Γράφει ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης
Κάπου μέσα στις, διαποτισμένες με ισχυρά στίγματα εθνοκεντρικών κορωνών, σελίδες των σχολικών βιβλίων ή και των συμβατικών ιστορικών έργων, συνήθως υπάρχει και μια παράγραφος (!) αφιερωμένη στους ονομαζόμενους μεταρρυθμιστές βασιλείς της Σπάρτης, τον Άγη Δ΄ και τον Κλεομένη Γ΄. Όταν πολλά χρόνια πριν ξεκίνησα να μελετώ τη ζωή και το έργο αυτών των βασιλέων, των τελευταίων πραγματικών βασιλέων της ηρωικής Σπάρτης, διαπίστωσα πως όχι μόνο άξιζε να γίνει ευρύτερα γνωστό το έργο τους αλλά και πως, παράφορα αδικημένοι στο ζύγι της ιστορίας, θα έπρεπε να αφιερωθούν κεφάλαια ολόκληρα σε κάθε ιστορικό έργο. Πόσον μάλιστα, όταν ο σπουδαίος συγγραφέας του 1ο μ. Χ. αι. ο Πλούταρχος αποφασίζει να γράψει τη βιογραφία των σημαντικότερων Ρωμαίων και Ελλήνων αντρών και συμπεριλαμβάνει τους Άγη Δ΄ και τον Κλεομένη Γ΄, τότε μάλλον θα πρέπει να έπραξαν κάτι σπουδαίο και μεγάλο. Τι ήταν λοιπόν αυτό;
(Για να έχετε μια πιο άρτια και εμβριθή οπτική γωνιά του θέματος, προτού αναγνώσετε τα άρθρα που αφορούν τον Κλεομένη Γ΄, θα πρότεινα να ρίξετε μια ματιά σε παλαιότερα άρθρα, όπως τα :
, διότι ουσιαστικά θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πλήρως και σε βάθος την κοινωνική επανάσταση του Κλεομένη Γ΄.)
Το 241 π. Χ. η μεταρρυθμιστική προσπάθεια του Άγη Δ΄ πνίγηκε στο αίμα. Ο ίδιος, η μητέρα του και η γιαγιά του δολοφονούνται. Η τάξη των αριστοκρατών πιστεύει πια πως απαλλάχθηκε μια και καλή από τις επαναστατικές ιδέες του ρομαντικού Άγη Δ΄ και μπορεί πια να απομυζεί με την ίδια ευκολία και ακολασία τα πλούτη απ’ τον κόπο των φτωχών ανθρώπων της Λακωνίας. Ο αδελφός του Άγη Δ΄, ο Αρχίδαμος φεύγει κρυφά στη Μεσσήνη για να σώσει το κεφάλι του και έτσι ο Λεωνίδας Β΄ (ο Λεωνίδας Α΄ ήταν εκείνος που έπεσε στις Θερμοπύλες το 480 π. Χ.), ο συνεργάτης των δολοφόνων του Άγη Δ΄, μένει μόνος βασιλιάς. Μη μας διαφεύγει πως η Σπάρτη είχε δυο βασιλείς.
Για να δώσουμε μια ιδέα της διεθνούς σκηνής εκείνης της περιόδου, ας τη δούμε επί τροχάδην. Το 241 π. Χ. λήγει ο Α΄ Καρχηδονιακός πόλεμος με νίκη των Ρωμαίων. Ο Άρατος, ο ηγέτης της πανίσχυρης Αχαϊκής Συμπολιτείας, αυτός ο ευφυής, τετραπέρατος αλλά σκληρός και δουλοπρεπής πολιτικός, ανατρέπει τις τελευταίες θέσεις των Μακεδόνων στην Πελοπόννησο, Άργος και Μεγαλόπολη. Ο Δημήτριος Β΄, εγγονός του περίφημου Δημητρίου Πολιορκητή, νέος και μετριότατος βασιλιάς των Μακεδόνων, εξαπολύει τους συμμάχους του Ιλλυριούς σε πειρατικές επιδρομές που παραλύουν το εμπόριο του Ιονίου και της Αδριατικής.
Η άσημη μέχρι τότε Ρώμη παρουσιάζεται με αξιώσεις παγκοσμιότητας σαν ευεργέτης και ειρηνοποιός και ως η μόνη διέξοδος στα οικονομικοκοινωνικά προβλήματα του κλασσικού κόσμου. Μια ένωση ελληνικών κρατών ίσως θα μπορούσε να την αντιμετωπίσει αλλά η ισχυρότερη ομοσπονδία κρατών, η Αχαϊκή Συμπολιτεία, έχει ως πρώτο στόχο την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των Πτολεμαίων της Αιγύπτου. Ο ίδιος ο Άρατος δεν έκρυψε ποτέ πως έπαιρνε μισθό απ’ την Αλεξάνδρεια! Όμως, η Ρώμη και οι Πτολεμαίοι συμμαχούν καθώς έχουν κοινά συμφέροντα και έτσι δεν καταβάλλουν ιδιαίτερη προσπάθεια στην καταπολέμηση των Ιλλυριών, αφού με τη λήξη του Καρχηδονιακού πολέμου ο δρόμος του εμπορίου από Αλεξάνδρεια για Ρώμη περνά πλέον μέσω των ακτών της βόρειας Αφρικής. Έτσι, ο ελληνικός κόσμος βρίσκεται αποκλεισμένος από το διεθνές εμπόριο με ότι αυτό συνεπάγεται.
Ας επανέλθουμε λοιπόν στη Σπάρτη. Ο Λεωνίδας Β΄ συσπειρώνει γύρω του, σε ένα μέτωπο, τις εκατό οικογένειες που έχουν απομείνει με πολιτικά δικαιώματα. Η χήρα του Άγη Δ΄, η Αγιάτιδα, εξαναγκάζεται να παντρευτεί τον μικρότερό της Κλεομένη, τον γιο του Λεωνίδα Β΄, που μέχρι τότε φαινόταν αμέτοχος σε όλον εκείνον τον επαναστατικό αναβρασμό της βασιλείας του Άγη Δ΄. Ο γάμος έγινε για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των εκατό οικογενειών και των καταλοίπων των επαναστατικών ιδεών. Όμως, θα αποβεί μοιραίος γι’ αυτές!
Ο Κλεομένης, όπως και ο Άγης, είχε για δάσκαλό του τον φιλόσοφο Σφαίρο, που αργότερα έγινε και ο επίσημος πολιτικός του σύμβουλος. Οι ιδέες του Σφαίρου για την ελευθερία και την ισότητα των ανθρώπων, αν και ήταν γνωστές, δεν τον εμπόδιζαν να συνεχίζει να διδάσκει τις θεωρίες του στη Σπάρτη των αριστοκρατών, καθώς παντού επικρατούσε ένα πνεύμα γενικής αμφισβήτησης, ανοχής και υποστήριξης προς κάθε άρνηση ή διαμαρτυρία.
Ο Λεωνίδας για έξι χρόνια κυβερνά με στήριγμα τα μισθοφορικά τάγματα σε ρόλο χωροφύλακα, ενώ μέσα στη Σπάρτη επικρατεί νέος αναβρασμός. Η ανακούφιση απ’ την κατάργηση των χρεών από τον Άγη Δ΄ εκμηδενίστηκε, γιατί με τον θάνατό του οι δανειστές ξαναγυρεύουν τα δανεικά. Από τις εκατό κρατούσες αριστοκρατικές οικογένειες πολλές ήταν χρεωμένες. Η συγκέντρωση του πλούτου περνούσε ήδη σε λιγότερα χέρια.
Όταν το 235π. Χ. πεθαίνει ο Λεωνίδας Β΄, η κατάσταση είναι χειρότερη από το 245π. Χ. που έγινε βασιλιάς ο Άγης Δ΄. Η κρίση είχε χτυπήσει παντού, σε όλη την Πελοπόννησο. Η νεολαία της Σπάρτης δεν είχε καμιά διέξοδο διαφυγής απ’ αυτήν. Από εδώ και πέρα, αρχίζει η θρυλική και σχεδόν μυθιστορηματική άνοδος του Κλεομένη Γ΄ και ότι επακολούθησε!
Οι κυριότερες πληροφορίες για τη ζωή του προέρχονται από τον Πλούταρχο που διέθετε εξαιρετικές πηγές, με κυριότερη το χαμένο σήμερα έργο του ιστορικού Φύλαρχου. Απ’ την άλλη, ο Πολύβιος έγραψε με μια μανία και ένα μένος εναντίον του Κλεομένη, στηριζόμενος στα απομνημονεύματα (χαμένο έργο και αυτό) του Άρατου, του θανάσιμου εχθρού του Κλεομένη. Η μεροληψία του Πολυβίου για τον Άρατο και η πολεμική εναντίον του έργου του Φυλάρχου, τον καθιστούν εξαιρετικά ύποπτο. Ο Πολύβιος επιτίθεται με λύσσα στον Φύλαρχο, που εξυμνούσε τον Κλεομένη, ξεφεύγοντας απ’ τα όρια της ευπρέπειας, διαστρέφοντας ακόμη και τα γεγονότα, παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι της εποχής πίστευαν πως ο Φύλαρχος ήταν ο πιο αξιόπιστος απ’ όσους έγραψαν για την εποχή του Κλεομένη!
Ο Κλεομένης αγάπησε πολύ τη γυναίκα του που όπως γράφει ο Πλούταρχος ήταν κατά την ομορφιά ανώτερη των Ελληνίδων και ευγενική στους τρόπους. Βλέποντας την αφοσίωση της στον Άγη, άρχισε να τον συμπαθεί και απ’ αυτήν έμαθε τις ιδέες και την ιστορία του, γιατί τα μόνα που ήξερε ήταν απ’ τους αντιπάλους του. Στη στροφή αυτή συνετέλεσε και η μάνα του, που δεν συμπαθούσε τον άνδρα της Λεωνίδα Β΄ για τις πράξεις του. Ο Πλούταρχος γράφει πως ήταν φιλότιμος με υψηλό φρόνημα. Είχε εγκράτεια και πραότητα, όχι υπερβολική όπως ο Άγης, αλλά η φύση του έδωσε όρεξη και ορμή για καθετί που του φαινόταν καλό. Από την κατοπινή δράση του, εξάγουμε το συμπέρασμα πως ήταν ένας λογικός άνθρωπος, αλλά άκαμπτος και αποφασιστικός όταν έπαιρνε μια απόφαση. Είχε το χάρισμα του σκεπτόμενου ανθρώπου και την τόλμη του ήρωα. Η λογική σκέψη του ανθρωπιστή φιλόσοφου Σφαίρου γονιμοποίησε το δυναμικό σπαρτιατικό πνεύμα του ανθρώπου της πράξης, για να δώσει τον τελευταίο τραγικό ήρωα του κλασσικού κόσμου! [Τραγικός είναι ο ήρωας που αποφασίζει ο ίδιος για την τύχη του και αυτό είναι το μεγαλύτερο επίτευγμα του ελληνικού πολιτισμού. Είναι επίσης αυτός που ορθώνεται ενάντια στη μοίρα του και την καταπολεμάει, αυτός που διαμορφώνει τη ζωή του σύμφωνα με την ανθρώπινη λογική. Δεν έχει σημασία αν νικήσει ή αν πέσει, αλλά η δικαίωση ή η αναγνώριση ενός δίκαιου αγώνα.]
Ο Κλεομένης ήταν ο τύπος του πραγματικού επαναστάτη σε αντίθεση με τον Άγη που ήταν ο τύπος του ιδεολόγου και του ρομαντικού της επανάστασης. Η τύχη του Άγη τον έκανε να μελετήσει καλύτερα τον τρόπο των μεγάλων μεταρρυθμίσεων. Επιπλέον, ο Κλεομένης την επαναστατική αλλαγή την είδε διευρυμένη και ήθελε να αναβιώσει το Λυκούργειο σύστημα, όχι όπως σκεφτόταν ο Άγης να επαναφέρει το παλιό καθεστώς, αλλά να δημιουργήσει κάτι νέο, μια ομοσπονδία ελεύθερων κρατών. Σε αντίθεση με την Αχαϊκή Συμπολιτεία, που ήταν ή ένωση της αριστοκρατίας ξεχωριστών πόλεων για να υπερασπιστούν τα προνόμιά τους, ο Κλεομένης πίστευε σε μια ομοσπονδία πόλεων με πολίτες που θα είχαν ίσα δικαιώματα και ίσους κλήρους. Έτσι λοιπόν, δεν είδε τις μεταρρυθμίσεις που σκόπευε να προχωρήσει ως κάτι μόνο για τη Σπάρτη, όπως ο Άγης, αλλά για όλη την Πελοπόννησο ή και όλη την Ελλάδα!
Ο Κλεομένης συνειδητοποίησε πλήρως το τέλμα που είχε καταλάβει την ελληνική κοινωνία, την εποχή εκείνη των ελληνιστικών μοναρχιών, των απολύτων ηγεμονιών και των βοηθών τους: των αριστοκρατών της κάθε πόλης ή ομοσπονδίας. Η οικονομική κρίση που γεννά την κοινωνική, γέννησε και την πνευματική, με τον ελληνικό τρόπο σκέψης και ζωής ανάμεσα σε μια διελκυστίνδα μεταξύ μοναρχών, αριστοκρατών και των συμφερόντων τους. Ανάμεσα επίσης και οι χιλιάδες εξαθλιωμένοι άνθρωποι, έρμαια της ματαιοδοξίας των ανώτερων τάξεων.
Ο Κλεομένης θα μπορούσε ήσυχα και ωραία να διαδεχτεί τον πατέρα του στο θρόνο της Σπάρτης, να ζήσει μια ήσυχη και τρυφηλή ζωή, γεμάτη απολαύσεις. Όμως, γι’ αυτό υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που ξεχωρίζουν. Γιατί αγωνίζονται για έναν σκοπό ή ακόμα και για ένα όνειρο. Και ο Κλεομένης ήταν ένας τέτοιος άνθρωπος, ένας μεγάλος άντρας! Έζησε το πάθος των εκατό οικογενειών να καταπνίξουν το λαϊκό κίνημα του Άγη και συνειδητοποίησε πως αν δεν ανατραπούν αυτοί, δε θα περνούσε καμιά αλλαγή. Έτσι, αρχίζει να προετοιμάζεται.
Το 235π. Χ. εκλέγεται βασιλιάς, ενώ ο άλλος θρόνος παραμένει κενός. Έτσι, σύμφωνα με τους νόμους, αφού δεν υπάρχει ισογνωμία των δυο βασιλέων, την εξουσία ασκούν οι πέντε έφοροι, που φυσικά προέρχονται απ’ τις εκατό οικογένειες. Οι έφοροι δεν ανησυχούν για τον νεαρό γιο του Λεωνίδα, του παλιού συνεταίρου τους. Ουσιαστικά, ο Κλεομένης δεν έχει καμιά εξουσία.
Πέρα από τη σύζυγο και τη μητέρα του κανένας δε γνωρίζει τις σκέψεις του. Τις αποκάλυψε στον παλιό του εκπαιδευτή, τον Ξενάρη, ο οποίος τρομοκρατήθηκε και διέκοψε τις σχέσεις του. Μετά την αποτυχία αυτή στράφηκε στον Σφαίρο, αλλά αυτός δεν ήταν Σπαρτιάτης. Έπρεπε να δημιουργήσει έναν κύκλο συνωμοτών. Όσο ζούσε ο Αρχίδαμος εξόριστος, η βασιλεία ήταν χωλή και έτσι, ούτε ο 22χρονος Κλεομένης μπορούσε να κυβερνήσει. Οι έφοροι αρνούνταν να επιστρέψει ο Αρχίδαμος και μπήκαν σε υποψίες για την απαίτηση του Κλεομένη να γυρίσει ο άλλος βασιλιάς, πράγμα που θα σήμαινε πως η εξουσία τους θα περιοριζόταν.
Τα σχέδιά του θα διευκολυνθούν απ’ την επίθεση των Αχαιών στις ανεξάρτητες πόλεις της Αρκαδίας, που ήταν κάτι ως προμαχώνας για τη Σπάρτη. Οι έφοροι στέλνουν τον Κλεομένη να εξασφαλίσει ένα πέρασμα στην Ηλεία. Γνώριζε πως μια στρατιωτική επιτυχία θα ανέβαζε το κύρος του. Επιπλέον, με μια πετυχημένη διπλωματική κίνηση και ένα δίκτυο κατασκόπων, ειδοποιεί την Τεγέα και τον Ορχομενό για την επικείμενη ύπουλη επίθεση του Άρατου, χωρίς να έχει καν κηρυχτεί πόλεμος! Η επίθεση των Αχαιών ματαιώνεται, με τον Κλεομένη να στέλνει αγγελιαφόρο για να ειρωνευτεί τον Άρατο. Ο οξυδερκής και δαιμόνιος στρατηγός των Αχαιών καταλαβαίνει πως ο νεαρός Κλεομένης, που πριν μιλούσε περιφρονητικά γι’ αυτόν, είναι επικίνδυνος και αρχίζει να συγκεντρώνει περισσότερες πληροφορίες. Από εδώ και πέρα, ξεκινά μια επική διαμάχη: ο Άρατος, ο δουλοπρεπής υπηρέτης των συμφερόντων της αριστοκρατίας, που θα ξεπούλαγε και τα παιδιά του για τα συμφέροντα της τάξης του και ο Κλεομένης Γ΄, ο νεαρός δυναμικός βασιλιάς της ξεπεσμένης και εξαρθρωμένης Σπάρτης.
Οι έφοροι τρόμαξαν απ’ την επιτυχία του Κλεομένη, την επιβολή του στον στρατό και τους καταπληκτικούς χειρισμούς και τον ανακάλεσαν! Σκέφτηκαν πως ένας άνθρωπος με τέτοιες ικανότητες, θα είχε και ανάλογες φιλοδοξίες, πράγμα που θα μείωνε την εξουσία τους. Αλλά ο Άρατος βρίσκει την ευκαιρία και ύπουλα καταλαμβάνει τις Καφυές. Έτσι, οι έφοροι ξαναστέλνουν τον Κλεομένη, ο οποίος σε μια εντυπωσιακή κίνηση εισβάλλει στην Αργολίδα! Ο Αριστόμαχος, στρατηγός των Αχαιών απ’ το Άργος, θέλει να πολεμήσει, αλλά ο Άρατος δε θέλει να διακινδυνέψει τα πάντα σε μια μάχη. Ο κόσμος του είναι το παρασκήνιο, η συνωμοσία, η μηχανορραφία και η εξαγορά συνειδήσεων με το χρήμα. Τελικά, μετά από ισχυρές πιέσεις των Αργείων, πείθεται σε ανταπόδοση τις κίνησης του Κλεομένη να εισβάλλουν στη Λακωνία. Αλλά με μια εκπληκτική πορεία ο Κλεομένης και ο στρατός του έχουν επιστρέψει και τους περιμένουν. Ο Άρατος αποσύρει τον στρατό του. Δεν είναι αφελής να τα χάσει όλα σε μια μάχη. Μπορεί όλοι να τον ειρωνεύονται για δειλία, αλλά έχει τον δικό του τρόπο.
Εν τω μεταξύ, ο στρατός της Σπάρτης αναγνωρίζει τον Κλεομένη ως τον ικανό αρχηγό του. Η τόλμη του και η ευκινησία έδωσαν θάρρος στους, από χρόνια, ξεπεσμένους Σπαρτιάτες. Έπειτα από λίγο καιρό, οι Ηλείοιβρίσκονταν σε πόλεμο με τον Άρατο και ζητούν βοήθεια απ’ τη Σπάρτη. Ο Κλεομένης διαλύει τον εκεί στρατό των Αχαιών σ’ ένα στενό πέρασμα, με τον Άρατο να σώζεται τελευταία στιγμή αφού κρύφτηκε σε ένα δάσος. Αλλά ένα άλλο τμήμα των Αχαιών καταλαμβάνει τη Μαντίνεια το 228π. Χ. που αντιστεκόταν μαζί με άλλες αρκαδικές πόλεις στην επιθετικότητα της Αχαϊκής Συμπολιτείας. Ο Άρατος προχωρά σε μια τρομερή πράξη: δημεύει τις περιουσίες των πολιτών και σκοτώνει όλους τους συλληφθέντες. Αχαιοί άποικοι στέλνονται και παρά το γεγονός αυτό, οι έφοροι δεν εγκρίνουν νέα εκστρατεία του Κλεομένη. Βλέπουν την αφοσίωση του στρατού σ’ αυτόν και υποψιάζονται τους σκοπούς του. Από εκείνη τη στιγμή θεωρούν τον Άρατο μικρότερο κίνδυνο απ’ τον Κλεομένη, τον ίδιο τους τον βασιλιά!
Ενώ ο θρόνος των Αγιάδων κατέχεται απ’ τον Κλεομένη Γ΄, με μόνη εξουσία την αρχηγία σε εκστρατείες, ο θρόνος των Ευρυπωντιδών, του άλλου βασιλικού γένους, παραμένει κενός. Ο Κλεομένης ζητά και πάλι να δοθεί άδεια να επιστρέψει ο Αρχίδαμος, σίγουρος πως δε θα συμμαχούσε με τους δολοφόνους του αδελφού του Άγη, της μητέρας του και της γιαγιάς του. Όποια στιγμή και να εμφανιζόταν ο Αρχίδαμος θα γινόταν αυτοδίκαια βασιλιάς και η εξουσία του σπαρτιατικού κράτους θα περνούσε στα χέρια των δυο. Αλλά ο Αρχίδαμος ήξερε πως, μόλις πατούσε το πόδι του στη Λακωνία, θα τον δολοφονούσαν. Τον φιλοξενούσε ένας Μεσσήνιος, ο Νικαγόρας. Με ενδιάμεσο αυτόν τον Νικαγόρα, ο Κλεομένης προβαίνει σε μυστικές συνεννοήσεις για την επάνοδο του Αρχίδαμου, αφού τον πείθει να επιστρέψει. Ο Νικαγόρας όμως θα τους προδώσει το σχέδιο στους εφόρους, έναντι μεγάλου αντιτίμου, και οδηγεί σε παγίδα των Αρχίδαμο κατά την διαδρομή για τη Σπάρτη. Ο Αρχίδαμος δολοφονείται από αγνώστους, κανείς δεν έμαθε ποιοι ήταν αυτοί, αλλά δεν είναι δύσκολο να ανακαλύψουμε τουλάχιστον τους ηθικούς αυτουργούς! Ο ιστορικός Πολύβιοςκατηγορεί μέσα στο έργο του τον Κλεομένη, προβαίνοντας σε ψευδείς και κακεντρεχείς κρίσεις!
Ο Κλεομένης βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Η προσπάθεια να επαναφέρει το νόμιμο πολιτειακό καθεστώς με αναίμακτο τρόπο δεν ευοδώθηκε. Πλέον του έμενε ο δρόμος του επαναστατικού κινήματος. Δεν αναζήτησε τους ενόχους της δολοφονίας του Αρχίδαμου για να μη κινήσει υποψίες, αλλά χρειαζόταν μια εκστρατεία. Δωροδοκεί τους εφόρους να εγκρίνουν μια νέα εναντίον των Αχαιών και παίρνει την έγκριση.
Έχει φτιάξει ήδη τον επαναστατικό του πυρήνα. Οι φίλοι του Θηρυκίων, Φοίβις, Ευρυκλείδας, Παντέας, ο αδελφός του Ευκλείδας και ο έμπειρος Μεγιστόνους. Φυσικά, η σεβάσμια μάνα του Κρατησίκλεια και η γυναίκα του Αγιάτιδα και βέβαια ο δάσκαλός του, ο φιλόσοφος Σφαίρος. Αλλά η πιο τολμηρή του επιλογή είναι να στηριχτεί όχι στους ελεύθερους Σπαρτιάτες, αλλά στους είλωτες και στους μόθακες, τους νόθους γιους Σπαρτιατών με γυναίκες είλωτες και οι οποίοι περιμένοντας να γίνουν πολίτες θα του δείξουν εξαιρετική αφοσίωση. Έχει ξεκαθαρίσει τι θέλει, ποιος είναι ο τελικός σκοπός του: να δημιουργήσει μια κοινωνία ίσως πολιτών στη Λακωνία. Όλοι ελεύθεροι και ίσοι! Σπαρτιάτες, περίοικοι, είλωτες, ξένοι που έμεναν εκεί, όλοι με τα ίδια πολιτικά δικαιώματα και ήθελε να το περάσει και στις υπόλοιπες πόλεις! Μα πρώτα απ’ όλα, έπρεπε να καταλάβει την εξουσία και να ανατρέψει τους εφόρους και τις εκατό οικογένειες που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν πολιτικά δικαιώματα. Μετά τη δολοφονία του Αρχίδαμου, του απομένει μόνο το στρατιωτικό κίνημα και η εκστρατεία εναντίον των Αχαιών τον διευκολύνει.
Έτσι, ξεκινά και καταλαμβάνει τα Λεύκτρα κοντά στη Μεγαλόπολη. Οι Αχαιοί αμφιταλαντεύονται, αλλά θα επιτεθούν. Με ένα ευφυές στρατήγημα, ο Κλεομένης κερδίζει ολοκληρωτική νίκη, αλλά ενώ μπορούσε να καταλάβει τη Μεγαλόπολη, μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, δεν το έκανε γιατί την ήθελε σύμμαχό του. Και μια πόλη που καταλαμβάνεται στρατιωτικά, σύμμαχος δε γίνεται ποτέ! Με ταπεινότητα και αξιοπρέπεια, παρέδωσε τους νεκρούς Μεγαλοπολίτες με σκοπό να κερδίσει τους κατοίκους. Όμως, η Μεγαλόπολη είχε ιδρυθεί τον προηγούμενο αιώνα από τον Θηβαίο Επαμεινώνδα για να αντιστέκεται στη Σπάρτη. Ο φανατισμός των Μεγαλοπολιτών απέναντι στη Σπάρτη δε μπορούσε να ξεπεραστεί. Πάντως, στη Σπάρτη ένα κλίμα ενθουσιασμού είχε δημιουργηθεί μετά τις επιτυχίες του Κλεομένη, που θα τον βοηθούσε να επιβάλλει τα σχέδιά του. Επιπλέον, το ιερό της Πασιφάας στη Λακωνία, προφανώς δωροδοκημένο απ’ τον Κλεομένη, προσπαθεί να πείσει τους θεοσεβούμενους Σπαρτιάτες ότι αν δεν επαναφέρουν τους νόμους του Λυκούργου, που σκόπευε να πράξει ο Κλεομένης, θα καταστραφούν.
Ακριβώς έπειτα, ο Κλεομένης καταλαμβάνει την Ηραία και την Αλέα και εφοδιάζει τον πολιορκούμενο απ’ τους Αχαιούς Ορχομενό. Η ταχύτητά του να βρίσκεται απ’ τη μια περιοχή στην άλλη, χωρίς οι εχθροί να μαθαίνουν τις κινήσεις του ήταν παροιμιώδης. Σε αντίθεση με τους Αχαιούς, στις πόλεις που καταλαμβάνει δεν τοποθετεί φρουρές, αλλά τις παραδίδει στους κατοίκους τους, ανατρέποντας το ολιγαρχικό – αριστοκρατικό καθεστώς τους. Δημιουργεί ελεύθερες πόλεις με φίλους και συμμάχους, διοικούμενες απ’ τον ίδιο τον λαό. Και κάποια στιγμή για να ξεκουράσει τον στρατό του, θα στρατοπεδεύσει κοντά στη Μαντίνεια. Ο ίδιος, με τους πιστούς του μυημένους στο σχέδιο, κατεβαίνει στη Σπάρτη δίχως να κινεί υποψίες.
Στέλνει μπροστά πέντε έμπιστούς του για να παραδώσουν ένα μήνυμα στους πέντε εφόρους την ώρα του συσσιτίου που συσκέπτονται, με σκοπό να τους δολοφονήσουν. Χωρίς εφόρους δεν υπάρχει αρχή και δε θα υπάρχει κινητοποίηση των αντιπάλων του. Παράλληλα, δυο πιστοί μόθακες κινούνται να αναγγείλουν στους είλωτες το σχέδιο. Οι πέντε απεσταλμένοι παραδίδουν τη σκυτάλη και καθώς οι έφοροι προσπαθούν να την ανοίξουν για να διαβάσουν το μήνυμα, βρίσκονται δολοφονημένοι. Τα νέα διαδίδονται αστραπιαία και μέσα στη νύχτα επικρατεί πανικός. Ταυτόχρονα, φτάνει και ο Κλεομένης με το στρατιωτικό του τμήμα. Οι αντίπαλοί του φοβήθηκαν πως θα επακολουθούσε σφαγή και πολλοί εγκατέλειψαν τη Λακωνία. Αλλά ο Κλεομένης δεν ήθελε καμιά εκδίκηση. Ήθελε να πείσει τη Σπάρτη πως ό,τι έκανε το έκανε από ανάγκη.
Την επόμενη μέρα, μετά από δεκαετίες, η Απέλλα δεν απαρτίζεται μόνο απ’ τις εκατό οικογένειες αλλά απ’ όλους τους Σπαρτιάτες. Ανακοινώνει πως ογδόντα άτομα πρέπει να φύγουν, με την άνεσή τους, μέχρι να ηρεμήσουν τα πράγματα. Ήταν οι αρχηγοί των οικογενειών που είχαν σφάξει τον Άγη Δ΄. Διαβεβαίωσε ότι θα επέστρεφαν μόλις εξομαλυνόταν η κατάσταση. Στη συνέχεια ξεκίνησε να συζητά με τους πολίτες για το πολίτευμα της Σπάρτης.
Σε εκείνη την ιστορική συνέλευση, εξήγησε τη σαθρότητα του θεσμού των εφόρων και επισήμανε τις κύριες αιτίες της παρακμής: η δημιουργία πλουσίων και φτωχών, τα χρέη και οι κοινωνικές διακρίσεις. Έτσι, πρότεινε το σχέδιό του: αναδασμός της γης, κατάργηση των χρεών και επιλογή των καλύτερων ξένων, περιοίκων και ειλώτων για να στελεχώσουν τους πολίτες της Σπάρτης. Δεν αρκέστηκε στα λόγια και προχώρησε στη διανομή της γης επιτόπου, με ένα σχέδιο που είχε επεξεργαστεί ο Μεγιστόνους. Πρώτος ο ίδιος ο Κλεομένης κατέθεσε την περιουσία του για αναδιανομή, ύστερα όλοι οι συνεργάτες του και έπειτα όλοι οι πολίτες. Πλέον, 4500χιλ. οικογένειες, αφού αναγνώστηκαν και τα ονόματα των νέων πολιτών, υπάρχουν για να μοιραστούν τη γη, που κατείχαν πριν από λίγο μόνο εκατό! Έβγαλε κλήρο ακόμα και για τους ογδόντα που είχε εξορίσει προσωρινά! Οι ιδέες του Κλεομένη κερδίζουν όλη τη Λακωνία.
Ο ίδιος, με βοηθό τον Σφαίρο, αναλαμβάνει την εκπαίδευση των νέων, και ειδικά των νέων πολιτών, στα σπαρτιατικά ήθη και έθιμα. Έτσι, τα γυμνάσια και τα συσσίτια επέστρεψαν. Και για να γίνει πλήρης επαναφορά στο καθεστώς του Λυκούργου, συμπλήρωσε τον δεύτερο θρόνο. Επειδή δεν υπήρχε πλέον κανένας απόγονος των Ευρυπωντιδών ή και εξαιτίας επιγαμιών των δυο οικογενειών, συμβασιλέας ορίζεται ο αδελφός του Ευκλείδας, δίνοντας και μια ωραία λαβή στον Αχαιό Μεγαλοπολίτη Πολύβιο (και αργότερα φιλορωμαίο) να ειρωνευτεί τον Κλεομένη μέσα στο ιστορικό του έργο!
Πλέον δεν υπήρχαν διακρίσεις. Η Σπάρτη ήταν πια μια επιλογή απ’ τους καλύτερους πολεμιστές της Λακωνίας, αλλά η διαφορά με το Λυκούργειο σύστημα έγκειται στο γεγονός ότι δεν είναι αποκλειστικά πολεμιστές. Είναι άνθρωποι που έχουν αδέλφια, γονείς, συγγενείς ανάμεσα στους περίοικους και στους είλωτες. Είναι πλέον άνθρωποι που έχουν πατρίδα, έχουν γη, έχουν ελευθερία και πως αξίζει να πολεμήσουν, αν χρειαστεί, γι’ αυτά τα κεκτημένα. Όσο η παλιά Σπάρτη ζούσε με το θαυμασμός της στον Λυκούργο, η νέα ζει με τον θαυμασμό της στον Κλεομένη Γ΄!
Ο Χρήστος Μπαρμπαγιαννίδης είναι συγγραφέας και ιστορικός
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Πολύβιος: Ιστορίαι, Εκδ. Πάπυρος
- Πλούταρχος: Βίοι Παράλληλοι Άγης Δ΄ – Κλεομένης Γ΄ Εκδ. Κάκτος
- Πλούταρχος: Βίοι Παράλληλοι Άρατος – Αρταξέρξης Εκδ. Κάκτος
- Περικλής Ροδάκης: Κλεομένης Γ΄ της Σπάρτης – Η μεγάλη κοινωνική επανάσταση Εκδ. Σμυρνιώτη
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B7%CF%82_%CE%93%CE%84_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A3%CF%80%CE%AC%CF%81%CF%84%CE%B7%CF%82
- https://en.wikipedia.org/wiki/Ptolemaic_Kingdom
- https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B1%CE%BC%CE%B5%CE%B9%CE%BD%CF%8E%CE%BD%CE%B4%CE%B1%CF%82
Δεν υπάρχουν σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου
Σχόλια που δεν συνάδουν με το περιεχόμενο της ανάρτησης, όπως και σχόλια υβριστικά προς τους αρθρογράφους, προσβλητικά σχόλια προς άλλους αναγνώστες σχολιαστές και λεκτικές επιθέσεις προς το ιστολόγιο θα διαγράφονται.