Παρακάτω είναι ένα σημαντικό άρθρο σύγχρονου Ούγγρου δημοσιολόγου. Τοποθετεί τον
Έλληνα ΣΙΝΑ του 19ου αιώνα στο ίδιο επιχειρηματικό επίπεδο με τον Εβραίο Ρότσιλντ.
GYÖRGY KÖVÉR:
Rothschild – Σίνας – Wodianer
 |
| Salomon Mayer von Rothschild (1774 -1855) |
 |
| Anselm Rothschild (1803 -1874) |
Έχει το χρηματιστηριακό κεφάλαιο εθνικότητα;
Επιχειρώντας να δώσω μια πρώτη και γενική απάντηση θα πω ναι, τα κεφάλαια των κρατών-πιστωτών σίγουρα έχουν, αφού στο κάτω κάτω μιλάμε για εξαγωγές βρεταννικών,
γαλλικών, γερμανικών κεφαλαίων. Προκειμένου για τις οφειλέτριες χώρες δεν είναι τόσο σαφή τα πράγματα. Με μια δόση ειρωνείας θα έλεγα ότι στην περίπτωση των εισαγωγέων κεφαλαίων μάλλον το έλλειμμα (οφειλή) κεφαλαίων έχει μια εθνική διάσταση. Για να μείνουμε στην περιπτωσιολογία του 19ου αι., με την έννοια αυτή βλέπουμε να αναφέρονται ρωσικά, ουγγρικά, σερβικά ή και ελληνικά χρέη.
Εάν όμως εξετάσουμε από πιο κοντά τις διάφορες μορφές της ροής κεφαλαίων, θα βρούμε ότι στην αγορά των μεγάλων επενδύσεων (κρατικός δανεισμός, έργα υποδομής, εμπορικές και βιομηχανικές επενδύσεις) οι δανειοδοτήσεις γίνονται μέσα από διεθνείς κοινοπραξίες, οι οποίες συνδέουν τα κατά τόπους κέντρα της διεθνούς κεφαλαιαγοράς. Από τα χρέη μόνο τα κρατικά δάνεια (χρέη του Δημοσίου, κρατικές συγκοινωνιακές και βιομηχανικές επιχειρήσεις) φέρουν τη «σφραγίδα» του εθνικού κράτους, ενώ τα ιδιωτικά (και απευθείας) δάνεια συνδέουν άμεσα τους διεθνείς παίκτες της αγοράς και τους εγχώριους επιχειρηματίες, με το έθνος να παίζει απλώς τον ρόλο του οικονομικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος ως ένα είδος διαμεσολαβητή. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, από τους ναπολεόντειους πολέμους μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων όσο και στη μετέπειτα Δυαδική Μοναρχία, η Βιέννη έπαιξε τον ρόλο ενός διεθνούς κέντρου του κεφαλαίου. Μ’ όλο που στην Αυστροουγγαρία στο δεύτερο μισό του 19ου αι. τα χρηματιστήρια των διαφόρων χωρών (επαρχιών) άνοιξαν το ένα μετά το άλλο σε μια προσπάθεια αποκέντρωσης της αγοράς αξιών, σε διεθνή κλίμακα η σημασία τους στις χρηματιστηριακές συναλλαγές ήταν πολύ μικρή. Αν και δεν ίσχυε πια η ρήση του Metternich ότι τα Βαλκάνια αρχίζουν στη Rennweg, εκεί όπου τελείωνε ο κήπος του, ωστόσο για την ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά η Βιέννη εξακολουθούσε να είναι το πιο ανατολικό κέντρο (παρά το γεγονός ότι χωρίς τα «χρηματιστηριακά υποκαταστήματα» της Πράγας, της Πέστης κλπ. δεν θα είχε την ίδια σημασία ως πόλος έλξης). [1]
Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που όσοι από τους τραπεζίτες των ακριτικών αυτών περιοχών ήθελαν να συνδεθούν με τις διεθνείς αγορές αξιών, έπρεπε αναγκαστικά να προσανατολιστούν προς τη Βιέννη.
γαλλικών, γερμανικών κεφαλαίων. Προκειμένου για τις οφειλέτριες χώρες δεν είναι τόσο σαφή τα πράγματα. Με μια δόση ειρωνείας θα έλεγα ότι στην περίπτωση των εισαγωγέων κεφαλαίων μάλλον το έλλειμμα (οφειλή) κεφαλαίων έχει μια εθνική διάσταση. Για να μείνουμε στην περιπτωσιολογία του 19ου αι., με την έννοια αυτή βλέπουμε να αναφέρονται ρωσικά, ουγγρικά, σερβικά ή και ελληνικά χρέη.
Εάν όμως εξετάσουμε από πιο κοντά τις διάφορες μορφές της ροής κεφαλαίων, θα βρούμε ότι στην αγορά των μεγάλων επενδύσεων (κρατικός δανεισμός, έργα υποδομής, εμπορικές και βιομηχανικές επενδύσεις) οι δανειοδοτήσεις γίνονται μέσα από διεθνείς κοινοπραξίες, οι οποίες συνδέουν τα κατά τόπους κέντρα της διεθνούς κεφαλαιαγοράς. Από τα χρέη μόνο τα κρατικά δάνεια (χρέη του Δημοσίου, κρατικές συγκοινωνιακές και βιομηχανικές επιχειρήσεις) φέρουν τη «σφραγίδα» του εθνικού κράτους, ενώ τα ιδιωτικά (και απευθείας) δάνεια συνδέουν άμεσα τους διεθνείς παίκτες της αγοράς και τους εγχώριους επιχειρηματίες, με το έθνος να παίζει απλώς τον ρόλο του οικονομικού και πολιτισμικού περιβάλλοντος ως ένα είδος διαμεσολαβητή. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, από τους ναπολεόντειους πολέμους μέχρι και τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, τόσο στην Αυτοκρατορία των Αψβούργων όσο και στη μετέπειτα Δυαδική Μοναρχία, η Βιέννη έπαιξε τον ρόλο ενός διεθνούς κέντρου του κεφαλαίου. Μ’ όλο που στην Αυστροουγγαρία στο δεύτερο μισό του 19ου αι. τα χρηματιστήρια των διαφόρων χωρών (επαρχιών) άνοιξαν το ένα μετά το άλλο σε μια προσπάθεια αποκέντρωσης της αγοράς αξιών, σε διεθνή κλίμακα η σημασία τους στις χρηματιστηριακές συναλλαγές ήταν πολύ μικρή. Αν και δεν ίσχυε πια η ρήση του Metternich ότι τα Βαλκάνια αρχίζουν στη Rennweg, εκεί όπου τελείωνε ο κήπος του, ωστόσο για την ευρωπαϊκή κεφαλαιαγορά η Βιέννη εξακολουθούσε να είναι το πιο ανατολικό κέντρο (παρά το γεγονός ότι χωρίς τα «χρηματιστηριακά υποκαταστήματα» της Πράγας, της Πέστης κλπ. δεν θα είχε την ίδια σημασία ως πόλος έλξης). [1]
Δεν είναι, λοιπόν, τυχαίο που όσοι από τους τραπεζίτες των ακριτικών αυτών περιοχών ήθελαν να συνδεθούν με τις διεθνείς αγορές αξιών, έπρεπε αναγκαστικά να προσανατολιστούν προς τη Βιέννη.
Οι τρεις οικογενειακές επιχειρήσεις του τίτλου της ανακοίνωσής μου (οι οποίες έπαιξαν καίριο ρόλο στο ξεκίνημα του κρατικού δανεισμού μετά τον Συμβιβασμό του 1867) είχαν φθάσει μέχρι τη Βιέννη μέσα από πολύ διαφορετικές διαδρομές, οι οποίες εξάλλου είναι αρκούντως γνωστές και γι’ αυτό θα αναφερθώ πολύ σύντομα στις ιδιαιτερότητές τους.
Rothschild
1. Οι Rothschild, ως γνωστόν, εξόρμησαν από τη Judengasse της Φραγκφούρτης στα μεγάλα κέντρα της ευρωπαϊκής χρηματαγοράς. Όπως δείχνουν και τα πέντε διαπλεκόμενα βέλη του θυρεού τους, η «ομόνοια» των πέντε αδελφών ένωνε το Λονδίνο, το Παρίσι, τη Φραγκφούρτη, τη Βιέννη και τη Νεάπολη (το οικόσημο της αυστριακής βαρονείας του 1822 είχε ως έμβλημα το «concordia – integritas – industria»). Από τα δέκα παιδιά του Mayer Amschel Rothschild που επέζησαν, ο δευτερότοκος Salomon (1774–1855) ίδρυσε τον οίκο της Βιέννης μετά τους ναπολεόντειους πολέμους („S. M. Rothschild”), και μετά τον θάνατό του τον συνέχισε ο μόνος γιος του Anselm (1803–1874).[2]
 |
| Kutkutátyi Demeter nemesi címere |
 |
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΣΙΝΑΣ
20 Νοεμβρίου 1783 - 18 Μαΐου 1856
|
 |
| ΣΙΜΩΝ ΣΙΝΑΣ (1810-1876) |
Σίνας
2. Οι Σίνα ήρθαν από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, τη Μοσχόπολη (της σημερινής Αλβανίας) μέσω της Νις στη Βιέννη στα τέλη του 18ου αι. Ο ιδρυτής του οίκου της Βιέννης, ο Σίμων Σίνας ο Πρεσβύτερος είχε γεννηθεί στη Μοσχόπολη και πήρε σύζυγο πρώτα από τη Νις (1782) και στη συνέχεια από τη Βιέννη. Η εταιρία του διακινούσε κυρίως εμπορεύματα της Εγγύς Ανατολής, αλλά σύντομα επεκτάθηκε και στον τραπεζικό τομέα. Το 1818 του απονεμήθηκε τίτλος ευγενείας με κτήματα στο Hodos και Kizdia. Πέθανε το 1822. Ο γιος του Γεώργιος Σίνας (Νις, 1783 – Βιέννη, 1856) παντρεύτηκε το 1809 την Κατερίνα Derra, Ελληνίδα της Ουγγαρίας, και στην επιχείρηση συνεταιρίστηκε με τον ετεροθαλή αδελφό του, τον Johann Σίνα (Βιέννη, 1804–1869). Το 1811 πήρε την αυστριακή ιθαγένεια και το 1832 τον τίτλο του βαρόνου της Αυστρίας. Στο τέλος της ζωής του έγινε υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας. Ο γιος του από τον πρώτο γάμο του, ο Σίμων ο Νεότερος (Βιέννη, 1810–1876) παντρεύτηκε επίσης μια Ελληνίδα της Ουγγαρίας (την Ιφιγένεια Γκίκα, 1835) και την ίδια χρονιά μπήκε και στην πατρική επιχείρηση. Μετά τον θάνατο, το 1856, του πατέρα του άφησε τη διοίκηση του οίκου της Βιέννης („S. G. Sina”) στον θείο του (ετεροθαλή αδελφό του πατέρα του), ο οποίος ήδη απασχολείτο εκεί και στράφηκε στη διαχείριση των κτημάτων του που βρίσκονταν κυρίως στην Ουγγαρία. Αφού δεν είχε άρρενα απόγονο, μετά τον θάνατό του η χήρα του προχώρησε στην εκκαθάριση της εταιρίας σύμφωνα με την τελευταία βούλησή του. [3]
Wodianer
 |
| ΣΑΜΟΥΗΛ Wodianer |
3. Εάν ο δρόμος των Σίνα περνούσε μέσω Βιέννης προς την Ουγγαρία, οι Wodianer, που ξεκίνησαν από τη Βοημία, έφθασαν διά της τεθλασμένης, μέσω Ουγγαρίας (Μπάτσκα) στη Βιέννη. Ο Σαμουήλ Wodianer γεννήθηκε στο Szeged και το 1828 ζήτησε και πήρε άδεια εγκατάστασης από το Δημοτικό Συμβούλιο της Πέστης όπου το 1834 άνοιξε επιχείρηση χονδρικού εμπορίου. Ο μεγαλύτερός του γιος Μαυρίκιος (Szeged, 1810 – Baden, 1885) έμαθε τα μυστικά της τέχνης στην πατρική επιχείρηση από το 1825 έως το 1829 και συνεταιρίστηκε το 1830. Από το 1833 ως το 1840 ήταν εταίρος στην επιχείρηση χονδρικής „Wodianer & Sohn” στην Πέστη και το 1840 ζήτησε άδεια χονδρικής πώλησης για την εταιρία με την επωνυμία „Moritz Wodianer”, παραμένοντας εταίρος και στην πατρική επιχείρηση. Στην εκπαίδευση του μικρότερου αδελφού, του Αλβέρτου (Szeged, 1818 – Βουδαπέστη, 1898) σημαντικό ρόλο έπαιξε η πρακτική εξάσκηση στην Αγγλία. Το 1838 πήρε άδεια γενικού διευθυντή στην Πέστη και το 1846 μπήκε συνεταίρος στην πατρική εταιρία. Όπως ο Οίκος Σίνα, έτσι και οι οίκοι των Wodianer στη Βιέννη και στην Πέστη δραστηριοποιήθηκαν κυρίως στο εμπόριο μαλλιού και καπνών, ενώ παράλληλα ασχολούνταν με τραπεζικές συναλλαγές και συναλλαγματικές. Ο πατέρας, ο Σαμουήλ έλαβε ουγγρικό τίτλο ευγενείας μαζί με τα παιδιά του το 1844, αποκτώντας δικαίωμα χρήσης του προσωνυμίου «kapriorai» («ο εκ Kapriora»). Αργότερα, το 1863 ο Μαυρίκιος πήρε τίτλο βαρόνου της Αυστρίας και το 1874 της Ουγγαρίας, ο δε Αλβέρτος το 1886 της Ουγγαρίας. Ο Μαυρίκιος το 1860 έγινε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και το 1863 υποδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας της Αυστρίας. Η διάδοχος εταιρία της Πέστης („Albert Wodianer”) έκλεισε το 1868. Μετά τον θάνατο του Μαυρίκιου, το 1885, ο μοναδικός του γιος δεν συνέχισε την πατρική επιχείρηση, τον τραπεζικό οίκο της Βιέννης. [4]
Μετά την αναδρομή στους παράλληλους βίους, ας σταθούμε λίγο στον παράγοντα «θρησκεία» που έπαιζε καθοριστικό ρόλο στο εθνοπολιτισμικό περιβάλλον των οικογενειακών επιχειρήσεων.
Οι περισσότερο διεθνοποιημένοι Rothschild και Σίνα στα μέσα του 19ου αι. έμεναν αυστηρά προσηλωμένοι στη ισραηλιτική θρησκεία και στην ορθοδοξία, αντιστοίχως, καθώς και στη θρησκευτική ενδογαμία.
Περιέργως, η διαφύλαξη της εθνοπολιτισμικής ταυτότητας συμβάδιζε με την υπερεθνικότητα. Αξίζει να παραθέσουμε μια παρατήρηση του Ferenc Pulszky, ο οποίος αναφερόμενος ακριβώς στους Βιεννέζους Rothschild και Σίνα επεσήμαινε την ανεκτικότητα αυτών των μεγιστάνων του χρήματος απέναντι στους Ούγγρους και την κατανόηση που έδειχναν τόσο για τη σχολαστικότητα και λιτότητα του αστού, όσο και για την σπατάλη του αριστοκράτη: «Τα τεράστια πλούτη κάνουν τον κάτοχό τους πολίτη της οικουμένης, ο οποίος κατανοεί και συνηθίζει τόσο τη λιτότητα και μεθοδικότητα του Γερμανού αστού, όσο και την απλοχεριά του Μαγυάρου αριστοκράτη».[5] Αντίθετα, από τους Wodianer που είχαν στενότερη σύνδεση με την Αυτοκρατορία των Αψβούργων και αντίστοιχο πολυπολιτισμικό υπόβαθρο, πρώτος ο Μαυρίκιος άλλαξε θρησκεία στις αρχές της δεκαετίας του ’30, για να τον ακολουθήσει λίγο πριν από την απονομή του τίτλου ευγενείας ο πατέρας του Σαμουήλ. Όπως φαίνεται, πριν από τη χειραφέτηση των Εβραίων η επιθυμία της κοινωνικής ανόδου απαιτούσε στην Ουγγαρία ριζικές στρατηγικές προσαρμογής.
Οι προαναφερόμενοι εμποροτραπεζίτες αρχικά ήταν ανταγωνιστές στη Βιέννη και ουσιαστικά η δεκαετία του 1860 έφερε τις περιστάσεις που τους υποχρέωσαν να εμφανιστούν ως εταίροι κοινοπραξιών σε πολλές επενδύσεις, χορηγήσεις κρατικών δανείων και συγκοινωνιακές εταιρίες. Σ’ αυτό ακριβώς έγκειται και η ουσία της κοινοπραξίας, η οποία δεν επιβάλλει τυπικά μία και μοναδική εταιρική οργάνωση στους συντελεστές της αγοράς, αλλά αντίθετα συσπειρώνει τους κοινοπρακτούντες εταίρους «χωρίς αλληλεγγύη» σε μια χαλαρή ένωση.[6] Για παράδειγμα, το 1864 η κυβέρνηση της Βιέννης αναγκάστηκε να εκδώσει δύο ομολογιακά δάνεια. Το ένα ήταν το λαχειοφόρο δάνειο ύψους 40 εκατομμυρίων φιορινίων, στο οποίο συμμετείχαν τόσο ο Όμιλος Σίνα–Wodianer, όσο και η συμμαχία Rothschild–Creditanstalt. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε ένα δάνειο σε άργυρο ύψους 70 εκατομμυρίων φιορινίων, στο οποίο ο Σίνας και ο Wodianer συνεταιρίστηκαν με τους Baring του Λονδίνου και τη νεοϊδρυθείσα ΑγγλοΑυστριακή Τράπεζα. Η τελευταία αυτή συναλλαγή έως το τέλος του 1864 δεν είχε φέρει παρά μόνο πενιχρά αποτελέσματα, ούτως ώστε χρειάστηκε να μειωθεί το ποσό έκδοσης και να αναζητηθούν άλλοι πόροι για τη συμπλήρωση του απαιτούμενου ποσού.[7]
Οι προαναφερόμενοι εμποροτραπεζίτες αρχικά ήταν ανταγωνιστές στη Βιέννη και ουσιαστικά η δεκαετία του 1860 έφερε τις περιστάσεις που τους υποχρέωσαν να εμφανιστούν ως εταίροι κοινοπραξιών σε πολλές επενδύσεις, χορηγήσεις κρατικών δανείων και συγκοινωνιακές εταιρίες. Σ’ αυτό ακριβώς έγκειται και η ουσία της κοινοπραξίας, η οποία δεν επιβάλλει τυπικά μία και μοναδική εταιρική οργάνωση στους συντελεστές της αγοράς, αλλά αντίθετα συσπειρώνει τους κοινοπρακτούντες εταίρους «χωρίς αλληλεγγύη» σε μια χαλαρή ένωση.[6] Για παράδειγμα, το 1864 η κυβέρνηση της Βιέννης αναγκάστηκε να εκδώσει δύο ομολογιακά δάνεια. Το ένα ήταν το λαχειοφόρο δάνειο ύψους 40 εκατομμυρίων φιορινίων, στο οποίο συμμετείχαν τόσο ο Όμιλος Σίνα–Wodianer, όσο και η συμμαχία Rothschild–Creditanstalt. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε ένα δάνειο σε άργυρο ύψους 70 εκατομμυρίων φιορινίων, στο οποίο ο Σίνας και ο Wodianer συνεταιρίστηκαν με τους Baring του Λονδίνου και τη νεοϊδρυθείσα ΑγγλοΑυστριακή Τράπεζα. Η τελευταία αυτή συναλλαγή έως το τέλος του 1864 δεν είχε φέρει παρά μόνο πενιχρά αποτελέσματα, ούτως ώστε χρειάστηκε να μειωθεί το ποσό έκδοσης και να αναζητηθούν άλλοι πόροι για τη συμπλήρωση του απαιτούμενου ποσού.[7]
 |
| Dogály János és Szilárd nemesi címere |
Ο ανταγωνισμός επέβαλε και την κοινοπραξία των τριών τραπεζικών οίκων για τη σύσταση ανώνυμης εταιρίας που θα εκμεταλλευόταν τη Γέφυρα των Αλυσίδων που συνέδεε την Πέστη με τη Βούδα. Σίγουρα θα γίνει επανειλημμένα αναφορά στο θέμα αυτό στο συνέδριο. Για τον λόγο αυτό εδώ θα αρκεστώ να αναφέρω τον καίριο ρόλο που διαδραμάτισε η τριανδρία Rothschild – Σίνα – Wodianer το 1870, όταν η γέφυρα εξαγοράστηκε από το ουγγρικό Δημόσιο. Στον τελευταίο ισολογισμό της «Γέφυρας των Αλυσίδων Α.Ε.» αναφέρεται ότι το 1869 κυκλοφορούσαν μετοχές αξίας 5.153.505 φιορινίων.[8] Δεν γνωρίζουμε την κατανομή του συνολικού αριθμού, ξέρουμε όμως θετικά ότι το καλοκαίρι του 1870 οι βιεννέζικοι οίκοι των Rothschild, Σίνα και Wodianer παρέδωσαν στο Κεντρικό Δημόσιο Ταμείο της Βούδας συνολικά 3335 μετοχές της «Γέφυρας των Αλυσίδων», ζητώντας ως αντάλλαγμα για τους μετόχους 2.301.150 φιορίνια. Δεν γνωρίζουμε ποιοι είχαν στην κατοχή τους τις μετοχές, πάντως ενδεικτικό του συσχετισμού δυνάμεων είναι το γεγονός ότι οι περισσότερες μετοχές παραδόθηκαν από τον Σίνα (1278 τίτλοι) και τον Rothschild (1277 τίτλοι) – η διαφορά της μιάς μετοχής κάλλιστα θα μπορούσε να θεωρηθεί και συμβολική –, ενώ ο Wodianer πρόσφερε 715 τίτλους.[9]
Η εξαγορά, εξάλλου, καλύφθηκε από την ουγγρική κυβέρνηση από το «λαχειοφόρο ομολογιακό δάνειο του Βασιλείου της Ουγγαρίας» (νόμος 10/1870), το οποίο προοριζόταν γενικά για την ανάπτυξη της πρωτεύουσας. Ήταν η πρώτη φορά που η ουγγρική πολιτεία συμβλήθηκε με μια κοινοπραξία στην οποία συμμετείχε ο Οίκος S.M. von Rothschild της Βιέννης.[10] Και αυτό επειδή για την πρώτη κρατική πιστωτική συναλλαγή μετά τον Συμβιβασμό του 1867, το «δάνειο των σιδηροδρόμων» ύψους 80 εκατομμυρίων, ο τότε υπουργός Οικονομικών Menyhért Lónyay υπέγραψε το 1868 συμβόλαιο – μέσω του Παριζιάνου Maurice Haber – επίτηδες με τη νεοσύστατη γαλλική Société Générale (SG) και όχι με τη Βιέννη.[11] Δεν μπορούμε να υπεισέλθουμε τώρα στους συγκεκριμένους λόγους της αποτυχίας αυτής της έκδοσης (λάθος επιλογή της χρονικής στιγμής, ενέργειες ανταγωνιστών κά.), πάντως είναι γεγονός ότι η ουγγρική κυβέρνηση με μια έξυπνη κίνηση κράτησε για λογαριασμό της τα αδιάθετα ομόλογα (αποφεύγοντας για το μέρος αυτό την υποχρέωση καταβολής τόκων). Τελικά η πώληση των υπόλοιπων σιδηροδρομικών ομολόγων πέρασε στα χέρια των Rothschild: σύμφωνα με την έκθεση του υπουργού Οικονομικών Károly Kerkapoly από τα 40.523 ομόλογα που στα τέλη του 1871 ανήκαν στο ουγγρικό Δημόσιο τα 33.471 είχαν κατατεθεί στον οίκο των αδελφών «de Rothschild» στο Παρίσι, ενώ στη Βιέννη την ίδια χρονιά ο τραπεζικός οίκος του Μαυρίκιου Wodianer έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εξαργύρωση των ομολόγων και των τοκομεριδίων.[12]
Παρ’ όλα αυτά, ή μάλλον ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, για τη σύναψη των επόμενων δύο κρατικών δανείων (δάνεια σε άργυρο του 1871 και 1873, της τάξεως των 30 και 54 εκατομμυρίων, αντιστοίχως) η ουγγρική κυβέρνηση πειραματίστηκε και πάλι με μια άλλη κοινοπραξία, εκείνη της Franko–Magyar Bank του Ομίλου Erlanger που συστάθηκε το 1869.[13] Και μόνο την εποχή της κρίσης και του κραχ του 1873, στα πρόθυρα της κρατικής πτώχευσης στράφηκε ξανά στην κοινοπραξία των Rothschild.
Τέλη Ιουλίου 1873 ο υπουργός Οικονομικών Károly Kerkapoly κάλεσε στο γραφείο του «για μια επείγουσα και σπουδαία υπόθεση» τον Antal Lukács, διευθυντή της Ουγγρικής Κτηματικής Τράπεζας και τον Vince Weninger, γενικό διευθυντή της Γενικής Πιστωτικής Τράπεζας Ουγγαρίας. Η σπουδαία υπόθεση δεν ήταν τίποτε άλλο από την επαπειλούμενη αδυναμία πληρωμών του ουγγρικού Δημοσίου. Ο Kerkapoly είπε ότι υποθήκευσε όλα τα αξιόγραφά του («περίπου 15 εκατομμύρια φιορίνια για 8 εκατομμύρια») και ότι «γίνονται απαιτητά μεγάλα ποσά και έχει ήδη χρεωθεί για τα ποσοστά του Ιουλίου και για την εισφορά του δημόσιου χρέους». Στην ερώτηση για το ύψος του ποσού ο Kerkapoly είπε ότι τον Αύγουστο χρειάζεται 3 εκατομμύρια και τον Σεπτέμβριο άλλα 2 εκατομμύρια. Όπως έγραφε ο Weninger: «μετέβην στη Βιέννη και αφού έπεισα τον Wodianer, πήγα στο CreditAnstalt και τελικά δέχτηκαν 5 εκατομμύρια δάνειο με αποδοχή συναλλαγματικών υπό τον όρο ότι θα έμπαινε και ο Rothschild στην κοινοπραξία και η Nationalbank θα προεξοφλούσε τις συναλλαγματικές χωρίς να χρεώνεται με αυτές το πιστωτικό όριο των τραπεζών. Το απόγευμα είχαμε μια μεγάλη διαβούλευση και ο Wodianer υποσχέθηκε να μεσολαβήσει στη Nationalbank για την ουγγρική κυβέρνηση. Στην κοινοπραξία μπήκε και ο Σίνας». Αυτό είναι εν συντομία το ιστορικό της γένεσης του αυστριακοουγγρικού σκέλους της ουγγρικής κοινοπραξίας Rothschild.[14] Είναι διαφωτιστική η διαδρομή και η σειρά: Wodianer – CreditAnstalt – Rothschild – Nationalbank – Sina.
Η προσφορά, λοιπόν, της κοινοπραξίας αναφερόταν σε αποδοχή συναλλαγματικών ύψους 5 εκατομμυρίων. Στις συναλλαγματικές τρίμηνης διάρκειας από τις προαναφερόμενες εταιρίες (CreditAnstalt, Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας, Rothschild, Sina, Wodianer) οι μεν αναγράφονται ως εκδότες, οι δε ως αποδέκτες και είναι «εις διαταγήν» (ordre) του κεντρικού δημόσιου ταμείου. Το δάνειο μπορεί να παραταθεί για άλλους τρεις μήνες. Ο Weninger, γενικός διευθυντής της Γενικής Πιστωτικής Τράπεζας της Ουγγαρίας δεν έκρυβε τη δυσαρέσκειά του με τον υπουργό: «... ζητούσε 3 εκατομμύρια για ολόκληρο τον Αύγουστο, μετά ήθελε να αρκεστεί στα 2,5 εκατομμύρια και τελικά πίεσε να πάρει τα πέντε εκατομμύρια μέσα σε πέντε ημέρες. Άλλη μία απόδειξη ότι ο Κ. ποτέ δεν ξέρει πόσα έχει και τι θέλει. Ντρέπομαι διότι και πάλι εκτέθηκε στους συνεταίρους μας της Βιέννης. Όπως μαθαίνω, από τα 5 εκατομμύρια του έμειναν μόνο 300.000 φιορίνια. Υποπτεύομαι ότι και πάλι βρέθηκε σε δύσκολη θέση, διότι έκλεισε ραντεβού για σήμερα στις 5 το απόγευμα. Πού θα καταλήξουμε; Με την επιπολαιότητα, την προχειρότητα και τη μίζερη δημοσιονομική πολιτική η σύγχυση και η αδυναμία πληρωμής μπορούν να εκδηλωθούν σε ανύποπτο χρόνο.» (Υπογράμμιση δική μου – Gy. K.). [15]
Η προμήθεια για τις 100 συναλλαγματικές, αξίας 50.000 φιορινίων εκάστη, ανερχόταν σε 50.000 φιορίνια. Από τους αποδέκτες η CreditAnstalt είχε 50%, ο οίκος Rothschild της Βιέννης 20%, ο Σίνας και ο Wodianer από 15% ο καθένας και η Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας είχε αναλάβει τον ρόλο του εκδότη.
Η εξαγορά, εξάλλου, καλύφθηκε από την ουγγρική κυβέρνηση από το «λαχειοφόρο ομολογιακό δάνειο του Βασιλείου της Ουγγαρίας» (νόμος 10/1870), το οποίο προοριζόταν γενικά για την ανάπτυξη της πρωτεύουσας. Ήταν η πρώτη φορά που η ουγγρική πολιτεία συμβλήθηκε με μια κοινοπραξία στην οποία συμμετείχε ο Οίκος S.M. von Rothschild της Βιέννης.[10] Και αυτό επειδή για την πρώτη κρατική πιστωτική συναλλαγή μετά τον Συμβιβασμό του 1867, το «δάνειο των σιδηροδρόμων» ύψους 80 εκατομμυρίων, ο τότε υπουργός Οικονομικών Menyhért Lónyay υπέγραψε το 1868 συμβόλαιο – μέσω του Παριζιάνου Maurice Haber – επίτηδες με τη νεοσύστατη γαλλική Société Générale (SG) και όχι με τη Βιέννη.[11] Δεν μπορούμε να υπεισέλθουμε τώρα στους συγκεκριμένους λόγους της αποτυχίας αυτής της έκδοσης (λάθος επιλογή της χρονικής στιγμής, ενέργειες ανταγωνιστών κά.), πάντως είναι γεγονός ότι η ουγγρική κυβέρνηση με μια έξυπνη κίνηση κράτησε για λογαριασμό της τα αδιάθετα ομόλογα (αποφεύγοντας για το μέρος αυτό την υποχρέωση καταβολής τόκων). Τελικά η πώληση των υπόλοιπων σιδηροδρομικών ομολόγων πέρασε στα χέρια των Rothschild: σύμφωνα με την έκθεση του υπουργού Οικονομικών Károly Kerkapoly από τα 40.523 ομόλογα που στα τέλη του 1871 ανήκαν στο ουγγρικό Δημόσιο τα 33.471 είχαν κατατεθεί στον οίκο των αδελφών «de Rothschild» στο Παρίσι, ενώ στη Βιέννη την ίδια χρονιά ο τραπεζικός οίκος του Μαυρίκιου Wodianer έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στην εξαργύρωση των ομολόγων και των τοκομεριδίων.[12]
Παρ’ όλα αυτά, ή μάλλον ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο, για τη σύναψη των επόμενων δύο κρατικών δανείων (δάνεια σε άργυρο του 1871 και 1873, της τάξεως των 30 και 54 εκατομμυρίων, αντιστοίχως) η ουγγρική κυβέρνηση πειραματίστηκε και πάλι με μια άλλη κοινοπραξία, εκείνη της Franko–Magyar Bank του Ομίλου Erlanger που συστάθηκε το 1869.[13] Και μόνο την εποχή της κρίσης και του κραχ του 1873, στα πρόθυρα της κρατικής πτώχευσης στράφηκε ξανά στην κοινοπραξία των Rothschild.
Τέλη Ιουλίου 1873 ο υπουργός Οικονομικών Károly Kerkapoly κάλεσε στο γραφείο του «για μια επείγουσα και σπουδαία υπόθεση» τον Antal Lukács, διευθυντή της Ουγγρικής Κτηματικής Τράπεζας και τον Vince Weninger, γενικό διευθυντή της Γενικής Πιστωτικής Τράπεζας Ουγγαρίας. Η σπουδαία υπόθεση δεν ήταν τίποτε άλλο από την επαπειλούμενη αδυναμία πληρωμών του ουγγρικού Δημοσίου. Ο Kerkapoly είπε ότι υποθήκευσε όλα τα αξιόγραφά του («περίπου 15 εκατομμύρια φιορίνια για 8 εκατομμύρια») και ότι «γίνονται απαιτητά μεγάλα ποσά και έχει ήδη χρεωθεί για τα ποσοστά του Ιουλίου και για την εισφορά του δημόσιου χρέους». Στην ερώτηση για το ύψος του ποσού ο Kerkapoly είπε ότι τον Αύγουστο χρειάζεται 3 εκατομμύρια και τον Σεπτέμβριο άλλα 2 εκατομμύρια. Όπως έγραφε ο Weninger: «μετέβην στη Βιέννη και αφού έπεισα τον Wodianer, πήγα στο CreditAnstalt και τελικά δέχτηκαν 5 εκατομμύρια δάνειο με αποδοχή συναλλαγματικών υπό τον όρο ότι θα έμπαινε και ο Rothschild στην κοινοπραξία και η Nationalbank θα προεξοφλούσε τις συναλλαγματικές χωρίς να χρεώνεται με αυτές το πιστωτικό όριο των τραπεζών. Το απόγευμα είχαμε μια μεγάλη διαβούλευση και ο Wodianer υποσχέθηκε να μεσολαβήσει στη Nationalbank για την ουγγρική κυβέρνηση. Στην κοινοπραξία μπήκε και ο Σίνας». Αυτό είναι εν συντομία το ιστορικό της γένεσης του αυστριακοουγγρικού σκέλους της ουγγρικής κοινοπραξίας Rothschild.[14] Είναι διαφωτιστική η διαδρομή και η σειρά: Wodianer – CreditAnstalt – Rothschild – Nationalbank – Sina.
Η προσφορά, λοιπόν, της κοινοπραξίας αναφερόταν σε αποδοχή συναλλαγματικών ύψους 5 εκατομμυρίων. Στις συναλλαγματικές τρίμηνης διάρκειας από τις προαναφερόμενες εταιρίες (CreditAnstalt, Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας, Rothschild, Sina, Wodianer) οι μεν αναγράφονται ως εκδότες, οι δε ως αποδέκτες και είναι «εις διαταγήν» (ordre) του κεντρικού δημόσιου ταμείου. Το δάνειο μπορεί να παραταθεί για άλλους τρεις μήνες. Ο Weninger, γενικός διευθυντής της Γενικής Πιστωτικής Τράπεζας της Ουγγαρίας δεν έκρυβε τη δυσαρέσκειά του με τον υπουργό: «... ζητούσε 3 εκατομμύρια για ολόκληρο τον Αύγουστο, μετά ήθελε να αρκεστεί στα 2,5 εκατομμύρια και τελικά πίεσε να πάρει τα πέντε εκατομμύρια μέσα σε πέντε ημέρες. Άλλη μία απόδειξη ότι ο Κ. ποτέ δεν ξέρει πόσα έχει και τι θέλει. Ντρέπομαι διότι και πάλι εκτέθηκε στους συνεταίρους μας της Βιέννης. Όπως μαθαίνω, από τα 5 εκατομμύρια του έμειναν μόνο 300.000 φιορίνια. Υποπτεύομαι ότι και πάλι βρέθηκε σε δύσκολη θέση, διότι έκλεισε ραντεβού για σήμερα στις 5 το απόγευμα. Πού θα καταλήξουμε; Με την επιπολαιότητα, την προχειρότητα και τη μίζερη δημοσιονομική πολιτική η σύγχυση και η αδυναμία πληρωμής μπορούν να εκδηλωθούν σε ανύποπτο χρόνο.» (Υπογράμμιση δική μου – Gy. K.). [15]
Η προμήθεια για τις 100 συναλλαγματικές, αξίας 50.000 φιορινίων εκάστη, ανερχόταν σε 50.000 φιορίνια. Από τους αποδέκτες η CreditAnstalt είχε 50%, ο οίκος Rothschild της Βιέννης 20%, ο Σίνας και ο Wodianer από 15% ο καθένας και η Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας είχε αναλάβει τον ρόλο του εκδότη.
Πίνακας 1
Κατανομή των αποδοχών συναλλαγματικών της ουγγρικής
κυβέρνησης στη Βιέννη (Αύγουστος 1873)
κυβέρνησης στη Βιέννη (Αύγουστος 1873)
Ημερομηνία
|
Εκδότης
|
Αποδέκτες
| |||
Γ. Πιστωτική
|
S.G. Sina
|
M. Wodianer
|
S.M. Rothschild
|
Credit Anstalt
| |
07.08.1873
|
300 000
|
300 000
|
400 000
|
1 000 000
| |
10.08.1873
|
300 000
|
300 000
|
400 000
|
1 000 000
| |
13.08.1873
|
150 000
|
150 000
|
200 000
|
500 000
| |
ΣΥΝΟΛΟ
|
750 000
|
750 000
|
1 000 000
|
2 500 000
| |
Πηγή: MOL [Γενικά Αρχεία Ουγγρικού Κράτους] K 255 1085. cs. 3320, 3321, 3361/ PM (1873)
Η αποδοχή συναλλαγματικών (Akzeptanzkredit) ήταν συνηθισμένη εμποροτραπεζική εργασία, ιδίως όταν – όπως στην προκειμένη περίπτωση – χάρη στην παρέμβαση της ουγγρικής κυβέρνησης (και του Wodianer) δεν επιβάρυνε το κεντρικό πιστωτικό όριο της κάθε αποδέκτριας τράπεζας. Ωστόσο, το ύψος του ποσού δεν ήταν συνηθισμένο και τρεις μήνες αργότερα κατά την παράταση αποδείχθηκε ότι το ποσόν αυτό δεν αρκούσε και η Βιέννη, που περνούσε κρίση, είχε ανεπάρκεια πόρων. Στην επικράτεια της Αυστροουγγαρίας δεν υπήρχαν περιθώρια για την εξεύρεση δανείων με αποδοχή τίτλων, η συνεργασία όμως με την Πιστωτική Τράπεζα εξακολουθούσε να είναι απαραίτητη. Τώρα ο Weninger πήγε στο Βερολίνο για να δει την «πρωσική κοινοπραξία», τα μέλη της οποίας είχαν συνεργαστεί αρκετές φορές από το 1859. Τρεις τράπεζες έλαβαν μέρος στη συναλλαγή: οι τραπεζικοί οίκοι M.A. von Rothschild & Söhne της Φραγκφούρτης και S. Bleichröder του Βερολίνου και η DiscontoGesellschaft, επίσης του Βερολίνου. Εκδότες των ομολόγων τρίμηνης διάρκειας ήταν στην Πέστη και αυτή τη φορά η Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας και στη Βιέννη ο M. Wodianer. Όπως στη συναλλαγή της Βιέννης, έτσι και εδώ τα ένσημα και άλλα έξοδα κάλυπτε το ουγγρικό Δημόσιο, και η προμήθεια ήταν και εδώ 1% προκαταβλητέο.[16]
Οι αποδοχές συναλλαγματικών της Βιέννης και του Βερολίνου δεν ήταν παρά μια προκαταβολή για το παγιοποιημένο δάνειο των δύο δόσεων (του 1873 και 1874, αντιστοίχως), το οποίο πέρασε στα χρονικά των δημοσίων οικονομικών της Ουγγαρίας ως «τα γραμμάτια του 6% ύψους 153 εκατομμυρίων». Τόσα άσχημα λόγια ειπώθηκαν και γράφτηκαν από τους σύγχρονους πριν καν υλοποιηθεί αυτή η συναλλαγή που ίσως δεν αξίζει να τα ανακαλέσουμε στη μνήμη. Ελέχθη ότι ήταν «μια συνθήκη ειρήνης με επαχθέστατους όρους μετά τη χαμένη μάχη» (ο αγορητής των Συντηρητικών Pál Sennyey), ότι «υποβαθμίζει την Ουγγαρία στο επίπεδο των χωρών της Ανατολής» (Ede Horn, του κεντροαριστερού κόμματος) ή ότι πρόκειται για «δάνειο που δυσφημεί την Ουγγαρία και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της» (Ernő Simonyi, της άκρας αριστεράς).[17] Ο υπουργός Οικονομικών κατόρθωσε μεν να περάσει το δάνειο με τους δυσμενείς όρους και με εγγύηση κρατικά έσοδα (ν. XXXIII/1873), στη συνέχεια όμως έπρεπε να παραιτηθεί. Η αρχική πρόταση για την κοινοπραξία προέβλεπε ποσοστά από 50% για τις τράπεζες τόσο της Αυστροουγγαρίας όσο και της Γερμανίας, αλλά τελικά εξασφαλίστηκε η συμμετοχή κατά 20% και της N.M. Rothschild & Sons του Λονδίνου. Για το θέμα της ανακοίνωσής μας εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι ότι το δάνειο αυτό ήταν το πρώτο και συνάμα το τελευταίο όπου η τριάδα του τίτλου, οι οίκοι Rothschild – Σίνα – Wodianer εμφανίστηκαν μαζί σε μια μεγάλη συναλλαγή του ουγγρικού Δημοσίου.
Η αποδοχή συναλλαγματικών (Akzeptanzkredit) ήταν συνηθισμένη εμποροτραπεζική εργασία, ιδίως όταν – όπως στην προκειμένη περίπτωση – χάρη στην παρέμβαση της ουγγρικής κυβέρνησης (και του Wodianer) δεν επιβάρυνε το κεντρικό πιστωτικό όριο της κάθε αποδέκτριας τράπεζας. Ωστόσο, το ύψος του ποσού δεν ήταν συνηθισμένο και τρεις μήνες αργότερα κατά την παράταση αποδείχθηκε ότι το ποσόν αυτό δεν αρκούσε και η Βιέννη, που περνούσε κρίση, είχε ανεπάρκεια πόρων. Στην επικράτεια της Αυστροουγγαρίας δεν υπήρχαν περιθώρια για την εξεύρεση δανείων με αποδοχή τίτλων, η συνεργασία όμως με την Πιστωτική Τράπεζα εξακολουθούσε να είναι απαραίτητη. Τώρα ο Weninger πήγε στο Βερολίνο για να δει την «πρωσική κοινοπραξία», τα μέλη της οποίας είχαν συνεργαστεί αρκετές φορές από το 1859. Τρεις τράπεζες έλαβαν μέρος στη συναλλαγή: οι τραπεζικοί οίκοι M.A. von Rothschild & Söhne της Φραγκφούρτης και S. Bleichröder του Βερολίνου και η DiscontoGesellschaft, επίσης του Βερολίνου. Εκδότες των ομολόγων τρίμηνης διάρκειας ήταν στην Πέστη και αυτή τη φορά η Γενική Πιστωτική Τράπεζα Ουγγαρίας και στη Βιέννη ο M. Wodianer. Όπως στη συναλλαγή της Βιέννης, έτσι και εδώ τα ένσημα και άλλα έξοδα κάλυπτε το ουγγρικό Δημόσιο, και η προμήθεια ήταν και εδώ 1% προκαταβλητέο.[16]
Οι αποδοχές συναλλαγματικών της Βιέννης και του Βερολίνου δεν ήταν παρά μια προκαταβολή για το παγιοποιημένο δάνειο των δύο δόσεων (του 1873 και 1874, αντιστοίχως), το οποίο πέρασε στα χρονικά των δημοσίων οικονομικών της Ουγγαρίας ως «τα γραμμάτια του 6% ύψους 153 εκατομμυρίων». Τόσα άσχημα λόγια ειπώθηκαν και γράφτηκαν από τους σύγχρονους πριν καν υλοποιηθεί αυτή η συναλλαγή που ίσως δεν αξίζει να τα ανακαλέσουμε στη μνήμη. Ελέχθη ότι ήταν «μια συνθήκη ειρήνης με επαχθέστατους όρους μετά τη χαμένη μάχη» (ο αγορητής των Συντηρητικών Pál Sennyey), ότι «υποβαθμίζει την Ουγγαρία στο επίπεδο των χωρών της Ανατολής» (Ede Horn, του κεντροαριστερού κόμματος) ή ότι πρόκειται για «δάνειο που δυσφημεί την Ουγγαρία και θέτει σε κίνδυνο το μέλλον της» (Ernő Simonyi, της άκρας αριστεράς).[17] Ο υπουργός Οικονομικών κατόρθωσε μεν να περάσει το δάνειο με τους δυσμενείς όρους και με εγγύηση κρατικά έσοδα (ν. XXXIII/1873), στη συνέχεια όμως έπρεπε να παραιτηθεί. Η αρχική πρόταση για την κοινοπραξία προέβλεπε ποσοστά από 50% για τις τράπεζες τόσο της Αυστροουγγαρίας όσο και της Γερμανίας, αλλά τελικά εξασφαλίστηκε η συμμετοχή κατά 20% και της N.M. Rothschild & Sons του Λονδίνου. Για το θέμα της ανακοίνωσής μας εκείνο που έχει ενδιαφέρον είναι ότι το δάνειο αυτό ήταν το πρώτο και συνάμα το τελευταίο όπου η τριάδα του τίτλου, οι οίκοι Rothschild – Σίνα – Wodianer εμφανίστηκαν μαζί σε μια μεγάλη συναλλαγή του ουγγρικού Δημοσίου.
Πίνακας 2
Κοινοπρακτικά μερίδια στις προσφορές της κοινοπραξίας των Rothschild – CreditAnstalt – DiscontoGesellschaft για την ανάληψη των ουγγρικών κρατικών δανείων
Νοέμβριος 1873
|
Απρίλιος 1874
|
Δεκέμβριος 1875
| |
Γραμμάτια του Δημοσίου 6%
|
Ομόλογα χρυσού 6%
| ||
Οψιόν Α΄
|
Οψιόν Β΄
| ||
%
| |||
Credit-Anstalt (Βιέννη)
|
19,4
|
15,52
|
18
|
S. G. Sina (Βιέννη)
|
11,7*
|
9,36*
| |
M. Wodianer (Βιέννη)
|
5
| ||
S. M. von Rothschild (Βιέννη)
|
11,7
|
9,36
| |
Αφοί de Rothschild (Παρίσι)
|
40***
| ||
M. A. Rothschild & Υιοί (Φραγκφούρτη)
| |||
N. M. Rothschild & Υιοί (Λονδίνο)
|
20
| ||
Disconto-Gesellschaft (Βερολίνο)
|
50**
|
16,24
|
19,5
|
S. Bleichröder (Βερολίνο)
|
8
|
5
| |
Bank für Handel & Industrie (Darmstadt, Φραγκφούρτη)
|
3,44
|
3,5
| |
Sal. Oppenheim jr. & Co. (Κολωνία)
|
3,44
| ||
Magyar Általános Hitelbank (Βουδαπέστη)
|
7,2
|
5,76
|
9
|
Πηγή: MOL [Γενικά Αρχεία Ουγγρικού Κράτους] K 255, 78. cs. (1873) ad 4987/ PM; K 255, 1086. cs. ad 2500/ PM; K 269, 343. cs. 359. t. 3709/ PM.* S. G. Sina και M. Wodianer μαζί.
** Το 50% της DG αφορούσε όλες μαζί τις τράπεζες και τραπεζικούς οίκους της Γερμανίας (M. A. Rothschild, S. Bleichröder, Bank für Handel & Industrie, Sal. Oppenheim jr. & Co).
*** Το ποσοστό 40% του 1875 περιλάμβανε συνολικά τους οίκους της Βιέννης, του Παρισιού και της Φραγκφούρτης των Rothschild
Είναι φανερό ότι το ατομικό ποσοστό συμμετοχής των τραπεζιτών της Βιέννης υστερούσε από εκείνο των μεγάλων ιδρυμάτων τύπου crédit mobilier, όπως ήταν η Credit-Anstalt και η Disconto-Gesellschaft. Ωστόσο, το συνολικό μερίδιό τους ήταν αξιόλογο. Εν πάση περιπτώσει, η συμμετοχή τους στην κοινοπραξία παρουσίαζε έντονη διαφοροποίηση. Οι εταιρίες S.M. Rothschild και M. Wodianer κατά την έκδοση λειτουργούσαν ως κέντρα δημόσιας εγγραφής και κατά την εξαργύρωση των ομολόγων ως κέντρα πληρωμών, ενώ η εταιρία Σίνα δεν συμμετείχε σ’ αυτές τις τρέχουσες εργασίες. Το καλοκαίρι του 1873 είχε την ίδια συμμετοχή με τη Wodianer στις χονδρικές εργασίες αποδοχής συναλλαγματικών, αλλά απέφευγε τη συμμετοχή σε τραπεζικές εργασίες άμεσης εξυπηρέτησης του κοινού. Είναι αξιοπρόσεκτο επίσης ότι οι εταιρίες Σίνα και Wodianer μαζί έχουν τα ίδια ποσοστά από τα γραμμάτια με τον οίκο S.M. Tothschild της Βιέννης, και το μερίδιό τους ήταν ακόμη μεγαλύτερο στην αποδοχή συναλλαγματικών.
Έτσι εξηγείται ότι στα τέλη του 1875 η εταιρία Σίνα δεν έλαβε μέρος στην υποβολή προσφοράς ομολόγων χρυσού 6% σε αντικατάσταση των γραμματίων του δημοσίου της τάξεως του 6%. Ο αποκλεισμός της από την κοινοπραξία δεν ήταν, λοιπόν, αποτέλεσμα του θανάτου του προέδρου της εταιρίας, αλλά είχε μια προϊστορία στον κρατικό δανεισμό της Ουγγαρίας.
Όσον αφορά το μερίδιο των M. Wodianer και S. M. Rothschild που παρέμειναν στην κοινοπραξία, τα ποσοστά μπορούν να συγκριθούν βάσει των ισολογισμών περιουσιακών στοιχείων των προέδρων των εταιριών.
Όταν την άνοιξη του 1872 ο Moritz Wodianer πρόσθεσε ένα συμπλήρωμα στη διαθήκη του, υπολόγιζε τα καθαρά περιουσιακά στοιχεία του σε 6,4 εκατομμύρια φιορίνια βάσει των στοιχείων ισολογισμού και απογραφής του τέλους του 1871. Επιπλέον, από τον ισολογισμό του Δεκεμβρίου 1874 συμπέρανε ότι – κυρίως λόγω των ζημιών κατά τη μεγάλη κρίση – η περιουσία του δεν είχε αυξηθεί καθόλου κατά τα τελευταία δύο χρόνια.[18] Αν και τα ποσοστά συμμετοχής του στις μετατροπές ομολόγων και εκδόσεις χάρτινων τίτλων παραμένουν σχεδόν αμετάβλητα, δεν αποτελεί πλέον κέντρο δημόσιας εγγραφής και στη συρρίκνωση αυτή των δραστηριοτήτων φαίνεται να επαναλαμβάνεται η ίδια τάση που παρατηρήθηκε στην περίπτωση του Οίκου Σίνα δέκα χρόνια νωρίτερα.
Όταν πέθανε, το 1876, η κληρονομία σε ενεργητικό του Σίμωνα Σίνα υπολογιζόταν σε 36 εκατομμύρια φιορίνια, εκ των οποίων μετά την αφαίρεση των οφειλών έμειναν καθαρά 21.040. 385 φιορίνια για να διανεμηθούν μεταξύ των κληρονόμων.[19] Το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας βρισκόταν – σε ακίνητα – στην ουγγρική επικράτεια. Περισσότερες λεπτομέρειες για την περιουσία Σίνα (σχέση εταιρικής και ιδιωτικής περιουσίας) μάς παρέχει ο ισολογισμός που καταρτίστηκε το 1869, κατά τον θάνατο του θείου. Στις 4 Μαΐου 1869 το σύνολο του ισολογισμού της εταιρίας S.G. Sina ανερχόταν στα 284 060 φιορίνια. Σύμφωνα με τη συμφωνία που ίσχυε τότε, στον Σίμωνα ανήκαν ¾ από τις κερδοζημίες του «παλαιού λογαριασμού» και 2/3 από τον «νέο λογαριασμό» και τα υπόλοιπα ανήκαν στον θείο του. Από τη συγκεκριμένη πηγή δεν μπορεί να διαπιστωθεί πότε ακριβώς καθιερώθηκε η τήρηση του νέου λογαριασμού κερδοζημιών – με τον θάνατο του πατέρα ή μήπως αργότερα; – αλλά μπορεί να συμπεράνει κανείς ότι με την πάροδο του χρόνου ο θείος αύξησε το μερίδιό του.[20]
 |
| Moska Naum és Szilárd nemesi címere |
Αντίθετα, στον ισολογισμό που καταρτίστηκε τον Φεβρουάριο του 1874, με τον θάνατο του Mayer Carl Rothschild, πρόεδρο του οίκου της Φραγκφούρτης, διαπιστώνεται ότι οι συνολικά τέσσερις οίκοι Rothschild (ο οίκος της Νεάπολης είχε ήδη κλείσει) είχαν εν συνόλω κεφάλαια ύψους 34.358.562 λιρών στερλίνων, εκ των οποίων 3.228.562 λίρες (9,4%) ήταν το μερίδιο του οίκου της Βιέννης. Κατά τον θάνατο του Anselm Salomon, τον Ιούλιο του 1874, τα συνολικά κεφάλαια των οικογενειακών εταιριών ανέρχονταν στα 35.520.496 £.[21] Με αυτό μπορούμε να συγκρίνουμε το σύνολο του ισολογισμού του ιδιωτικού λογαριασμού του Anselm, το οποίο το καλοκαίρι του 1874 ανερχόταν στα 8.124.753 φιορίνια (χωρίς τον λογαριασμό των τόκων κεφαλαίων, τον λογαριασμό των ακίνητων περιουσιακών στοιχείων και τον επονομαζόμενο «ιδιαίτερο λογαριασμό»). [22]
Παρά τις όποιες δυσκολίες που παρουσιάζει μια παρόμοια σύγκριση, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι το συγκριτικό πλεονέκτημα των Rothschild της Βιέννης απέναντι στους Wodianer ήταν όχι τόσο η διαφορά της τάξης μεγέθους των αγαθών που κατείχαν αντίστοιχα στον τόπο τους (δηλ. στην Αυστροουγγαρία), αλλά η συγκέντρωση του συνολικού πλούτου που είχε η οικογένεια σε διεθνή κλίμακα. Το κέντρο βάρους των οικογενειακών κεφαλαίων βρισκόταν την εποχή αυτή στο Παρίσι, αλλά θα ήταν τουλάχιστον περίεργο να πούμε ότι τα κεφάλαια των Rothschild ήταν κατά βάση «γαλλικά κεφάλαια». Εξάλλου, ο γαλλικός οίκος δεν είχε καμιά ανάμειξη στις προαναφερόμενες ουγγρικές συναλλαγές της δεκαετίας του ’70 και η εταιρία «Αφοί Rothschild» εμφανίζεται μόνο σε σχέση με τα ομόλογα χρυσού του 6%. Τα κεφάλαια των Rothschild ήταν και παρέμειναν διεθνή, πράγμα που επέτρεπε για άλλα πενήντα χρόνια στην κοινοπραξία Rothschild – CreditAnstalt – Disconto-Gesellschaft να έχει με ορμητήριο τη Βιέννη τον πλειοψηφικό έλεγχο του κρατικού δανεισμού στην Ουγγαρία. Εξετάζοντας την κοινοπραξία αυτή «εν τη γενέσει» βλέπουμε να επιβεβαιώνεται η προκαταρκτική απάντησή μας αναφορικά με την εθνικότητα του κεφαλαίου: η κοινοπραξία έλαβε το επίθετο «ουγγρική» επειδή εκαλείτο να αναπληρώσει την έλλειψη κεφαλαίων του ουγγρικού δημοσίου. Για τη διάθεση, διακίνηση, είσπραξη και μετατροπή των ομολόγων του χρέους αυτού οι κοινοπρακτικοί εταίροι είχαν μεριμνήσει κατά μόνας και από κοινού.
Παρά τις όποιες δυσκολίες που παρουσιάζει μια παρόμοια σύγκριση, μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι το συγκριτικό πλεονέκτημα των Rothschild της Βιέννης απέναντι στους Wodianer ήταν όχι τόσο η διαφορά της τάξης μεγέθους των αγαθών που κατείχαν αντίστοιχα στον τόπο τους (δηλ. στην Αυστροουγγαρία), αλλά η συγκέντρωση του συνολικού πλούτου που είχε η οικογένεια σε διεθνή κλίμακα. Το κέντρο βάρους των οικογενειακών κεφαλαίων βρισκόταν την εποχή αυτή στο Παρίσι, αλλά θα ήταν τουλάχιστον περίεργο να πούμε ότι τα κεφάλαια των Rothschild ήταν κατά βάση «γαλλικά κεφάλαια». Εξάλλου, ο γαλλικός οίκος δεν είχε καμιά ανάμειξη στις προαναφερόμενες ουγγρικές συναλλαγές της δεκαετίας του ’70 και η εταιρία «Αφοί Rothschild» εμφανίζεται μόνο σε σχέση με τα ομόλογα χρυσού του 6%. Τα κεφάλαια των Rothschild ήταν και παρέμειναν διεθνή, πράγμα που επέτρεπε για άλλα πενήντα χρόνια στην κοινοπραξία Rothschild – CreditAnstalt – Disconto-Gesellschaft να έχει με ορμητήριο τη Βιέννη τον πλειοψηφικό έλεγχο του κρατικού δανεισμού στην Ουγγαρία. Εξετάζοντας την κοινοπραξία αυτή «εν τη γενέσει» βλέπουμε να επιβεβαιώνεται η προκαταρκτική απάντησή μας αναφορικά με την εθνικότητα του κεφαλαίου: η κοινοπραξία έλαβε το επίθετο «ουγγρική» επειδή εκαλείτο να αναπληρώσει την έλλειψη κεφαλαίων του ουγγρικού δημοσίου. Για τη διάθεση, διακίνηση, είσπραξη και μετατροπή των ομολόγων του χρέους αυτού οι κοινοπρακτικοί εταίροι είχαν μεριμνήσει κατά μόνας και από κοινού.
(Μετάφραση: András Mohay)
[1]Baltzarek Franz, Finanzplatz Wien – die innerstaatliche und internationale Stellung in historischer Perspektive.Quartalshefte der Girozentrale, 1980, σ. 11–63.
[2]Corti Egon C. C., Das Haus Rothschild in der Zeit seiner Blüte 1830–1871. Leipzig, 1928· Gille Bertrand, Histoire de la Maison Rothschild. Vol. I–II. Genève, 1965–1967· Bouvier Jean, Les Rothschild. Paris, 1967· Davis Richard, The English Rothschilds. London, 1983· Chapman Stanley, The Rise of Merchant Banking. London, 1984, ιδίως σ. 16–57, 82–126, 150–169· Heuberger Georg (εκδ.), The Rothschilds. Essays on the History of a European Family. Frankfurt, 1994· Ferguson Niall, The World’s Banker. The History of the House of Rothschild. London, 1998.
[3]Λάιος Γεώργιος, Σίμων Σίνας. Αθήνα 1972· Lanier Amelie, Die Geschichte des Bank- und Handelshauses Sina. Frankfurt am Main, 1998.
[4]Kempelen Béla, Magyarországi zsidó és zsidó eredetű családok [Εβραϊκές και εβραϊκής καταγωγής οικογένειεςτης Ουγγαρίας]. Τόμος I. 1937, σ. 42–45·Gyömrei Sándor, A kereskedelmi tőke kialakulása és szerepe Pest-Budán 1849-ig [Γένεση και ρόλος του εμπορικού κεφαλαίου στην Πέστη και Βούδα έως το 1849]. Στον τόμο Tanulmányok Budapest múltjából, XII. Budapest. 1957, σ. 236, 250–253·Bácskai Vera, A vállalkozók előfutárai. Nagykereskedők a reformkori Pesten [Οι πρόδρομοι των επιχειρηματιών. Μεγαλέμποροι στην Πέστη της Εποχής των Μεταρρυθμίσεων]. Budapest 1989, σ. 153–169.
[5]Pulszky Ferenc, Életem és korom [Η ζωή μου και η εποχή μου]. Τόμος I. Χωρίς τόπο 1958, σ. 244. Αναφερόμενος στους Σίνα ο Pulszky δεν παραλείπει να τονίσει τις διαφορές νοοτροπίας μεταξύ των δύο γενεών: την παθολογική σχεδόν φιλαργυρία του Γεωργίου και τον αντίποδά της, την αφιλοκερδή γενναιοδωρία του Σίμωνα του Νεότερου, βλ. σ. 246.
[6]Kövér György, Cégek és piacok között. A Rothschild-konzorcium és a magyar kincstári utalványok, 1873-1874. (esettanulmány) [Μεταξύ εταιριών και αγορών. Η Κοινοπραξία Rothschild και τα γραμμάτια του ουγγρικού Δημοσίου, 1873–1874 (μελέτη περίπτωσης)]. Στον τόμο Του ιδίου, A felhalmozás íve. Társadalom- és gazdaságtörténeti tanulmányok [Η πορεία της κεφαλαιακής συσσώρευσης. Μελετήματα κοινωνικής και οικονομικής ιστορίας]. Budapest 2002, σ. 283–298.
[7]Από το λαχειοφόρο δάνειο η Creditanstalt ανέλαβε 15,5 εκατομμύρια, οι Rothschild 11 εκατομμύρια και οι Σίνας και Wodianer μαζί 13,5 εκατομμύρια, βλ. Liese Joachim Kurt-Wilhelm, Staatskredit und Defizitfinanzierung in der ersten konstitutionellen Periode der Habsburger Monarchie 1860–867. Dissertation. Wien, 1988, σ. 151, 153–154, 179–180·Lanier Amelie, Die Geschichte des Bank- und Handelshauses Sina. Frankfurt am Main, 1998, σ. 82. Αξίζει να αναφερθεί ότι στο δάνειο σε χρυσό του 1864 η Disconto Gesellschaft του Βερολίνου, μελλοντική εταίρος της Κοινοπραξίας Rothschild, συμμετείχε μαζί με τους Σίνα και Wodianer.
[8]Deák Antal András & Lanier Amelie, Der Verbindung Stephan Széchenyi und Georg Sina und das Unternehmen Kettenbrücke. Frankfurt am Main, 2002, σ. 68.
[9]Magyar Országos Levéltár (MOL) [Γενικά Αρχεία Ουγγρικού Κράτους] K 255, 1085. cs. ad 1851/ PM (28 Ιουνίου1870). Αυτό μεταφραζόταν σε τιμή 690 φιορινίων ανά τίτλο.
[10]Η κοινοπραξία αποτελείτο από την Niederösterreichische Escompte-Gesellschaft, την Österreichische Bodencredit-Anstalt και τον Τραπεζικό Οίκο S. M. von Rotshschild και είχε επικεφαλής τον Wiener Bankverein, βλ. A sorsjáték Magyarországon [Το λαχείο στην Ουγγαρία] „Hermes”, Budapest 1943, σ. 185.
[11]Σχετικά με το δάνειο των σιδηροδρόμων συνηθίζεται να αναφέρονται τα απομνημονεύματα του Imre Halász, τέως υπαλλήλου του υπουργείου Οικονομικών, ο οποίος παραθέτει σχετικά το σαρκαστικό ευφυολόγημα του Mór Wodianer: «... ο Lónyay εισάγει στη χρηματαγορά το ουγγρικό κρατικό δάνειο σαν κάποιος που αναθέτει το ντεμπούτο της κόρης του στην πρώτη χοροεσπερίδα σε μια κυρία αμφιβόλου φήμης», βλ. Halász Imre, Egy letűnt nemzedék. Emlékezések a magyar állam kialakulásának ujabb korszakából [Μια γενιά που έφυγε. Αναμνήσεις από το πρόσφατο στάδιο συγκρότησης του ουγγρικού κράτους]. Budapest „Nyugat”, 1911, σ. 403. H. Société Générale ήταν σχετικά πρόσφατο ίδρυμα, αλλά σίγουρα δεν ήταν «αμφιβόλου φήμης». Δεν χωράει αμφιβολία ότι ο Lónyay ήθελε να μεταφέρει από τη Βιέννη στο Παρίσι το κέντρο βάρους της έκδοσης ομολόγων. Επαχθές ήταν και το βάρος των «παλαιών χρεών» της Αυτοκρατορίας των Αψβούργων. Θα ήταν λοιπόν λάθος να αγνοήσουμε τις προηγούμενες φράσεις των απομνημονευμάτων του Imre Halász: η προσφορά του Ομίλου Rothschild είχε χαμηλότερη τιμή έκδοσης και υψηλότερη προμήθεια από εκείνη της Société Générale, άρα «ο Lónyay προτίμησε την ευνοϊκότερη αριθμητικά προσφορά», βλ. Halász, ό.π. σ. 402.
[12]Kerkapoly Károly magyar PM által a képviselõház elé terjesztett jelentése a magyar vasúti kölcsön állapotáról és hovafordításáról az 1871. évre [Έκθεση για την πορεία και διάθεση του δανείου των σιδηροδρόμων για το έτος 1871, κατατεθείσα στη Βουλή των Αντιπροσώπων από τον υπουργό Οικονομικών της Ουγγαρίας κ. Károly Kerkapoly], Buda, 1872. Παράρτημα του εντύπου A magyar korona országainak Állami Zárszámadása az 1871. évre [Κρατικός Απολογισμός των χωρών του Ουγγρικού Στέμματος για το έτος 1871]. Buda, 1872 (πραγματική κυκλοφορία: Πέστη 1872).
[14]Επιστολή του Vince Weninger στον Antal Csengery (13 Αυγούστου 1873), στον τόμο Csengery Antal hátrahagyott iratai és feljegyzései (Bev. Br. Wlassics Gyula, közzétette Dr. Csengery Lóránt) [Κατάλοιπα εγγράφων και σημειώσεων του Antal Csengery (Εισαγ. βαρόνου Gyula Wlassics, έκδ. Δρ Lóránt Csengery)]. Budapest, Magyar Történelmi Társulat, 1928. Magyarország újabbkori történetének forrásai. 1928. 321–322.
[15]Weninger στον Csengery (13 Αυγούστου 1873), ό.π. σ. 322. O Weninger γνώριζε ότι την 1η Αυγούστου προέκυψε πρόβλημα με την καταβολή του μισθού των υπαλλήλων και οι εργολάβοι οικοδομών περίμεναν εβδομάδες ολόκληρες να πάρουν τα λεφτά τους, ό.π.
[19]Θερμές ευχαριστίες οφείλω στην κυρία Amelie Lanier, η οποία μου παραχώρησε την απογραφή κληρονομίας που βρέθηκε στα κατάλοιπα της οικογένειας Illésházy στα Αρχεία της κοινότητας Nagybiccse (σήμερα Bytča) του νομού Trencsén.
[20]WSLA Handelsgericht, Verlass Johann Sina 32/1869. (Για τις φωτοτυπίες ευχαριστίες ανήκουν και πάλι στην κα Lanier.)
[21]Gille Bertrand, Histoire de la Maison Rothschild. τόμος II (1848–1870), Genève, 1967, σ. 571. Σε αργυρά φιορίνια αυστριακής αξίας (1 £ = 10 αργυρά φιορίνια αυστριακής αξίας) το συνολικό κεφάλαιο ανέρχεται κατά μέσον όρο σε 350 εκατομμύρια φιορίνια. Για τη μακροπρόθεσμη κατανομή κεφαλαίων βλ. τελευταία Ferguson Niall, The World`s Banker.The History of the House of Rothschild. London, 1998, σ. 1039.
ΖΗΝΩΝ ΠΑΠΑΖΑΧΟΣ
Διαβάστε επίσης:
H ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΗΣ
oikos SINA itane pithanotita vlaxoi orthodoksei tis voskopoja/moskopoli!
ΑπάντησηΔιαγραφή