεγάλο Βουνό, απ' όπου το Τσιμεντάδικο αντλεί την πρώτη ύλη (ασβεστόλιθο) για την κατασκευή τσιμέντου. Το περίεργο είναι ότι προτιμάται αυτό το βουνό με τα αρχαία λείψανα, ενώ υπάρχουν πιο πέρα αρκετά βουνά χωρίς αρχαιολογικό ενδιαφέρον.

Θλιμμένη πορεία στο Μικρό Βαθύ. Όλα σκεπασμένα από τσιμεντόσκονη και μόνο λίγο χορταράκι αντιστέκεται προσωρινά, χωρίς ελπίδα. Μια ταμπέλα προειδοποιεί για τους κινδύνους από την επαφή με το νερό της θάλασσας. Ένας καμπινές, διατηρητέο μνημείο της εταιρείας, ίσως σύμβολο πλέον, με αποδέκτη τη θάλασσα της Αυλίδας, εκεί που είχε αγκυροβολήσει ο ένδοξος στόλος των Παναχαιών...

Βιαστικό το τρένο, περνά δίπλα από το ναό της Αρτέμιδας στο πυκνό καθημερινό του δρομολόγιο Αθήνας - Χαλκίδας, σφυρίζοντας εφιαλτικά... "Σταμάτα τρένο, μην προχωράς, εγώ πεθαίνω κι εσύ σφυράς", έλεγε ένα παλιό λαϊκό τραγούδι... και πόσο ταιριάζει της Αυλίδας!

Η στάση της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας

Επικοινωνήσαμε τηλεφωνικά, μετά από αρκετές προσπάθειες, με την Έφορο Αρχαιοτήτων, κ. Αμαλία Καραπασχαλίδου, ελπίζοντας σε μια έγκυρη και υπεύθυνη ενημέρωση σχετικά με την κατάσταση των αρχαιολογικών χώρων της Αυλίδας.
Στην πρώτη μας γενική ερώτηση, η κ. Καραπασχαλίδου απάντησε με την εξής αφοπλιστική ερώτηση:
"Γιατί ασχολείστε με την Αυλίδα; Δεν υπάρχει κάτι άλλο πιο κοντά σας;". Μας χαρακτήρισε προκαταβολικά σκληρούς δημοσιογράφους και θεώρησε ότι επικρίνουμε το έργο της και ότι την ελέγχουμε, πριν καν προλάβουμε να θέσουμε κάποια ουσιαστικά ερωτήματα...
Δηλώνοντας ότι δεν μπορεί να στραφεί εναντίον της Υπηρεσίας της, υποστήριξε ότι δεν έχουν τη βοήθεια κανενός, ότι κάποιοι τους πολεμούν μα δεν ξέρουν ποιοι, κι ότι ωστόσο υπάρχει φροντίδα για τον αρχαιολογικό χώρο, δηλαδή ότι έχουν τοποθετηθεί πινακίδες!
Σ' αυτό το σημείο παρατηρήσαμε ότι οι πινακίδες δεν εξυπηρετούν κανένα σκοπό, αφού δεν είναι ικανές (λόγω της θέσης τους) να κατευθύνουν τον επισκέπτη προς τον αρχαιολογικό χώρο. Αναφέραμε μάλιστα την περίπτωση όπου η μικρή πινακίδα με την επιγραφή "Ναός Αυλιδείας Αρτέμιδας" βρίσκεται πίσω από μια μεγάλη πινακίδα του Τσιμεντάδικου, η οποία απαγορεύει τη διέλευση στους μη έχοντες εργασία! Η κ. Καραπασχαλίδου απάντησε ότι αυτό δεν είναι δική της δικαιοδοσία κι ευθύνη, συμπληρώνοντας ότι κάποιο άγνωστο χέρι τοποθετεί τις πινακίδες τους αλλού κι ότι η ίδια δεν μπορεί να μιλήσει για λογαριασμό της Εταιρείας Τσιμέντων! Κάτι τέτοιο, βέβαια, δεν το ζητήσαμε. Ως Προϊσταμένη της ΙΑ΄ΕΠΚΑ θα θέλαμε να μας μιλήσει η κ. Καραπασχαλίδου.
Έτσι, η σύντομη τηλεφωνική συνομιλία, μεταξύ του μαθητή Δημήτρη Αντωνίου και της Προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ευβοίας... έκλεισε απότομα ως εξής:

Μαθητής: Υπάρχουν κάποια προβλήματα στην Αυλίδα;
Προϊσταμένη: Τι είδους προβλήματα εννοείς; Δεν καταλαβαίνω...
Μαθητής: Εκεί, στην περιοχή...
Προϊσταμένη: Κοίταξε να δεις... για άλλου είδους προβλήματα μη με ρωτάς... για περιβαλλοντικά και τέτοια. Ρώτησε άλλους, δεν είμαι εγώ, δεν ανήκουμε σε περιβαλλοντικό...
Μαθητής: Όταν πήγαμε εκεί...
Προϊσταμένη: Εμείς έχουμε να κάνουμε με τις αρχαιότητες. Θα σου πω μόνο αυτό και θα κλείσω, διότι έχω πάρα πολλή δουλειά. Έχουμε αναθέσει και υποβάλαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού μελέτη ενοποίησης και ανάδειξης του αρχαιολογικού χώρου της Αυλίδας και περιμένουμε να εγκριθεί από...
Μαθητής: Πότε;
Προϊσταμένη: Είναι δυο χρόνια τώρα... Να εγκριθεί από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, διότι αν δεν εγκριθεί και μετά να εξευρεθεί χρηματοδότηση, εμείς δεν μπορούμε να προχωρήσουμε, πρέπει να έχουμε την έγκριση...
Μαθητής: Πώς θα αναδειχθεί;
Προϊσταμένη: Καλά, τώρα, δε θα σου πω αυτή τη στιγμή, να σου αναλύσω τη μελέτη. Η μελέτη έχει σταλεί στο Υπουργείο. Θα σου αναλύσω τώρα τη μελέτη πώς θα γίνει;

Μαθητής: Δυο λόγια μόνο...
Προϊσταμένη: Ε, δεν μπορώ να σου πω αυτή τη στιγμή, να σου αναλύσω ολόκληρη μελέτη...
Μαθητής: Όταν πήγαμε εκεί, βρήκαμε μια εικόνα μερικής (!) εγκατάλειψης, δεν υπήρχε φύλακας...
Προϊσταμένη: Μη μου λες ότι είναι εγκατάλειψη. Τη στιγμή που συνταξιοδοτήθηκε ο φύλακας, τι θέλεις να κάνω; Θα πάω να στηθώ εγώ;
Μαθητής: Και δεν μπορούμε να βρούμε κάποιον άλλο φύλακα;
Προϊσταμένη: Όχι, δεν μπορούμε! Νομίζεις ότι έτσι εύκολο είναι; Αυτά εγκρίνονται από το Υπουργείο Πολιτισμού. Ο φύλακας έχει συνταξιοδοτηθεί εδώ και 7-8 χρόνια. Έχει ζητηθεί αλλά δεν έχει αντικατασταθεί. Ποιον θα στείλω;
Μαθητής: Τι ενέργειες κάνατε γι' αυτό;
Προϊσταμένη: Λοιπόν, κοίταξε να δεις... επειδή αυτή τη στιγμή αισθάνομαι ότι είσαι ένας αυστηρός κριτής, έλα στην ηλικία μου, τράβηξε ό,τι έχω τραβήξει και δώσε τις μάχες που έχω δώσει εγώ, και μετά έλα να συζητήσουμε... έτσι αγόρι μου;
Μαθητής: Για τη λατόμηση του Μεγάλου Βουνού...
Προϊσταμένη: Σε αφήνω, σε αφήνω...
Μαθητής: Για τη λατόμηση του Μεγάλου Βουνού έχετε να μας πείτε κάτι;

Προϊσταμένη: Όχι, όχι! Τελειώνω, κλείνουμε. Εντάξει; Γεια χαρά!
Μαθητής: !!!

Τελευταίες Εξελιξεις!

Κάτι έχουμε ακούσει για την άρνηση του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, πριν δυόμισι χρόνια, να επιτρέψει τη συνέχιση της λατόμησης του Μεγάλου Βουνού στο Τσιμεντάδικο. Αλλά πριν από μερικούς μήνες δόθηκε και πάλι η άδεια. Πώς έγινε; Ποιοι συνηγόρησαν;

Ε Ξ Ο Δ Ο Σ

Αντί επιλόγου, οι στίχοι από την τραγωδία του Ευριπίδη "Ιφιγένεια η εν Αυλίδι"

(Σταχυολόγηση και μετάφραση από τον Δημήτρη Μπαρσάκη)

Έμολον αμφί παρακτίαν

ψάμαθον Αυλίδος εναλίας (στ. 164 - 165)

Πολύθυτον δε δι' άλσος Αρ -

τέμιδος ήλυθον ορομένα (στ. 185 - 186)

Πού το τας Αιδούς

ή το τας Αρετάς έχει

σθένειν τι πρόσωπον,

οπότε το μεν άσεπτον έχει

δύνασιν, α δ' Αρετά κατόπι -

σθεν θνατοίς αμελείται,

Ανομία δε νόμων κρατεί (στ. 1089 - 1095)

Φευ,

τίν' αν λάβοιμι των εμών αρχήν κακών; (στ. 1123 - 1124)

Δάκρυα παρέξω, ταύτα γαρ δυναίμεθ' αν (στ. 1215)

________________

Στο ακρογιάλι τ' αμμουδένιο έφτασα

της θαλασσόβρεχτης Αυλίδας (στ. 164 - 165)

Από της Άρτεμης το άλσος πέρασα,

όπου αμέτρητες προσφέρονται θυσίες (στ. 185 - 186)

Πού να 'ναι η Ντροπή

και πού η Αρετή

να 'ναι κρυμμένη,

αφού δεσπόζει πλέον η ασέβεια,

καθώς οι άνθρωποι

την Αρετή δε λογαριάζουν

κι η Ανομία κάθε νόμο καταργεί (στ. 1089 - 1095)

Αλίμονο,

των συμφορών μου πού να ψάξω την αρχή; (στ. 1123 - 1124)

Να κλάψω θέλω, μόνο τούτο μ' απομένει! (στ. 1215)

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΡΣΑΚΗΣ 

http://dimbarsak.blogspot.gr/2008/08/blog-post.html